9

مطلع انوار ج9

كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

مطلع انوار ج9 3118
مشاهده متن

پدیدآور علامه آیت‌اللَه سید محمدحسین حسینی طهرانی

گروه مطلع انوار


توضیحات

جلد نهم از موسوعۀ گرانسنگ «مطلع انوار» اثر حضرت علامه آیة‌الله حاج سید محمدحسین حسینی طهرانی قدّس سرّه، یادداشتها و برداشت‌‌های مؤلف از آثار مختلف، در موضوع «اهل‌بیت علیهم‌السلام» می‌باشد که گردآوریِ چنین مباحثی همراه با ذکر اسناد و مدارک، راه تتبّع در این موضوعات را برای اهل تحقیق، هموارتر نموده‌ است.
اهم مباحث این مجلّد:
در این مجلد ابتدا مقدماتی در فضیلت و محبت اهل بیت علیهم السلام و فضیلت روضه‌خوانی، و تاریخ اعیاد و وَفَیات، و مدّت امامت و خلافت آن ذواتِ مقدّسه بیان شده است و در ادامه به برگزیدۀ احوالات تمامی چهارده ‌معصوم علیهم السلام؛ از حضرت رسول‌الله ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ تا حضرت حجّة بنِ الحَسن العَسکری ـ اروحنا فداه ـ و ذکر فضایل و چه بسا آداب زیارت آنها به صورت مجزّا و مستقل پرداخته شده است.
/460
پی دی اف پی دی اف موبایل ورد

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

1

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

2

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

3
  •   

  •  هو العلیم

  •  دوره مُهذّب و محقّق

  •  مكتوبات خطی، مُراسلات و مواعظ

  •  مَطلَعِ أنوار

  •  جلد نهم

  •  كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

  •  مؤلّف:

  •  حضرت علاّمه آیة الله حاج سیّد محمّد حسین حسینی طهرانی

  •  قدّس الله نفسه الزّكیّة

  •  با مقدّمه و تعلیقات:

  •  سیّد محمّد محسن حسینی طهرانی

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

4

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

5
  • و قال صلّی الله علیه و آله و سلّم: ”مَن حَفِظنی فی أهل بیتی فقد اتّخذ عند الله عهدًا.“

  •  پیغمبر اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم فرمودند: «کسى که توصیه مرا درباره اهل بیتم رعایت نماید، عهد خویش را با پروردگار محکم نموده است.»

  • ینابیع المودّة لذوی القربی، ج 2، ص 115

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

6
  •  تصویر علاّمه طهرانی رضوان الله علیه چند سال قبل از ارتحال در ایوان منزل (مشهد مقدّس)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

7
  •  تصویر علاّمه طهرانی رضوان الله علیه هنگام سکونت در طهران

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

8

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

9

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

10

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

11

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

12

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

13

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

14

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

15

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

16

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

17

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

18

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

19

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

20

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

21

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

22

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

23
  •  مقدّمات

  •   

  •   

  •  در فضیلت و محبّت اهل بیت علیهم السّلام

  •  در فضیلت روضه خوانی برای اهل بیت علیهم السّلام

  •  تاریخ موالید و وفیات ائمه علیهم السّلام

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

24

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

25
  •  [روایت وارده در فضیلت و محبّت اهل بیت علیهم السّلام]

  •   [امام رضا علیه السّلام]: «النَّظرُ إلی ذُرّیَّتی عبادَةٌ ما لم یتلَوَّثوا بِالمَعاصی.»1و2

  •   [روی عن أبی‌عبدالله علیه السّلام]: «لا تَدَعوا حُبَّ آلِ محمّدٍ، اتِّکالًا علی العَمَلِ الصّالحِ، و لا تَدَعوا العملَ الصّالحَ، اتِّکالًا علَی حُبِّ آلِ محمّدٍ؛ فإنّهُ لا یُقبَلُ أحَدُهما دونَ الآخَر.»3و4

    1. ـ در عیون أخبار الرّضا علیه السّلام، ج 2، ص 51؛ و وسائل‌ الشّیعة، ج12، ص 311 این روایت نقل شده است:
       «عن الحسین بن خالد، عن أبی‌الحسن علی بن موسی الرّضا علیه السّلام قال: ”النَّظرُ إلی ذُرِیّتنا عبادةٌ“ فقیل له یا بن رسول الله! النَّظَرُ إلی الأئمة منکم عبادةٌ أو النظرُ إلی جمیع ذرّیّة النّبیّ صلّی الله علیه و آله و سلّم؟ قال: ”بل النظرُ إلی جمیعِ ذُرّیّة النّبیّ صلّی الله علیه و آله و سلّم عبادةٌ ما لم یُفارقوا مِنهاجَه و لم یَتَلَوَّثوا بالمعاصی.“» (محقّق)
    2. ـ جنگ 1، ص 10.
    3. ـ فقه الرّضا علیه السّلام، ص 338؛ بحار الأنوار، ج 75، ص 347:
      «لا تَدَعوا العملَ الصالحَ و الإجتهادَ فی العبادة، اتّکالًا علی حبِّ آل محمّد علیهم السّلام، لا تَدَعوا حبَّ آل محمّد علیهم السّلام و التسلیم لأمرهم، اتّکالًا علی العبادة؛ فإنّه لا یُقبَل أحدُهما دون الآخَر.» (محقّق)
    4. ـ جنگ 1، ص 135.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

26
  •   و أخرج محبّ ‌الدین الطبری فی الرّیاض، مجلّد 2، صفحة 189 عن أبی‌بکر:

  •  «رأیتُ رسولَ الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم خیَّم خیمةً، و هو متّکئٌ علی قَوسٍ عربیّةٍ، و فی الخیمة علیٌّ و فاطمةُ و الحسنُ و الحسینُ، فقال: ”معشرَ المسلمین أنا سِلمٌ لمَن سالم أهلَ‌ الخیمة، حربٌ لمَن حاربهم، ولیٌّ لمَن والاهم. لا یُحبّهم إلّا سعیدُ الجدِّ، طیِّبُ المَولِد؛ و لا یبغضهم إلّا شقیُّ الجدِّ، رَدِی‌ءُ الولادة“».1

  • قول الرّضا علیه السّلام بمحمّد بن کعب القُرطیّ: «لو زادک جدّی رسول الله صلّی الله علیه و آله لَزِدناک»

  •  [مستدرک الوسائل، طبع سنگی، جلد 2، صفحه 400]:

  •  «و عن الحاکم أبی‌عبدالله الحافظ بإسناده [عن محمّد بن عیسی] عن أبی‌حبیب السّاجی، قال: رأیت رسولَ الله صلّی الله علیه و آله فی المَنام، و حدّثنی محمّد بن منصور السَّرخسیّ بالإسناد، عن محمّد بن کَعْب القُرطیّ [القُرَظِیّ] قال:

  •  کنت فی جُحْفَة نائمًا فرأیت رسول الله صلّی الله علیه و آله فی المنام، فأتیتُه فقال لی: ”یا فلان! سَرَرْتُ بما تَصْنع مع أولادی فی الدّنیا.“

  • فقلتُ: لو ترکتُهم فبمن أصْنَع؟!

  •  فقال صلّی الله علیه و آله: ”فلا جَرَم تُجزَی منّی فی العُقبی.“

  • فکان بین یدیه طَبقٌ فیه تمرٌ صَیحانیٌّ، فسألتُه عن ذلک، فناولنی قبضةً فیها ثمانی عشرةَ تمرةً، فتأوّلتُ ذلک أن أعیشَ ثمانی عشرة سنةً.

  •  فنسیت ذلک، فرأیت یومًا ازدحامَ‌ النّاس، فسألتهم عن ذلک، فقالوا: أتَی علیّ بن

    1. ـ جنگ 13، ص 32.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

27
  • موسی‌ الرّضا علیهما السّلام، فرأیته جالسًا فی هذا الموضع، و بین یدیه طبقٌ فیه تمرٌ صَیْحانیٌّ، فسألته عن ذلک، فناولنی قبضةً فیها ثمانی عشرة تمرةً، فقلت له: زدنی منه! فقال:

  • ”لو زادک جدّی رسول الله صلّی الله علیه و آله لزِدناک!“»1

  • [محبّت نداشتن به عترت رسول خدا ریشه در سه امر دارد]

  •  [مستدرک الوسائل، طبع سنگی، جلد 2] صفحۀ 400:

  •  «و عن یوسفِ بنِ الحارثِ، عن محمّد بن جعفر الأحمر، عن إسماعیل بن عبّاس، عن یزید بن جبیرة، عن داود بن الحَصین، عن أبی‌رافع، عن أمیرالمؤمنین علیه السّلام، أنّه قال:

  • قال رسول الله صلّی الله علیه و آله: ”من لم یُحبَّ عترتی و العربَ فهو من إحدی الثّلاث: إمّا منافقٌ، أو وُلِدَ مِن زنیً، أو حَمَلَته أُمُّه و هی حائض.“»2و3

  • کلام ابن جوزی در حرمت صلَوات بدون عطف آل

  •  «أصل آل: أهل، قلبت الهاءُ ألفًا بدلیل تصغیرها علی أُهیل، لأنّ الهاء و الألف یُقلَب کلٌّ منهما إلی الآخر؛ کما فی حکایة بعضهم: أل فعلتَ؟ أصله: هل فعلتَ؟

  •  و کما فی قول الشاعر:

  • ***لِهَنّک سمحٌ ذا یَسارٍ و مُعدِمًاکما قد ألِفتَ الحلمَ مَرضیٰ و مُغضبًا
  •  أصله: لأنّک سمحٌ.

    1. ـ مستدرک الوسائل، طبع حروفی، ج 12، ص 374.
    2. ـ همان مصدر، ص 376.
    3. ـ جنگ 24، ص 222.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

28
  •  و کما فی ماءٍ أصله: ماه، بدلیل جمعِهِ علی میاه.

  •  و حیثُ کان أصلُ آل ”أهل“ فیکونان متّحدَین معنیً.

  •  قال فی القاموس: ”أهلُ الرجل: عشیرتُه و ذَووا قُرباه و أقرِباه. ثُمَّ قال: آل الله و رسولِهِ: أولیاؤُه.“

  •  و فی المصباح: ”الآل: أهلُ الشّخص و هم ذَووا قَرابته و قد أُطلِق علی أهل بیته و علی الأتباع.“ ـ انتهی.

  •  فإطلاقه علیٰ غیر القَرابة مجازٌ، و بذلک اعتذر عن ترکِ ذکر الصّحابة فی الصلاة علی النبی صلّی الله علیه و آله و سلّم. و قیل: إنّما ترکوا اقتداءً بالنّبی صلّی الله علیه و آله و سلّم، حیثُ قال فی تعلیمِ الصّلاة علیه: ”قولوا اللهمّ صلّ علی محمّد و آل محمّد.“ و هو الّذی جَرَی علیه أئمةُ أهل البیت علیهم السّلام و شیعتُهُم خلفًا عن سلفٍ، و الّذی أوجبه الشّرعُ فی الصّلوات المَفروضة‌ و المَسنونة؛ و قد نَهَی صلّی الله علیه و آله و سلّم عن الصّلاة، البَتْراءِ و هی إفرادُه بالصّلاة عن الآل. و یَنبغی عدمُ ترک التّسلیم مع الصّلاة، للأمر به فی الآیة و إن لم یُذکَرْ فی هذه الرّوایة.

  •  ابن حجر عسقلانی در کتاب‌هایش آل را عطف کرده است

  •  و من العَجیب مع هذا کلِّه ما جری علیه جمهورُ علماء أهل السّنة من عدم ذکرهم الآلَ معه صلّی الله علیه و آله و سلّم عند الصّلاة علیه، فإن ذَکروهم ذَکروا معهم أصحابَه. اللهمّ إلّا نفرًا قلیلًا، منهم الحافظُ بنُ حجرِ العَسقَلانی فی کُتبه کُلِّها کالإصابة و غیرِه، و لا نجدُ لهم فی ذلک عذرًا کاعتذارهِم عن تسنیمِ القبور مع ورود السّنة بالتسطیح، و اعتذارِهم عن ترکِ التَّحنُّک مع ورودِ النّهی عن العمامةِ القَعطاءِ، و صرفِ آیة التّطهیر و غیرِها إلی غیرِهم مع ورودِ الرّوایات فی صِحاحهم بأنّها نُزلت فیهم؛ و غیرِ ذلک.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

29
  •  أمّا قوله تعالی ﴿صَلُّواْ عَلَيۡهِ وَسَلِّمُواْ تَسۡلِيمًا﴾1 فلا یَقتضی ذلک؛ فإنّه أمر بالصلاة علیه و لم یُبیِّن کیفیَّتَها و بیَّنها هو علیه السّلام بقوله: ”قولوا اللهمّ صلِّ علَی محمّدٍ و آلِ محمّدٍ“، و لا شکَّ أنَّ اللّازمَ اتّباعُ المأثورِ عنه صلّی الله علیه و آله و سلّم فی کیفیّة التّصلیة.

  •  نعم، لا بأسَ بإضافة أصحابِه المنتَجَبین إلی الآل، بل هو أکمل. و لا یُنافیه الإقتصار علَی الآل فی الحدیث المذکور؛ فإنه لِبیان التّصلیةِ المأمورِ فی الآیة الشّریفة و أنَّ المَطلوبَ فیها هذا المقدارُ لا بِشَرط عدمِ الزّیادة؛ و الصّلاةُ مِن اللهِ تعالَی المغفرةُ و الرّحمةُ و رفعُ الدّرجة فَتَصحُّ بالنّسبة إلی کلِّ أحدٍ من المؤمنین، فضلًا عن الصّحابة المُنتَجَبین؛ کما قال تعالی: ﴿هُوَ ٱلَّذِي يُصَلِّي عَلَيۡكُمۡ وَمَلَـٰٓئِكَتُهُۥ﴾،2 ﴿وَصَلِّ عَلَيۡهِمۡ إِنَّ صَلَوٰتَكَ سَكَنٞ لَّهُمۡ﴾،3 ﴿أُوْلَـٰٓئِكَ عَلَيۡهِمۡ صَلَوَٰتٞ مِّن رَّبِّهِمۡ﴾4، و قال علیه السّلام: ”اللهمّ صلّ علی آل فلان“.5

  •  قال ابن أبی‌الحدید فی شرح نهج البلاغة:

  •  ”إلّا أنّها صارت مخصوصةً فی العُرف بالنّبی صلّی الله علیه و آله و سلّم، و لا تُطلَقُ علَی غیره إلّا معه، فلا یُقال فی العُرف: اللهمّ صلِّ علی فلان، إلّا أمیرَالمؤمنین علیه السّلام، فإنَّهم یقولون صلواتُ الله علیه.“6 ـ انتهی.

    1. ـ سوره الأحزاب (33) ذیل آیه 56.
    2. ـ سوره الأحزاب (33) صدر آیه 43.
    3. ـ سوره التّوبة (9) قسمتی از آیه 103.
    4. ـ سوره البقرة (2) صدر آیه 157.
    5. ـ عوالی اللئالی، ج 2، ص 39؛ و لیکن در مستدرک الوسائل، ج 7، ص 136 این حدیث شریف را از پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم نقل کرده‌اند. (محقّق)
    6. ـ شرح نهج البلاغة، ج 6، ص 145.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

30
  •  و فی الأدعیة المأثورة عن الأئمة أهل البیت علیهم السّلام ـ و کفی بهم قدوةً ـ الصّلاةُ علَی جمیع الأئمّة علیهم السّلام، و علَی الزّهراء علیها السّلام، و ابنَیْ رسولِ الله صلّی الله علیه و آله و سلّم، و ابنَتِه رُقَیّةَ؛ و ذلک یفوت حدَّ الإحصاء.

  •  ثم إنّ فی ذِکرهم معه حینَ تعلیمه الصّلاةَ علیه و عدمِ ذکر أصحابِه، إشارةً إلی أنّهم منه و هو منهم، و أنّ الصّلاةَ علیهم من جُملة الصّلاة علیه؛ فإنَّ نورَهم واحدٌ و طینَتَهُم واحدةٌ، کما أفصَحَ عنه قولُه تعالی فی آیة المباهلة: ﴿وَأَنفُسَنَا وَأَنفُسَكُمۡ﴾1 و قولُه علیه السّلام یومَ أُحدٍ فی حقّ علیٍّ علیه السّلام: ”إنّه منّی و أنا منه“،2 و مؤاخاتُه له، و قولُه: ”علیٌّ منّی بمَنزِلَةِ الرّوحِ من الجسد“،3 ”علیٌّ منّی بمنزلة الذِّراع من العَضُد“،4 ”علیٌّ منّی بمنزلة الصِّنو من الصِّنو“،5 ”حسینٌ منّی و أنا من حسینٍ“،6 ”فاطمةُ بَضعةٌ منّی.“7 ـ إلی غیر ذلک.

  •  و لِلّه دَرُّ القائل:

  • ***یا أهلَ بیت رسول الله حُبُّکمفرضٌ من الله فی القرآن أنزلَه
  • ***یَکفیکُم من قدیمِ الفَخر أنّکممن لا یصلّی علیکُم لا صلاةَ له8
    1. ـ سوره آل عمران (3) قسمتی از آیه 61.
    2. ـ الکافی، ج 8، ص 110.
    3. ـ مشارق انوار الیقین، ص 256.
    4. ـ أعیان الشّیعة، ج 1، ص 37.
    5. ـ همان مصدر، ص 190.
    6. ـ کشف الغمّة، ج 2، ص 10.
    7. ـ أمالی للصّدوق، ص 486.
    8. ـ این شعر از شافعی در مصادر متعدّد با اختلاف در مصراع سوّم آمده است. إعانة الطالبین، ج 1، ص 200؛ المراجعات، ص 85.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

31
  •  و عن الکسائی: منعُ إضافة آل إلی المُضمَر، و لم یُوافقْه غیرُه؛ إذ لا قیاسَ یَعضُدُه و لا سماعَ یؤیِّدُه.»1

  •  خطبۀ نهج البلاغة راجع به آل محمّد علیهم السّلام

  •  خطبۀ 237 از طبع عبده مصر، صفحۀ 467 از جلد 1:

  • «هم عَیشُ العِلمِ و مَوتُ الجهلِ، یُخبِرُکم حِلمُهم عَن علمِهم و صَمتُهم عن حِکَمِ مَنطقِهم، لا یُخالفون الحَقَّ و لا یَختلفون فیه، و هم دَعائِمُ الإسلامِ و ولائِجُ الاعتِصامِ. بِهم عادَ الحَقُّ إلی [فی] نِصابِه، و انزاحَ الباطِلُ عن مُقامِه، و انقَطَعَ لِسانُه عن مَنبَتِه. عَقَلوا الدِّینَ عقلَ وِعایَةٍ و رِعایَةٍ، لا عَقلَ سَماعٍ و رِوایَةٍ؛ فَإنَّ رُواةَ العِلمِ کَثیرٌ و رُعاتَه قَلیلٌ2

  • و در منتهی الآمال، جلد 1، صفحۀ 89 آورده است که:

  •  «قالَ الثَّورِیُّ لِجعفرِ بنِ محمَّدٍ علیه السّلام: یا بنَ رسولِ اللهِ! اعتَزَلتَ النّاسَ؟ فَقالَ: ”یا سُفیانُ! فَسَدَ الزَّمانُ و تَغَیَّرَ الإخوانُ. فرأیتُ الانفِرادَ أسکَنَ لِلفُؤادِ.“

  •  ثمَّ قال علیه السّلام:

  • ”ذَهَبَ الوفاءُ ذهابَ أمسِ الذّاهِبِ***و النّاسُ بَینَ مُخاتِلٍ و مُوارِبِ3
  • ***یُفشونَ بَینَهم المَودَّةَ و الصَّفاو قُلوبُهم مَحْشُوَّةٌ بِعَقاربِ‌“»4
  • در منتهی الآمال، جلد 1 صفحه 90 گوید:

    1. ـ جنگ 20، ص 163.
    2. ـ نهج البلاغة (عبده)، ج 2، ص 232.
    3. ـ خاتله: خدَعه. المُوارب: المخاتل. (محقّق)
    4. ـ منتهی الآمال، ج 2، ص 1359؛ بحار الأنوار، ج 47، ص 60.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

32
  •  «قالَ أمیرالمؤمنین علیه السّلام: ”النّاسُ أبناءُ الدُّنیا و لا یُلامُ الرَّجُلُ علی حُبِّ أُمِّه.“»1

  •  و نیز فرموده است: «إذا أقبَلَتِ الدُّنیا عَلَی أحدٍ أعارَته مَحاسِنَ غیرِه؛ و إذا أدبَرَت عنه سَلَبَته مَحاسِنَ نَفسِهِ.»2

  •  [درباره احادیث معرفتهم صلوات الله علیهم بالنّورانیّة]

  • در جلد سابع بحار الأنوار، صفحۀ 274 در باب [14] نادرٌ فی معرفتهم صلوات الله علیهم بالنّورانیة، حدیثی مرحوم مجلسی از مرحوم والدش نقل می‌کند که آن مرحوم در بعضی از کتب عتیق که بعضی از محدثین از اصحاب جمع‌آوری نموده‌اند، نقل می‌کند و خود مرحوم مجلسی می‌فرماید:

  •  «این حدیث را خود من نیز در کتاب عتیقی که مشتمل بر اخبار کثیره‌ای بود یافتم.»

  •  این حدیث دارای مضامین بسیار مهم و عجیبی است، چون بسیار مفصّل بود در این‌جا ذکر ننمودم و هر که بخواهد به آن نشانی فوق در خود کتاب بحار الأنوار مطالعه نماید3.4

    1. ـ منتهی الآمال، ج 2، ص 1363.
    2. ـ جنگ 14، ص 53.
    3. ـ جنگ 5، ص 135.
    4.  بحار الأنوار، ج 26، ص 1: 
      «أقول ذکرَ والدی ـ رحمهُ اللهُ ـ أنَّهُ رَأى فی کتابٍ عتیقٍ، جمَعه بَعضُ مُحَدِّثی أصحابِنا فی فَضائلِ أمیرِالمُؤمنینَ علیه السّلام هَذا الخبرَ؛ و وجَدتُهُ أیضًا فی کتابٍ عَتیقٍ مُشتَملٍ على أخبارٍ کَثیرةٍ، قالَ:
      رُوِی عن محَمَّد بنِ صَدَقَةَ أنَّهُ قال: سَألَ أبوذَرٍّ الغِفِاریُّ سلمانَ الفارسیَّ ـ رَضیَ اللهُ عنهما ـ: یا أباعَبداللَهِ! ما معرفةُ الإمامِ أمیرالمُؤمنینَ علیه السّلام بِالنّورانِیَّة؟
      [ادامه در صفحه بعد]

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

33
  •  ...1

    1. [ادامه تعلیقه صفحه قبل] قالَ: یا جُندَبُ! فامضِ بِنا، حَتَّى نَسألَهُ عن ذلِکَ. قالَ: فَأتَیناهُ فلم نَجِدهُ. قال: فانتَظَرناهُ حَتَّى جاءَ. قال صَلَواتُ اللَهِ علیهِ: ما جاءَ بِکُما؟ قالا: جِئناکَ یا أمیرالمُؤمنینَ، نَسألُکَ عن مَعرفتِکَ بِالنّورانیَّةِ.
      قال صَلَواتُ اللَهِ علیه: مَرحَبًا بِکُما مِن وَلِیَّین مُتَعاهِدَینِ لِدِینه لَستُما بِمقصِّرَین، لَعَمرِی! إنَّ ذلِکَ الواجِبُ [واجِبٌ‌] علَى کُلِّ مُؤمِنٍ و مُؤمِنَةٍ. ثُمَّ قال صَلَواتُ اللَهِ علیهِ: یا سَلمانُ و یا جُندَبُ!
      قالا: لَبَّیکَ، یا أمیرالمُؤمنینَ!
      قال علیه السّلام: إنَّهُ لا یَستَکملُ أحَدٌ الإیمانَ حَتَّى یَعرِفَنی کُنهَ مَعرفَتی بِالنّورانِیَّة، فَإذا عَرَفَنی بِهَذه المَعرفَة فقد امتحَنَ اللَهُ قَلبَهُ لِلإیمانِ و شَرَحَ صَدرَهُ لِلإسلام و صارَ عارِفًا مُستبصِرًا، و مَن قَصَّرَ عَن مَعرفَةِ ذلِکَ فهو شاکٌّ و مُرتابٌ.یا سَلمانُ و یا جُندَبُ!
      قالا: لَبَّیکَ، یا أمیرالمُؤمِنینَ!
      قال علیه السّلام: مَعرفَتی بِالنّورانیَّة مَعرفَةُ اللَهِ عَزَّوجَلَّ‌ و مَعرفَةُ اللَهِ عَزَّوجَلَّ مَعرفتی بِالنّورانیَّة و هو الدِّینُ الخالِصُ الَّذی قال اللَهُ تعالَى: ﴿وَمَآ أُمِرُوٓاْ إِلَّا لِيَعۡبُدُواْ ٱللَهَ مُخۡلِصِينَ لَهُ ٱلدِّينَ حُنَفَآءَ وَيُقِيمُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَيُؤۡتُواْ ٱلزَّكَوٰةَ وَذَٰلِكَ دِينُ ٱلۡقَيِّمَةِ﴾1 یَقولُ: ما أُمِروا إلّا بِنبوَّةِ مُحَمَّدٍ صلّی الله علیه و آله و هُوَ الدِّینُ الحَنِیفِیَّةُ المُحمَّدِیَّةُ السَّمحَةُ. و قَولُهُ: یُقِیمونَ الصَّلاةَ، فمن أقامَ وَلایتی فقد أقامَ الصَّلاةَ و إقامَةُ وَلایَتِی صَعبٌ مُستَصعَبٌ لا یَحتَمِلُهُ إلّا مَلَکٌ مُقَرَّبٌ أو نبِیٌّ مُرسَلٌ أو عَبدٌ مُؤمنٌ امتَحَنَ اللَهُ قَلبَهُ لِلإیمانِ؛ فالمَلَکُ إذا لَم یَکُن مُقَرَّبًا لَم یَحتَملهُ، و النَّبِیُّ إذا لَم یَکُن مُرسَلًا لَم یَحتَمِلهُ، و المُؤمِنُ إذا لَم یَکُن مُمتَحَنًا لَم یَحتَمِلهُ.
      قُلتُ: یا أمیرَالمُؤمنین! منِ المؤمنُ و ما نِهایَتُهُ و ما حَدُّهُ حَتَّى أعرِفَهُ؟
      قال علیه السّلام: یا أباعَبدِاللَهِ!
      قُلتُ: لَبَّیکَ، یا أخا رسولِ ‌اللَهِ!
      قال: المؤمنُ المُمتَحَنُ هو الَّذی لا یُرَدُّ من أمرِنا إلَیه شَی‌ءٌ إلّا شُرِحَ صَدرُهُ لِقَبولِهِ و لَم یَشُکَّ و لم یَرتَب.
      اعلَم یا أباذَرٍّ! أنا عبدُاللَه عَزَّوجَلَّ و خَلیفَتُهُ عَلَى عِبادهِ، لا تَجعَلونا أربابًا و قولوا فی فَضلِنا ما شِئتُم فَإنَّکُم لا تَبلُغونَ کُنهَ ما فِینا و لا نِهایَتَهُ؛ فَإنَّ اللَهَ عَزَّوجَلَّ قَد أعطانا أکبَرَ و أعظَمَ مِمّا یَصِفُهُ و أصِفُکُم أو یَخطُرُ عَلَى قَلبِ أحَدِکُم فَإذا عَرَفتُمونا هَکَذا فَأنتُمُ المُؤمِنونَ.
      قال سَلمانُ: قُلتُ: یا أخا رَسولِ ‌اللَهِ! و مَن أقامَ الصَّلاةَ أقامَ وَلایتَک؟ [ادامه در صفحه بعد]

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

34
  • ...1

    1. [ادامه تعلیقه صفحه قبل] قال: نَعَم، یا سَلمانُ! تَصدیقُ ذَلک قَولُهُ تعالى فی الکتاب العَزیز:

