دو راه در پیش روی انسان

دو راه در پیش روی انسان

در خلقت انسان دو حيثيّت وجودي لحاظ شده است. يكي جنبۀ روحانيّت و تجرّد ماهوي آن كه همان ذات پروردگار و وجود مطلق است، و دوّم حيثيّت و جنبۀ ظلماني او كه تلبّس به لباس عالم مادّه و انغمار در كثرت و مظاهر عالم كثرت است. و بدين لحاظ در گذران عمر در عالم مادّه پيوسته در دغدغه و تشويش دريافت و آگاهي بر حقيقت و ذات خويش به سر مي‌برد، از يك ‌طرف به واسطة تعلّق و ارتباطش با مبدأ أعلي و وسائط و اسباب اين ربط چون فطرت و قوّة عاقله، دائماً در نفس خود احساس به نوعي خلأ وجودي و افتقار ماهوي در رابطه با اين پديده دارد و خود را مرهون كشش‌ها و جاذبه‌ها و نفحات عالم قدس مي‌بيند و در اين ادراك و شعور، حقيقتي را ماوراء اين حوادث و قضاياي روزمرّه مادّي و دنيوي احساس مي‌كند، گويا وجود حقيقي خود را متعلّق به عالم ديگري مي‌بيند كه چند روزي در اين عالم فاني به عاريتش آورده‌اند، و از پي مقصد و غايتي در اين دنيا مأوي داده‌اند.

من ملك بودم و فردوس برين جايم بود   ***   آدم آورد در اين دير خراب آبادم¹

خنك آن روز كه پرواز كنم تا بر دوست   ***   به هواي سر كويش پر و بالي بزنم²

و از طرف ديگر به واسطه هبوط و نزول در عالم مادّه و شهوات و غفلات و ارتباط نفس با حوادث و جاذبه‌هاي عالم دنيا، خود را به مظاهر مادون و پست و بي‌اعتبار اين عالم مشغول مي‌دارد و آن حقيقت پنهان و تعلّقش را چه بسا به دست نسيان و ذهول مي‌سپارد و شب و روز خود را به جاذبه‌هاي مادّي و شهواني و اعتبارات سپری مي‌كند و تفكّر مادّه و اصالت مادّه را بر تفكّر و اصالت نور و تجرّد و معنا ترجيح مي‌دهد، و منطق اهل دنيا را برمي‌گزيند كه گويند: إِنْ هِيَ إِلاَّ حَياتُنَا الدُّنْيا نَمُوتُ وَ نَحْيا وَ ما نَحْنُ بِمَبْعُوثين‌.³

«هيچ حقيقت و واقعيّتي در پي اين دنيا و لذّات آن وجود ندارد، در اينجا زاده شده و در همين جا به خاك سپرده مي‌شويم و ديگر خبري از برانگيخته شدن و به عاقبت و جزاي كردار دنيا در دنياي اخروي رسيدن نمي‌باشد.»

امّا جالب اينكه همين افراد هنگام فراغت بال و در درون ناآگاه خويش و در خلوت دور از هياهوهاي سرگرم‌كننده و ويرانگر و چه بسا در مواقع عُسر و سختي و يا بيماري و گرفتاري با رجوع به نهانخانۀ دل توجّه و التفاتي به همان حقائق و روابط فراموش شده مي‌نمايند و خود را در مواجهه و رو در روئي با آنها ناگزير مي‌يابند و هيچ مفرّي را براي نهان ساختن آنها نمي‌بينند و چاره‌اي جز تسليم و خضوع در برابر خداي لايزال و مبدأ وجود احساس نمي‌كنند.

آيات شريفه قرآن كريم در اين باره به شرح حال اهل دنيا پرداخته و پرده از اين كش و قوس در حالات درون و نفس آدمي بر مي‌دارد:

 وَ ما هذِهِ الْحَياةُ الدُّنْيا إِلاَّ لَهْوٌ وَ لَعِبٌ وَ إِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوانُ لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ،فَإِذا رَكِبُوا فِي الْفُلْكِ دَعَوُا اللَه مُخْلِصينَ لَهُ الدِّينَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَى الْبَرِّ إِذا هُمْ يُشْرِكُونَ ،لِيَكْفُرُوا بِما آتَيْناهُمْ وَ لِيَتَمَتَّعُوا فَسَوْفَ يَعْلَمُون‌.⁴