       ﴿وَٱسۡتَعِينُواْ بِٱلصَّبۡرِ وَٱلصَّلَوٰةِ وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى ٱلۡخَٰشِعِينَ﴾؛2 فالصَّبرُ رَسولُ ‌اللَهِ صلّی الله علیه و آله و الصَّلاةُ إقامَةُ وَلایتی، فَمِنها قالَ اللَهُ تَعالَى: ﴿وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ﴾ و لَم یَقُل و إنَّهُما لَکَبیرَةٌ، لِأنَّ الوَلایَةَ کَبیرَةٌ حَملُها إلّا عَلَى الخاشِعِینَ، و الخاشِعونَ هُمُ الشّیعَةُ المُستَبصِرونَ، و ذَلِکَ لِأنَّ أهلَ الأقاوِیلِ مِنَ المُرجِئَةِ و القَدَرِیَّةِ و الخَوارجِ و غَیرِهم مِنَ النّاصِبِیَّة یُقِرّونَ لِمُحَمَّدٍ صلّی الله علیه و آله لیس بینهم خِلافٌ و هُم مُختَلفونَ فی وَلایَتی منکِرونَ لِذلک، جاحِدونَ بها إلّا القلیلُ و هم الَّذینَ وَصَفَهم اللَهُ فی کتابه العَزیز، فَقال: ﴿وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى ٱلۡخَٰشِعِينَ﴾. و قالَ اللَهُ تعالى فی مَوضعٍ آخَرَ فی کتابهِ العزیز فی نبوَّةِ محمَّدٍ صلّی الله علیه و آله و فی وَلایتی، فَقال عَزَّوجَلَّ: ﴿وَبِئۡرٖ مُّعَطَّلَةٖ وَقَصۡرٖ مَّشِيدٍ﴾؛3 فالقَصرُ محمَّدٌ و البِئرُ المعَطَّلَةُ وَلایَتی عَطَّلوها و جَحَدوها، و مَن لم یُقِرَّ بِوَلایَتی لَم یَنفَعهُ الإقرارُ بِنُبوَّة محمَّدٍ صلّی الله علیه و آله إلّا أنَّهُما مَقرونانِ، و ذلکَ أنَّ النَّبیّ صلّی الله علیه و آله نَبیٌّ مُرسَلٌ و هو إمامُ الخلق و علیٌّ مِن بَعده إمامُ الخَلقِ و وَصیُّ محمَّدٍ صلّی الله علیه و آله؛ کما قالَ له النَّبِیُّ صلّی الله علیه و آله: ”أنتَ مِنّی بِمَنزِلَةِ هارونَ مِن موسَى إلّا أنَّهُ لا نَبِیَّ بَعدِی.“ و أوَّلُنا محمَّدٌ و أوسَطُنا محمَّدٌ و آخِرُنا محمَّدٌ؛ فمن استکمَلَ مَعرفَتی فهو عَلَى الدِّینِ القَیِّمِ؛ کَما قالَ اللَهُ تَعالَى: ﴿وَذَٰلِكَ دِينُ ٱلۡقَيِّمَةِ﴾و سَأُبَیِّنُ ذلک بِعَونِ اللَهِ و تَوفیقهِ.یا سَلمانُ و یا جُندَبُ!
      قالا: لَبَّیکَ، یا أمیرَالمُؤمنین! صلواتُ اللَهِ علیک.
      قالَ: کنتُ أنا و مُحَمَّدٌ نورًا واحِدًا مِن نورِ اللَهِ عَزَّوجلَّ فَأمرَ اللَهُ تبارکَ و تعالى ذلک النّورَ أن یُشَقَّ، فَقال لِلنِّصفِ:” کُن مُحَمَّدًا!“ و قالَ لِلنِّصفِ: ”کُن عَلیًّا“؛ فَمِنها قالَ رَسولُ اللَهِ صلّی الله علیه و آله: ”عَلیٌّ مِنّی و أنا مِن عَلیٍّ و لا یُؤَدِّی عَنِّی إلّا عَلیٌّ.“ و قد وَجَّهَ أبابَکرٍ بِبَراءَةٍ إلَى مَکَّةَ فنزلَ جَبرَئِیلُ علیه السّلام فَقال: ”یا مُحَمَّدُ!“ قالَ:”لَبَّیکَ“ قالَ:”إنَّ اللَهَ یَأمُرُکَ أن تُؤَدِّیَها أنتَ أو رَجُلٌ عَنکَ.“ فَوَجَّهَنی فی استِردادِ أبی‌بکرٍ، فَرَدَدتُهُ فَوَجَدَ فی نَفسه و قال: یا رَسولَ اللَهِ! أ نَزَلَ فیَّ القُرآنُ؟ قالَ:”لا، و لَکِن لا یُؤَدِّی إلّا أنا أو عَلیٌّ.“یا سَلمانُ و یا جُندَبُ!
      قالا: لَبَّیکَ، یا أخا رَسولِ‌ اللَهِ!
      قال علیه السّلام: مَن لا یَصلُحُ لِحَملِ‌ صَحیفَةٍ یُؤَدِّیها عَن رَسولِ اللَهِ صلّی الله علیه و آله کَیفَ یَصلُحُ لِلإمامَةِ. یا سَلمانُ و یا جُندَبُ! فَأنا و رَسولُ اللَهِ صلّی الله علیه و آله کُنّا نورًا واحِدًا صارَ رَسولُ اللَهِ [ادامه در صفحه بعد]

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

35
  • ...1

    1. [ادامه تعلیقه صفحه قبل] صلّی الله علیه و آله محمَّدًا المُصطَفَى و صِرتُ أنا وَصیَّهُ المُرتضى، و صارَ محمَّدٌ النّاطِقَ و صِرتُ أنا الصّامِتَ؛ و إنَّهُ لا بُدَّ فی کُلِّ عَصرٍ مِنَ الأعصارِ أن یَکونَ فیهِ ناطِقٌ و صامِتٌ. یا سَلمانُ! صارَ مُحَمَّدٌ المُنذِرَ و صِرتُ أنا الهادیَ، و ذلک، قَوله عَزَّوجلَّ: ﴿إِنَّمَآ أَنتَ مُنذِرٞ وَلِكُلِّ قَوۡمٍ هَادٍ﴾؛4 فرسولُ اللَهِ صلّی الله علیه و آله المُنذِرُ و أنا الهادی ﴿ٱللَهُ يَعۡلَمُ مَا تَحۡمِلُ كُلُّ أُنثَىٰ وَمَا تَغِيضُ ٱلۡأَرۡحَامُ وَمَا تَزۡدَادُ وَكُلُّ شَيۡءٍ عِندَهُۥ بِمِقۡدَارٍ * عَٰلِمُ ٱلۡغَيۡبِ وَٱلشَّهَٰدَةِ ٱلۡكَبِيرُ ٱلۡمُتَعَالِ * سَوَآءٞ مِّنكُم مَّنۡ أَسَرَّ ٱلۡقَوۡلَ وَمَن جَهَرَ بِهِۦ وَمَنۡ هُوَ مُسۡتَخۡفِۢ بِٱلَّيۡلِ وَسَارِبُۢ بِٱلنَّهَارِ * لَهُۥ مُعَقِّبَٰتٞ مِّنۢ بَيۡنِ يَدَيۡهِ وَمِنۡ خَلۡفِهِۦ يَحۡفَظُونَهُۥ مِنۡ أَمۡرِ ٱللَهِ﴾5
      قالَ: فضربَ علیه السّلام بِیدهِ عَلَى أُخرَى، و قالَ: صارَ محمَّدٌ صاحِبَ الجَمعِ و صِرتُ أنا صاحِبَ النَّشرِ، و صارَ محمَّدٌ صاحِبَ الجَنَّةِ و صِرتُ أنا صاحِبَ النّارِ، أقولُ لَها: خُذِی هَذا و ذَرِی هَذا! و صارَ محمَّدٌ صلّی الله علیه و آله صاحِبَ الرَّجفَةِ و صِرتُ أنا صاحِبَ الهَدَّةِ، و أنا صاحِبُ اللَوحِ المَحفوظِ، ألهَمَنی اللَهُ عَزَّوجلَّ عِلمَ ما فیهِ. نَعَم، یا سَلمانُ و یا جُندَبُ! و صارَ محمَّدٌ ﴿يسٓ * وَٱلۡقُرۡءَانِ ٱلۡحَكِيمِ﴾،6 و صارَ محمَّدٌ ﴿نٓ وَٱلۡقَلَمِ﴾،7 و صارَ محمَّدٌ ﴿طه * مَآ أَنزَلۡنَا عَلَيۡكَ ٱلۡقُرۡءَانَ لِتَشۡقَىٰٓ﴾،8‌ و صارَ محمَّدٌ صاحِبَ الدَّلالاتِ، و صِرتُ أنا صاحِبَ المُعجِزاتِ و الآیاتِ، و صارَ محمَّدٌ خاتَمَ النّبیّینَ و صِرتُ خاتَمَ الوَصِیِّینَ، و أنا الصِّراطُ المُستَقِیمُ و أنا ﴿ٱلنَّبَإِ ٱلۡعَظِيمِ * ٱلَّذِي هُمۡ فِيهِ مُخۡتَلِفُونَ﴾ و لا أحَدٌ اختلَفَ إلّا فی وَلایَتی، و صارَ محمَّدٌ صاحِبَ الدَّعوَةِ و صِرتُ أنا صاحِبَ السَّیفِ، و صارَ محمَّدٌ نَبیًّا مُرسَلًا و صِرتُ أنا صاحِبَ أمرِ النَّبیِّ صلّی الله علیه و آله، قال اللَهُ عَزَّوجَلَّ: ﴿يُلۡقِي ٱلرُّوحَ مِنۡ أَمۡرِهِۦ عَلَىٰ مَن يَشَآءُ مِنۡ عِبَادِهِۦ﴾9 و هُوَ رُوحُ اللَهِ لا یُعطیه و لا یُلقی هَذا الرُّوحَ إلّا عَلَى مَلَکٍ مُقَرَّبٍ أو نَبِیٍّ مُرسَلٍ أو وَصِیٍّ مُنتَجَبٍ، فَمَن أعطاهُ اللَهُ هذا الرُّوحَ فقد أبانَهُ مِن النّاسِ و فَوَّضَ إلیه القُدرةَ و أحیا المَوتَى، و علِم بِما کانَ و ما یَکونُ و سارَ مِنَ المَشرق إلَى المَغرب و مِن المَغرب إلَى المَشرق فی لَحظَةِ عَینٍ، و علِم ما فی الضَّمائِرِ و القلوبِ، و علِم ما فی السَّماواتِ و الأرضِ.
      یا سَلمانُ و یا جُندَبُ! و صارَ محمَّدٌ الذِّکرَ الَّذی قالَ اللَهُ عَزَّوجَلَّ: ﴿قَدۡ أَنزَلَ ٱللَهُ إِلَيۡكُمۡ ذِكۡرٗا * رَّسُولٗا يَتۡلُواْ عَلَيۡكُمۡ ءَايَٰتِ ٱللَهِ﴾10 إنّی أُعطِیتُ عِلمَ المَنایا و البَلایا و فَصلَ الخِطابِ و استُودِعتُ عِلمَ القُرآنِ و ما هو کائِنٌ إلى یوم القیامَةِ، و محمَّدٌ صلّی الله علیه و آله أقامَ الحُجَّةَ حُجَّةً لِلنّاسِ و صِرتُ أنا حُجَّةَ اللَهِ عَزَّوجَلَّ، جَعَلَ اللَهُ لِی ما لَم یَجعَل لِأحَدٍ مِنَ الأوَّلینَ و الآخِرینَ، لا لِنَبیٍّ مُرسَلٍ و لا لِمَلَکٍ مُقَرَّبٍ. یا سَلمانُ و یا جُندَبُ! [ادامه در صفحه بعد]

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

36
  • ...1

    1. [ادامه تعلیقه صفحه قبل] قالا: لَبَّیکَ، یا أمیرالمُؤمنینَ!
      قال علیه السّلام: أنا الَّذی حَمَلتُ نُوحًا فی السَّفینَةِ بِأمرِ رَبّی، و أنا الَّذی أخرَجتُ یونُسَ مِن بَطنِ الحُوتِ بِإذنِ رَبّی، و أنا الَّذی جاوَزتُ بِموسَى بنِ عِمرانَ البَحرَ بِأمرِ رَبّی، و أنا الَّذی أخرَجتُ إبراهیمَ مِنَ النّارِ بِإذنِ رَبّی، و أنا الَّذی أجرَیتُ أنهارَها و فَجَّرتُ عُیونَها و غَرَستُ أشجارَها بِإذنِ رَبّی، و أنا عَذابُ یومِ الظُّلَّةِ، و أنا المُنادِی مِن مَکانٍ قَرِیبٍ قَد سَمِعَهُ الثَّقَلانِ الجِنُّ و الإنسُ و فَهِمَهُ قَومٌ‌ إنّی لَأسمَعُ [لَأُسمِعُ‌] کُلَّ قَومٍ ـ الجَبّارِینَ و المُنافِقِینَ ـ بِلُغاتِهِم، و أنا الخِضْرُ عالِمُ موسَى، و أنا مُعَلِّمُ سُلَیمانِ بنِ داوُدَ، و أنا ذو القَرنَینِ، و أنا قُدرَةُ اللَهِ عَزَّوجَلَّ.
      یا سَلمانُ و یا جُندَبُ! أنا محمَّدٌ و محمَّدٌ أنا و أنا مِن محمَّدٍ و محمَّدٌ مِنِّی، قالَ اللَهُ تَعالَى﴿مَرَجَ ٱلۡبَحۡرَيۡنِ يَلۡتَقِيَانِ * بَيۡنَهُمَا بَرۡزَخٞ لَّا يَبۡغِيَانِ﴾.11 یا سَلمانُ و یا جُندَبُ!
      قالا: لَبَّیکَ، یا أمیرالمُؤمنینَ!
      قال: إنَّ مَیِّتَنا لَم یَمُت و غائِبَنا لَم یَغِب، و إنَّ قَتلانا لَن یُقتَلوا.یا سَلمانُ و یا جُندَبُ! 
      قالا: لَبَّیکَ، صلَواتُ اللَهِ علیکَ.
      قال علیه السّلام: أنا أمیرُ کُلِّ مُؤمِنٍ و مُؤمِنَةٍ مِمَّن مَضَى و مِمَّن بَقیَ، و أُیِّدتُ بِروحِ العَظَمَةِ، و إنَّما أنا عَبدٌ مِن عَبیدِ اللَهِ لا تُسَمّونا أربابًا و قولوا فی فَضلِنا ما شِئتُم؛ فَإنَّکُم لَن تَبلُغوا مِن فَضلِنا کُنهَ ما جَعَلَهُ اللَهُ لَنا و لا مِعشارَ العُشرِ، لِأنّا آیاتُ اللَهِ و دَلائِلُهُ و حُجَجُ اللَهِ و خُلَفاؤُهُ و أُمَناؤُهُ و أئِمَّتُهُ و وَجهُ اللَهِ و عَینُ اللَهِ و لِسانُ اللَهِ، بِنا یُعَذِّبُ اللَهُ عِبادَهُ و بِنا یُثِیبُ و مِن بَینِ خَلقِهِ طَهَّرَنا و اختارَنا و اصطَفانا، و لَو قالَ قائِلٌ: لِمَ و کَیفَ و فِیمَ؟ لَکَفَرَ و أشرَکَ، لِأنَّهُ لا یُسألُ عَمّا یَفعَلُ و هُم یُسألونَ. یا سَلمانُ و یا جُندَبُ!
      قالا: لَبَّیکَ، یا أمیرالمُؤمنینَ! صلواتُ اللَهِ علیکَ.
      قال علیه السّلام: مَن آمَنَ بِما قُلتُ و صَدَّقَ بِما بَیَّنتُ و فَسَّرتُ و شَرَحتُ و أوضَحتُ و نَوَّرتُ و بَرهَنتُ فهو مُؤمِنٌ مُمتَحَنٌ امتَحَنَ اللَهُ قَلبَهُ لِلإیمانِ و شَرَحَ صَدرَهُ لِلإسلامِ و هُوَ عارِفٌ مُستَبصِرٌ قَدِ انتَهَى و بَلَغَ و کَمَلَ، و مَن شَکَّ و عَنَدَ و جَحَدَ و وَقَفَ و تَحَیَّرَ و ارتابَ فَهُوَ مُقَصِّرٌ و ناصِبٌ. یا سَلمانُ و یا جُندَبُ!
      قالا: لَبَّیکَ، یا أمیرالمُؤمِنینَ! صَلَواتُ اللَهِ عَلَیکَ. [ادامه در صفحه بعد]

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

37
  • ...1

    1. [ادامه تعلیقه صفحه قبل] قالَ علیه السّلام: أنا أُحیِی و أُمیتُ بِإذنِ رَبّی، و أنا أُنَبِّئُکُم بِما تَأکلونَ و ما تَدَّخِرونَ فی بیوتِکُم بِإذنِ رَبّی، و أنا عالِمٌ بِضَمائِرِ قلوبِکم، و الأئِمَّةُ مِن أولادِی علیه السّلام یَعلَمونَ و یَفعَلونَ هَذا إذا أحَبّوا و أرادوا لِأنّا کُلَّنا واحِدٌ أوَّلُنا محمَّدٌ و آخِرُنا محمَّدٌ و أوسَطُنا محمَّدٌ و کُلُّنا محمَّدٌ، فَلا تَفَرَّقوا بَینَنا! و نَحنُ إذا شِئنا شاءَ اللَهُ و إذا کَرِهنا کَرِهَ اللَهُ، الوَیلُ کُلُّ الوَیلِ! لِمَن أنکَرَ فَضلَنا و خُصوصِیَّتَنا و ما أعطانا اللَهُ ربُّنا، لِأنَّ مَن أنکَرَ شَیئًا مِمّا أعطانا اللَهُ فَقَد أنکَرَ قُدرَةَ اللَهِ عَزَّوجَلَّ و مَشِیَّتَهُ فِینا.یا سَلمانُ و یا جُندَبُ!
      قالا: لَبَّیکَ، یا أمیرالمُؤمنینَ! صلَواتُ اللَهِ علیکَ.
      قالَ علیه السّلام: لَقَد أعطانا اللَهُ رَبُّنا ما هُوَ أجَلُّ و أعظَمُ و أعلَى و أکبَرُ مِن هَذا کُلِّهِ.
      قُلنا: یا أمیرالمُؤمِنینَ! ما الَّذی أعطاکُم ما هوَ أعظَمُ و أجَلُّ مِن هَذا کُلِّهِ؟
      قالَ: قَد أعطانا رَبُّنا عَزَّوجَلَّ عِلمَنا لِلإسمِ الأعظَمِ الَّذی لَو شِئنا خَرَقَتِ السَّماواتُ و الأرضُ و الجَنَّةُ و النّارُ، و نَعرُجُ بِهِ إلَى السَّماءِ و نَهبِطُ بِهِ الأرضَ و نَغرُبُ و نَشرُقُ و نَنتَهِی بِهِ إلَى العَرشِ، فَنَجلِسُ عَلَیهِ بَینَ یَدَیِ اللَهِ عَزَّوجَلَّ و یُطیعُنا کلُّ شَی‌ءٍ حَتَّى السَّماواتِ و الأرضِ و الشَّمسِ و القَمَرِ و النُّجومِ و الجِبالِ و الشَّجَرِ و الدَّوابِّ و البِحارِ و الجَنَّةِ و النّارِ. أعطانا اللَهُ ذَلِکَ کُلَّهُ بِالِاسمِ الأعظَمِ الَّذی عَلَّمَنا و خَصَّنا بِهِ و مَعَ هَذا کُلِّهِ نَأکُلُ و نَشرَبُ و نَمشِی فی الأسواقِ و نَعملُ هَذِهِ الأشیاءَ بِأمرِ رَبِّنا، و نَحنُ عِبادُ اللَهِ المُکرَمونَ الَّذینَ لا یَسبِقونهُ بِالقَولِ و هُم بِأمرِهِ یَعمَلونَ و جعَلَنا مَعصومینَ مُطَهَّرینَ و فَضَّلَنا عَلَى کَثِیرٍ مِن عِبادِهِ المُؤمنینَ فنحنُ نَقول: ﴿ٱلۡحَمۡدُ لِلَّهِ ٱلَّذِي هَدَىٰنَا لِهَٰذَا وَمَا كُنَّا لِنَهۡتَدِيَ لَوۡلَآ أَنۡ هَدَىٰنَا ٱللَهُ﴾12 و ﴿حَقَّتۡ كَلِمَةُ ٱلۡعَذَابِ عَلَى ٱلۡكَٰفِرِينَ﴾؛13 أعنِی الجاحِدِینَ بِکُلِّ ما أعطانا اللَهُ مِنَ الفَضلِ و الإحسانِ.
      یا سَلمانُ و یا جُندَبُ! فَهَذا معرفَتی بِالنّورانِیَّةِ، فَتَمَسَّک بِها راشِدًا؛ فَإنَّهُ لا یَبلُغُ أحَدٌ مِن شیعَتِنا حَدَّ الِاستِبصارِ، حَتَّى یَعرِفَنی بِالنّورانِیَّةِ فَإذا عَرَفَنِی بِها کانَ مُستَبصِرًا، بالِغًا کامِلًا قَد خاضَ بَحرًا مِنَ العِلمِ و ارتَقَى دَرَجَةً مِنَ الفَضلِ و اطَّلَعَ عَلَى سِرٍّ مِن سِرِّ اللَهِ و مَکنونِ خَزائِنِهِ.»
      «محمّد بن صدقه نقل کرد: اباذر غفارى از سلمان فارسى پرسید: معرفت امام أمیرالمؤمنین علیه السّلام به نورانیّت چگونه است؟ سلمان گفت: با هم برویم از خود مولا سؤال کنیم، آمدیم خدمت أمیرالمؤمنین علیه السّلام ایشان را نیافتیم. مدّتى منتظر شدیم تا آمد. [ادامه در صفحه بعد]

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

38
  • ...1

    1. [ادامه تعلیقه صفحه قبل] سؤال فرمود: براى چه آمده‌اید؟
      گفتند: آمده‌ایم بپرسیم: شما را چگونه با نورانیّت می‌توان شناخت؟ 
      فرمود: مرحبا به شما دو دوست متعهّد که در راه دین کوتاهى ندارید. به جان خود سوگند یاد مى‌کنم که این مطلب بر هر مرد و زن مؤمنى واجب است! آنگاه فرمود: ای سلمان و ای اباذر!
      گفتند: لبّیک ای أمیرالمؤمنین!
      فرمود: ایمان شخص کامل نمی‌شود مگر مرا به کنه معرفت با نورانیّت بشناسد. وقتى به این صورت شناخت آنگاه دلش را خدا به ایمان آزمایش نموده و شرح صدر براى اسلام به او عنایت کرده و در این صورت است که عارف و بینا و مستبصر مى‌شود، و هر که کوتاهى از این عرفان بنماید در حال شک و ارتیاب است. ای سلمان و ای اباذر!
      گفتند: لبّیک ای أمیرالمؤمنین!
      فرمود: شناخت من با نورانیّت شناخت خدا است، و شناخت خدا معرفت من است با نورانیّت، این است همان دین خالص که خداوند می‌فرماید: ﴿وَمَآ أُمِرُوٓاْ إِلَّا لِيَعۡبُدُواْ ٱللَهَ مُخۡلِصِينَ لَهُ ٱلدِّينَ حُنَفَآءَ وَيُقِيمُواْ ٱلصَّلَوٰةَ وَيُؤۡتُواْ ٱلزَّكَوٰةَ وَذَٰلِكَ دِينُ ٱلۡقَيِّمَةِ﴾.
      (دستور داده نشده به آنها مگر اینکه ایمان به نبوّت حضرت محمّد آورند که همان دین حنیف محمّدى ساده و آسان است.) این قسمت آیه: ﴿وَيُقِيمُواْ ٱلصَّلَوٰةَ﴾ ، یعنی هر کس اقامه ولایت مرا کرده باشد نماز را به‌پاى داشته است، به‌پا داشتن ولایت من دشوار و سنگین است که تاب آن را ندارد مگر فرشتۀ مقرّب یا پیامبر مرسل یا بندۀ مؤمنى که خدا دلش را به ایمان آزمایش کرده باشد. فرشته اگر مقرّب نباشد تاب تحمّل آن را ندارد، و پیامبر نیز اگر مرسل نباشد تحمّل ندارد، و مؤمن هم اگر مورد آزمایش و اعتماد نباشد تاب آن را ندارد.
      گفتم: یا أمیرالمؤمنین! مؤمن کیست و حدّ و نهایت ایمان چیست تا بتوان او را شناخت؟
      فرمود: یا أباعبدالله! عرض کردم: لبّیک، اى برادر پیامبر!
      فرمود: مؤمن امتحان شده، کسى است که هر چه از جانب ما به او برسد دلش براى پذیرش وسعت دارد و شک و تردید در آن ندارد.
      بدان ای اباذر! که من بندۀ خدا و خلیفۀ او بر بندگانم. ما را خدا قرار ندهید، ولى در فضل ما هر چه می‌خواهید بگویید! باز هم به کنه و نهایت فضل ما نخواهید رسید؛ زیرا خداوند تبارک و تعالى به ما بیشتر و بزرگ‌تر از آنچه ما می‌گوییم و یا برخی می‌گویند، یا به قلب یکى از شما خطور نماید، عنایت فرموده. وقتى ما را این طور شناختید آن وقت مؤمن هستید. [ادامه در صفحه بعد]

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

39
  • ...1

    1. [ادامه تعلیقه صفحه قبل] سلمان گفت: عرض کردم: اى برادر پیامبر! هر کسى نماز به‌پا دارد ولایت تو را به‌پا داشته؟
      فرمود: آرى. دلیل این مطلب آیۀ قرآن است ﴿وَٱسۡتَعِينُواْ بِٱلصَّبۡرِ وَٱلصَّلَوٰةِ وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى ٱلۡخَٰشِعِينَ﴾ (کمک بگیر از صبر و نماز و آن سنگین و دشوار است مگر براى خشوع‌کنندگان) صبر پیامبر است و نماز اقامه ولایت من است؛ به‌ همین جهت خداوند مى‌فرماید: ﴿إِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ﴾ و نفرموده إنَّهما لکبیرة (آن دو سنگین است)، چون حمل ولایت سنگین است مگر براى خاشعین که آنها شیعیان بینا و روشنند؛ زیرا صاحبان عقاید از قبیل: مرجئه و قدریه و خوارج و دیگران از قبیل ناصبى‌ها اقرار به نبوّت حضرت محمّد صلّى الله علیه و آله و سلّم دارند و در این مورد اختلافى ندارند، ولى هم ایشان دربارۀ ولایت من اختلاف دارند و منکر آن هستند، مگر تعداد کمى؛ آنهایند که خداوند در قرآن ایشان را توصیف نموده ﴿إِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلَّا عَلَى ٱلۡخَٰشِعِينَ﴾.
      در جاى دیگر قرآن راجع به نبوّت حضرت محمّد و ولایت من می‌فرماید: ﴿وَبِئۡرٖ مُّعَطَّلَةٖ وَقَصۡرٖ مَّشِيدٍ﴾﴿قَصۡرٖ مَّشِيدٍ﴾: محمّد صلّى الله علیه و آله و سلّم است. ﴿وَبِئۡرٖ مُّعَطَّلَةٖ﴾ (چاه واگذار شده) ولایت من است که آن را رها کرده‌اند و منکر شده‌اند. هر که اقرار به ولایت من نداشته باشد اقرار به نبوّت پیامبر براى او سودى نخواهد داشت، این دو با هم قرین و همراهند؛ زیرا پیامبر اکرم نبىّ مرسل و امام مردم است، على پس از او امام مردم و وصىّ محمّد است؛ چنانچه پیامبر اکرم فرمود: ”أنتَ مِنّى بِمَنزِلَةِ هارونَ مِن موسى إلّا أنّه لا نَبِىَّ بعدى.“
      اوّل ما محمّد و وسط ما محمّد و آخر ما محمّد است، هر کس معرفت مرا کامل داشته باشد او بر دین قیّم و استوار است؛ چنانچه در این آیه می‌فرماید: ﴿وَذَٰلِكَ دِينُ ٱلۡقَيِّمَةِ﴾ این مطلب را به توفیق خدا و کمک او توضیح مى‌دهم. اینک می‌گویم: ای سلمان و ای اباذر!
      گفتند: لبّیک ای أمیرالمؤمنین!
      فرمود: من و محمّد یک نور از نور خداوند بودیم، خداوند دستور داد به آن نور که دو قسمت شود، به نیمى از آن فرمود: محمّد باش! و به نیم دیگر فرمود: على باش! به همین جهت پیامبر اکرم فرموده است: ”عَلىٌّ مِنِّى و أنا من عَلىٌّ و لا یُؤدِّى عَنّى إلّا علىٌّ“ (على از من و من از على هستم و این کار را نمی‌تواند انجام دهد مگر على.)
      ابابکر را با سوره برائت به مکه فرستاد، جبرئیل نازل شد گفت: اى محمّد! خداوند می‌فرماید: باید این کار را تو انجام دهى یا مردى از خودت، آنگاه مرا فرستاد تا از ابابکر بگیرم، از او گرفتم اما او ناراحت شد، از پیامبر اکرم پرسید: آیا در این مورد آیه قرآن دربارۀ من نازل شده؟ [ادامه در صفحه بعد]

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

40
  • ...1

    1. [ادامه تعلیقه صفحه قبل] فرمود: نه، ولى نباید این کار را انجام دهد مگر من یا على. ای سلمان و ای اباذر!
      گفتند: لبّیک ای أمیرالمؤمنین!
      فرمود: اینک فکر کنید کسى که صلاحیت نداشته باشد چند آیه را به مردم برساند از جانب پیامبر چگونه صلاحیت براى امامت دارد؟ من و پیامبر یک نور بودیم، او محمّد مصطفى گردید و من وصىّ او علىّ مرتضى شدم، محمّد ناطق شد و من ساکت، باید در هر زمان ناطق و صامتى باشد.
      ای سلمان! محمّد منذر است و من هادى. این است معنى آیه ﴿إِنَّمَآ أَنتَ مُنذِرٞ وَلِكُلِّ قَوۡمٍ هَادٍ﴾ پیامبر اکرم منذر است و من هادى.
      ﴿ٱللَهُ يَعۡلَمُ مَا تَحۡمِلُ كُلُّ أُنثَىٰ وَمَا تَغِيضُ ٱلۡأَرۡحَامُ وَمَا تَزۡدَادُ وَكُلُّ شَيۡءٍ عِندَهُۥ بِمِقۡدَارٍ *عَٰلِمُ ٱلۡغَيۡبِ وَٱلشَّهَٰدَةِ ٱلۡكَبِيرُ ٱلۡمُتَعَالِ * سَوَآءٞ مِّنكُم مَّنۡ أَسَرَّ ٱلۡقَوۡلَ وَمَن جَهَرَ بِهِۦ وَمَنۡ هُوَ مُسۡتَخۡفِۢ بِٱلَّيۡلِ وَسَارِبُۢ بِٱلنَّهَارِ *لَهُۥ مُعَقِّبَٰتٞ مِّنۢ بَيۡنِ يَدَيۡهِ وَمِنۡ خَلۡفِهِۦ يَحۡفَظُونَهُۥ مِنۡ أَمۡرِ ٱللَهِ﴾.
      در این موقع على علیه السّلام دست خود را بر دست دیگر زده گفت: محمّد صلّى الله علیه و آله و سلّم صاحب جمع شد و من صاحب نشر، محمّد صاحب بهشت شد و من صاحب جهنّم، به جهنّم می‌گویم: این را بگیر و این یک را واگذار! محمّد صاحب لرزش شد و من صاحب ریزش، و من صاحب لوح محفوظم که خدا به من الهام نموده آنچه در آن است.
      باری، ای سلمان و ای اباذر! محمّد ﴿یس ﴿١﴾ وَالْقُرْآنِ الْحَکِیمِ﴾ شد. محمّد ﴿نٓ وَٱلۡقَلَمِ﴾ شد و محمّد ﴿طه * مَآ أَنزَلۡنَا عَلَيۡكَ ٱلۡقُرۡءَانَ لِتَشۡقَىٰٓ﴾‌ شد. محمّد صاحب دلالات شد، و من صاحب معجزات و آیات. محمّد خاتم النبیّین شد و من خاتم الوصیّین و صراط مستقیم، و من ﴿ٱلنَّبَإِ ٱلۡعَظِيمِ * ٱلَّذِي هُمۡ فِيهِ مُخۡتَلِفُونَ﴾ هستم، هیچ کس اختلاف ندارد مگر دربارۀ ولایت من. محمّد صاحب دعوت شد و من صاحب شمشیر. محمّد پیامبر مرسل شد و من صاحب امر پیامبر.
      خداوند می‌فرماید: ﴿يُلۡقِي ٱلرُّوحَ مِنۡ أَمۡرِهِۦ عَلَىٰ مَن يَشَآءُ مِنۡ عِبَادِهِۦ﴾، او روح الله است که خدا عطا نمى‌کند و القا نمى‌نماید آن روح را مگر بر ملک مقرّب یا پیامبر مرسل یا وصىّ برگزیده. خداوند به هر کس این روح را عنایت کند او را از مردم جدا نموده و به او قدرت تفویض کرده و مرده زنده می‌کند، اطّلاع از گذشته و آینده دارد، از مشرق به مغرب و از مغرب به مشرق در یک چشم بهم زدن می‌رود، از دل‌ها و قلب‌ها خبر دارد و آنچه در آسمان‌ها و زمین است می‌داند.
      ای سلمان و ای اباذر! محمّد صلّى الله علیه و آله و سلّم همان ذکرى شد که در قرآن فرموده: ﴿قَدۡ أَنزَلَ ٱللَهُ إِلَيۡكُمۡ ذِكۡرٗا * رَّسُولٗا يَتۡلُواْ عَلَيۡكُمۡ ءَايَٰتِ ٱللَهِ﴾. به من علم مرگ و میرها و بلاها و فصل الخطاب [ادامه در صفحه بعد]

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

41
  • ...1

    1. [ادامه تعلیقه صفحه قبل] (در هر جا چه باید گفت و هر مسأله چه جوابى دارد) داده‌اند، و به من علم قرآن و آنچه تا قیامت اتّفاق خواهد افتاد واگذارده‌اند. محمّد صلّى الله علیه و آله و سلّم حجّت را تعیین نمود، تا براى مردم حجّت باشد و من حجّة الله شدم، خداوند به من مقامى عنایت کرده که براى هیچ‌یک از گذشتگان و آیندگان ـ چه پیامبر مرسل و چه فرشته مقرّب ـ قرار نداده. ای سلمان و ای اباذر!
      گفتند: لبّیک ای أمیرالمؤمنین.
      فرمود: منم آن کس که نوح را در کشتى به اذن خدا بردم، من یونس را با اذن خدا از شکم نهنگ خارج کردم، من با اذن خدا موسى را از دریا گذراندم، من ابراهیم را با اذن خدا از آتش نجات دادم، من نهرها و چشمه‌هایش را با اذن خدایم جارى و درخت‌هایش را کاشتم.
      من عذاب یوم الظلّه هستم (شاید منظور قیامت باشد)؛ من فریاد می‌زنم از مکان نزدیکى که تمام جن و انس آن را می‌شنوند و گروهى می‌فهمند؛ من با هر گروهى ـ چه ستمگران و چه منافقین ـ به زبان خودشان صحبت می‌کنم، من آن خضرم که دانشمند همراه موسى بود، من معلم سلیمان بن داوودم و من ذوالقرنین و قدرت الله‌ام.
      ای سلمان و ای اباذر! من محمّد و محمّد منم، من از محمّدم و محمّد از من است؛ خداوند در این آیه مى‌فرماید: ﴿مَرَجَ ٱلۡبَحۡرَيۡنِ يَلۡتَقِيَانِ * بَيۡنَهُمَا بَرۡزَخٞ لَّا يَبۡغِيَانِ﴾. ای سلمان و ای اباذر!
      گفتند: لبّیک ای أمیرالمؤمنین!
      فرمود: مردۀ ما نمرده و غائب ما دور نشده و کشته‌هاى ما هرگز کشته نشده‌اند. ای سلمان و ای اباذر!
      گفتند: لبّیک ای أمیرالمؤمنین!
      فرمود: من امیر هر مرد و زن مؤمنم، چه گذشتگان و چه آیندگان. مرا با روح عظمت تأیید کرده‌اند. من یکى از بندگان خدایم، مبادا ما را خدا بنامید! دربارۀ فضل ما هر چه مایلید بگویید به کنه فضل ما نخواهید رسید و حتّى به مقدارى از یک دهم آن نمی‌رسید.
      چون ما آیات و دلائل خداییم و حجّت و خلیفه و امین و امام، وجه الله و عین الله و لسان الله هستیم. به وسیلۀ ما بندگان خدا عذاب می‌شوند، و به وسیله ما پاداش داده می‌شوند. ما را از میان بندگان خود پاک نموده و انتخاب کرده و برگزیده. اگر کسى بگوید: به چه جهت و چگونه و در کجا چنین شده‌اند؟ کافر و مشرک مى‌شود؛ زیرا خدا از کاری که انجام می‌دهد سؤال نمی‌شود، بلکه دیگران مسئول هستند و بازخواست می‌شوند. ای سلمان و ای اباذر!
      گفتند: لبّیک ای أمیرالمؤمنین، صلوات و درود خدا بر شما! [ادامه در صفحه بعد]

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

42
  • ...1

    1. [ادامه تعلیقه صفحه قبل] فرمود: هر کس به آنچه بیان کرده و تفسیر نمودم و شرح داده و روشن ساخته و استدلال نمودم ایمان بیاورد، او مؤمنى است که آزمایش شده قلبش براى ایمان و سینه‌اش وسعت یافته براى اسلام، او عارف روشن‌بین است که به هدف رسیده و کامل شده، و هر کس شک نماید و دشمنى ورزد و منکر شود و متحیّر باشد و تردید نماید او مقصّر و ناصبى است. ای سلمان و ای ‌اباذر!
      گفتند: لبّیک ای أمیرالمؤمنین، صلوات خدا بر شما!
      فرمود: من زنده مى‌کنم و مى‌میرانم به اذن خدا، من به شما خبر می‌دهم چه می‌خورید و چه ذخیره در خانه‌هاى خود کرده‌اید به اذن خدا، من از دل‌هاى شما مطّلع‌ام؛ و ائمّه از اولادم نیز همین کارها را می‌کنند و این اطّلاعات را دارند، هر وقت بخواهند و اراده کنند؛ چون ما همه یکى هستیم. اوّل ما محمّد، آخر ما محمّد، و وسط ما محمّد است، همۀ ما محمّدیم؛ بین ما جدایى نیندازید! ما وقتى بخواهیم خدا می‌خواهد، وقتى نخواهیم خدا نمی‌خواهد.
      واى، پس واى بر کسى که منکر فضل و امتیازات و الطافى که خدا به ما عنایت کرده باشد، زیرا هر کسى منکر یکى از چیزهایى باشد که خدا به ما عنایت کرده منکر قدرت خدا و مشیّت اوست دربارۀ ما. ای سلمان و ای اباذر!
      گفتند: لبّیک ای أمیرالمؤمنین، صلوات خدا بر شما!
      فرمود: خدا به ما چیزهایى داده که بزرگ‌تر و عظیم‌تر و عالى‌تر از همۀ اینها است.
      پرسیدیم: چه چیز به شما داده که بهتر از همه اینها است؟
      فرمود: ما را مطّلع از اسم اعظم نموده، که اگر بخواهیم آسمان‌ها و زمین و بهشت و جهنّم را از جاى برکنیم و به آسمان رویم و به زمین آییم، به مغرب و مشرق رویم و منتهى به عرش شویم، در آنجا مى‌نشینیم در مقابل خدا و همه چیز مطیع ما هستند، حتّى آسمان‌ها و زمین و شمس و قمر و ستارگان و کوه‌ها و درخت‌ها و جنبندگان و دریاها و بهشت و جهنّم؛ این مقام را خداوند به واسطۀ اسم اعظم به ما عنایت نموده و بخشیده است.
      با تمام این امتیازات، ما غذا می‌خوریم و در بازارها راه می‌رویم و این کارها را به امر خدا انجام می‌دهیم. ما بندگان گرامى خدا هستیم که اظهار نظر در مقابل او نداریم و به دستورش عمل می‌کنیم. ما را معصوم و پاک قرار داده و برترى بخشیده بر بسیارى از بندگان مؤمنش. پس ما می‌گوییم﴿ٱلۡحَمۡدُ لِلَّهِ ٱلَّذِي هَدَىٰنَا لِهَٰذَا وَمَا كُنَّا لِنَهۡتَدِيَ لَوۡلَآ أَنۡ هَدَىٰنَا ٱللَهُ﴾ خدا را ستایش که ما را به این مقام هدایت نموده که اگر او راهنماى ما نبود، راه به این مقام نمى‌یافتیم. ﴿حَقَّتۡ كَلِمَةُ ٱلۡعَذَابِ عَلَى ٱلۡكَٰفِرِينَ﴾ و ثابت است عذاب بر کافران که منظور منکران الطاف خدا به ما هستند 
      ای سلمان و ای اباذر! این است معرفت من به نورانیّت! وقتى کسى مرا با این مقام شناخت، روشن‌بین و به‌ هدف رسیده و کامل است، در دریاى علم فرو رفته و به مقام فضل رسیده و مطّلع بر سرّى از اسرار و گنجینۀ علوم خدا شده است.» (محقّق)
      1. سوره البیّنة (98) آیه 5.
      2. سوره البقرة (2) آیه 45.
      3. سوره الحجّ (22) ذیل آیه 45.
      4. سوره الرّعد (13) ذیل آیه 7.
      5. سوره الرّعد (13) آیات 8 الی 11.
      6. سوره یس (36) آیه 1 و 2.
      7. سوره القلم (68) صدر آیه 1.
      8. سوره طه (20) آیه 1 و 2.
      9. سوره غافر (40) قسمتی از آیه 15.
      10. سوره الطّلاق (65) ذیل آیه 10 و صدر آیه 11.
      11. سوره الرّحمن (55) آیه 19 و20.
      12. سوره الأعراف (7) قسمتی از آیه 43.
      13. سوره الزّمر (39) آیه 71.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

43
  •  [مزایای اختصاصی ذرّیۀ طاهره به نظر حافظ قسطلانی]

  •  در الغدیر، جلد 6، صفحۀ 354 و 355 گوید:

  •  «قال الحافظُ القسطلانی فی المواهب اللدنیَّة، کما فی شرحه، مجلّد 7، صفحة 21:

  •  فهذه الذّرّیّةُ الطّاهرة قد خُصّوا بمزایا التَّشریف، و عُمّوا بواسطة السیّدة فاطمة بفضلٍ ضِیفٍ، و أُلبِسوا رداءَ الشَّرف، و مُنِحوا بمزید الإکرام و التُّحَف، و قد وقع الإصطلاح علی اختصاصهم من بین الشَّرف کالعبّاسیّین و الجعافرة (ذرّیّة جعفر بن أبی‌طالب) بالشُّطفَة1 الخضراءِ لمزید شرفهم، و السّببُ فی ذلک کما قیل: أنّ المأمونَ الخلیفةَ العبّاسیَّ أراد أن یجعل الخلافةَ فی بنی فاطمة، فاتّخذ لهم شِعارًا أخضَرَ و ألبَسهم ثیابًا خُضْرًا، لکون السّوادِ شعارَ العبّاسیّین، و البیاضِ

    1. ـ الشُطفة بضم المعجمة: القطعة.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

44
  • شِعارَ سایر المسلمین فی جمعهم و نحوها، و الأحمرُ مختلفٌ فی کراهته، و الأصفر شِعارُ الیهود بآخره؛ ثمّ انثَنَی1 عزمُه عن ذلک و ردّ الخلافةَ لبنِی العبّاس، فبقی ذلک شِعارًا لأشراف العلویّین من الزّهراء، لکنّهم اختصروا الثّیابَ إلی قطعةٍ من ثوبٍ أخضَرَ تُوضَع علی عمائمهم هی المسمّاة (بالشُّطفَة) شعارًا لهم؛ ثمّ انقطع ذلک إلی أواخر القرن الثّامن.

  •  قال فی حوادث سنةِ ثلاث و سبعین و سبع‌مائة (773) من إنباء الغَمر بأبناء العُمر2:

  •  و فیها أمَرَ السلطانُ الأشرف أن یمتازوا عن الناس بعصائبَ (جمع عصابة) خُضرٍ علی العمائم، ففُعل ذلک بمصرَ و الشام و غیرهما. و فی ذلک یقول الأدیبُ أبوعبدالله بن جابر الأُندلسی (و ذکر البیتین المذکورَین)3 و الأدیبُ شمس الدین الدّمشقیّ:‌

  • أطرافُ تیجانٍ أتَتْ من سُندُسٍ ** خُـضرٍ بأعلامٍ علی الأشرافِ

  • و الأشرفُ السُّلطانُ خصّهم لها ** شرفًا لیُفَرِّقَهم من الأطراف

  • و الأشرف هو شعبان بن حسن بن الناصر، خنق سنة 778.» ـ انتهی.4

    1. ـ أقرب الموارد: «انثنی فلانٌ عنه: انصرف.» (محقّق)
    2. ـ اسمُ کتابٍ للحافظ ابن حجر العسقلانی. (محقّق)
    3. ـ جعلوا لأبناء الرّسول علامةً ** إنّ العلامة شأنُ مَن لم یُشهَرِ
      نورُ النّبوّة فی کریمِ وُجوهِهم ** یُغنِی الشَّریفَ عن الطِّراز الأخضرِ
      و هذان البیتان لأبی‌عبدالله شمس الدین المالکیّ الأُندلسیّ النحویّ، المعروف بإبن جابر الأعمی، من أهل مَرِیَّة مدینة کبیرة من أعمال أُندلس.
    4. ـ جنگ 16، ص 192.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

45
  •  [در فضیلت روضه‌خوانی برای اهل بیت علیهم السّلام]

  •  1. در صفحۀ 3 از کامل الزیارة از حضرت صادق علیه السّلام روایت می‌کند که فرمودند به عبدالله بن حمّاد بصری:

  • «”بلغنی أنّ قومًا یأتونه، یعنی الحسینَ علیه السّلام، من نواحی الکوفة و ناسًا من غیرهم و نسائًا یَندُبنَه و ذلک فی النّصف من شعبانَ؛ فمِن بین قارﺉٍ یقرء و قاصٍّ یقُصُّ و نادبٍ یندُبُ و قائلٍ یقول المراثی.“

  • فقلت له: نعم، جُعلت فداک، قد شهدتُ بعض ما تصف.

  •  فقال: ”الحمد للّه الذی جعل فی الناس مَن یفِدُ إلینا و یمدَحنا و یرثی علینا [لنا] و جَعَلَ عدوَّنا مَن یطعَنُ علیهم مِن قَرائبنا [قرابتنا] أو مِن غیرهم؛ یهَدِّدونهم و یقَبِّحون ما یصنعون.“»1

  •  2. و در صفحۀ 4 از عیون صدوق از حضرت رضا علیه السّلام روایت کرده است که به حسن بن علی بن فضّال فرمودند:

  • «مَن ذَکَر [تذکّر] مُصابَنا و أبکی، لم تبکَ عینُه یومَ تبکی العیون.»2

  •  3. و در کامل الزیارة3 و ثواب الأعمال4 و أمالی5 از حضرت صادق علیه السّلام روایت کرده است که به أبی‌عمارى مُنْشِد (یعنی شعر خوان) فرمودند:

  • «مَنْ أنشدَ فی الحسین بن علی صلوات الله علیه فأبکی خمسین فَلهُ الجنّةُ، و مَن أنشدَ

    1. ـ کامل الزیارات، ص 325.
    2. ـ عیون أخبار الرّضا علیه السّلام، ج 1، ص 294.
    3. ـ کامل الزیارات، ص 104.
    4. ـ ثواب الأعمال، ص 84.
    5. ـ الأمالی، ص 141.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

46
  • فی الحسین علیه السّلام شعرًا فأبکی ثلاثین فله الجنّةُ، و مَن أنشدَ فی الحسین علیه السّلام فأبکی عشرین فله الجنّةُ، و من أنشدَ فی الحسین علیه السّلام شعرًا فأبکی واحدًا فله الجنّةُ، و من أنشدَ فی الحسین فبکی فله الجنّةُ و مَنْ أنشد فی الحسین فتباکی فله الجنّة.»1

  •  4. و در صفحۀ 5 از کامل الزیارة از حضرت صادق علیه السّلام روایت کرده است که به أبی‌هارون مکفوف (یعنی نابینا) فرمودند:

  • «یا أباهارون! من أنشد فی الحسین علیه السّلام فأبکی عشَرَةً، ثمَّ جَعَلَ ینقص واحدًا واحدًا حتّی بَلَغ الواحدَ؛ فقال: من أنشد فی الحسین علیه السّلام فأبکی واحدًا فله الجنّةُ.»2

  •  5. و در ثواب الأعمال از حضرت صادق علیه السّلام مروی است که به أبی‌هارون فرمودند: 

  • «مَن أنشدَ فی الحسین علیه السّلام [شعرًا] فَبَکی و أبکی عشرةً کُتبت لَهم الجنّةُ، و من أنشدَ فی الحسین علیه السّلام [شعرًا] فَبَکی و أبکی خمسةً کُتبت لهم الجنّةُ، ومن أنشدَ فی الحسین علیه السّلام [شعرًا] فَبَکی و أبکی واحدًا فلهما الجنّةُ.»3

  •  6. و در صفحۀ 6 گوید که: «در ثواب الأعمال4 از حضرت صادق علیه السّلام مرویّ است که به صالح بن عقبه فرمودند:

  • ”من أنشدَ فی الحسین علیه السّلام بیتًا من شعر فَبَکی و أبکی عشرةً فله و لهم

    1. ـ قابل ذکر است که این روایت شریف در أمالی شیخ صدوق، ص 205؛ لواعج الأشجان، ص 4، با زیادت: «و من أنشد فی الحسین علیه السّلام فأبکی عشرةً فله الجّنة» آمده است. (محقّق)
    2. ـ کامل الزّیارات، ص211.
    3. ـ ثواب الأعمال، ص 84.
    4. ـ ثواب الأعمال، ص 85، با قدری اختلاف؛ بحار الأنوار، ج 44، ص 288.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

47
  • الجنّةُ، و من أنشدَ فی الحسین علیه السّلام بیتًا من شعر فَبَکی و أبکی تسعةً فله و لهم الجنّةُ؛ فلم یزل حتّی قال: و مَن أنشد فی الحسین علیه السّلام بیتًا فَبَکی، و أظُنُّه قال: أو تباکی فله الجنّةُ.“»

  • 7. و در صفحۀ 7 از رجال شیخ کشّی از حضرت صادق علیه السّلام روایت کرده است که:

  •  «چون جعفر بن عفّان پس از آنکه در محضر آن حضرت اشعاری در مرثیه قرائت کرد و آن حضرت را گریانید، به او فرمودند:

  • ”و لَقد أوجبَ اللهُ تَعالی لک ـ یا جعفرُ! ـ فی ساعتِهِ الجنّةَ بأسرِها و غَفَرَ اللهُ لک فقال: یا جعفرُ! ألا أزیدُک؟“

  •  فقال: نعم، یا سیدی!

  •  قال: ”ما من أحَدٍ قال فی الحسین علیه السّلام شعرًا فَبَکی و أبکی به إلّا أوجبَ اللهُ‌ ‌له الجنّةَ و غَفَرَ ‌له.“»1

  •  8. و در صفحۀ 8 گفته است که:

  •  «یکی از علمای اعلام می‌فرمود: کار روضه‌خوانی به جایی رسید‌ه است که داخل در علوم شده و علمی خاصّ گشته که باید در تعریف آن گفت: ”علمٌ یُبحث فیه عن عوارض أجساد الشّهداء و ما یتعلّق بها.“»

  •  9. و در صفحۀ 15 از کافی از حضرت باقر علیه السّلام روایت کرده که به أبی‌النعمان در ضمن وصایای خود فرمودند:

  • «و لا تَستأکِلْ الناسَ بنا فتَفتَقِر.»2

    1. ـ رجال الکشّی، ص 289؛ وسائل الشّیعة، ج 14، ص 593.
    2. ـ الکافی، ج 2، ص 338.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

48
  •  10. و شیخ مفید در أمالی خود این روایت را به این عبارت روایت نموده است: 

  • «یا أبا‌النّعمان! لا تستأکِلْ بنا الناسَ فلا یزیدَک اللهُ بذلک إلّا فقرًا.»1

  •  11. و شیخ کشّی در رجال خود روایت کرده از قاسم بن عوف که حضرت امام زین‌العابدین علیه السّلام به او فرمودند: 

  • «و إیاک أن تستأکِلَ بنا فیزیدَک اللهُ فقرًا.»2و3

    1. ـ الأمالی، ص 182؛ مستدرک الوسائل، ج 9، ص 93.
    2. ـ وسائل الشّیعة، ج 20، ص 301.
    3. ـ جنگ 7، ص 56.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

49
  •  تاریخ موالید و وفیات ائمّۀ معصومین سلام الله علیهم أجمعین

  •  10 محرّم الحرام*شهادت حضرت سیّدالشّهداء علیه السّلام

  •  (مورد اتّفاق کتب)

  •  25 محرّم الحرام*شهادت حضرت امام زین‌العابدین علیه السّلام

  •  (بحار الأنوار، ج 11؛ و فی غیره أیضًا)

  •  7 صفر الخیر*شهادت حضرت امام حسن مجتبی علیه السّلام

  •  (توضیح المقاصد؛ و تقویم المحسنین)

  •  7 صفر الخیر*ولادت حضرت موسی بن جعفر علیه السّلام

  •  (بحار الأنوار، ج 12)

  •  20 صفر الخیر*أربعین حضرت سیّدالشّهداء علیه السّلام

  •  28 صفر الخیر*رحلت حضرت رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم

  •  (اغلب کتب امامیّه)

  •  30 صفر الخیر*شهادت حضرت امام رضا علیه السّلام

  •  (إثبات الوصیّة)

  •  8 ربیع الاوّل*شهادت حضرت امام حسن عسکری علیه السّلام

  •  (بحار الأنوار، ج 12)

  •  17 ربیع الاوّل*ولادت حضرت رسول الله و ولادت حضرت صادق علیهما السّلام

  •  (البدایة و النهایة، ج 2، ص 260؛ و الکافی أیضًا)

  •  8 ربیع الثّانی*ولادت حضرت امام حسن عسکری علیه السّلام

  •  (جنّات الخلود)

  •  3 جمادی الثّانیة*شهادت حضرت زهراء سلام الله علیها

  •  (الإصابة، ج 8، ص 159 و ص 95)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

50
  •  20 جمادی الثّانیه*ولادت حضرت زهراء سلام الله علیها

  •  (وقایع الأیّام، و اغلب کتب الإمامیّه)

  •  1 رجب*ولادت حضرت امام باقر علیه السّلام

  •  (بحار الأنوار، ج 11)

  •  2 رجب*ولادت حضرت امام علی النقی علیه السّلام

  •  (جنّات الخلود)

  •  3 رجب*شهادت حضرت امام علی النقی علیه السّلام

  •  (وفیات الأعیان، و غیره)

  •  10 رجب*ولادت حضرت امام محمّد تقی علیه السّلام

  •  (کتب الإمامیه)

  •  13 رجب*ولادت حضرت أمیرالمؤمنین علیه السّلام

  •  (در کتب بسیاری وارد است)

  •  25 رجب*شهادت حضرت موسی بن جعفر علیه السّلام

  •  (بحار الأنوار، ج 12)

  •  27 رجب*بعثت حضرت خاتم المرسلین صلّی الله علیه و آله و سلّم

  •  3 شعبان المعظّم*ولادت حضرت امام حسین علیه السّلام

  •  (در کتب بسیاری و در بحار، ج 10، ص 146؛ و در نامه‌ای که به وکیل امام منتظر علیه السّلام خارج شده است)

  •  5 شعبان المعظّم*ولادت حضرت سجاد علیه السّلام

  •  (دروس شهید)

  •  15 شعبان المعظّم*میلاد حضرت قائم آل محمّد، محمّد بن الحسن علیه السّلام

  •  (وفیات الأعیان؛ و الکافی؛ و بحار الأنوار، ج 13؛ و مدینة المعاجز)

  •  15 رمضان المبارک*میلاد حضرت امام حسن مجتبی علیه السّلام

  •  (در اغلب تواریخ؛ و در بحار الأنوار، ج 44، ص 134)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

51
  •  21 رمضان المبارک*شهادت حضرت أمیرالمؤمنین علیه السّلام

  •  (اغلب کتب امامیّه)

  •  25 شوّال المکرّم*شهادت حضرت صادق علیه السّلام

  •  (جنّات الخلود)

  •  11 ذوالقعدة الحرام*ولادت حضرت امام رضا علیه السّلام

  •  (دروس شهید اوّل)

  •  30 ذوالقعدة الحرام*شهادت حضرت امام محمّد تقی علیه السّلام

  •  (روضة الواعظین)

  •  7 ذوالحجّة الحرام*شهادت حضرت باقر علیه السّلام

  •  (جنّات الخلود)

  •  18 ذوالحجّة الحرام*عید سعید غدیر1

    1. ـ جنگ 7، ص 387.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

52
  •  [جدول بیان ولادت و وفات ائمّۀ طاهرین علیهم السّلام توسّط مرحوم عسکری طهرانی]

  •  جداول این صفحه و صفحات دیگر از روی بعضی از نوشتجات علاّمۀ خبیر، دایی‌زاده محترم، حضرت آقای آقا میرزا نجم‌الدّین، شریف عسکری طهرانی برداشته شده است.

  •  بسم اللَه الرّحمن الرّحیم

  •  مولد النبیّ صلّی الله علیه و آله و سلّم

  • سیرة الحلبیّة، ج 1، ص 65*بسبعین سنة (سنة 70)*بعد عام الفیل

  • بحار الأنوار، ج 6، ص 75*بأربعین سنة (سنة 40)*بعد عام الفیل

  • الإستیعاب، ج 1، ص 13*بثلاثین سنة (سنة 30)*بعد عام الفیل

  • سیرة الحلبیّة، ج 1، ص 65*بثلاث وعشرین سنة (سنة 23)*بعد عام الفیل

  • سیرة الحلبیّة، ج 3، ص 404*بعشرین سنة (سنة 20)*بعد عام الفیل

  • سیرة الحلبیّة، ج 3، ص 404*بخمسة عشر سنة (سنة 15)*بعد عام الفیل

  • سیرة الحلبیّة، ج 3، ص 404*بعشر سنین (سنة 10)*بعد عام الفیل

  • سیرة الحلبیّة، ج 3، ص 404*بسبعین یوماً*بعد عام الفیل

  • کشف الغمّة، ص 6*بشهرین و ستّة أیّام*بعد عام الفیل

  • سیرة الحلبیّة، ج 3، ص 404*بخمس و خمسین یوماً*بعد عام الفیل

  • الإستیعاب، ج 1، ص 13*بخمسین یوماً*بعد عام الفیل

  • الإستیعاب، ج 1، ص 13*بأربعین یوماً*بعد عام الفیل

  • الإستیعاب، ج 1، ص 13*شهر واحد*بعد عام الفیل

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

53
  •  مولده صلّی الله علیه و آله و سلّم بالأشهر الرومیّة

  • بحار الأنوار، ج 6، ص 57*فی عشرین شباط*بعد عام الفیل

  • بحار الأنوار، ج 5، ص 57*21 نیسان*بعد عام الفیل

  • البدایة و النهایة، ج 2، ص 161*20 نیسان*بعد عام الفیل

  • سیرة الحلبیّة، ج 1، ص 63*21 نیسان*بعد عام الفیل

  •  مولده صلّی الله علیه و آله و سلّم بحسب الأشهر العربیّة

  • سیرة الحلبیّة، ج 1، ص 64*10 محرّم الحرام*بعد عام الفیل

  • سیرة الحلبیّة، ج 3، ص 404*صفر من غیر تعیین*بعد عام الفیل

  • الإستیعاب، ج 1، ص 13*1 ربیع الأوّل*بعد عام الفیل

  • اُسد الغابة، ج 1، ص 14*2 ربیع الأوّل*بعد عام الفیل

  • تقویم الشریعة*6 ربیع الأوّل*بعد عام الفیل

  • اُسد الغابة، ج 1، ص 14*8 ربیع الأوّل*بعد عام الفیل

  • البدایة و النّهایة، ج 2، ص260؛ الکافی*10 ربیع الأوّل*بعد عام الفیل

  • البدایة و النّهایة، ج 2، ص260؛ الکافی*12 ربیع الأوّل*بعد عام الفیل

  • البدایة و النّهایة، ج 2، ص260؛ الکافی*17 ربیع الأوّل*بعد عام الفیل

  • البدایة و النّهایة، ج 2، ص260؛ الکافی*18 ربیع الأوّل*بعد عام الفیل

  • البدایة و النّهایة، ج 2، ص260؛ الکافی*23 ربیع الأوّل*بعد عام الفیل

  • سیرة الحلبیّة، ج 3، ص 404*ربیع الثانی من غیر تعیین*بعد عام الفیل

  • سیرة الحلبیّة، ج 3، ص 404*رجب من غیر تعیین*بعد عام الفیل

  • سیرة الحلبیّة، ج 1، ص 63*8 شهر رمضان*بعد عام الفیل

  • تاریخ الیعقوبی، ج 2، ص 4*12 شهر رمضان*بعد عام الفیل

  •  و سیرة الحلبیّة، ج 1، ص 63*12 شهر رمضان *بعد عام الفیل

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

54
  •  یوم مولوده صلّی الله علیه و آله و سلّم: فجر الجمعة، أو طلوع الشّمس و به قال الإمام الصّادق [علیه السّلام] أو الزّوال؛ و قیل: یوم الإثنین عند الغروب، سیرة الحلبیّة؛ و کشف الغمّة؛ و جنّات الخلود.