«اين زندگاني دنيا چيزي جز سرگرمي به كارهاي بيهوده و بچه‌گانه نيست و زندگاني حقيقي و انبساط روح و نشاط واقعي در عالم آخرت است، اگر اينها مي‌دانستند و به آن حقيقت دست مي‌يافتند. اين مردم چنين‌اند كه هرگاه بر كشتي سوار شوند و در دل درياها به حركت درآيند خدا را با تمام وجود و خالصانه مي‌خوانند و از او براي رسيدن به مقصد استمداد مي‌نمايند و آنگاه كه به سلامت به خشكي رسيدند به تمام آن خواستها و حالات و توجّهات پشت پا زده يكسره به خدا شرك مي‌آورند تو گوئي اصلاً خدائي و نيروي لايزالي و حقيقت غيبي وجود نداشته است!

اين تغيّر و تبدّل حال براي اين است كه نعمتهاي ما را پس از رسيدن به آنها به دست فراموشي

مي‌سپرند و كفران الطاف و عنايتهاي ما را مي‌كنند و به هواهاي نفساني و لذّات شهواني دل‌خوش مي‌شوند ولي به زودي مطلب براي آنها منكشف خواهد شد و به سزاي اعمال ناشايست خويش خواهند رسيد.»

اين دغدغه‌ خاطر و اضطراب نفس پيوسته با انسان در فراز و نشيب زندگي همراه و قرين خواهد بود و يك لحظه او را رها و آزاد نخواهد ساخت و همچنان روزگار را با او سپري خواهد ساخت تا هنگامي كه مرگ فرا رسد و او را از اين دغدغه بدرآورد و سير او را در آخرت به او بنماياند.

در اين ميان راه ديگري وجود دارد كه برخي از بندگان زيرك و هشيار در اين دنيا آن را برمي‌گزينند و با پيمودن آن نفس و سرّ خود را به همان مبدأ هستي و اصل نظام آفرينش متّصل مي‌نمايند و با رجوع به حقيقت ذات و سرّ نهفته خويش و به فعليّت درآوردن آن، موجب تجرّد و تقرّب تامّ در مراحل ذات خويش گشته و با رسيدن به مقام و منزل معرفت و شناخت شهودي و قلبي حضرت حقّ ديگر جائي براي تشويش و اضطراب در درون خود باقي نمي‌گذارند. أَلا إِنَّ أَوْلِياءَ اللَه لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ ،الَّذينَ آمَنُوا وَ كانُوا يَتَّقُونَ ،لَهُمُ الْبُشْرى‌ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ فِي الْآخِرَةِ لا تَبْديلَ لِكَلِماتِ اللَه ذلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظيمُ¹

«آگاه باشيد كه فقط اولياي خدا هستند كه هيچ گونه ترس و اندوهي بر آنان نخواهد نشست. آن كساني كه واقعاً به حقيقت عالم، ايمان و اعتقاد آورده‌اند و طريق پرهيز‌کاري و رستگاري را پيمودند. براي ايشان هم در زندگاني دنيا و هم در آخرت بشارت به الطاف خاص حضرت حقّ است و در اين مسأله و قضيّه هيچ تغيير و تبديل و دگرگوني راه ندارد. و اين چنين است كه سعادت و رستگاري بزرگ نصيب آنان خواهد شد.»

خداي متعال براي هدايت و ارائه راه و مسير موصِل به مقام قرب خويش راهنمايان و برگزيدگاني فرو فرستاده است تا به واسطه اطاعت و انقياد بشر از آنان، از اين دغدغه خاطر بدرآيند و زندگاني خود را در دنيا و آخرت تباه نسازند و سعادت ابدي و رستگاري اخروي را از دست ندهند و اين لطف و عنايت حقّ است كه شامل حال بندگانش مي‌شود و بدون هيچ پاداش و چشم‌داشتي صرفاً براي رشد و تكامل انسان چنين كرامتي را به بشر هديه نموده است.

به راستي تا به حال با خود انديشيده‌ایم كه اگر وجود اين برگزيدگان و اولياي الهي نبود چگونه ما مي‌توانستيم از اين سعادت و رستگاري بي‌منتهاي الهي بر‌خوردار شويم درحاليكه هيچ راهي براي وصول به اين فوز عظيم و فلاح سرمدي جز پيمودن اين راه و عبور از اين مهالك و مزلاّت دنيوي و نفساني و شهواني و اعتباری وجود نداشته و نخواهد داشت؟

منبع: سیّد محمّد محسن حسینی طهرانی، افق وحی، صفحه ٢٤ تا ٢٧