  •  یوم وفاته صلّی الله علیه و آله و سلّم

  • جنّات الخلود*2 صفر سنة 11 ه‍*قیل: یوم الإثنین

  •  أغلب کتب الإمامیّة*28 صفر سنة 11 ه‍*قیل: یوم الإثنین

  • سیرة الحلبیّة، ج 3، ص 391*1 ربیع الاوّل سنة 11 ه‍*قیل: یوم الإثنین

  • سیرة الحلبیّة، ج 3، ص 391*2 ربیع الاوّل سنة 11 ه‍*قیل: یوم الإثنین

  • بحار الأنوار، ج 6، ص 803*8 ربیع الاوّل سنة 11 ه‍*قیل: یوم الإثنین

  • بحار الأنوار، ج 6، ص 803*10 ربیع الاوّل سنة 11 ه‍*قیل: یوم الإثنین

  • سیرة الحلبیّة، ج 3، ص 391*12 ربیع الاوّل سنة 11 ه‍*قیل: یوم الإثنین

  • عِقد الفرید، و غیره*13 ربیع الاوّل سنة 11 ه‍*قیل: یوم الإثنین

  • کشف الغمّة*18 ربیع الاوّل سنة 11 ه‍*قیل: یوم الإثنین

  • بحار الأنوار، ج 6، و غیره*22 ربیع الاوّل سنة 11 ه‍*قیل: یوم الإثنین

  •  * * *

  •  مولد حضرت علی بن أبی‌طالب علیهما السّلام یوم الجمعة

  •  *بثلاث و عشرین سنة*قبل البعثة

  •  *بخمسة عشر سنة*قبل البعثة

  •  *بستّة عشر سنة*قبل البعثة

  • جنّات الخلود*8 رجب المرجّب*قبل البعثة

  • ینابیع المودّة*10 رجب المرجّب*قبل البعثة

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

55
  •  فی کتب عدیدة، و علیه الإمامیّة*13 رجب المرجّب*قبل البعثة

  • مسار الشّیعة*23 رجب المرجّب*قبل البعثة

  • دروس، الشّهید علیه الرّحمة*7 شعبان*قبل البعثة

  • بحار الأنوار، ج 6*23 شعبان*قبل البعثة

  • کنز، الکراجکی علیه الرّحمة*15 رمضان*قبل البعثة

  •  یوم شهادته علیه السّلام، و ما قیل فی مقدار عمره: 57 سنة، 58 سنة، 63 سنة، 65 سنة، 68 سنة؛ تاریخ الخمیس، مجلّد 2، صفحة 291:

  • بحار الأنوار، ج 9 و ج 20*9 رمضان سنة 40*یوم شهادته علیه السّلام

  • بحار، و غیره*17 رمضان سنة 40*یوم شهادته علیه السّلام

  •  أغلب کتب الامامیّة*21 رمضان سنة 40*یوم شهادته علیه السّلام

  • عقد الفرید*23 رمضان سنة 40*یوم شهادته علیه السّلام

  • بحار، ج 9*22 رمضان سنة 40*یوم شهادته علیه السّلام

  •  توفّی علیه السّلام و له من العمر: 57، أو 58 أو 63 أو 65 أو 68؛ مرویّاته فی کتب الجمهور: 586 حدیثًا؛ تاریخ الخمیس، مجلّد 2، صفحة 316.

  •  * * *

  •  مولد سیّدة النّساء، فاطمة علیها السّلام: سنة الخامسة من البعثة

  • وقایع الأیّام، و غیره*15 جمادی الثانی*مولد سیّدة النّساء

  • وقایع الأیّام، و غیره*16 جمادی الثانی*مولد سیّدة النّساء

  • وقایع الأیّام، و أغلب کتب الامامیّة*20 جمادی الثانی*مولد سیّدة النّساء

  • معرفة التقویم، للمصطفوی*25 جمادی الثانی*مولد سیّدة النّساء

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

56
  • معرفة التقویم، للمصطفوی*7 صفر*سنة وفاتها و یومه

  •  * * *

  •  مولد الإمام الثّانی، الحسن المجتبی علیه السّلام: یوم الجمعة، سنة 2، أو سنة 3 ﻫ فی المدینة.

  • جنّات الخلود*3 شعبان*مولد الامام الثّانی

  • تاریخ ابن عساکر، ج3، ص 199*15 شعبان*مولد الامام الثّانی

  •  فی أغلب التّواریخ1*15 رمضان*مولد الامام الثّانی

  •  یوم وفاته علیه السّلام، کان فی المدینة سنة 49 أو 50، 51.

  • توضیح المقاصد*7 صفر*یوم وفاته علیه السّلام

  • تقویم المحسنین2*28 صفر*یوم وفاته علیه السّلام

  • روضة الواعظین*29 صفر*یوم وفاته علیه السّلام

  • روضة الواعظین*30 صفر*یوم وفاته علیه السّلام

  • مستدرک الحاکم*5 ربیع الأوّل*یوم وفاته علیه السّلام

  • مستدرک الحاکم*2 ربیع الأوّل*یوم وفاته علیه السّلام

  • مستدرک الحاکم، ج 3، ص 173*7 ربیع الأوّل*یوم وفاته علیه السّلام

  • جنّات الخلود*4 جمادی الأولی*یوم وفاته علیه السّلام

  •  عدد زوجاته علیه السّلام، قیل: 64، و 70، و 90، و 250؛ بحار الأنوار، مجلّد 10.

    1. ـ بحار، ج 10، ص 147، قال: «لا مستند لهذا القول من الأخبار.» (مرحوم علاّمه طهرانی، قدّس سرّه)
    2. ـ در تقویم المحسنین، وفات حضرت امام حسن مجتبی [علیه السّلام] را نیز در 7 صفر ذکر کرده است و در 28 صفر ذکر نکرده، بلکه فقط رحلت رسول الله [صلّی الله علیه و آله و سلّم] را ذکر کرده. (مرحوم علاّمه طهرانی، قدّس سرّه)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

57
  •  أولاده علیه السّلام، قیل: 15؛ و قیل: 20 ذکرًا و اُنثی.

  •  * * *

  •  مولد الحسین علیه السّلام: سنة 3 أو 4 ه‍.

  • جنّات الخلود*5 ربیع الأوّل*مولد الحسین

  • توضیح المقاصد؛ و مثیر الأحزان؛ و أعلام الوری؛ بحار، ج 10، ص 146*30 ربیع الأوّل*مولد الحسین

  • مثیر الأحزان، لابن نما*3 جمادی الأولی*مولد الحسین

  • مثیر الأحزان؛ بحار، ج 10، ص 146*5 جمادی الأولی*مولد الحسین

  • مدینة المعاجز، ص 235*12 رجب*مولد الحسین

  •  فی کتب عدیدة؛ و بحار، ج 10، ص 146؛ و فی کتابٍ خرج إلی وکیل الامام علیه السّلام*3 شعبان*مولد الحسین

  • تاریخ الخمیس، ج 1، ص 522*4 شعبان*مولد الحسین

  •  فی کتب عدیدة للسنّة و الشّیعة؛ بحار، ج 10، ص 146*5 شعبان*مولد الحسین

  • نور الأخبار*10 شعبان*مولد الحسین

  • نور الأخبار*15 شعبان*مولد الحسین

  • نور الأخبار*25 شعبان*مولد الحسین

  • بحار، ج 10، عن دروس، الشّهید (ره)*13 رمضان*مولد الحسین

  •  * * *

  •  مولد الإمام السجّاد علیه السّلام: سنة 36 أو 37 أو 38 ه‍ ؛ و إسم أُمّه علیه السّلام: شهربانو.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

58
  • نور الأخبار*2 جمادی الأولی*قیل: کان

  • نور الأخبار*5 جمادی الأولی*قیل: کان

  • جامع الأخبار*15 جمادی الأولی*قیل: کان

  • تقویم الشّریعة*14 جمادی الثانیة*قیل: کان

  • جنّات الخلود*15 جمادی الثانیة*قیل: کان

  • جنّات الخلود*11 رجب*قیل: کان

  • عمدة الزّائر*15 رجب*قیل: کان

  • الدّروس*5 شعبان*قیل: کان

  • بحار الأنوار، ج 20*7 شعبان*قیل: کان

  • بحار الأنوار، ج 20*8 شعبان*قیل: کان

  • روضة الواعظین1*9 شعبان*قیل: کان

  •  توفّی الإمام السجّاد فی المدینة سنة 95 ﻫ ؛‍ و دفن فی بُقعةِ عمّه الحسن المجتبی علیهما السّلام.

  •  یوم وفات الإمام الرّابع، علیّ بن الحسین علیهما السّلام؛ قیل: إنّه توفّی شهر محرّم الحرام:

  • جلاء العیون، و غیره*11 محرّم سنة 95*یوم وفات الامام

  • توضیح المقاصد؛ و جنّات الخلود، یوم الإثنین*12 محرّم سنة 95*یوم وفات الامام

  • مطالب السؤول، یوم الإثنین*18 محرّم سنة 95*یوم وفات الامام

    1. ـ روضة الواعظین قال: «ولد زین العابدین علیه السّلام یوم الجمعة لتسع خلون من شعبان سنة 38 ه‍ .» (مرحوم علاّمه طهرانی قدّس سرّه)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

59
  • وقایع الأیّام*19 محرّم سنة 95*یوم وفات الامام

  • جنّات الخلود*22 محرّم سنة 95*یوم وفات الامام

  • بحار الأنوار، ج 11؛ و فی غیر البحار أیضاً*25 محرّم سنة 95*یوم وفات الامام

  •  * * *

  •  یوم مولد الإمام الخامس، محمّد الباقر علیه السّلام: ولد فی المدینة سنة 57 ﻫ ‍؛ إسم أُمّه علیه السّلام: فاطمة بنت الحسن.

  • تقویم المحسنین، للفیض (ره)*2 صفر الخیر*یوم مولد الامام

  • کشف الغمّة، للإربلی (ره)*3 صفر الخیر*یوم مولد الامام

  • بحار الأنوار، ج 11*1 رجب*یوم مولد الامام

  • نور الأخبار*5 رجب*یوم مولد الامام

  • نور الأخبار*10 رجب*یوم مولد الامام

  • نور الأخبار*20 رجب*یوم مولد الامام

  •  یوم وفاته علیه السّلام: سنة 119، فی عصر مروان الحمار، آخر بنی اُمیّة.

  • جلاء العیون، و غیره*17 صفر*قیل: کان یوم

  • وفیات الأعیان*18 صفر سنة 119*و قیل: کان فی

  • وفیات الأعیان*23 صفر سنة 119*و قیل: کان فی

  • جنّات الخلود*7 ربیع الأوّل*و قیل: کان فی

  • بحار الأنوار، ج 11*7 ربیع الثانی*و قیل: کان فی

  • جنّات الخلود، یوم الإثنین*7 ذی‌الحجّة*و قیل: کان فی

  •  * * *

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

60
  •  یوم ولادة الإمام السّادس، جعفر بن محمّد الصادق علیه السّلام: ولد فی المدینة سنة 83 ه‍ ؛ إسم أُمّه علیه السّلام: اُمّ فروة

  • جنّات الخلود، و غیره؛ و علیه الامامیّة*17 ربیع الأوّل*قیل: کان فی

  • صحاح الأخبار*20 ربیع الأول*قیل: کان فی

  • وفیات الأعیان*8 رمضان المبارک*قیل: کان فی

  •  یوم وفاته علیه السّلام: کان فی المدینة سنة 148 فی أیّام المنصور العبّاسی.

  • نور الأخبار، و غیره*15 رجب*قیل: کان فی

  • جنّات الخلود، و غیره*25 رجب*قیل: کان فی

  • جلاء العیون*15 شوّال*قیل: کان فی

  • تقویم الشّریعة*16 شوّال*قیل: کان فی

  • جنّات الخلود، یوم الإثنین*25 شوّال*قیل: کان فی

  •  * * *

  •  یوم ولادة الإمام السّابع، موسی الکاظم علیه السّلام: کان خارج المدینة بالأیواء، سنة 128 ﻫ ؛‍ قرب المدینة المنوّرة. إسم أُمّه: حمیدة المصفّاة.

  • بحار الأنوار، ج 12*7 صفرالخیر*قیل: ولد فی یوم

  • نور الأخبار*17 صفرالخیر*قیل: ولد فی یوم

  • نور الأخبار*25 صفرالخیر*قیل: ولد فی یوم

  • نور الأخبار*27 صفرالخیر*قیل: ولد فی یوم

  •  یوم وفاته علیه السّلام فی حبس هارون ببغداد، و له من العمر أربع و خمسین سنة.

  • تاریخ الخمیس، ج 2، ص 320*5 رجب سنة 183*قیل: کان یوم الخمیس

  • بحار الأنوار، و غیره*6 رجب سنة 183*قیل: کان یوم الخمیس

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

61
  • نور الأخبار، و غیره، ج 22*21 رجب سنة 183*قیل: کان یوم الخمیس

  • نور الأخبار، و غیره، ج 22*23 رجب سنة 183*قیل: کان یوم الخمیس

  • بحار الأنوار، ج 11*24 رجب سنة 183*قیل: کان یوم الخمیس

  • بحار الأنوار، ج 12*25 رجب سنة 183*قیل: کان یوم الخمیس

  •  * * *

  •  یوم ولادة الإمام الثامن، علیّ بن موسی الرّضا علیه السّلام: سنة 153 فی المدینة؛ إسم أُمّه علیه السّلام: نجمة.

  • المناقب، و غیره*11 ربیع الأوّل، سنة 153*قیل: ولد علیه السّلام فی

  • تاریخ الخمیس، ج 2، ص 320*11 ربیع الثانی*قیل: ولد علیه السّلام فی

  • وفیات الأعیان*6 شوّال*قیل: ولد علیه السّلام فی

  • وفیات الأعیان*7 شوّال*قیل: ولد علیه السّلام فی

  • توضیح المقاصد*8 شوّال*قیل: ولد علیه السّلام فی

  • کتاب الإمام الرّضا، طبع بغداد*10 ذی‌القعدة*قیل: ولد علیه السّلام فی

  • الدّروس، للشّهید (ره)*11 ذی‌القعدة*قیل: ولد علیه السّلام فی

  • جنّات الخلود*15 ذی‌القعدة*قیل: ولد علیه السّلام فی

  • نور الأخبار*23 ذی‌القعدة*قیل: ولد علیه السّلام فی

  • مطالب السّؤول*11 ذی‌الحجّة*قیل: ولد علیه السّلام فی

  • جنّات الخلود*15 ذی‌الحجّة*قیل: ولد علیه السّلام فی

  •  یوم وفاته علیه السّلام بطوسِ خراسان سنة 203، و له من العمر 49 سنة.

  • نور الأخبار*4 صفر*قیل: توفّی علیه السّلام

  • عمدة الزّائر*7 صفر*قیل: توفّی علیه السّلام

  • بحار الأنوار، ج 12*14 صفر*قیل: توفّی علیه السّلام

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

62
  • بحار الأنوار، ج 12*17 صفر، سنة 203*قیل: توفّی علیه السّلام

  • الدّروس*30 صفر، سنة 203*قیل: توفّی علیه السّلام

  • نور الأخبار*30 ربیع الأوّل*قیل: توفّی علیه السّلام

  • بحار الأنوار، ج 20*1 رمضان‌ المبارک*قیل: توفّی علیه السّلام

  • نور الأخبار*7 رمضان‌ المبارک*قیل: توفّی علیه السّلام

  • نور الأخبار*17 رمضان‌ المبارک*قیل: توفّی علیه السّلام

  • عیون الأخبار*21 رمضان‌ المبارک*قیل: توفّی علیه السّلام

  • المناقب*24 رمضان‌ المبارک*قیل: توفّی علیه السّلام

  • نور الأخبار*13 ذی‌القعدة*قیل: توفّی علیه السّلام

  • نور الأخبار*23 ذی‌القعدة*قیل: توفّی علیه السّلام

  • وفیات الأعیان*5 ذی‌الحجّة*قیل: توفّی علیه السّلام

  • إثبات الوصیّة*30 ذی‌الحجّة*قیل: توفّی علیه السّلام

  •  * * *

  •  یوم ولادة الإمام التّاسع، محمّد الجواد علیه السّلام: یوم الجمعة سنة 195؛ ولد فی المدینة المنوّرة؛ إسم أُمّه علیه السّلام: ریحانة؛ و قیل: سکینة. 

  •  ولد علیه السّلام یوم الجمعة؛ و علیه عمل الإمامیّة*10 رجب سنة 195*قیل: ولد فی یوم

  • روضة الصّفا*11 رجب سنة 195*قیل: ولد فی یوم

  • جنّات الخلود*15 رجب سنة 195*قیل: ولد فی یوم

  • وفیات الأعیان*5 رمضان*قیل: ولد فی یوم

  • أخبار الدّول*9 رمضان*قیل: ولد فی یوم

  • إعلام الوری*15 رمضان*قیل: ولد فی یوم

  • نور الأخبار*12 رمضان*قیل: ولد فی یوم

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

63
  • نور الأخبار*18 رمضان*قیل: ولد فی یوم

  • إثبات الوصیّة، للمسعودی*19 رمضان*قیل: ولد فی یوم

  •  و کان مقامه مع أبیه سبع سنین و ثلاثة أشهر و عشرین یومًا (الموالید، صفحة 6)؛ و کان عمره الشّریف خمسًا و عشرون سنة و أربعة أشهر و عشرین یومًا.

  •  و یوم وفاته علیه السّلام:

  • نور الأخبار*28 محرم سنة 220*قیل: توفّی علیه السّلام یوم

  • نور الأخبار*10 رجب*قیل: توفّی علیه السّلام یوم

  • عیون الأخبار*5 رمضان*قیل: توفّی علیه السّلام یوم

  • جنّات الخلود*1 ذی‌القعدة*قیل: توفّی علیه السّلام یوم

  • بحار الأنوار، ج 12*11 ذی‌القعدة*قیل: توفّی علیه السّلام یوم

  • روضة الواعظین*30 ذی‌القعدة*قیل: توفّی علیه السّلام یوم

  • بحار الأنوار، ج 12*3 ذی‌الحجّة*قیل: توفّی علیه السّلام یوم

  • وفیات الأعیان*5 ذی‌الحجّة*قیل: توفّی علیه السّلام یوم

  • الکافی، و غیره*6 ذی‌الحجّة*قیل: توفّی علیه السّلام یوم

  • بحار الأنوار، ج 12*30 ذی‌الحجّة*قیل: توفّی علیه السّلام یوم

  •  توفّی علیه السّلام سنة 220 ببغداد، و دفن مع جدّه الإمام الکاظم علیه السّلام فی البقعة الّتی بناها لقبره الإمام موسی بن جعفر فی حیاته، کما فی الدّرّ النّظیم.

  •  * * *

  •  الإمام العاشر، علیّ بن محمّد الهادی علیه السّلام: ولد علیه السّلام بصریا قریة علی ثلاث أمیال من المدینة المنوّرة فی شهر رجب سنة 214؛ إسم أُمّه علیه السّلام: سمانة؛ و قیل غیر ذلک. و قد اختلف فی یوم ولادته علیه السّلام علی أقوال:

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

64
  • جنّات الخلود*15 جمادی الثانیة سنة 214*قیل: ولد فی یوم

  • جنّات الخلود*2 رجب*و قیل: ولد فی یوم

  • درّ النّظیم*3 رجب*و قیل: ولد فی یوم

  • جنّات الخلود*5 رجب سنة 212*و قیل: ولد فی یوم

  • الفرق و المذاهب*13 رجب سنة 212*و قیل: ولد فی یوم

  • جنّات الخلود*17 رجب سنة 212*و قیل: ولد فی یوم

  • وفیات الأعیان*9 ذی‌حجة*و قیل: ولد فی یوم

  • المجالس السّنیّة؛ و در أعیان الشّیعة از کلینی در کافی نقل کرده است*15 ذی‌حجة*و قیل: ولد فی یوم

  • جنّات الخلود*17 ذی‌حجة*و قیل: ولد فی یوم

  • مسار الشّیعة*27 ذی‌حجة*و قیل: ولد فی یوم

  • دیوان الشّیخ حرّ (ره)*29 ذی‌حجة*و قیل: ولد فی یوم

  •  أولاده علیه السّلام ثمانیة: الحسن، و الحسین، و محمّد، و جعفر، و موسی، و عبدالله، و زید؛ و فی فصول المهمّة قال: کان له بنتًا: عایشة.

  •  بنی المعتصم سامرّاء، سنة 221، و سکن فیها مع جنوده؛ و لمّا ولّی المتوکّل أحضر الإمام الهادی علیه السّلام بسامرّاء ... و بقی بها ... و توفّی فیها سنة 254، و دفن فی داره بسرّ من رأی.

  •  و قد اختلف فی یوم وفاته علی أقوال لا تزید علی اثنی عشر:

  • تاریخ الخطیب البغدادی*27 جمادی الأولی*قیل: توفّی یوم

  • توضیح المقاصد*4 جمادی الثانیة*قیل: توفّی یوم

  • جلاء العیون*25 جمادی الثانیة*قیل: توفّی یوم

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

65
  • وفیات ‌الأعیان؛ و جنّات‌ الخلود، یوم الإثنین*26 جمادی الثانیة*قیل: توفّی یوم

  • نور الأخبار*27 جمادی الثانیة*قیل: توفّی یوم

  • عمدة الزّائر*28 جمادی الثانیة*قیل: توفّی یوم

  • وفیات الأعیان و غیره*3 رجب*قیل: توفّی یوم

  • تاریخ سامرّاء، للشّیخ ذبیح الله، ج 2*5 رجب*قیل: توفّی یوم

  • کشف الغمّة؛ و نور الأخبار؛ و الصواعق، یوم الإثنین*25 رجب*قیل: توفّی یوم

  • وفیات الأعیان؛ و تاریخ الطبری، یوم الإثنین*26 رجب*قیل: توفّی یوم

  • نور الأخبار*27 رجب*قیل: توفّی یوم

  • تذکرة خواصّ الأئمّة قال:

  •  «توفّی علیّ الهادی بن محمّد فی جمادی الثانیة، سنة 254 بسرّ من رأی، و مولده فی رجب، سنة 214، و کان عمره یوم مات أربعین سنة، و کان وفاته فی أیّام المعتزّ، و دفن بسرّ من رأی؛ و قیل: إنّه مات مسمومًا.»

  •  و فی الفصول المهمّة:

  •  «ذهب کثیر من الشّیعة إلی أنّ أبا‌محمّد الحسن العسکریّ مات مسمومًا، و کذلک أبوه أو جدّه و جمیع الأئمّة الّذین من قبلهم خرجوا کلّهم من الدّنیا علی الشّهادة؛ و استدلّوا علی ذلک بما رُوِی عن الصّادق علیه السّلام أنّه قال: ”ما مِنّا إلّا مَقتولٌ أو شَهیدٌ.“»

  • * * *

  •  الإمام الحادی عشر، أبو‌محمّد، المشهور: أنّه ولد فی المدینة سنة 231؛ و فی

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

66
  • تذکرة الخواصّ لسبط ابن الجوزی قال:

  •  «إنّه علیه السّلام ولد فی سامرّاء سنة 231، و توفّی فیها سنة 260، و دفن مع أبیه فی حجرة واحدة.»

  •  و قد اختلفوا فی یوم ولادته علی أقوال تسعة؛ و کان إسم أُمّه علیها السّلام: سوسن.

  • بحار الأنوار، ج 12 و ج 22*4 ربیع الثانی*قیل: ولد فی یوم

  • وفیات الأعیان*6 ربیع الثانی*و قیل: ولد فی یوم

  • جنّات الخلود*8 ربیع الثانی*و قیل: ولد فی یوم

  • جنّات الخلود*10 ربیع الثانی*و قیل: ولد فی یوم

  • وفیات الأعیان*13 رجب*و قیل: ولد فی یوم

  • نور الأخبار*17 رجب*و قیل: ولد فی یوم

  • الإتحاف بحسب الأشراف، ص 178*8 ربیع الأوّل*و قیل: ولد فی یوم

  • ینابیع المودّة، ص 451*6 ربیع الأوّل*و قیل: ولد فی یوم

  • جنّات الخلود*10 رمضان*و قیل: ولد فی یوم

  • بحار الأنوار، ج 12*4 ربیع الأوّل*و قیل: ولد فی یوم

  •  أولاده علیه السّلام: فی موالید الأئمّة، لإبن النجّار البغدادی، طبع نجف، سنة 1370، قال:

  •  «ولد للحسن بن علی علیهما السّلام: محمّد و موسی و فاطمة و عایشة.»

  •  یوم وفات الإمام أبی‌محمّد الحسن علیٍّ العسکریّ علیهما السّلام، قد ذکر فیه أقوال مختلفة:

  • بحار، ج 12؛ و غیره*1 ربیع الأوّل*قیل: إنّه توفی یوم

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

67
  • مرآة الجنان، ج 2، ص 172*6 ربیع الأوّل*قیل: إنّه توفی یوم

  • مسار الشّیعة*4 ربیع الأوّل*قیل: إنّه توفی یوم

  • بحار الأنوار، ج 12*8 ربیع الأوّل*قیل: إنّه توفی یوم

  • نور الأخبار*10 ربیع الأوّل*قیل: إنّه توفی یوم

  • دمعة السّاکبة*12 ربیع الأوّل*قیل: إنّه توفی یوم

  • وفیات الأعیان*8 جمادی الأولی*قیل: إنّه توفی یوم

  • وقایع الأیّام، للشیخ غلامحسین (ره)*16 رجب*قیل: إنّه توفی یوم

  • مطالب السؤول، صفحة 88، لمحمّد بن طلحة الشافعیّ، قال:

  •  «اعلم أنّ المنقبة العلیا و المزیّة الکبری الّتی خصّه الله تعالی بها و قلّده فریدَها و منحه تقلیدَها و جعلها صفةً دائمةً لا یُبلی الدهر جدیدَها و لا تنسی الأنسیة تلاوَتها و ترویها، إنّ المهدیّ محمّد من نَسلِهِ المخلوق منه و ولده المنتسب إلیه، بضعتُه المنفصلة عنه.» ـ إنتهی.

  •  * * *

  •  الإمام الثانی عشر و الحجّة المنتظر، عجّل الله فرجه و سهّل الله مخرجه، و جعلنا من أنصاره:

  •  ولد علیه السّلام فی سامرّاء، فی دار أبیه العسکریّ علیه السّلام، فی لیلة النصف من شعبان سنة 256؛ و قیل: غیر ذلک. أُمّه علیه السّلام: نرجس؛ و قیل: صَیقل؛ و قیل: حکیمة.

  • وفیات الأعیان: سنة 258*9 ربیع الأوّل*قیل: ولد فی یوم

  • مدینة المعاجز: سنة 257؛ و بحار الأنوار، ج 13: سنة 256*8 شعبان*و قیل: ولد فی یوم

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

68
  • نور الأخبار*9 شعبان*و قیل: ولد فی یوم

  • نور الأخبار؛ و جنّات الخلود*13 شعبان*و قیل: ولد فی یوم

  • نور الأخبار؛ و جنّات الخلود*14 شعبان*و قیل: ولد فی یوم

  • وفیات؛ و الکافی؛ و بحار، ج 13: لیلة الجمعة؛ و مدینة المعاجز: سنة 257*15 شعبان*و قیل: ولد فی یوم

  •  عند طلوع الفجر سنة 254؛ و قیل: سنة 255*3 شعبان*و قیل: ولد فی یوم

  •  و قیل: سنة 256؛ و قیل: سنة 258؛ سنة 257، مدینة المعاجز*4 شعبان*و قیل: ولد فی یوم

  •  (3) و (4). بحار، ج 13؛ و نور الأخبار؛ و وقایع الأیّام؛ و عمدة الزائر*1 رمضان*و قیل: ولد فی یوم

  • وقایع الأیّام من مطالب السؤول؛ و فی بحار الأنوار، ج 13 کذلک*23 رمضان*و قیل: ولد فی یوم

  •  و کان إسم أبیه علیهما السّلام: عبدالله؛ و إسم آخر معروف و هو: الحسن بن علیّ؛ کما ذکره فی جنّات الخلود، صفحة 185؛ و فی الصواعق، صفحة 6.

  •  * * *

  •  سنة وفات خدیجة علیها السّلام: سنة عشر من البعثة، عاشر رمضان المبارک، بعد خروج بنی‌هاشم من الشِعب، و دفنت بالحجون و لم تکن الصّلاة شرّعت علی الجنائز، فنزل النبیّ صلّی الله علیه و آله و سلّم فی قبرها و دعا لها (ینابیع المودّة، صفحة 171).

  •  سنة وفاتها و یومه عند الإمامیّة و السنّة، سنة 11 ه‍ .

  • معرفة التّقویم*7 صفر*قیل: توفّیت علیها السّلام

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

69
  • عمدة الزّائر: 40 یوم [بعد الخروج من الشعب]*8 ربیع الثانی*قیل: توفّیت علیها السّلام

  • نور الأخبار: 45 یوم*13 ربیع الثانی*قیل: توفّیت علیها السّلام

  • البدایة و النهایة، ج 6، ص 333*28 ربیع الثانی*قیل: توفّیت علیها السّلام

  • تذکرة خواصّ الأئمّة، ص 181: یوم 70*8 جمادی الأول*قیل: توفّیت علیها السّلام

  • الإستیعاب، ج 2، ص 772: 75*13 جمادی الأول*قیل: توفّیت علیها السّلام

  • نزل الأبرار و غیره: 90*28 جمادی الأول*قیل: توفّیت علیها السّلام

  • الإصابة، ج 8، ص 159: 95*3 جمادی الثانیة*قیل: توفّیت علیها السّلام

  • الإختیارات: 97*5 جمادی الثانیة*قیل: توفّیت علیها السّلام

  • کشف الغمّة: 100*9 جمادی الثانیة*قیل: توفّیت علیها السّلام

  • دلائل الإمامة: 111*20 جمادی الثانیة*قیل: توفّیت علیها السّلام

  • نور الأخبار: 120*28 جمادی الثانیة*قیل: توفّیت علیها السّلام

  • وقایع الأیّام: 122*29 جمادی الثانیة*قیل: توفّیت علیها السّلام

  • بحار الأنوار، ج 1*21 رجب*قیل: توفّیت علیها السّلام

  • جنّات الخلود*25 رجب*قیل: توفّیت علیها السّلام

  • وقایع الأیّام، شیخ غلامحسین*28 شعبان*قیل: توفّیت علیها السّلام

  • وقایع الأیّام، شیخ غلامحسین*29 شعبان*قیل: توفّیت علیها السّلام

  • وقایع الأیّام، شیخ غلامحسین*30 شعبان*قیل: توفّیت علیها السّلام

  • جنّات الخلود، و علیه أهل السنّة*3 رمضان*قیل: توفّیت علیها السّلام

  • مستدرک الحاکم، ج 3، ص 162*28 شوّال*قیل: توفّیت علیها السّلام

  • مستدرک الحاکم، ج 3، ص 162*29 شوّال*قیل: توفّیت علیها السّلام

  • مستدرک الحاکم، ج 3، ص 1621*30 شوّال*قیل: توفّیت علیها السّلام

    1. ـ جنگ 3، ص 160.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

70
  •  [جدول تعیین مقدار امامت و خلافت ائمّۀ طاهرین علیهم السّلام و تطبیق با خلافت خلفای غاصبه]

  •  اوّل سال دهم هجری

  •  خلافت و إمامت مولی الموحّدین و أمیرالمؤمنین علی‌بن‌أبی‌طالب علیه و علی أولاده سلام الله أجمعین 40 هجری

  •  أبوبکر

  •  11هجری 13*عمر

  •  هجری 23*عثمان

  •  هجری 35*خلافت ظاهریّۀ حضرت امیر

  •  هجری 40 هجری

  •  امامت و خلافت حضرت امام حسن مجتبی علیه السّلام

  •  40 هجری

  •  معاویة بن أبی‌سفیان =

  •  اول پنجاهم هجری

  •  امامت حضرت سیّدالشّهداء حسین بن علیٍّ علیهما السّلام

  •  61 هجری

  •  معاویة بن أبی‌سُفیان

  •  60*یزید بن معاویة =

  •  هجری 

  •  امامت ‌و خلافت ‌حضرت سیّدالسّاجدین و زین‌العابدین:

  •  = یزید بن معاویة

  •  64*معاویة بن یزید

  •  هجری*مروان بن حکم

  •  65*عبد الملک بن مروان =هجری

  •  اول هشتادم هجری

  •  عَلیّ بن الحسین علیه الصَّلاة و السَّلام

  •  95 هجری

  •  = عبدالملک بن مروان

  •  86*ولید بن عبد الملکهجری

  •  امامت و خلافت حضرت باقر العلوم: محمّد بن علیّ =

  •  95 هجری

  •  = ولید بن عبدالملک

  •  96*سلیمان بن عبدالملک

  •  هجری 99*عمر بن عبدالعزیز بن مروان

  •  هجری 101*یزید بن عبدالملک

  •  هجری 105*هشام بن عبدالملک =

  •  هجری

  •  اول صد و دهم هجری

  •  = ابن الحسین علیه السّلام

  •  114 هجری

  •  = هشام بن عبدالملک

  •  امامت و خلافت حضرت امام صادق: جعفربن محمّد =

  •  114 هجری

  •  = هشام بن عبدالملک

  •  127*مروان بن محمّد بن

  •  مروان حکم

  •   132*ابوالعباس سفّاح

  •  عبد الله بن محمّد

  •  هجری 136*أبوجعفر=

  •  هجری

  •  صد و چهلم هجری

  •  = ابن علیّ علیه السّلام

  •  148 هجری

  •  منصور: عبد الله بن محمّد دوانیقی

  •  148هجری امامت و خلافت حضرت امام کاظم: موسی بن =

  •  = منصور: عبد الله بن محمّد دوانیقی

  •   158*مهدیّ: محمّد بن منصور

  •  هجری 169*موسی بن مهدی: هادی

  •  هجری 170

  •  صد و هفتاد هجری

  •  = جعفر علیه السّلام 183 هجری

  •  هارون الرّشید: هارون بن محمّد بن منصور، برادر موسی بن مهدیّ (هادی)

  •  183هجری امامت و خلافت حضرت امام رضا =

  •  هارون الرّشید: هارون بن محمّد بن منصور، برادر موسی بن مهدیّ (هادی) 193*محمّد أمین

  •  هجری 196*مأمون

  •  هجری

  •  مستشار عبدالحلیم جندی که از ارکان مجلس اعلای شئون اسلامیّۀ مصر است، در تعلیقۀ صفحۀ 51 از کتاب ارزشمند خود: الإمام جعفر الصّادق، خلفای

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

71
  • بنی‌امیّه و بنی‌مروان و مدّت حکومتشان را بدین صورت ذکر نموده است:

  •  «بنوأُمیّة: معاویة (60 ـ 41)، یزید: (64 ـ 60)، معاویة بن یزید ثلاثة أشهر فی سنة 64؛ بنومروان: مدّة الخلافة: مروان بن حکم (65 ـ 64)، عبدالملک بن مروان (86 ـ 65)، الولید بن عبدالملک(96 ـ 86)، سلیمان بن عبدالملک (99 ـ 96)، عمر بن عبدالعزیز بن مروان (101 ـ 99)، یزید بن عبدالملک (105 ـ 101)، هشام بن عبدالملک (125 ـ 105)، الولید بن یزید بن عبدالملک (126 ـ 125)، یزید بن الولید بن عبدالملک (126)، إبراهیم بن الولید بن عبدالملک (126)، مروان بن محمّد بن مروان (132 ـ 127) أو 750 میلادی.»

  •  و در مروج الذّهب مدّت خلافت بنی‌امیّه را دقیقاً ذکر کرده است1 و ما در جُنگ شمارۀ 9، صفحۀ 86 [دست‌نویس] ملخّص آن را طبق تعلیقۀ صفحۀ 270، از دیوان حمیری آورده‌ایم، و با حساب دقیقی آن را ألف شهر دانسته است.

  •  مجلسی در [جلد] نهم بحار، صفحۀ 594 در گفتار أمیرالمؤمنین علیه السّلام در نهج البلاغه دربارۀ مروان حکم: «أما إنَّ‌‌‌ ‌‌له إمرَةً کَلَعْقَةِ الکلب» گوید:

  •  «و التشبیه لمُدَّة ملکه بلَعقَةِ الکلب أنفَه، للتّنبیه علی قصر أمرها و کانت مدّةُ إمرَته أربعةَ أشهرٍ و عشرًا و رُوِی ستّةُ أشهر.»2

  •  200 از هجرت

  •  حضرت رضا علیه السّلام

  •  203*امامت وخلافت حضرت جواد الأئمّه: امام محمّد =

  •  هجری

  •  دوران حکومت مأمون الرّشید: عبد الله =

    1. ـ مروج الذهب، ج 3، ص 234.
    2. ـ بحار الأنوار، ج 41، ص 355.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

72
  •  = تقی علیه السّلام

  •  219*امامت وخلافت حضرت هادی: =

  •  هجری

  •  = بن هارون

  •  218*حکومت معتصم برادر مأمون: إبراهیم

  •  هجری 227*حکومت واثق

  •  هجری

  •  230 از هجرت

  •  = إمام علیٌّ النَّقیّ صلوات الله =

  •  واثق: هارون

  •  232*حکومت جعفرمتوکّل: ابن محمّد بن هارو=

  •  هجری 247

  •  = و سلامه علیه

  •  254*امامت حضرت امام حسن عسکریّ هجری علیه السّلام 260 هجری

  •  = ن

  •  247*محمّد مستنصر

  •  منتصر

  •  بن متوکل 248*مستعین بالله

  •  احمد بن محمّد بن معتصم 252*معتز بالله زبیر بن متوکل

  •  255*مهتدی بالله= محمّد بن واثق*معتمد علی الله =

  •  256

  •  260 از هجرت

  •  غیبت صغری امامت و خلافت حضرت بقیّة الله تعالی 

  •  معتمد: أحمد بن جعفر متوکل

  •  حجّة ابن الحسن العسکریّ:

  •  معتمد: احمد بن جعفر متوکل

  •  279*معتضد بالله: أحمد بن طلحة

  •  هجری 289*مکتفی

  •  290 از هجرت

  •  محمّد بن الحسن، قائم آل محمّد

  •  مکتفی بالله: علی بن معتضد

  •  295*المقتدر بالله =

  •  هجری

  •  عجّل الله تعالی فرجه الشریف

  •  = جعفر بن معتضد

  •  |

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

73
  •  320 از هجرت

  • ول

  •  و جعلنا من أنصاره =

  •  حسین بن روح نایب 3، 329

  •  *غیبت کبری 

  •  = و شیعته

  •  هجری

  •  القاهر بالله محمّد بن

  •  معتضد 322*حکومت راضی بالله: محمّد بن جعفر

  •  هجری 329*متّقی بالله: إبراهیم بن مقتدر

  •  هجری 333*مستکفی عبدالله بن علی

  •  هجری 334

  •  و موالیه و الذّابِّینَ عنه؛

  •  حکومت مطیع لله: فضل بن مقتدر

  •  350 از هجرت

  •  اللهمّ أیِّده و أیِّدْ به و انْصُره

  •  حکومت مطیع بالله: فضل بن مقتدر 363

  •  و انْتَصِر به، و اجْعَلْ له سلطانًا نصیرًا

  •  حکومت طایع بالله: عبدالکریم بن مطیع بالله 380 هجری1

  •  [مجموع خلافت بنی‌العباس]

  •  بنی‌العبّاس 524 سال خلافت کردند و مجموعاً 37 تن بودند. بَدْو خلافت آنها در 13 ربیع الأوّل 132 بود که سفّاح به خلافت نشست و آخرین آنها مستعصم بالله است.2

    1. ـ امام شناسی، ج 16 و 17، ص 344؛ جنگ 15، ص 169. مرحوم علاّمه طهرانی ـ رضوان الله علیه ـ این جدول را در نسخه خطی به گونه‌ای تنظیم فرموده‌اند که هر سانتی‌متر از طول آن، نمودار یک سال است. لذا جهت حفظ امانت، تا آنجا که مقدور بود به همان شکل کتابت موجود در نسخه خطی باقی گذاردیم. (محقّق)
    2. ـ جنگ 14، ص 46.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

74

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

75
  •  برگزیده احوالات حضرت محمّد صلّی الله علیه و آله و سلّم

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

76
  •  نسب و خویشاوندان رسول الله صلّی الله علیه و آله

  •  [الشّیعة و التّشیّع للشیخ محمّدجواد المغنیة] صفحة 228:

  • «مُحمّدٌ المُصطفی

  •  أبوه: عبدالله، و جدُّه لأبیه عبدالمطّلب، وأُمُّه آمنة، و جدُّه لأُمِّه وَهَب.

  •  أعمامُه تسعةٌ: الحارث، و الزُّبیر، و أبوطالب و اسمُه عبد مناف، و حَمزة و الغَیداق، و ضِرار، و المُقوِّم، و أبولَهَب و اسمُه عبد العُزّی، و العبّاس؛ و جمیعُ أعمامه إخوةٌ لأبیه من جهة الأب فقطّ، ماعدا أباطالب فإنّه أخٌ لأبیه من جهة الأب و الأُمّ.

  •  عمّاتُه ستَّةٌ: أُمَیمَة، و أمّ حکیم، و بَرَّة، وعاتِکة، و صَفِیّة، و أروَی.

  •  لیس لآمنة بنتِ وَهَب أخٌ أوأُختٌ لیکونَ للنّبیّ خالًا أو خالةً، و لم تَلِد آمنةُ غیرَه، لیکون هو عَمًّا أو خالًا لغیره.

  •  أبناءُ عمّه: لم یُعقَّب من أعمامه التّسعة إلّا أربعةٌ: الحارث، و أبوطالب، و العبّاس، و أبولهب؛ و أبناءُ أبی‌طالب أربعةٌ: طالب، و عقیل، و جَعفَر، و علیٌّ؛ و أبناءُ الحارث خمسةٌ: أبوسفیان، و المُغِیرة، و نَوفَل، و رَبِیعة، و عبد شمس، و قد سمّاه النّبیُّ عبدَالله؛ و أبناءُ العبّاس تسعةٌ: عبدالله و عبیدالله و الفَضل، و قُثَم، و مَعبَد، و عبدالرّحمن،

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

77
  • و تمیم، و کثیر و الحارث؛ و أبناءُ أبی‌لهب أربعةٌ: عُتَیبَة، و مُعَتِّب، و عُتبَة، و عُقْبَة و أُمُّهم أُمُّ جمیل أُختُ أبی‌سفیان؛ فالمجموع 22 من الذُّکور.

  •  و یلتقی نَسَبُ النّبیّ مع نَسَب أبی‌‌سفیان عدوِّه الألَدِّ فی عبد مناف، فإنّه جدٌّ لجدّ النّبیّ صلّی الله علیه و آله و سلّم، و فی الوقت جدٌّ لجدّ أبی‌سفیان. فالنّبیّ هو محمّدٌ بن عبدالله بن عبدالمطّلب بن هاشم بن عبدمناف صلّی الله علیه و آله و سلّم، و أبوسفیان هو صَخرُ بن حَرب بن أمیّة بن عبدشمس بن عبدمناف.»1

  •  [اجداد رسول اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم تا عدنان]

  •  اجداد گرامی حضرت رسول اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم:

  •  «محمّد بن عبداللَه بن عبدالمطّلب بن هاشم بن عبد مَناف بن قُصَیَّ بن کَلاب بن مُرَّة بن کعب بن لُؤَیّ بن غالب بن فِهْر بن مالک بن نَضْر بن کِنانَة بن خُزَیْمَة بن مُدرِکَة بن إلیاس بن مُضَر بن نِزار بن مَعَدّ بن عدنان.»2و3

  •  ازواج و أولاد و غزوات رسول الله

  •  [الشّیعة و التّشیّع] صفحة 229:

  •  «زوجاته: اختاره الله، و عنده تسعٌ: عائشة، و حَفْصة، و أُمّ سَلِمَة، و أُمّ حبیبة، و زینب بنت جَحْش، و مَیمونة، و صفیّة، و جُوَیْرِیَة، و سَودَة، و کان قد تزوّج زینبَ بنت خُزَیمَة الهِلالِیّة، و ماتَت قبلَه؛ و أوّلُ زوجاته و سیّدتُهنّ السّیّدةُ خدیجة. تزوّجها و

    1. ـ جنگ 23، ص 56.
    2. ـ منتهی الآمال، ج 1، ص 25.
    3. ـ جنگ 1، ص 85.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

78
  • هو ابن 25 سنة و هی بنت 40، و لم یتزوّج غَیرَها حتّی ماتت، و بقی بعدها سنةً بدون نساءٍ و تزوّج غیرَ مَن ذکرنا، و حصل الفراقُ بینه و بینهنّ قبل الدّخول؛ هذا، و کان عنده من السَّراری1 غیر الزّوجات ماریّةُ القبطیّةُ أُمًّا لولده إبراهیم، و مَیمونةُ بنت سَعْد، و أُمَیمَة، و رَیحانَةُ بنت زید بن بنی‌النّضیر.

  •  أولاده: جاءه ثلاثةُ ذکورٍ، و أربعُ إناثٍ، و الذّکورُ هم القاسم، و عبدالله من السّیّدة خدیجة، و إبراهیم من ماریّة القبطیّة، و ماتوا أطفالًا.

  •  و الإناثُ: زینب، و أُمّ‌کلثوم، و رقیّة، و فاطمة، أسلمْنَ و تزوّجْنَ، ثمّ تُوُفِّین فی حیاته ما عدا الزّهراءَ سیّدةَ النّساء.»

  •  صفحة 230: «و جمیعُ غزواته 62، منها 36 لم یخرج النّبیُّ معها، و 26 کان معها، و الغزواتُ الّتی حدَث فیها قتالٌ بقیادته تسعةٌ: بدرٌ، أُحُدٌ، و الخندق، و بنوقُرَیضَة، و المُصطَلَق، و خَیبَرُ، و فتح مکّة، و حُنَینٌ، و الطائف.»2

  •  زندگی رسول الله، ازدواج در 25 سالگی با حضرت خدیجه (بیوه زن 40 سالۀ دو شوهر نموده)

  •  [یوم الإسلام] صفحة 44:

  •  «و یظهر أنّه أُبیح للقبائل المختلفة أن تَتلُوَه بلَهَجاتها، و من ذلک نشأت القراءَاتُ المختلفة و قد أجاز الرّسولُ ذلک، و أجازه الصّحابةُ من بعده.»

  •  صفحة 46: «بل کانت أفعالُ النّبیّ صلّی الله علیه و آله و سلّم فی جمعه کِبارَ

    1. ـ جمعُ السُّرِّیَّة و هی الأمَة التی أُنزِلت بیتًا. (محقّق)
    2. ـ جنگ 23، ص 56.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

79
  • الصّحابة و سؤالِه بعضَهم فی مسائلَ دینیّةٍ تدلّ علی صحّة هذا الإجتهاد کالّذی فعل مع عُمَرَ فی استشارته فی الأذان و نحو ذلک.»

  •  صفحة 47: «و لمّا بلغ الثانیّةَ عشرة رحَل مع عمّه أبی‌طالب إلی الشّام، فقابل فی أثناءِ رحلتِه راهبًا مسیحیًّا اسمُه بُحَیرا، و تزوّج و هو فی الخامسة و العشرین من خدیجة و هی سیّدةٌ قُرَشیّة تُناهِز الأربعین من بنی‌أسد، و کانت قد تزّوجَت قبل النّبیّ بزوجَین و کانت ذاتَ ثروة و جاهٍ فکانت مِن أوفَرِ أهل مکّة غنًی و کانت تستخدم رجالًا من قریش کان آخرُهم محمّدًا صلّی الله علیه و آله و سلّم، و لم یتزوّج غیرَها فی أثناء حیاتها فکفاه اللهُ مؤونةَ الیُتْمِ و الفقر.»

  •  صفحة 48: «و لیس أدلَّ علی صدق الرّجل من أن یُؤمِن به أقربُ النّاس إلیه کخدیجة و علیّ بن أبی‌طالب.»

  •  صفحة 49: «و رفع من شأن نصف المجتمع و هو المرأة و لاقی فی سبیل ذلک کثیرًا فلم ییأس.»1

  •  دربارۀ معنای کَبْش و لقب رسول الله ابن أبی‌کبشه که قریش به او داده بودند

  •  در نهایه ابن أثیر، جلد 4، صفحۀ 144 وارد است: 

  •  «کبش فی حدیث أبی‌سفیان ”لقد أمِرَ أمرُ ابنِ أبی‌کَبْشَةَ“ کان المشرکون یَنسُبون النّبیَّ صلّی الله علیه و آله إلی أبی‌کَبْشَة؛ و هو رجلٌ مِن خُزاعة خالَف قُریشًا فی عبادة الأوثان و عبَد الشِّعرَی2 العَبورَ فلمّا خالفهم النّبیُّ صلّی الله علیه و آله و سلّم فی عبادة

  •  الأوثان شبَّهوه به.

    1. ـ جنگ 23، ص 81.
    2. ـ أقرب الموارد: الشِّعرَی: الکوکب الذی یطلع فی الجوزاء و طلوعه فی شدّة الحرّ، و یقال له: الشِّعرَی الیمانیّة و تلقّب بالعَبور. (محقّق)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

80
  •  و قیل: إنّه کان جَدَّ النّبیّ صلّی الله علیه و آله من قِبَل أُمِّه، فأرادوا أنه نَزَعَ فی الشَّبَه إلیه.»1

  •  و در جلد 3، صفحۀ 249 در مادّۀ عصم گوید: 

  •  «فیه ”من کانت عِصمتُه شهادةَ أن لا إلهَ الّا اللهُ“ أی ما یَعصِمه من المَهالک یوم القیامة؛ و منه شعر أبی‌طالب: ”ثِمالُ الیَتامَی عِصمةٌ لِلأرامِلِ“2 أی: یَمنعُهم من الضَّیاعِ والحاجة.»3

  • [حدیثی در خصائص پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم]

  •  «بروایة الحَسَنِ و الحسینِ علیهما السّلام فی کتابِ مُحمّدِ بن إبراهیم بن إسحاق الطّالِقانیِّ، عن ثِقاتِه، عن الحَسَنِ بن علیٍّ صلواتُ اللَهِ علیه قال: سَألتُ خالِی هِندَ بن أبی‌هالَةَ التَّمیمیِّ، و کانَ وَصّافًا عَن حِلیَةِ النَّبیِّ صلّی الله علیه و آله، و أنا أشتَهِی أن یَصِفَ لی منها شیئًا أتَعَلَّقُ بِه؛ فقال:

  •  کان رسولُ اللَهِ صلّی الله علیه و آله فَخْمًا مُفَخَّمًا، یَتَلألأ وَجهُه تَلألؤَ القَمَرِ لیلةَ البَدرِ، أطوَلَ مِن المَربوعِ و أقصَرَ مِن المُشَذَّبِ، عَظیمَ الهامَةِ، رَجِلَ الشَّعرِ، إذا انفَرَقَت عَقیصَتُه قَرَنَ، و إلّا فلا یُجاوِزُ شَعرُه شَحمَةَ أُذُنَیه إذا هو وَفَّرَه، أزهَرَ اللَّونِ،

    1. ـ  النّهایة: یقال: نزَع إلیه فی الشَّبَه، إذا أشبَهَه. (محقّق)
    2. ـ شعر حضرت ابوطالب در مدح و وصف رسول اکرم صلّی الله علیه و آله: 
      و أبیَضَ یُستسقَی الغَمامُ بوجهِه ** ثِمالُ الیَتامَی عِصمَةٌ للأرامل
      ثِمالُ الیتامَی: غیاثُهم. الأرامل: المساکین من رجال و نساء و هو بالنساء أخصّ و أکثر استعماله فی مَن مات زوجها. (محقّق)
    3. ـ جنگ 18، ص 86.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

81
  • واسِعَ الجَبینِ، أزَجَّ الحَواجِبِ، سَوابِغَ فی غیرِ قَرَنٍ، بینهما عِرقٌ یُدِرُّه الغَضَبُ، أقنَی العِرنینِ، له نورٌ یَعلوه، یَحسَبُه مَن لم یَتَأمَّله أشَمَّ، کَثَّ اللِّحیةِ، سَهلَ الخَدَّینِ، أدعَجَ، ضَلیعَ الفَمِ، أشنَبَ، مَفلَّجَ الأسنانِ، دَقیقَ المَسرُبَةِ، کأنّ عُنُقَه جِیدُ دُمیَةٍ فی صَفاءِ الفِضَّةِ، مُعتدلَ الخَلقِ، بادِنًا مُتماسِکًا، سَواءَ البَطنِ و الصَّدرِ، عَریضَ الصَّدرِ، بَعیدَ ما بین المَنکِبَین، ضَخمَ الکرادیسِ، أنوَرَ المُتجرِّدِ، مَوصولَ ما بَین اللَّبَّةِ و السُّرَّةِ بِشَعرٍ یَجرِی کالخَطِّ، عارِیَ الثَّدیَینِ و البَطنِ ممّا سِوَی ذلک، أشعَرَ الذِّراعَینِ و المَنکِبَین، و أعلَی الصَّدرِ، طَویلَ الزَّنْدَین، رَحْبَ الرّاحَةِ، شَثْنَ الکَفَّین و القَدَمَین، سائلَ الأطرافِ، خَمصانَ الأخمَصَین، مَسیحَ القَدَمَین یَنبو عنهما الماءُ، إذا زالَ زالَ قَلعًا، یَخطو تکفیًا [تکفّؤًا] و یَمشِی هَونًا، سَریعَ المَشیَةِ، إذا مَشَی کأنّما یَنحَطُّ مِن صَبَبٍ و إذا التَفَتَ التَفَت جَمیعًا، خافِضَ الطَّرفِ، نَظَرُه إلی الأرضِ أطوَلُ مِن نَظَرِه إلی السَّماءِ، جُلُّ نَظَرِه المُلاحَظَةُ، یَسوقُ أصحابَه و یَبدُرُ مَن لَقَی بالسَّلامِ...» ـ الخ.1

  •  بعضی از معانی لغات حدیث هند بن أبی‌مرّة [هالة] التّمیمیّ، راجع به اوصاف رسول الله صلّی الله علیه و آله:

  •   فَخْم: جلیل القدر.

  •  مُفَخَّم: بزرگ داشته شده.

  •   مَربوع: وسیط القامة.

  •   مُشَذَّب: طویل القامة.

  •   الرَّجِل من الشَّعْر: ما بین الجُعودَة و الاسترسال.

    1. ـ مکارم ‌الأخلاق، الفصل الأول (فی خَلقه و خُلقه و سیرته)، ص 11؛ و با قدری اختلاف در عیون أخبار الرّضا علیه السّلام، ج 1، ص 315؛ بحار الأنوار، ج 16، ص 148.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

82
  •   قَرَنَ: می‌بافت و متّصل می‌کرد.

  •   وَفَّرَه: کثّره.

  •  الوَفْرَة: ما سال من الشَّعر.

  •  أزهَرُ اللَّونِ: صافی اللّون، المشرق الوجه.

  •   أزَجّ: طویل.

  •   سَوابِغ جمع سابِغ: بمعنی الوسیع.

  •   أدَرَّ الغَضَبُ العِرقَ: امتَلأته دمًا.

  •   قَنِیَ ـَ قَنًّا الأنفُ: ارتفع وسطُ قَصَبَتهِ و ضاق مَنخَراه، فهو أقنَی.

  •   العِرنِین: الأنفُ کلُّه أو ما صَلِب منه.

  •   شَمَّ الأنفُ أو الجبلُ: ارتفع أعلاه، فهو أشَمّ و شَمیم.

  •   الکَثّ: بمعنی الکثیف، یعنی غلیظ و پر پشت.

  •   سَهلُ الوَجه: قلیلٌ لحمُه.

  •   دَعَجَت ـَ دَعَجًا العین: صارت شدیدةَ السّواد مع سَعَتها، فصاحبُها أدعَج.

  •   ضَلیعُ الفم: عظیمُه.

  •  ‌ شَنِبَ ـَ شَنَبًا الرّجلُ: کان أبیضَ الأسنان حسنها، فهو أشنَب.

  •   فَلَجَ ـُـِ فَلجًا: شقّه و قسّمه.

  •   فَلِجَ ـَ فَلَجًا و فَلَجَةً: تباعدَ ما بین قدمَیه أو یدَیه أو أسنانه.

  •   المَسرَبَة و المَسرُبَة: الشَّعر وسط الصدر إلی البطن.

  •   الدُمیَة: الصورةُ المزیّنةُ فیها حمرةٌ کالدّم.

  •   بَدَنَ ـُ بَدَنًا: عظُم بدنُه بکثرة لحمِه، فهو بادِن.

  •  ‌ تَماسَک: مَلِک نفسَه.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

83
  •   الکُردوس: الفِقرَةُ من فِقَر الکاهِل؛ کلُّ عظمَین التقیا فی مفصل، جمع کَرادیس.

  •   تجرّد: أی: تعرّی، یعنی خالی شد؛ و شاید در حدیث به معنی خلوّ از کدورات و کثافات باشد؛ کما آنکه عطف این کلمه به کلمه «أنوَر» مؤیّد این معنی است.

  •   اللَّبَّة: موضع القلادة من الصدر.

  •   الأشعَر: الکثیر الشَعر الطویلة.

  •   شَثْن و شَثْل: به معنی غلیظ و درشت و پرگوشت.

  •   الطَرَف، جمع أطراف: بمعنی أطراف البدن؛ و معنی سائلُ الأطراف اینکه: اطراف بدن حضرت افتاده بود.

  •   خَمْصان: ضامر البطن؛ أخْمَص القَدَم: ما لا یصیب الأرضَ مِن باطنها. و ربّما یراد بها القَدَمُ کلّها؛ أخمَصُ البَدَن: وسطُه.

  •   المَسیح: حسن الوجه.

  •   ‌زال: تحرّک.

  •  ‌ قَلَع ـَ قَلعًا: انتزعه مِن أصله.

  •  ‌ صَبَبٌ: سرازیری.

  •   ساقَ ـُ الماشیةَ: حَثَّها علی السّیر مِن خلف (عکس قادَها).

  •   دَمُثَ ـُ دَماثَةً: سَهُلَ خُلقُه، فهو دَمِثٌ.

  •  ‌ الجافی: الغلیظ؛ جافی الخُلُق: غلیظ العِشرَة.

  •   المَهین: الحقیر الضعیف ـ القلیل الرأی و التمییز.

  •   الذَّواق: طَعْم؛ یقال «ذواقه طیّبٌ» أی: حسن.

  •   تَحَدَّث: تکلّم.

  •   احتَرَسَ [منه]: تحفّظ و تَوقَّی.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

84
  •   البِشْر: بشاشة الوجه.

  •   تَفَقّدَه: طلبَه عند غیبته.

  •   العَتاد: آلة الحرب1.2

  •  پنج چیز از اختصاصات رسول الله است

  •  در جامع الصّغیر سیوطی، صفحۀ 46 و 47 از رسول خدا به روایت بخاری و مسلم و نسائی از جابر صحیحاً آورده است که: 

  •  «آن حضرت گفته‌اند: ”أُعطِیتُ خَمسًا لم یُعطَهُنَّ أحَدٌ من الأنبیاء قَبلی: نُصِرتُ بالرُّعب مَسِیرةَ شَهرٍ؛ و جُعِلَتْ لی الأرضُ مَسجدًا و طهورًا؛ فأیُّما رجلٍ مِن أُمَّتی أدرَکَته الصَّلاةُ فلیُصَلِّ؛ و أُحِلَّت لی الغنائمُ، و لم تُحَلَّ لأحدٍ قَبلی؛ و أُعطِیتُ الشَّفاعةَ؛ و کان النبیُّ یُبعَث إلی قومه خاصَّةً؛ و بُعِثتُ إلی النّاس عامَّةً“3

  • و در مغازی واقدی، جلد 3، صفحۀ 1021 و 1022 از عبدالله بن عمر در غزوۀ تبوک آورده است که: 

  •  «قال رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم: ”أُعطِیتُ خَمسًا ما أُعطیَهُنَّ أحدٌ قَبلی: بُعِثتُ إلی النّاس کافَّةً؛ و إنَّما کان النَّبیُّ یُبعَث إلی قومِه؛ و جُعِلتْ لی الأرضُ مَسجدًا و طهورًا، أینَما أدرَکَتْنی الصَّلاةُ تَیمَّمتُ و صَلَّیتُ؛ و کان مَن قَبلی یُعظِمون ذلک و لا یُصَلّون إلّا فی کنائسِهم و البِیَع؛ و أُحِلَّت لی الغنائمُ آکُلُها، و کان مَن قَبلی یُحَرِّمونها؛ و الخامسة هی ما هی؟ هی ما هی؟ هی ما هی؟ ثلاثًا“.

    1. ـ جنگ 3، ص 102.
    2. ـ قابل ذکر است که از لغت دَمُثَ تا لغت العتاد از کلمات مذکور در ادامۀ این روایت شریف است که حضرت علاّمه آن را نیاورده‌اند. (محقّق)
    3. ـ جامع الصغیر، ج 1، ص 177، رقم 1174.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

85
  •  قالوا: و ما هی یا رسولَ الله؟ فقال رسولُ الله صلّی الله علیه و آله و سلّم:

  • ”قیل لی: سَلْ! فکلُّ نبیٍّ قد سَألَ، فهی لکم و لمن شَهِدَ أنْ لا إلهَ إلّا اللهُ“.»1و2

  •  خصوصیّات اخلاق رسول الله صلّی الله علیه و آله

  •  [الشّیعة و التّشیّع] صفحة 230:

  •  «من أخلاقه:

  •  کان یجلِس علی الأرض، و ینام علیها، و یَخصِف النَّعلَ، و یَرقَع الثّوبَ بیده، و یَحلُب الشّاةَ، و یَعقِل البعیرَ، و یَطحَن مع الخادِم، و کان یُعصِّب الحَجَرَ علی بَطنه مِن الجوع، و یأکل ما یَجِد، و یَرکَب ما أمکنه من فَرَسٍ أو بعیر أو بَغْلَة أو حمار، و یُردِف خلفَه، و ربما رَکِبه عاریًا بلا سَرجٍ، و یمشِی راجلًا، و یجالس الفقراءَ، و یُؤاکِل المساکین، و کان لایَثبُت بصرُه فی وجهِ أحد، و یغضب لربّه، و لا یغضب لنفسه، و کان أکثرَ النّاس تبسّمًا، و ربّما ضَحِک مِن غیر قَهقَهَةٍ، و لم یکن شیءٌ أبغَضَ إلیه من الکذبِ، إلی غیر ذلک من الفضائل، و کریمِ الشّمائل.»3

  •  [قصیده بوصیری در مکارم اخلاق رسول خدا صلّی الله علیه و آله وسلّم]

  •  در سفینة البحار، جلد 1، صفحۀ 411، در مکارم اخلاق حضرت رسول الله صلّی الله و علیه و آله و سلّم مطالبی نفیس آورده است.4 از آن جمله مقداری از

    1. ـ جهت اطّلاع بیشتر پیرامون این متن و ترجمۀ آن به امام شناسی، ج 10، ص 267 مراجعه شود. (محقّق)
    2. ـ جنگ 16، ص 180.
    3. ـ جنگ 23، ص 59.
    4. ـ سفینة البحار، ج 2، ص 679.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

86
  • قصیدۀ بوصیری را آورده است و چند بیت فارسی:

  • ***فاقَ النبییّن فی خَلقٍ و فی خُلُقٍو لم یُدانوه فی عِلمٍ و لا کَرَمِ
  • ***وکلُّهم مِن رسول الله ملتمسٌغَرْفًا مِن البحر أو رَشْفًا من الدِّیَمِ
  • ***فهو الّذی تمّ معناه و صورتُهثمّ اصطفاه حبیبًا بارِئُ النَّسَمِ
  • ***منَزَّهٌ عن شریکٍ فی محاسنهفجَوهَرُ الحُسنِ فیه غَیرُ مُنقَسمِ
  • ***فـمَبلَغُ الـعِلم فـیه أنّه بَـشَرو أنّه خَیرُ خَلقِ الله کلِّهمِ
  • ***شمّۀ نُه مسند و هفت اخترانختم رسل خاتم پیغمبران
  • ***احمد مرسل که خرد خاک اوستهر دو جهان بستۀ فتراک اوست
  • ***اُمّی گویا به زبان فصیحاز الف آدم و میم مسیح
  • ***هم چو الف راست به عهد و وفااوّل و آخر شده بر انبیاء
  • ***بود در این گنبد فیروزه خشتتازه ترنجی ز سرای بهشت
  • ***رسم ترنج است در این روزگارپیش دهد میوه پس آرد بهار
  •  [رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم: إنّی لم أُبعَث لَعّانًا و لکنّی بُعِثتُ داعیًا و رحمةً]

  •  و در [سفینة البحار، جلد 1] صفحه 412 گوید:

  •  «قال القاضی عیاض فی الشفاء: و رُوِی أنّه لمّا کُسِرت رَباعِیَتُه و شُجَّ وجهُه یوم أُحُدٍ شقَّ ذلک علی أصحابه شدیدًا، و قالوا: لو دعوتَ علیهم! فقال: ”إنّی لم أُبعَث لَعّانًا و لکنّی بُعِثتُ داعیًا و رحمةً، اللهمّ اهْدِ قومی! فإنّهم لا یعلمون.“ ثمّ قال القاضی بعد روایة أُخریٰ قریبةٍ من ذلک: انظُر ما فی هذا القول من جِماع الفضل و درجات الإحسان و حُسن الخُلق و کَرَم النفس و غایة الصّبر و الحلم، إذ لم یقتصر صلّی الله علیه و آله و سلّم علی السّکوت عنهم، حتّی عفا عنهم ثمّ أشفَق علیهم و رَحِمهم و

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

87
  • دعا و شفَع لهم، فقال: ”اللهمّ اغفِرْ أو اهْدِ.“ ثم أظهَر بسبب الشفقة و الرحمة بقوله: ”لقومی“ ثمّ اعتذر عنهم بجَهلهم فقال: ”فإنّهم لا یعلمون.“»1

  • و در صفحه 417 گوید:

  •  «و عن أبی‌أُمامَة قال: خرج علینا رسولُ الله صلّی الله علیه و آله و سلّم متوکِّئًا علی عصًا، فقُمنا له فقال: ”لا تقوموا کما تقوم الأعاجمُ! یُعظِّم بَعضُهم بعضًا.“»2

  • و در صفحه 148 از جلد 6 بحار الأنوار، از تفسیر علی بن ابراهیم با اسناد خود از عبدالله بن سنان، از حضرت صادق علیه السّلام آورده است که:

  •  «قالَ علیه السّلام: کان رسولُ الله صلّی الله علیه و آله و سلّم فی بیت أُمِّ سَلَمَة فی لَیلتِها ففَقَدَته من الفِراشِ، فدخَلها فی ذلک ما یَدخُل النِّساءَ، فقامَت تَطلُبه فی جوانبِ البیتِ، حتّی انتَهَت إلیه و هو فی جانِبٍ مِن البیت، قائِمٌ رافِعٌ یَدَیه یَبکِی و هو یقول: ”اللهمّ لا تَنزع مِنّی [عنّی] صالِحَ ما أعطَیتَنِی أبدًا! اللهمّ لا تُشمِت بِی عَدُوًّا و لا حاسِدًا أبدًا! اللهمّ و لا تَرُدَّنی فی سوءٍ استنقذتَنِی مِنه أبدًا! اللهمّ و لا تَکِلنی إلَی نَفسی طَرفَةَ عَینٍ أبدًا!“

  •  قال: فانصرفَت أُمُّ سَلَمَةَ تَبکِی، حتّی انصرف رسولُ اللهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم لِبُکائِها، فقال لها: ”ما یُبکِیکِ یا أُمَّ سَلَمَةَ؟“

  •  فقالت: بِأبی أنت و أُمّی یا رسولَ اللهِ! و لِمَ لا أبکِی و أنت بالمکانِ الّذی أنت به مِن الله؟! قد غفَر اللهُ لک ما تقدَّم مِن ذَنبِک و ما تأخّر، تَسألُه أن لا یُشمِتَ بک عدوًّا أبدًا، و أن لا یَرُدَّک فی سوءٍ استنقذک منه أبدًا، و أن لا یَنزِعَ منک صالِحًا أعطاک أبدًا، و أن لا یَکِلَک إلی نفسک طَرفَةَ عَینٍ أبدًا.

  •  فقال: ”یا أُمَّ سَلَمَةَ! و ما یُؤمِنُنِی و إنَّما وَکَلَ اللهُ یونُسَ بن مَتَّی إلی نفسه طَرفَةَ

    1. ـ سفینة البحار، ج 2، ص 681.
    2. ـ همان مصدر، ص 695 (تواضعه صلّی الله علیه و آله و سلّم).

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

88
  • عَینٍ و کان مِنه ما کان؟!“»1و2

  • [مکارم اخلاق رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم به نقل از مجمع البحرین]

  •  در مجمع البحرین فی مادّة کَرَم وارد است که: 

  •  «و مکارمُ الأخلاق الّتی خصّ النبیُّ صلّی الله علیه و آله و سلّم بها عَشَرةٌ: الیقین و القناعة و الصّبر و الشّکر و الحِلم و حُسن الخُلق و السّخاء و الغِیرة و الشّجاعة و المُرُوَّة.

  •  و فی الحدیث ”امتَحِنوا أنفسَکم بمکارم الأخلاق، فإن کانت فیکم فاحْمَدوا اللهَ تعالی، و إن لم یکن فیکم فاسْألوا اللهَ و ارْغَبوا إلیه فیها“. 

  •  ثمّ أنَّه علیه السّلام ذکَر العشرةَ السالفةَ؛ و فیه‌ و قد سُئِل عن مکارم الأخلاق فقال: ”العَفوُ عمَّن ظَلَمَک، و صِلةُ مَن قَطَعَک و إعطاءُ مَن حَرَمَک، و قولُ الحقّ و لو علی نفسِک.“»3و4

  •  [مکارم اخلاق رسول خدا صلّی الله علیه و آله به نقل از السّنة قبل التّدوین]

  •  [السّنة قبل التّدوین] صفحة 33: 

  •  «بُعِث لیُتمِّم مکارمَ الأخلاق، فلم یکن صلّی الله علیه (و آله) و سلّم فاحِشًا و لا متفحِّشًا، و کان یقول: ”إنَّ مِن خِیارکم أحسنَکم أخلاقًا.“5 کان أشدَّ حیاءً من

    1. ـ بحار الأنوار، ج 16، ص 218.
    2. ـ جنگ 5، ص 234.
    3. ـ مجمع البحرین، ج ‌6، ص 153.
    4. ـ جنگ 5، ص 179.
    5. ـ صحیح البخاری، ج 4، ص 166.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

89
  • العَذراءِ فی خِدْرها، و إذا کرِه شیئًا عُرِف فی وجهه، و إذا سُرَّ استنار وجهُه، حتّی کأنَّه قطعةُ قَمَرٍ، و کان أصحابه یعرفون ذلک منه؛ و لم یَحقِد علی إنسانٍ قطُّ لنفسه، و ما انتقم لنفسه، إلّا أن تُنتَهک حرمةُ الله فیَنتقِم للّه بها.»

  •  صفحة 38: «فقال صلّی الله علیه (و آله) و سلَّم: ”لا حسدَ إلّا فی اثنتین: رجلٌ آتاه اللهُ مالًا فسلَّطه علی هَلَکَتِه فی الحقّ، و آخَرُ آتاه اللهُ حِکمةً، فهو یَقضِی بها و یُعلِّمها.“1

  •  ما رواه عبدالله بن عبّاس: أنّ رجلًا أصابَه جُرحٌ فی عهد رسول الله صلّی الله علیه (و آله) و سلَّم، قد أصابه احتلامٌ، فأُمِر بالاغتسال فمات، فبلَغ ذلک النَّبیَّ صلّی الله علیه (و آله) و سلّم فقال: ”قَتَلوه! قتَلهم اللهُ! ألم یکن شفاءَ العَیِّ السّؤالُ؟!“»2

  •  [صفحة 39]: «و لم یقتصر حضُّ رسول الله لأصحابه علی طلب العلم الشّرعیّ مِن خلال القرآن و السّنّةِ الطّاهرة، بل دعاهم إلی کلِّ علمٍ یفید المسلمین، حتّی أنَّه أوّلُ ما قَدِم المدینةَ و سَمِع من زید بن ثابت بِضعَ عشرة سورةً من القرآن، و هو صغیرُ السِّنِّ أعجَبَ به، و أمَره أن یتعلّم لغةَ الیهود، فقال: ”یا زید! تعلّمْ لی کتابَ یهودَ، فإنّی و الله! ما آمَنُ یهودَ علَی کتابی“؛ و فی روایةٍ: ”إنّی أکتُب إلی قومٍ فأخاف أن یزیدوا علَیَّ أو یَنقُصوا، فتعلَّمِ السِّریانیّةَ“؛ قال زید: فتعلّمتُها فی سبعةَ عشر یومًا.»3

  •  صفحة 42: «فقال [صلّی الله علیه و آله]: ”لیس مِن أُمَّتی مَن لم یُجِلَّ کبیرَنا، و یَرحَمْ صغیرَنا، و یَعرِفْ لعالِمِنا حقَّه.“»4

    1. ـ مسند أحمد بن حنبل، ج 1، ص 432.
    2. ـ همان مصدر، ص 330.
    3. ـ تاریخ دمشق لإبن عساکر، ج 6، ص 280؛ و طبقات ابن سعد، ج 2، قسم 2، ص 115؛ و للاستزاده راجع کتابنا زید بن ثابت، ص 4 و 17. (السنّة قبل التدوین)
    4. ـ مسند أحمد بن حنبل، ج 5، ص 323.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

90
  •  کیفیّة تعلّم الأصحابِ الأحکامَ عن رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم

  •  [السّنة قبل التّدوین] صفحة 48: 

  •  «و إلی جانب هذا کانت له مجالسُ علمیَّةٌ کثیرةٌ یتخوّل1 فیها أصحابَه بالموعظة، فإذا جلَس جلَس إلیه أصحابُه حِلَقًا حِلَقًا.2 و یقول أنسٌ رضی الله عنه: ”إنَّما کانوا إذا صلّوا الغداةَ قعدوا حِلَقًا حِلَقًا، و یقرؤُون القرآنَ، و یتعلَّمون الفرائضَ و السُّنَنَ.“3 و مِن تاریخ الصَّحابة و حیاتِهم العلمیّة نعلم أنَّ الرَّسولَ الکریم لم یکن یَضَنّ علی مُسلمٍ بالعلم، و أنَّه کان یکثر مجالسةَ أصحابه یُعلِّمهم و یُزکّیهم، و سیظهر لنا ذلک من البحث.»

  •  صفحة 49: «رواه أبوهریرة قال: جاء رجلٌ من بنی فَزارَةَ إلی النَّبیّ صلّی الله علیه (و آله) و سلّم فقال: إنَّ امرأتی ولَدتْ غُلامًا أسوَدَ و إنّی أنکَرتُه، فقال له النَّبیُّ صلّی الله علیه (و آله) و سلّم: ”هل لک من إبلٍ؟“

  •  قال: نعم.

  •  قال: ”فما ألوانها؟“

  •  قال: حُمْرٌ.

  •  قال: ”هل لک مِن أوْرَقَ4؟“

  •  قال: إنَّ فیها لَوُرْقًا. 

  •  قال: ”فأنَّی أتاها ذلک؟“

    1. ـ أی: یتفقّدهم و یتحفّظ بهم، یجدِّد العهد بهم. (محقّق)
    2. و 3ـ انظر مجمع الزّوائد، ص 132، ج 1، و إن کان فی بعض رجالهما مقالٌ، فإنّ الطّرق الکثیرة الّتی رویا بها تؤیّد صحَّةَ الاستشهاد بهما. (السنّة قبل التدوین)
    3. ــ|
    4. ـ الأورق: الذی فیه سواد لیس بصاف. (السنّة قبل التدوین)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

91
  •  قال: عسی أن یکون نزَعه1 عِرقٌ.2

  •  قال: ”و هذا عسی أن یکون نَزعه عِرقٌ.“»3

  •  کیفیّةُ سؤالِ المسلمین مسائلَهم عن رسول الله

  •  [السّنّة قبل التّدوین، صفحة 49]:

  •  «و من ذلک أنّ فتیً مِن قریش أتی النَّبیَّ صلّی الله علیه (و آله) و سلّم فقال: یا رسول الله ائذَنْ لی فی الزِّنا، فأقبَلَ القومُ علیه و زجَروه فقالوا: مَه مَه!!

  •  فقال: ”ادْنُه“، فدَنا منه قریبًا، فقال: ”أتُحِبّه لأُمِّک؟“

  •  قال: لا و الله، جعَلنی فداک!

  •  قال: ”و لا النّاسُ یُحِبّونه لأُمّهاتهم“ قال: ”أتُحِبّه لابْنَتِک؟“

  •  قال: لا و الله، یا رسول الله! جعَلنی اللهُ فداک!

  •  قال: ”و لا النّاس یُحِبّونه لبَناتهم“

  •  ثمّ ذکَر له رسولُ الله أُختَه و عَمّتَه و خالتَه، و فی کلّ ذلک یقول الفتَی مقالتَه: لا و الله یا رسول الله! جعلنی اللهُ فداک.

  •  قال: فوضَع یدَه علیه و قال: ”اللهمّ اغْفِر ذنبَه! و طَهِّر قلبَه! و حصِّن فَرْجَه!“

  •  قال (الرّاوی): فلم یکن بعد ذلک الفتی یلتفت إلی شیءٍ.»4و5

    1. ـ قال النّووی: معنی «نزعه» أشبهه و اجتذبه إلیه و أظهر لونَه علیه. (محقّق)
    2. ـ المراد بالعرق هنا الأصل من النّسب. (السنّة قبل التدوین)
    3. ـ صحیح مسلم، ج 2، ص 1137 من الحدیثین 18 و 20(السنّة قبل التدوین)
    4. ـ مجمع الزّوائد، ج 1، ص 129، عن أبی‌أمامة الباهلی، رجاله رجال الصَّحیح، و قد رواه الطبرانی فی الکبیر. (السنّة قبل التدوین)
    5. ـ جنگ 23، ص 153.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

92
  •  لینُ کلامه و حسنُ معاشرته صلّی الله علیه و آله و سلّم مع الأعراب و البَدَوِیّین منهم

  •  [السّنّة قبل التّدوین، صفحة 50]:

  •  «و کان یخاطب القومَ بِلُغَتهم و لَهجَتهم؛ و من هذا ما رواه الخطیب البغدادیّ بسنده عن عاصم الأشعریّ قال سمعتُ رسول الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم یقول: ”لَیس مِن امْبِرِّ امْصیامُ فی امْسَفَرِ.“ أراد لیس من البّر الصّیامُ فی السَّفَر، و هذه لغة الأشعریّین یَقلِبون اللّامَ میمًا.»1

  •  صفحة 52: «رواه أبوهریرة رضی الله عنه، قال: دخَل أعرابیٌّ المسجدَ فصلّی رکعتَین. ثمّ قال: اللهمّ، ارْحَمْنی و محمّدًا و لا تَرحَمْ معنا أحدًا! فالتفَتَ (إلیه) النَّبیُّ صلّی الله علیه (و آله) و سلّم، فقال: ”لقد تَحَجَّرتَ واسعًا“ ثمّ لم یَلبَث أن بالَ فی المسجد! فأسرَعَ الناسُ إلیه، فقال لهم رسولُ الله علیه الصّلاة و السّلام: ”إنَّما بُعِثتم مُیَسِّرین و لم تُبعَثوا مُعَسِّرین، أهرِیقوا علیه دَلوًا من ماءٍ أو سَجلًا من ماءٍ.“»2و3

    1. ـ الکفایة، ص 183؛ و قد أخرجه الإمام أحمد؛ و أخرج الشّیخان و مالک و أبوداود و النّسائی «لیس من البرّ الصّوم فی السّفر»؛ تیسیر الموصول، ج 2، ص 312. (السنّة قبل التدوین)
    2. ـ القسم الثانی من الحدیث ـ أی: بول الأعرابی فی المسجد ـ ذکره البخاری عن أنس و عن أبی‌هریرة؛ انظر فتح الباری، ج 1، ص 335 و 336. و قصّة الدّعاء فی موضع آخر. و الحدیث المذکور أخرجه الإمام أحمد بإسناده صحیحٌ فی مسنده؛ انظر المسند، ج 12، ص 244، حدیث 7254؛ ج 14، ص 209، حدیث 7786؛ قوله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم: «تحجَّرت واسعًا» أی: ضَیَّقتَ ما وَسَّعَه الله، یقال: حجرتَ الأرضَ و احتجرتَها إذا ضربتَ علیها مَنارًا تمنعها به عن غیرک. و یردّ الأستاذُ أحمد محمّد شاکر علی المستشرق بروکلمان لفَهمِه هذا الحدیثَ فهمًا خاطئًا، راجع هامش ص 245، ج 12، منه. (السّنّة قبل التّدوین)
    3. ـ مسند أحمد بن حنبل، ج 2، ص 239.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

93
  •  کیفیّة تعلیمِ الرَّسول أصحابَه أحکامَهم و مسائلَهم

  •  [السّنّة قبل التّدوین] صفحة 52:

  •  «فعن ابن عبّاس عن النّبیّ صلّی الله علیه (و آله) و سلّم أنّه قال: ”علِّموا و یسِّروا و لا تُعسِّروا، و إذا غضِب أحدُکم فلْیَسکُت.“1

  •  و عن أنس قال: قال رسول الله صلّی الله علیه (و آله) و سلَّم: ”خیر دینکم أیسَرُه، و خیرُ العبادةِ الفقهُ.2»

  •  صفحة53: «و مشهورٌ عن معلّم الخیر صلّی الله علیه (و آله) و سلّم أنّه: ما خُیِّر بین الأمرین إلّا أخَذ أیسَرَهما ما لم یکن إثمًا؛ فإن کان إثمًا کان أبعدَ النّاس منه. و ما انتقم رسولُ الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم لنفسه إلّا أن تُنتَهک حرمةُ الله فینتقم للّه بها.»

  •  صفحة 58: «فقال [صلّی الله علیه و آله و سلّم]:”ارجعوا إلی أهلیکم فعَلِّموهم و مُروهم، و صَلّوا کما رأیتُمونی أُ‌ُُصَلِّی، و إذا حَضَرَت الصَّلاةُ فلْیُؤذِّنْ لکم أحدُکم، ثمّ لِیَؤُمَّکم أکبَرُکم.“»3

  •  صفحة 60: «و مثال ذلک ما رواه القاسم بن محمَّد أنّ عائشةَ أخبَرتْه: أنَّ

    1. ـ مسند الإمام أحمد، ج 4، ص 12، حدیث 2136 و ص 191، حدیث 2556؛ ج 5، ص 150، حدیث 3448؛ و مجمع الزّوائد، ج 1، ص 131؛ و راجع فتح الباری ج 1، ص 196: فیه غضبة ممّن یطول الصَلاة و فی المصلین الضعیف و ذو الحاجة، و طلب ممّن یصلّی بالناس التحفیف لذلک. (السنّة قبل التدوین)
    2. ـ جامع بیان العلم و فضله، ج 1، ص 21؛ و قال: رواه البخاری فی الأدب المفرد. (السنّة قبل التدوین)
    3. ـ صحیح البخاری بحاشیة السّندی، ج 4، ص 52 و سنن الدّارمی، ص 148، طبعة کانفور، سنة 1293. (السنّة قبل التدوین)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

94
  • رسولَ الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم دخل علیها وهی مُستَتِرةٌ بقِرامٍ1 فیها صورةُ تماثیلَ؛ فتلوّن وجهُه، ثمّ أهوَی [إلی القِرامِ] القِرامَ، فهَتَکَه بیده، ثمّ قال: ”إنَّ أشدَّ النّاس عذابًا یوم القیامة الَّذین یشبِّهون بخَلقِ الله عزّوجلّ.“»2

  •  صفحة 62: «و قد یَخجَل الصَّحابیُّ من الرَّسول صلّی الله علیه (و آله) و سلّم فیُکلِّف غیرَه عِبْءَ السّؤال، من ذلک ما یرویه علیُّ بن أبی‌طالب (علیه السّلام) قال: ”کنتُ رجلًا مَذّاءً فکنتُ أستَحیی أن أسألَ رسولَ الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم لمکان ابنَتِه، فأمَرتُ المقدادَ بن الأسوَد، فسأله فقال: یَغسِل ذَکَرَه و یتوضّأ.“»3

  •  مجییء ضمام بن ثعلبة إلی رسول الله صلّی الله علیه و آله و سؤاله بقوله: «أیُّکم محمّدٌ؟!»

  •  [السّنّة قبل التّدوین] صفحة 63: 

  •  «کما حدّث لضِمام بن ثَعلَبَة و قومه حین جاءهم رسولُ الله یبلِّغهم الرِّسالةَ، فانطلق ضِمامُ إلی رسول الله صلّی الله علیه (و آله) و سلَّم، و کان حوله أصحابُه، فدخل المسجدَ علی جملٍ، قال أنس: ... فأناخَه فی المسجد، ثمّ عَقَلَه، ثمّ قال لهم: أیُّکم محمّدٌ؟! و النَّبیُّ مُتَّکِئٌ بین ظَهْرانَیهم.4 فقلنا: هذا الرَّجلُ الأبیَضُ المُتَّکِئٌ. فقال له الرَّجلُ (ضِمام):

    1. ـ مصباح المنیر: «القِرام: السِّترُ الرّقیق، و بعضهم یزید: و فیه رَقْمٌ و نقوشٌ.» (محقّق)
    2. ـ معرفة علوم الحدیث للحاکم، ص 129؛ و نحوه فی صحیح مسلم، ج3، ص 1667، حدیث 91. (السنّة قبل التدوین)
    3. ـ مسند الإمام أحمد، ج 2، ص 39، حدیث 606 بإسناد صحیح و ص 46، حدیث 618؛ و فتح الباری، ج 1، ص 294 و 394؛ و صحیح مسلم، ج 1، ص 247، حدیث 17 ـ 19. (السنّة قبل التدوین)
    4. ـ أی: وسطهم و فی معظمهم. (محقّق)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

95
  • ابن عبدالمطَّلب، فقال له النَّبی صلّی الله علیه (و آله) و سلَّم: ”قد أجَبتُک.“

  •  فقال الرَّجلُ للنَّبیّ صلّی الله علیه (و آله) و سلَّم: إنّی سائلُک فمُشَدِّدٌ علیک فی المسألة، فلا تَجِدْ عَلَیَّ فی نفسک. 

  •  فقال: ”سَلْ عَمّا بَدا لک!“

  •  قال: أسألک بربّک و ربِّ مَن قبلَک! آللهُ أرسَلَک إلی النّاس کلِّهم؟! 

  •  فقال: ”اللهمّ! نعم.“

  •  قال: أ‌نشُدُک بالله، آللهُ أمَرَک أن تصلّیَ الصَّلَواتِ الخَمسَ فی الیوم و اللَّیلةِ؟ قال: ”اللهمّ، نعم ...“

  •  فقال الرَّجل: آمنتُ بما جئتَ به و أنا رسولُ مَن ورائی من قومی، و أنا ضِمامُ بن ثَعلَبَة أخو بنی‌سَعدِ بن بَکر.»1

  •  نصائحه صلوات الله علیه و وصایاه و تعلیمه الیُسرَ من الأفعال لا العُسر

  •  [السّنّة قبل التّدوین] صفحة 66: 

  •  «و من ذلک ما رواه علیُّ بن أبی‌طالب رضی الله عنه قال: ”أوتَرَ رسولُ الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم مِن أوَّل اللَّیلِ و آخرِه و أوسَطِه، فانتهی وِترُه إلی السَّحَر.“2

  •  [و من ذلک ما رواه سالم بن عبدالله عن أبیه عبدالله بن عمر: أنّه رأی رسول الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم و أبابکر و عمر یمشون أمام الجنازة.]3

    1. ـ فتح الباری، ج 1، ص 159؛ و نحوه فی معرفة علوم الحدیث، ص 5. (السنّة قبل التدوین)
    2. ـ مسند الإمام أحمد، ج 2، ص 64، حدیث 653 بإسناد صحیح. (السنّة قبل التدوین)
    3. ـ المرجع السابق، ج 6، ص 247، حدیث 4539، بإسناد صحیح. (السنّة قبل التدوین)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

96
  •  و من ذلک ما رواه علیُّ بن أبی‌طالب رضی الله عنه قال: بینما نحن مع رسول الله صلّی الله علیه‌ (و آله) و سلّم نُصلّی، إذ انصَرَف و نحن قیامٌ، ثمّ أقبَلَ و رأسُه یَقطُر، فصَلّی لنا الصَّلاةَ، ثمّ قال: ”إنّی ذکرتُ أنّی کنتُ جُنُبًا حینَ قمتُ إلی الصَّلاة، لم أغتَسِل، فمَن وجَد مِنکم فی بَطنِه رِزًّا1 أو کان علی مِثلِ ما کنتُ علیه فلْیَنصَرِف، حتّی یَفرُغَ من حاجتِه أو غُسلِه، ثمّ یعود إلی الصَّلاة.“2

  •  و ما رواه أیضًا فقال: کان آخرُ کلام رسول الله صلّی الله علیه (و آله) و سلَّم: ”الصَّلاةَ الصَّلاةَ، اتقَّوا الله فیما مَلَکَت أیمانُکم!“»3

  •  تعلیمه الأحکام درجةً فدرجةً

  •  [السّنّة قبل التّدوین] صفحة 71: 

  •  «و من ذلک وصیَّته لمعاذ بن جَبَل و لأبی‌موسی الأشعریّ عند ما وجَّههما إلی الیَمَن،4 قال علیه الصَّلاة و السَّلام:”یَسِّرا و لا تُعسِّرا و بَشِّرا و لا تُنَفِّرا.“

  •  و قال لمعاذ رضی الله عنه: ”إنَّک ستأتی قومًا من أهل الکتاب، فادْعُهم إلی شهادةِ أن لا إلهَ إلّا الله، و أنّی رسولُ الله، فإنْ هم أطاعوا لذلک فأعلِمْهم أنَّ الله افترَضَ علیهم خمسَ صلواتٍ فی کلِّ یومٍ و لیلةٍ، فإنْ هم أطاعوا لذلک فأعلِمْهم أنَّ الله افترَضَ علیهم صَدَقَةً تُؤخَذ مِن أغنیائهم فتُرَدُّ فی فقرائِهم، فإنْ هم أطاعوا لذلک

    1. ـ الرِّز: صوت البطن. (محقّق)
    2. ـ مسند الإمام أحمد، ج 2، ص 74، رقم 668. (السنّة قبل التدوین)
    3. ـ جنگ 23، ص 155.
    4. ـ انظر صحیح البخاری بحاشیة السّندی، ج 3، ص 72، و کان ذلک فی السّنة التاسعة للهجرة. (السنّة قبل التدوین)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

97
  • فإیّاک و کَرائِمَ أموالهم، و اتَّقِ دَعوَةَ المظلوم، فإنَّه لیس بینها و بین الله حِجابٌ.“1

  •  و کان یُشَجِّع عُمّالَه و قُضاتَه، قال علیٌّ رضی الله عنه:

  • بعثنی رسولُ الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم إلی الیمن، فقلت: یا رسول الله! إنَّک تَبعَثُنی إلی قومٍ هم أسَنُّ مِنّی لأقْضِیَ بینهم، قال: ”اذهَبْ، فإنّ الله تعالی سَیُثبِّت لِسانَک و یَهدِی قلبَک.“2

  •  و فی سنة السّادسة کثُرتْ بُعوثُه صلّی الله علیه (و آله) و سلَّم، فقد وجَّه بعد صلح الحُدَیْبیّة رُسُلَه إلی الملوک، یحملون إلیهم کُتُبَه؛ ففی یوم واحد انطلق ستّةُ نفرٍ إلی جهات مختلفة یتکلّم کلُّ واحدٍ منهم بلسان القوم الّذین بُعِث إلیهم.»3

  •  صفحة 72: «و یُبیِّنون لهم الإسلامَ و غایاتِه علی ضَوءِ ما یُزَوِّدهم به الرّسولُ علیه الصَّلاة و السَّلام من التّوجیه و الإرشاد، و کان علیه الصَّلاة و السَّلام یُوَلِّی علی کلِّ قومٍ قَبِلوا الإسلامَ کبیرَهم، و یُمِدّهم بمَن یُفقِّههم و یُعلِّمهم.»

  •  سننُ رسول الله صلّی الله علیه و آله یجب العملُ بها کما یجب العملُ بالقرآن

  •  [السّنّة قبل التّدوین] صفحة 72: 

  •  «ثم قام خطیبًا فی أُلوف المسلمین و المشرکین فعفا عن أعدائه الَّذین اضطهدوه و آذوه، ثم أعلَنَ کثیرًا من الأحکام؛ منها ”ألّا یُقتَل مسلمٌ بکافرٍ، و لا یتوارث أهلُ ملّتَین مختلفَین، و لا تُنکَح المرأةُ علی عمّتِها أو خالَتِها...“ ثمّ أقبَلَ النّاسُ یبایعون رسولَ الله علیه الصّلاة و السّلام ...»

    1. ـ صحیح مسلم، ج 1، ص 50، حدیث 29 و 30. (السنّة قبل التدوین)
    2. ـ مسند الإمام أحمد، ج 2، ص 73، حدیث 666، بإسناد صحیح. (السنّة قبل التدوین)
    3. ـ انظر المصباح المضیء، ص 40. (السنّة قبل التدوین)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

98
  •  صفحة 78: «قوله علیه الصّلاة و السّلام: ”یُوشِک الرّجلُ مُتَّکِئًا علی أریکَتِه یُحدَّث بحدیثٍ من حدیثی فیقول: بینَنا و بینَکم کتابُ الله عزّوجلّ، فما وجَدنا فیه من حلالٍ استَحلَلناه و ما وجَدنا فیه مِن حرامٍ حرَّمناه، ألاَ! و إنّ ما حرَّم رسولُ الله مثلَ ما حرَّم اللهُ.“»1

  •  صفحة 84: «و عن مَیسَرَة بن یعقوب الطّهوی قال: رأیتُ علیًّا یَشرَب قائمًا. قال فقلتُ له: تَشرَب قائمًا؟! فقال:”إنْ أشرَبْ قائمًا فقد رأیتُ رسولَ الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم یَشرَب قائمًا، و إنْ أشرَبْ قاعِدًا فقد رأیتُ رسولَ الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم یَشرَب قاعِدًا.“»2

  •  معاویة فی الشّام عمل برأیه خلافًا للسُّنَّة؛ و عُمَرُ مع علمه بما عمل أبقاه علی إمارته و ولایته

  •  [السّنّة قبل التّدوین] صفحة 88:

  •  «و هذا عُبادَة بن الصّامت الأنصاریّ، النّقیب، صاحبُ رسول الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم، غزا مع معاویةَ أرضَ الرّوم، فنظَر إلی النّاس و هم یتبایعون کِسَرَ الذَّهَبِ بالدّنانیر، و کِسَرَ الفِضَّة بالدّراهم،3 فقال: یا أیّها النّاس! إنّکم تأکلون الرِّبا،

    1. ـ سنن ابن ماجه، ج 1، ص 5؛ سنن البیهقی، ج 1، ص 6، رواه المقدام بن معدی کرب. (السنّة قبل التدوین)
    2. ـ مسند الإمام أحمد، ج 2، ص 179، حدیث 916 بإسناد حسن؛ و من طریق زاذان: «أنَّ علیَّ بن أبی‌طالب شَرِبَ قائمًا فنظَر إلیه النّاسُ کأنَّهم أنکروه، فقال: ”ما تنظرون؟ إن أشرَب قائمًا...“ ـ الحدیث.» بإسناد صحیح، نفس المرجع، ج 2، ص 130، حدیث 795. (السنّة قبل التدوین)
    3. ـ کِسرة الذَّهب کالقِطعة لفظًا و معنی، وجمعها کِسَر کقِطَع؛ نَظِرَة: انتظارٌ أی: أجل. (السنّة قبل التدوین)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

99
  • سمعتُ رسولَ الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم یقول:

  •  ”لا تَبتاعوا الذَّهَبَ بالذَّهَب إلّا مِثْلًا بمثلٍ، لا زیادةَ بینهما، و لا نَظِرَةً.“

  •  فقال له معاویةُ: یا أبا‌الولید! لا أری الرِّبا فی هذا إلّا ما کان مِن نَظِرَةٍ، فقال عُبادَة: أُحدِّثک عن رسول الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم و تُحدِّثنی عن رأیک، لئِن أخرَجَنی اللهُ لا أُساکِنک بأرضٍ لک عَلَیَّ فیها إمْرَةٌ، فلمّا قَفَلَ لَحِقَ بالمدینة، فقال له عُمَرُ بن الخطّاب: ما أقدَمَک یا أبا‌الولید؟! فقصَّ علیه القصَّةَ، و ما قال مِن مُساکَنَتِه. فقال: ارْجِعْ یا أبا‌الولید إلی أرضک‌، قبّح اللهُ أرضًا لستَ فیها و أمثالُک! و کتَب إلی معاویةَ، لا إمرَةَ لک علیه، و احْمِلِ النّاسَ علی ما قال، فإنَّه هو الأمرُ.»1

  •  [کلام رسول خدا به معاذ در باب حق خداوند بر بندگان و بالعکس]

  •  صفحة 103: «عن معاذ قال: کنتُ رِدْفَ رسول الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم، علی حمارٍ له یقال له: عُفَیرٌ، فقال: ”یا معاذُ! أتَدرِی ما حقُّ الله علی العباد؟! و ما حقُّ العباد علی الله؟!“

  •  فقلت: اللهُ و رسولُه أعلَمُ.

  •  قال: ”فإنّ حقَّ الله علی العباد أن یَعبُدوه و لا یُشرِکوا به شیئًا، و حقَّ العباد علی الله أن لا یُعذِّب مَن لا یُشرِک به.“

  •  قلتُ: أفلا أبشِّرُ النّاسَ؟

  •  قال: ”لا، فیَتّکِلوا.“»

  •  صفحة 111: «و یؤکّد هذا ما قاله ابن عبدالبرّ: ”إنّما عابوا الإکثارَ خوفًا من أن یرتفع التدبّرُ و التّفهّمُ.“

    1. ـ سنن ابن ماجه، ج 1، ص 7(السنّة قبل التدوین)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

100
  •  ألا تری إلی ما حکاه بشر بن الولید عن أبی‌یوسف؟! قال: ”سألنی الأعمشُ عن مسألةٍ و أنا و هو لا غیر، فأجَبتُه. فقال لی: مِن أین قلتَ هذا یا یعقوب؟ فقلتُ: بالحدیث الّذی حدّثتَنی أنت، ثمّ حدّثتُه، فقال لی: یا یعقوب! إنّی لأحفَظ هذا الحدیثَ مِن قبل أن یُجمَع أبواک1 ما عرفتُ تأویلَه إلی الآن.“2 و رُوِی نحو هذا: أنَّه جرَی بین الأعمش و أبی‌یوسف و أبی‌حنیفة، فکان من قول الأعمش: ”أنتم الأطبّاءُ و نحن الصَّیادِلَةُ.“»3و4

  •  مطالبی از علاّمه طباطبایی در تفسیر المیزان دربارۀ‌ بعضی از سنن رسول الله

  •  و در [تفسیر المیزان] جلد 6، صفحۀ 326، فرموده‌اند:

  •  «و فی التّهذیب بإسناده عن إسحاق بن جعفر، عن أخیه موسی، عن آبائه، عن علیٍّ علیهم السّلام، قال: ”سمعتُ النّبیّ صلّی الله علیه و آله یقول: بُعثتُ بمکارم الأخلاقِ و محاسنها.“»5

  •  «و فی الکافی [مجلّد 2، صفحة 122] بإسناده عن محمّد بن مسلم قال: سمعت أباجعفر علیه السّلام یذکر: ”أنَّه أتَی رسولَ الله صلّی الله علیه و آله [و سلّم] مَلَکٌ فقال: إنّ الله یُخَیّرُکَ أنْ تکون عبدًا رسولًا متواضعًا أو ملَکًا رسولًا. قال: فنظر إلی جبرئیل و أومأ بیده أنْ تواضَعْ! فقال: عبدًا رسولًا متواضعًا. فقال الرّسول: مع أنَّه لا

    1. ـ أی: من قبل أن یخلق، کنایةً عن أنَّه حَفِظه منذُ زَمَنٍ بعید. (السنّة قبل التدوین)
    2. ـ هکذا النَّصّ و الصّواب أن تکون إلا. (السنّة قبل التدوین)
    3. ـ جامع بیان العلم و فضله، ج 2، ص 130. (السنّة قبل التدوین)
    4. ـ جنگ 23، ص 159.
    5. ـ المیزان فی تفسیر القرآن، ج 6، ص 307.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

101
  • ینقصک ممّا عند ربِّک شیئًا، قال: و معه مفاتیحُ خزائنِ الأرض.“»1

  •  «و فی الکافی [مجلّد 2، صفحة 438] بإسناده عن زید الشّحام، عن أبی‌عبدالله علیه السّلام قال: ”کان رسول الله صلّی الله علیه و آله [و سلّم] یتوب إلی الله فی کلِّ یومٍ سبعینَ مَرَّةً“.

  •  قلتُ: أ کان یقول: أستغفرالله و أتوب إلیه؟

  •  قال: ”لا، و لکن کان یقول: أتوب إلی الله.“

  •  قلتُ: کان رسول الله صلّی الله علیه و آله [و سلّم] یتوب و لا یعود؛ و نحن نتوب و نعود.

  •  قال: ”اللهُ المُستَعان.“»2

  •  و در صفحۀ 329 فرموده‌اند:

  •  «و فی إحیاء العلوم [مجلّد 7، صفحة 109] إلی أن قال: و کان له عبیدٌ و إماءٌ من غیر أن یرتفعَ علیهم فی مأکلٍ و لا مَلبَسٍ.»

  •  «و فیه [مجلّد 7، صفحة 120] قال: و کان صلّی الله علیه (و آله) و سلّم إذا سُرّ و رَضِی فهو أحسن للنّاس رضًی، فإن وَعَظَ وَعَظَ بِجِدٍّ، و إن غَضِب ـ و لا یغْضَبُ إلّاَ لِلّه ـ لَم یقم لِغَضبه شیءٌ؛ و کذلک فی أُموره کلّها، و کان إذا نزل به الأمرُ فوّض الأمرَ إلی الله، و تبرّأ من الحول و القوّة، و استنزل الهدیٰ.3

  •  و در صفحۀ 331 گوید:

  •  «و فی الکافی [مجلّد 2، صفحة 661] بإسناده عن عبدالعظیم بن عبدالله

    1. ـ همان مصدر، ص 308.
    2. ـ همان مصدر، ص 309.
    3. ـ همان مصدر، ص 310.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

102
  • الحسنیّ رفعه، قال: ”کان النَّبی صلّی الله علیه و آله [و سلّم] یجلس ثلاثًا: القُرفُصاء و هو: أن یقیمَ ساقیه و یستقبلَهما بیده و یشُدُّ یدَه فی ذِراعه، و کان یَجثو علی رکبته، و کان یُثنّی رِجلًا واحدة و یبسط علیها الأُخری، و لم یُرَ مُتَربِّعًا قطّ.“»1

  •  و در صفحۀ 334 فرماید:

  •  «و فی الإحیاء [مجلّد 7، صفحة 114]: و کان رسول الله صلّی الله علیه و سلّم یُؤثِرُ الدّاخلَ علیه بالوَسادة الّتی تحته، فإن أبیٰ أن یقبلَها عَزَم علیه، حتّی یفعل.»2

  •  «و فی الکافی [مجلّد 4، صفحة 55] بإسناده عن عجلان قال: کنت عند أبی‌عبدالله علیه السّلام، فجاء سائلٌ فقام علیه السّلام إلی مَکیل فیه تمرٌ فَمَلأ یده فناوله؛ ثم جاء آخرُ، فسأله فقام فأخذ بیده فناوله؛ ثم جاء آخرُ فسأله فقام فأخذ بیده فناوله؛ ثم جاء آخر فقال علیه السّلام:

  • ”الله رازقنا و إیّاک“. ثمّ قال: ”إنّ رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم کان لا یسأله أحدٌ من الدُّنیا شیئًا إلّاَ أعطاه؛ فأرسَلتْ إلیه امرأةٌ اِبنًا لها؛ فقالتْ: انطلق إلیه فاسأله! فإن قال: لیس عندنا شیءٌ، فقل: أعْطِنی قَمیصَک! قال: فأخذ قمیصَه فَرَمَی به (و فی نسخة أُخری: فأعطاه) فأدّبه الله علی القصد، فقال:

  • ﴿وَلَا تَجۡعَلۡ يَدَكَ مَغۡلُولَةً إِلَىٰ عُنُقِكَ وَلَا تَبۡسُطۡهَا كُلَّ ٱلۡبَسۡطِ فَتَقۡعُدَ مَلُومٗا مَّحۡسُورًا﴾.3“»4

  •  در جلد 6 صفحۀ 331 فرماید:

    1. ـ همان مصدر، ص 312.
    2. ـ همان مصدر، ص 315.
    3. ـ سوره الإسراء (17) آیه 29.
    4. ـ همان مصدر، ص 315.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

103
  •  «... و لا خُیِّر بین أمرین إلّا أخذ بأشدّهما؛ و ما انتصر لنفسه من مَظْلمةٍ حتّی یُنتهک محارمُ الله، فیکون حینئذ غضبُه لِلّه تبارک و تعالی.»1

  •  و در صفحۀ 335 فرماید:

  •  «و فی الفقیه [مجلّد 1، صفحة 130]: قال: قال رسول الله صلّی الله علیه و آله [و سلّم]: ”إنَّ المجوسَ جَزّوا لِحاهم و وَفَّروا شَوارِبَهم و إنّا نحن نَجزُّ الشّوارب و نُعفِی اللِّحی.“»2

  •  و در صفحۀ 338 فرماید:

  •  «و فی إحیاء العلوم [مجلّد 7، صفحة 134]: ... و کان یتختّم؛ و ربّما خرج و فی خاتمه الخَیط المربوط یتذکّر بها الشّیء، و کان یختم به علی الکتب، و یقول: ”الخاتَمُ علی الکتاب خیرٌ من التّهمة.“»3

  •  و در صفحۀ 340 فرماید:

  •  «و فی المکارم [صفحة 38]: کان فراش رسول الله صلّی الله علیه و آله عَباءةٌ، و کانت مِرفقتُه من أدَمٍ حَشْوُها لیفٌ، فَثُنّیت ذاتَ لیلةٍ فلَمّا أصبح قال: ”لقد مَنَعَتنی اللّیلةَ الفراشُ‌ الصّلاةَ.“ فأمر أن یُجعل له بِطاق واحد؛ و کان له فراشٌ من أدَم حشوه لیفٌ، و کانت له عباءةٌ تُفرش له حیثما انتقل و تثنّی ثنتین.»4

  •  و در صفحۀ 341 فرماید:

  •  «و فی تفسیر العیّاشیّ [مجلّد 1، صفحة 371]: عن الحسین بن بنت إلیاس قال:

    1. ـ همان مصدر، ص 313.
    2. ـ همان مصدر، ص 316.
    3. ـ همان مصدر، ص 319.
    4. ـ همان مصدر، ص 322.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

104
  •  سمعت أبا‌الحسن الرّضا علیه السّلام یقول: ”إنّ الله جعل اللّیل سَکَنًا و جعل النِّساء‌ سَکَنًا؛ و من السُّنَّة التّزویجُ باللّیل و إطعام الطّعام.“»1

  •  و در صفحۀ 343 فرماید:

  •  «و فی الکافی [مجلّد 6، صفحة 288] بإسناده إلی محمّد بن مسلم عن أبی‌جعفر علیه السّلام قال: ”قال أمیرالمؤمنین علیه السّلام: عِشاءُ النبیّین بعد العَتَمة، فلا تَدَعوا العشاءَ، فإنّ ترکَ العشاء خرابُ البدن.“»

  •  «و فی الکافی و صحیفة الرّضا [صفحة 75] بإسناده عن آبائه علیهم السّلام قال: ”کان رسول الله صلّی الله علیه و آله [و سلّم] إذا أکل التَّمر یطرَحُ النَّویٰ علی ظهرِ کَفِّه، ثمّ یَقذِف به.“»2

  •  و در صفحۀ 344 فرماید:

  •  «و فی المکارم [صفحة 27] عن النبیّ صلّی الله علیه و آله أنّه کان لا یأکل الحارَّ، حتّی یَبرُدَ و یقول: ”إنّ الله لم یُطعِمْنا نارًا،‌ إنّ الطّعام الحارّ غیر ذی برکةٍ.“ ... و لا أکَل علی خُوانٍ،3 حتّی مات. ... و کان إذا فرغ لَعِقَ أصابعَه الثَّلاث الّتی أکل بها واحدةً واحدةً؛ و کان یغسل یده من الطَّعام، حتّی ینَقّیها، و کان لا یأکل وحده.»4

  •  و در صفحۀ 349 فرماید:

  •  «أقول: و روی قریبًا من صدره فی الکافی [مجلّد 6، صفحة 386] و المحاسن [مجلّد 2، صفحة 577] و فیه: و یُعجِبه أن یشربَ فی القَدَح الشّامِی و کان یقول: ”هی

    1. ـ همان مصدر، ص 322 و 323.
    2. ـ همان مصدر، ص 325.
    3. ـ أقرب الموارد: «الخِوان و الخُوان ما یوضع علیه الطعام لیؤکل.» (محقّق)
    4. ـ المیزان فی تفسیر القرآن، ج 6، ص 326.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

105
  • أنظفُ آنیتکم.“»1و2

  •  [پنج عملی که رسول خدا فرمود تا آخر عمر ترک نمی‌کنم]

  •  در بحار الأنوار، جلد 6، صفحه 149، از خصال صدوق با اسناد خود از اسماعیل بن زیاد روایت می‌کند از حضرت جعفر بن محمّد عن أبیه محمّد بن علی علیه السّلام، قال:

  •  «قال رسولُ الله صلّی الله علیه و آله و سلّم: ”خمسٌ لستُ بِتارِکهنَّ حتّی المَماتِ: لِباسِیَ الصّوفَ، و رُکوبِیَ الحِمارَ مُؤکّفًا، و أکلِیَ مع العَبیدِ، و خَصْفِیَ النَّعلَ بِیَدِی، و تسلیمِی علَی الصِّبیانِ، لِتکونَ سُنَّةً مِن بعدی.“»3و4

  • [گاهی پیامبر خدا جهت یادآوری نخی به انگشتر خود می‌بستند]

  •  در تاسع بحار، صفحۀ 155، در بیان خواتیم پیغمبر [صلّی الله علیه وآله و سلّم] آورده است که:

  •  «و کان رُبَّما خرَج علَی أصحابِه و فی خاتَمِه خَیطٌ مَربوطٌ لِیَستذکرَ به الشَّی‌ءَ.»

  •  استذکرَ الشیءَ بمعنی ذَکَره؛ و استذکرَ الرجلُ: ربط فی إصبَعِه خَیطًا لیذکر به حاجته.5و6

    1. ـ همان مصدر، ص327.
    2. ـ جنگ 16، ص 271.
    3. ـ بحار الأنوار، ج 16، ص 219.
    4. ـ جنگ 5، ص 235.
    5. ـ بحار الأنوار، ج 16، ص 252.
    6. ـ جنگ14، ص 56.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

106
  •  در اینکه اگر حضرت موسی در زمان رسول الله بود، از آن حضرت متابعت می‌کرد

  •  در جلد 1، صفحه 264، از سیرۀ حلبیه آورده است:

  •  «فقد قال صلّی الله علیه وآله و سلّم لعُمَر بن الخطّاب:

  • ”و الَّذی نفسی بیده! لو أنَّ موسی علیه السّلام کان حیًّا ما وَسِعَه إلّا أن یَتّبِعَنی.“

  •  و أخرج أحمد1 و غیره عن عبد الله بن ثابت قال:

  •  [قال:] جاء عُمَرُ [بن الخطّاب] إلی رسول الله [النبیّ] صلّی الله علیه و آله و سلّم، فقال: یا رسولَ الله! إنّی مررتُ بأخٍ لی مِن قُرَیظَةَ، فکتَب لی جوامعَ من التَّوراة لأعرضها [ألا أعرِضُها] علیک! [قال:] فتغیَّر وجهُ رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم.

  •  فقال عمر: رَضِینا بالله ربًّا و بالإسلام دینًا وبمحمّدٍ صلّی الله علیه و آله و سلّم رسولًا. [قال:] فسُرِیَ عن رسول الله [النبیّ] صلّی الله علیه و آله و سلّم [ثم] قال: ”و الّذی نفسُ محمّدٍ [نفسی] بیده! لو أصبَحَ فیکم موسی، ثُمَّ اتَّبعتُموه [و ترکتمونی] لَضَلَلتم؛ إنَّکم حَظِّی من الأُمَمِ وأنا حَظُّکم من النّبیّین.“»2

  •  سُرِیَ عنه: زال عنه ما کان یجده من الغضب أو الهَمّ.

  •  الحَظَّ: النَّصیب و السَّهم.3

    1. ـ مسند أحمد، ج 3، ص 471.
    2. ـ السیرة الحلبیة، ج 1، ص 330.
    3. ـ جنگ 14، ص 55.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

107
  •  اهل سنّت می‌گویند: «رسول خدا در اُمور دنیوی خطا می‌نمود، نه در وحی و تبلیغ آن»

  •  [أضواءٌ علی السنّة المحمّدیة] صفحة‌ 42:

  •  «و ما ذکره العلماء فی ذلک إنّما هو لأنّ الرُّسُلَ غیرُ معصومین فی غیر التّبلیغ. قال السّفارینی فی شرح عقیدته:

  •  ”قال ابن حمدان فی نهایة المبتدئین:

  •  و إنّهم معصومون فیما یؤدّونه عن الله تعالی و لیسوا بمعصومین فی غیر ذلک مِن الخطاء و النّسیان و الصغائر.

  •  و قال ابن عقیل فی الإرشاد:

  •  إنّهم علیهم السّلام لم یعتصموا فی الأفعال، بل فی نفس الأداء و لا یجوز علیهم الکذبُ فی الأقوال فیما یؤدّونه عن الله تعالی.

  •  و هذا یُنکِره علماءُ الشّیعة؛ فإنّهم أجمَعوا علی أنّ الأنبیاء لا یَخطَئون و لا یَعترِیهم السّهوُ و النّسیانُ، و هم مُجمِعون علی أنّهم معصومون فی الکِبَر و الصِّغَر، حتّی فی أمور الدّنیا.

  •  و قد ثبَت أنّ النبیّ کان یصدّق بعضَ ما یفتریه المنافقون، کما وقَع فی غزوة تبوک و غیرِها و صدّق بعضَ أزاوجه، و تردّد فی حدیث الإفک و ضاق صدرُه به زمنًا، حتّی نزل علیه آیاتُ البراءة، فکشَفتْ له الغِطاءَ عن الحقیقة.“»

  •  قاضی عیاض مواردی را از خطاهای رسول خدا در اُمور دنیا می‌شمرد

  •  [أضواءٌ علی السنّة المحمّدیة، صفحة 43]:

  •  «قال القاضی عیاض:

  •  أمّا أحوالُه فی أمور الدّنیا فقد یعتقد الشّیءَ علی وجهٍ و یظهر خلافُه، أو یکون

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

108
  • منه علی شکٍّ أو ظنٍّ بخلاف أمور الشّرع.1

  •  عن رافع بن خدیج قال: قَدِم رسولُ الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم المدینةَ و هم یأبرون النخل، فقال: ”ما تصنعون؟“

  •  قالوا: کنّا نصنعه.

  •  قال: لعلّکم لو لم تفعلوا کان خیرًا.“ فترکوه فنفضت، فذکروا ذلک له، فقال: ”إنّما أنا بشرٌ إذا أمَرتُکم بشیءٍ مِن دینکم فخُذُوا به، و إذا أمَرتُکم بشیءٍ مِن رأیی فإنّما أنا بشرٌ.“2

  •  و فی روایة أنس: ”أنتم أعلَمُ بأمرِ دُنیاکم.“

  •  و فی حدیثٍ آخر: ”إنّما ظنَنتُ ظنًّا فلا تُؤاخِذونی بالظّنّ.“

  •  و فی حدیث ابن عباس فی قصّة الخَرْص3،4 فقال رسول الله: ”إنّما أنا بشرٌ، فما حدّثتُکم عن الله فهو حقٌّ، و ما قلتُ فیه من قِبَل نفسی فإنّما أنا بشرٌ أُخطِئُ و أُصیب.“ و هذا علی ما قرّرنا فیما قاله مِن قِبَل نفسه فی أمور الدّنیا و ظَنَّه من أحوالها.

  •  و لمّا نزَل بأدنیٰ میاهِ بدرٍ، قال له الحُبابُ بن المُنذِر: أ هذا منزلٌ أنزَله اللهُ لیس لنا أن نتقدّمه أم هو الرّأیُ و الحربُ و المکیدةُ؟

  •  قال: ”لا، بل هو الرّأیُ و الحربُ و المکیدةُ.“

  •  قال: فإنّه لیس بمنزل! انهَضْ، حتّی نأتِیَ أدنیٰ ماءٍ من القوم، فنَنزِله ثم نَغور

    1. ـ الشفاء، ج2، ص 178.
    2. ـ هذه الأحادیث رواها مسلمٌ فی کتابه، بألفاظٍ مختلفةٍ و ظاهرُها هو فی الضابط القطعیّ بین ما قاله الرّسول رأیًا و إرشادًا، و بین ما قاله تشریعًا.
    3. ـ الخَرص: الحَدس والقول بالظنّ؛ یقال: خرَصَ النخلةَ: إذا قَدَّر ما علیها. (محقّق)
    4. ـ کانوا قد مرّوا بشجر مُثمَر یَخرُصونه یجرّبون حدسَهم، و خرَصها النّبیُّ صلّی الله علیه (و آله) و سلّم فجاءت علی خلاف خَرصِه.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

109
  • ماوراءه مِن القُلْبِ،1 فنشرب و لایشربون. فقال: ”أشرتَ بالرّأی.“ و فعَل ما قاله.

  •  و أراد مصالحةَ بعض عدوِّه علی ثُلثِ تَمرِ المدینة، فاستشار الأنصارَ، فلمّا أخبروه برأیهم رجَع عنه. فمثلُ هذا و أشباهُه من أمور الدّنیا الّتی لا مدخلَ فیها لعلمِ دیانةٍ و لا اعتقادِها و لا تعلیمِها یجوز علیه فیها ما ذکرناه.»

  •  پیغمبر در مرافعات طبق بیّنه و یمین حکم می‌کردند و تصریح داشتند که حکم من بر اساس ظواهر است

  •  [أضواءٌ علی السنّة المحمّدیة، صفحة 44]:

  •  «و قال:2 و أمّا ما یعتقده فی أمور أحکام البشر الجاریةِ علی یدَیه و قضایاهم و معرفةِ المُحقّ من المُبطل، و علم المُصلَح من المُفسَد فبهذه السّبیلُ، لقوله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم: ”إنّما أنا بشرٌ و أنتم تختصمون إلیّ، و لعلّ بعضَکم أن یکون ألحَنُ بحُجّته من بعضٍ فأقضِیَ له علی نحوِ ما أسمَعُ، فمَن قضَیتُ له مِن حقّ أخیه بشیءٍ فلا یَأخُذ منه شیئًا؛ فإنّما أقطَعُ له قِطعَةً من النّار.“ (عن أُمّ سَلِمَة).

  •  و فی روایة الزُّهریّ عن عروة: ”فلعلّ بعضَکم أن یکون أبلغَ من بعضٍ، فأحسِب أنّه صادقٌ فأقضِی له.“ و هو صلّی الله علیه (و آله) و سلّم یجری أحکامَه علی الظّاهر و موجبِ غَلَباتِ الظّنّ بشهادة الشّاهد و یمینِ الحالف و مراعاةِ الأشبه... ـ إلخ.

  •  و قال:3 ”فأمّا ما تعلّق منها (أی: معارف الأنبیاء) بأمر الدّنیا فلا یُشتَرط فی حقّ الأنبیاء العصمةُ مِن عدم معرفةِ الأنبیاء ببعضها أو اعتقادِها علی خلاف ما هی علیه، و

    1. ـ القُلب و القُلُب جمعا القلیب بمعنی البئر. (محقّق)
    2. ـ الشفاء، ج 2، ص 180.
    3. ـ نفس المصدر، ص 107.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

110
  • لا وَصْمَ علیهم فیه.“

  •  و قال صلّی الله علیه (و آله) و سلّم: ”إنّی لا أعلَم إلّا ما علّمنی ربّی.“ و قال موسی للخِضر: ﴿هَلۡ أَتَّبِعُكَ عَلَىٰٓ أَن تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمۡتَ رُشۡدٗا﴾1»2و3

  •  مجموع مکاتیب رسول الله به شاهان و اُمراء و حکّام

  •  [الشّیعة و التّشیّع، مغنیه] صفحة 230:

  •  «کتب النّبیُّ إلی ملوک زمانه یدعوهم إلی الإسلام، و لمّا وصَل کتابُه إلی النَّجاشیّ مَلِکِ الحَبَشه، وضَعه علی عینَیه، و نزَل عن سریرِه تواضعًا، و أسلَمَ.

  •  أمّا قیصر مَلِکُ الرّوم فأیقَنَ بالحقّ و اعتقد أنّ محمّدًا رسولٌ من عند الله صلّی الله علیه و آله و سلّم، و أراد أن یُسلِم، فَخاف قومَه، و آثَر المُلکَ.

  •  أمّا کسریٰ مَلِکُ الفُرْس فمزّق الکتابَ، و طرَد رسولَ النّبیّ صلّی الله علیه و آله و سلّم، فتمزّق مُلکُه، و طُرِد منه.

  •  و أمّا المُقَوقِسُ مَلِکُ القِبط فی مصر فکتب إلی النّبیّ صلّی الله علیه و آله و سلّم جوابًا قال فیه: قد أکرمتُ رسولَک، و أهدَیتُ إلیک جاریتَین لهما مکانٌ عظیمٌ فی القِبط، و کِسوةً و بَغلَةً تَرکَبها، و لم یُسلِم، و الجاریتان هما ماریّةُ القبطیّة، و تزوّجها النّبیُّ صلّی الله علیه و آله و سلّم و ولَدتْ له إبراهیمَ، و الثانیةُ سیرین، وهَبها النّبیُّ لشاعره: حسّانِ بن ثابت.

  •  و ممّن کتب له الحارثُ الغَسّانیّ، و کان فی سوریّة تابعًا لِمَلِک الرّوم، فأراد أن

    1. ـ سوره الکهف (18) ذیل آیه 66.
    2. ـ الشفاء، ج 2، ص 109.
    3. ـ جنگ 24، ص 10.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

111
  • یجیّش الجیوشَ، و یُحارب النّبیَّ صلّی الله علیه و آله و سلّم، فنهاه سیّدُه قیصر.

  •  و کتب النّبیُّ صلّی الله علیه و آله و سلّم إلی هَوذَة صاحبِ الیَمامة، فاشترط لإسلامه أن یجعل له النّبیُّ صلّی الله علیه و آله شیئًا، فرفَض و بَقِیَ هَوذَةُ علی الکفر.

  •  و کتب إلی جَیفَرٍ و عَبدٍ ابنَی الجُلَندِی، و هما أمیرا عمّان فی الیمن، فأسلَما.

  •  و کتب إلی المُنذِر العبدیّ بالبَحرین، فأسلَم و حَسُنَ إسلامه.»1

  •  اوّلین سیره را در اوایل قرن دوّم ابن اسحاق و سپس مختصرش را ابن هشام نوشت

  •  [یوم الإسلام] صفحة 51:

  •  «کما وردت أحادیثُ صحیحة کثیرة لبیانِ بعض أخلاقه صلّی الله علیه و آله و سلّم، و ربّما کانَت سیرتُه فی المدینة الّتی تُعرَض لها القرآنُ و الأحادیثُ أوضَحَ مِن سیرته فی مکّة، و مع ذلک فلم یُبدَأ فی تدوین سیرته إلّا فی أوائل القرن الثانی الهجریّ حینَ کتب محمّدُ بن إسحاق تاریخَه و اختصره ابنُ هِشام فی سیرته و المتتبّع للسِّیَر فی العُصور المختلفة یتجلَّی له أنّها عظُمتْ و کبُرتْ علی مرور الزّمان، حتّی کأنَّها هَرَمٌ مقلوبٌ و کلُّ متأخّرٍ یجتهد فی زیادة الأوصاف و الأحداث عن المتقدّم.»2

  •  [مدیحه‌ای در وصف رسول خدا]

  •  چه خوب در وصف خاتم انبیاء سروده است:

  • ***ای قمر طلعت و مکّی مطلعمدنیّ مَهد و یمانی برقع
    1. ـ جنگ 23، ص 58.
    2. ـ جنگ 23، ص 82.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

112
  • ***شُقّۀ برقع تو برق افروزلمعۀ نور رخت برقع سوز
  • ***لیلة القدر ز مویت تاریوحی منزل ز لبت گفتاری
  • ***با تو آنان که دَرِ جنگ زدنددُرِّ دندان تو را سنگ زدند
  • ***گوهرین جام لبت را خستندساغر دولت خود بشکستند
  • ***دُرِّ دندانت به خون پنهان شدرشتۀ لؤلؤ تو مرجان شد
  • ***گوئیا صیرفی مُلک و مَلکزد از آن سنگ زَرَت را به محک
  • ***لا جرم حُقّه‌ات از ضربت سنگإهدِ قومی بِبُرون داد آهنگ1و2
  •  * * *

  • ***ای ختم پیامبران مرسلحلوای پسین و ملح اوّل
  • ***ای خاک تو توتیای بینشروشن به تو چشم آفرینش
  • ***ای سیّد بارگاه کونیننسّابه شهر قاب قوسین
  • ***ای صدر نشین عقل و جان هممحراب زمین و آسمان هم
  • ***ای شش جهت از تو خیره ماندهبر هفت فلک جَنْبِیه3 رانده
  • ***سرخیل تویی و جمله خیلندمقصود تویی همه طفیلند
  • ***سلطان سریر کایناتیشاهنشه کشور حیاتی
  • ***ای کنیه و نام تو مؤبّدبوالقاسم و احمد و محمّد (ص)4و5
    1. ـ هفت اورنگ جامی، تحت عنوان: «چهرۀ شاهد سخن به زیور خطاب آراستن و مهر ختم بر سعادت از خاتم نبوّت خواستن».
    2. ـ جنگ 5، ص 94.
    3. ـ جَنبِیَة: به تقدیم نون بر باء؛ در لغت نامۀ دهخدا گوید: «نام سلاحی است که آن را ”جَمدَر“ گویند، و در هندوستان ”کَنار“ خوانند.» ـ انتهی؛ و علی هذا بر وزن «تَثنِیَه» است.
    4. ـ دیوان نظامی گنجوی، منتخبی از لیلی و مجنون تحت عنوان: «نعت پیغمبر اکرم».
    5. ـ جنگ 1، ص 140.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

113
  •  از اشعار شیخ صالح حلّی

  • ***الواثِبینَ لِظُلمِ آلِ محَمّدِو محَمّدٌ مُلقًی بِلا تَکفینِ
  • ***و القائلینَ لِفاطِمٍ آذَیتِنافی طولِ نَوحٍ دائمٍ و حَنینِ
  • ***و القاطِعینَ أراکَةً کَیما تَقِیبظِلِّ أوراقٍ لَها و غُصونِ
  • ***و مُجَمِّعی حَطَبٍ علَی البَیتِ الّذیلَم یَجتَمِع لَولاهُ شَمْلُ الدّینِ
  • ***و الهاجِمینَ علَی البَتولِ ببَیتِهاو المُسقِطینَ لَها أعَزَّ جَنینِ
  • ***و القائدینَ إمامَهم بِنِجادِهو الطُّهرُ تَدعوا خَلفَه بِرَنینِ
  • ***خَلُّوا ابنَ عَمّی أو لَأ‌کشِفُ فی الدُّعارأسی و أشْکوا لِلإلٰهِ شُجونی
  • ***ما کانَ ناقَةُ صالحٍ و فَصیلُهابالفَضلِ عِندَ اللَهِ إلّا دونی
  • ***و دَنَــتْ إل‍ـی الـقَبرِ ال‍شّریفِ بِمُقلَةٍعَبرَی و قَلبٍ مُکمَدٍ مَحزونِ
  • ***قالَتْ و أظفارُ المُصابِ بِقَلبِهاغَوثاه قَلَّ علَی العُداةِ مُعینی
  • ***أبَتاه هذا لَسامِریٌّ و عِجلُهتُبِعا و مالَ النّاسُ عَن هارونِ
  • ***أیَّ الرَّزایا أتَّقِی بِتَجَلُّدیهو فی النّوائبِ مُذ حَیِیتُ قَرینی
  • ***فَقْدِی أبی أم غَصبَ بَعْلی حَقَّهأم کَـسرَ ضِلْعی أم سُقوطَ جَنینِ
  • ***أم أخذَهم إرثی و فاضِلَ نِحلَتیأم جَهلَهم حَقّی فَقَد عَرَفونی
  • ***قَهَروا یَتیمَیک الحُسَینَ و صِنوَهو سألتُهم حَقّی و قَد نَهَرونی1
  •  [لغت]

  •   شَجَنٌ، جمع: شُجون: بمَعنَی الحُزن.

    1. ـ جهت اطّلاع بیشتر پیرامون این اشعار و ترجمه آن به امام شناسی، ج 10، ص 404 مراجعه شود. (محقّق)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

114
  •   الفَصیل: ولَدُ النّاقَةِ أو البقرة.

  •   مُقلَة: شَحْمُ العَین.

  •   أکْمَدَهُ: [الغمُّ]: أمرضَ قَلبَهُ.

  •   التَّجَلُّد: الصَّبر.1

  •  [اشعاری از شافعی در حبّ اهل بیت علیهم السّلام]

  •  از شافعی:

  • ***لَو شُقَّ قَلْبی لَیُرَی فی وسْطِهخَطّانِ قَد خُطّا بِلا کاتِبِ
  • ***الـشّرعُ و التَّوحیدُ مِن جانِبٍو حُبُّ أهلِ البَیتِ مِن جانِبِ2
  •  از شافعی:

  • ***لَئِن کانَ ذَنبی حُبُّ آلِ محَمّدٍفَذلِکَ ذَنبٌ لستُ مِنه أتوبُ
  • ***و هم شُفَعائی یومَ حَشْری و مَوقِفیإذا ما بَدت للنّاظرینَ خُطوبُ
  •  شافعی:

  • ***لَو کان الرَّفضُ حُبَّ آلِ محَمّدٍفـلْیَشهَدِ الـثَّقَلانِ أنّی رافِـضیّ3و4
    1. ـ جنگ 2، ص 11.
    2. ـ امام شناسی، ج 16 و 17، ص 496 به نقل از ینابیع المودّة، طبع نجف اشرف (1384)، ص 568 این‌گونه آورده است:
      لَـو فَتَّشـوا قَلبـی لَألفَـوا بِه***سَطـرَینِ قَد خُطّـا بِلا کاتِبِ
      العَدلُ و التَّوحیـدُ فی جانِبٍ *** و حُبُّ أهلِ البَیتِ فی جانِبِ(محقّق)
    3. ـ امام شناسی، ج 16 و 17، ص 490، این بیت را همراه با دو بیت دیگر به نقل از ابن صبّاغ مالکی در الفصول المهمّة با کمی اختلاف آورده است. (محقّق)
    4. ـ جنگ 2، ص 17.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

115
  •  قصیدۀ کوثریّه آقا سیّد رضا هندی عرب در مدح رسول الله و أمیرالمؤمنین علیهما السّلام

  • ***1. أمُفَلَّجٌ1 ثَغْرُکَ2 أم جَوهَر3و رَحیقٌ رُضابُکَ4 أم سُکَّرْ
  • ***2. قَد قالَ لِثَغرِک صانِعُه﴿إِنَّآ أَعۡطَيۡنَٰكَ ٱلۡكَوۡثَرَ﴾
  • 3. و الْخالُ بِخَدِّک أم مِسْکٌ***نَقَّطتَ بِه‌ الوَردَ الأحمَرْ
  • ***4. أمْ ذاکَ الخالُ بِذاکَ الخَدّفَتَّیتَ5 النَّدَّ6 عَلَی مَجمَرْ
  • ***5. عَجَبًا مِن جَمرَتِه تَذکو7و بِها لاَ یَحتَرِقُ العَنبَرْ
  • ***6. یا مَن تَبدو لِی وَفرَتُه8فی صُبحِ مُحَیّاهُ9 الأزهَرْ
  • بِه فی اللَّیلِ إذا***7. فأُجِنُّ10یَـغشَی وَ الصُّبحِ إذا أسفَرْ
  • لَو لَم تَمرَضْ***8. اِرْحَمْ أرِقًا11بِنُعاسِ12 جُفونِک لَم یَسهَرْ
  • ***9. تَبیَضُّ لِهِجرِک عَیْناهُحَزَنًا و مَدامِعُه تَحمَرّ
    1. ـ فَلَّجَه: قسَّمه؛ مُفَلَّج: قسمت شده و جدا شده.
    2. ـ ثغر: دندان‌های جلو.
    3. ـ جوهر: سنگ‌های ذی قیمتی که از آن منفعت برند و در پارس به آن گوهر و جواهر گویند.
    4. ـ رضاب: الرِّیق المرشوف. رَشَفَه: مَصَّه بشفتیه.
    5. ـ فُتِّیَ و تَفَتَّی، فُتِّیت البنت و تفتَّت: خُدِّرت و سُتِّرت و امتنعت من اللعب مع الصبیان.
    6. ـ النَّد و النِّد: العود یُتبخَّر به.
    7. ـ ذکیٰ یذکو المِسک: انتشرت رائحته.
    8. ـ الوَفرَة: ما سال من الشَّعر علی الأُذُنَین، ج وِفار.
    9. ـ المُحیّا: الوجه.
    10. ـ أجَنَّ اللّیل: سَتَره و أخفاه.
    11. ـ أرِقَ: ذهب عنه النوم فی اللیل فهو أرِق.
    12. ـ النُّعاس: فترةٌ فی الحواسّ أو مقاربة النوم.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

116
  • ***10. یا لَلعُشّاقِ لِمَفتونٍ1بِهَوا رَشَإٍ2 أحْوَی3 أحمَرْ
  • ***11. إنْ یَبدُ لِذِی طَرَبٍ غَنَّیأو لاحَ لِذِی نُسُکٍ کَبَّرْ
  • ***12. آمَنتُ هَوًی بِنُبُوَّتِهو بِعَینَیهِ سِحرٌ‌ یُؤثَرْ
  • ***13. أصفَیتُ الْوُدَّ لِذِی مَلَلٍعَـیشی بِقَطیعَتِه کَدَّرْ
  • ***14. یا مَن قَد آثَرَ هِجرانیو عَلَیَّ بِلُقْیاهُ اسْتَأثَرْ
  • ***15. أقسَمتُ علیک بِما أولَتْکالنَّظْرَةَ مِن حُسنِ المَنظَرْ
  • ***16. و بِوَجهِک إذ یَحْمَرُّ حَیـًّاو بِوَجهِ مُحِبِّک إذ یَصفَرّ‌
  • ***17. و بِلُؤلُؤِ مَبسِمِک الْمَنظومْو لُؤلُؤِ دَمعی إذ یُنثَرْ
  • ***18. أنْ تَترُکَ هَذا الْهَجرَ فلیسیَلیقُ بِمِثلی أن یُهجَرْ
  • ***19. فَأجِّلِ الأقداحَ بِـصَرفِ الرّاحِعَـسَی الأفراحُ بِها تُـنشَرْ
  • ***20. و أشْغِلْ یُمناکَ بِصَبِّ الْکأسِ و خَلِّ یُـسْراک لِلمَزهَرْ
  • ***21. فدَمُ الْعُنقودِ و لَحنُ العُودِیُعیدُ الخَیرَ و یَنفَی الـشَّرْ
  • ***22. بَکِّرْ لِلسُّکرِ قُبَیلَ الْفَجرِفصَفْوُ الدَّهر لِمَن بَکَّرْ
  • ***23. هَذا عَمَلی فاسْلُک سُبُلیإنْ‌ کُنتَ تَقِرُّ علَی المُنکَرْ
  • ***24. فلقَد أسرَفتُ و ما أسلَفتُلِـنفسی ما فیه أعذَرْ
  • ***25. سَوَّدتُ صحیفةَ‌ أعمالِیو وَکَلتُ الأمرَ إلَی حَیدَرْ4
  • ***26. هو کَهفی مِن نَوبِ الدُّنیاو شَفیعی فـی یَومِ الـمَحشَرْ
    1. ـ المفتون: المجنون.
    2. ـ الرَّشَأ: ولد الظَّبیة.
    3. ـ أحوی: سوادٌ إلی الخضرة أو حمرةٌ إلی السّواد.
    4. ـ خ ل: و وکَّلْتُ أمری إلی حَیدَر. (محقّق)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

117
  • ***27. قد تَمَّتْ لِی بِوَلایتهنِعَمٌ جَمَّتْ عن أن تُشکَرْ
  • ***28. لِأُصِیبَ بِها الحَظَّ الأوفَیو أُخَصَّصَ بالسَّهم الأوفَرْ
  • ***29. بالحِفظِ‌ مِن النّارِ‌ الْکُبرَیو الأمنِ‌ مِن الْفَزَعِ الأکبَرْ
  • ***30. هل یَمنَعنی و هو السّاقیأن أشرَبَ مِن حَوضِ الکَوثَرْ
  • ***31. أمْ یَطرُدنی عن مائدَةٍوُضِعَت لِلقانِعِ و‌ المُعتَرّ
  • ***32. یا من قَد أنکَرَ مِن آیاتِأبا حَسَنٍ ما لا یُنکَرْ
  • ***33. إن کُنتَ لِجهلک بالأیّامجَحَدتَ مَقامَ أبی‌شُبَّرْ
  • ***34. فاسْألْ بَدرًا وَ اسْألْ أُحُدًاو سَلِ الأحزابَ و سَلْ خَیبَرْ
  • ***35. مَن دَبَّرَ فیها الأمرَ‌ و مَنأردَی الأبطالَ و مَن دَمَّرْ
  • ***36. مَـن هَدَّ حُصونَ الشِّرکِ و مَنشادَ الإسلامَ و مَن عَمَّرْ
  • ***37. مَن قَدَّمَه طٰهٰ و علَیأهلِ الإیمانِ لَه أمَّرْ
  • ***38. قاسَوک أبا حَسَنٍ بِسِواکو هل بِالطَّودِ یُقاسُ الذَّرّ
  • ***39. أنَّی ساوَوک بِمَن ناوَوکو هل ساوَوا نَعلَی قَنبَرْ
  • ***40. مَن غَیرُک مَن یُدعَی لِلحَربِو لِلمِحرابِ و لِلمِنبَرْ
  • ***41. أفعالُ الخَیرِ إذا انـتشرتْفی النّاسِ‌ فأنتَ لها مَصدَرْ
  • ***42. و إذا ذُکِر الْمَعروفُ فمالِسِواک به شَیءٌ یُذکَرْ
  • ***43. أحیَیتَ الدِّینَ بِأبیَضَ قدأودَعتَ به المَوتَ الأحمَرْ
  • ***44. قُطبًا لِـلحَرب یُــدیرُ الـضَّربَو یَجلُوا الْکَربَ بِیوم الْکَرّ
  • ***45. فاصْدَعْ بِالأمرِ فَناصِرُک التَّبّارُ1البَتّارُ2 وَ شانِئُک الأبْتَرْ
    1. ـ تَبَره: أهلکه؛ التبّار: هلاک کننده.
    2. ـ بَتَرة: قطعه؛ البتّار: قطع کننده.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

118
  • ***46. لَو لَم تُؤمَر بِالصَّبرِ و کَظمِالغَیظِ و لَیتَک لَم تُؤمَرْ
  • ***47. ما نالَ الأمرَ أخو تَیمٍو لا تَناوَله مِنه حَبتَر1
  • ***48. لکِنَّ أعراضَ العاجِلِ ماعَلِقَت بِرِدائک یا جَوهَرْ
  • ***49. أنتَ المُهتَمُّ بحِفظِ الدِّینِو غَیرُک بِالدُّنیا تَغتَرّ
  • ***50. أفعالُک ما کانَت فیهاإلّاَ ذِکْرَی لِمَن اذَّکَّرْ
  • ***51. حُجَجًا ألزَمتَ بِها الْخُصَماءَو تَـبصِـرَةً‌ لِـمَن اسْتَبصَـرْ
  • ***52. آیاتُ جَلالِک لا تُـحصَیو صِفاتُ کَـمالِک لا تُـحصَرْ
  • ***53. مَنْ طَوَّلَ فیک مَدائحَهعن أدنَـی واجِبِها قَـصَّرْ
  • ***54. فاقبَلْ یا کَعبَةَ آمالِیمِن هَدیِ مَدِیحی ما اسْتَیـسَرْ
  •  این قصیده شیوا را از روی نسخۀ جناب آیة الله آقای حاج سیّد علی لواسانی ـ دامت برکاته ـ در اینجا استنساخ نمودم و ترجمه کردم تا بعضی از دوستان فارسی زبان از آن بهره‌مند گردند.

  •  1. این دندان‌های پیشین توست که جدا جدا شده و به طور منظّم قسمت شده است یا آنکه گوهری است نهاده شده؟! و این آب دهان مکیده شدۀ تو، شراب پاک و خالص است و یا آنکه شکّر شیرین است؟!

  •  2. در وصف دندان‌های پیشین تو، آفریدگارش آن را چشمۀ کوثر خواند؛ و آیۀ ﴿إِنَّآ أَعۡطَيۡنَٰكَ ٱلۡكَوۡثَرَ﴾ نازل فرمود.

  •  3.‌ و اینکه بر روی گونۀ تو در روی چهرۀ توست، خالی است که گذاشته شده و یا آنکه مِشکی است که با آن گل سرخ را نقطه‌گذاری کرده‌ای؟!

  •  4.‌ یا آنکه آن خال بر روی آن گونه، تو گویی عودی است که در مجمرۀ آتش نهاده‌ای؟!

    1. ـ خ ل: *** ما آلَ الأمرُ إلی التَّحکیمِ *** و زایَـلَ مَوقِـفَه الأشـتَر

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

119
  •  5.‌ در شگفتم که چگونه از آن مجمرۀ آتش پیوسته لَهَب و شُعله از جمره و سرخی‌‌های آتشش ساطع است؛ ولی مع‌ذلک آن قطعۀ عطر عنبری که در آن نهاده شده است محترق نمی‌شود و گداخته نمی‌گردد؟

  •  6.‌ ای آن کسی که با گیسوان آویخته شده از دو سوی بناگوش در اطراف سیمای درخشان و چهرۀ تابناک که همچون سپیدۀ صبح نورانی است، بر من ظاهر و آشکار شد.

  •  7.‌ پس به سبب آن گیسوان است که شب تار که جهان را می‌پوشاند من مختفی می‌شوم، و با آن چهرۀ رخشان است که سپیدۀ صبح که نقاب از رُخ پرده بر می‌دارد نمایان می‌گردم.

  •  8.‌ ترحّم آور بر مریضی که از چشمان خمارآلودۀ تو، شب را تا به صبح بیدار مانده است؛ و اگر هر آینه آن چشمان فتّان و جادوی تو نبود هر آینه مریض نمی‌شد.

  •  9.‌ از غصّه و اندوهی که از هجران تو بر او وارد شده است، دو چشمانش نابینا و سفید رنگ؛ و مجاری اشک در آن چشمان، قرمز رنگ شده است.

  •  10.‌ ای جماعت عاشقان بیایید و بفریاد این من مجنون و دیوانه برسید، که در عشق بچه آهوی قرمز رنگی که قرمزی آن به سیاهی می‌زند، گرفتار آمده است.

  •  11.‌ (که از فرط حُسن و جمال) اگر برای شخصی که مشغول طرب است ظاهر شود، به رقص در آید و آواز سر دهد؛ و اگر برای شخصی که مشغول به عبادت و توجّه به خداست نمایان گردد، صدای الله‌ اکبرش بلند شود.

  •  12.‌ من از روی فرط محبّت و عشق به او به نبوّت او ایمان آوردم؛ در حالتی‌که سِحر و جادوی قویّ و برگزیده از دو چشم او ظاهر بود.

  •  13.‌ من مراتب محبّت و عشق خود را برای کسی که در او حال ضَجرت و ملامت پدیدار شده است، پاک و خالص گردانیده‌ام. او عیش مرا به فراق و بریدن از ما، تیره و مکدّر ساخت.

  •  14.‌ ای کسی که هجران و دوری مرا از خودش در نظر گرفته و اختیار کرده

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

120
  • است و در ملاقات و زیارتش غیر مرا بر من برگزیده و انتخاب نموده است.

  •  15.‌ سوگند یاد می‌کنم بر تو به آن زیبایی رخسار و حسن منظری که به تو هیئتِ زیبا و چشم اندازِ نیکو داده است.

  •  16.‌ و سوگند به چهره و سیمای تو در آن زمانی‌که از شرم و حیا سرخ می‌شد، و به چهره و سیمای دوست تو در آن زمانی که زرد می‌شد.

  •  17.‌ و سوگند به لؤلؤ دندان پیشین تو که به یک رشته درآمده، و به لؤلؤ اشک سرازیر من در آن زمانی‌که بر چهره‌ام می‌ریزد و پخش می‌شود.

  •  18.‌ اینکه دست از این إعراض و دوری باز داری! و این هِجران را ترک کنی! زیرا که سزاوار همچو منی نیست که مهجور گردد.

  •  19.‌ پس قَدَح‌ها را برای نوشیدن شراب به گردش درآور؛ که امید است با این قَدَح‌ها سرور و شادمانی پخش شود و انتشار یابد.

  •  20.‌ دست راست خود را برای ریختن شراب در کاسه نگاهدار، و دست چپ خود را برای نواختن عود و به صدا درآوردن تار، به کار انداز!

  •  21.‌ زیرا که خون سرخ خوشۀ انگور و صدای دلنواز عود، خیر و خوبی می‌آورد و شرّ و بدی را می‌برد.

  •  22.‌ قدری قبل از طلوع صبح صادق برای مستی برخیز و بر مستی بشتاب! زیرا که زمان پاک و صافی و خالص روزگار برای کسی است که در این امر شتاب ورزد و سرعت کند.

  •  23.‌ این است عمل من، پس تو هم اگر از کسانی هستی که در کارهای مُنکَر ثابت قدم می‌باشی، از همین راه‌هایی که من رفته‌ام برو، و در این مسالک گام بردار!

  •  24. ‌پس حقّاً من در کارهای خود زیاده‌روی و اسراف کرده‌ام، و برای خود چیزی پیش نفرستاده‌ام که در آن برای من مایۀ عذری باشد.

  •  25.‌ من نامۀ اعمال خود را سیاه کردم، و امر خود را به حیدر سپرده‌ام.

  •  26.‌ اوست پناهگاه من در نوائب و مصائب دنیا؛ و اوست شفیع من در روز

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

121
  • رستاخیز.

  •  27.‌ در پرتو ولایت او نعمت‌های فراوانی به من ارزانی شده است، که از شکر و سپاس برتر است.

  •  28.‌ برای آنکه در اثر آن نعمت‌های وِلائی، من به نصیب فراوان‌تر برسم و به سهمیّۀ بیشتر اختصاص یابم.

  •  29.‌ در مصونیّت از بزرگ‌ترین آتش‌های قیامت، و أمان از بزرگ‌ترین فزع و دهشت روز باز پسین.

  •  30.‌ آیا می‌شود او مرا از آشامیدن آب حوض کوثر منع کند، در حالی‌که خود او ساقی کوثر است؟!

  •  31.‌ آیا می‌شود او مرا از سفره‌ای که برای هر مسکین سائل متذلّل و برای هر مسکین غیر سائل گسترده شده است، جلوگیری نماید و مرا دور سازد؟!

  •  32.‌ ای کسی که تو دربارۀ أبوالحسن انکار آیات و شواهدی را می‌نمایی، که أبداً قابل انکار نیست!

  •  33.‌ اگر تو از روی جهل به تاریخِ وقایع و حوادثِ روزگار، مقام أبو‌شُبَّر (علیّ بن ابی‌طالب) را انکار می‌کنی.

  •  34.‌ پس دربارۀ مقام و منزلت او از بَدر سؤال کن! و از اُحُد سؤال کن و از أحزاب بپرس و از خیبر بپرس!

  •  35.‌ چه کسی در این وقایع و جنگ‌ها تدبیر اُمور را نمود؟ و چه کسی شجاعان روزگار را به زمین انداخت؟ و چه کسی آنان را هلاک نموده و به دیار عدم و نیستی فرستاد؟

  •  36.‌ چه کسی قلعه‌های مستحکم شرک و کفر را واژگون ساخته و فروریخت؟ و چه کسی کاخ اسلام را مُشَیَّد و بلند و رفیع نمود؟ و چه کسی اسلام را آباد کرد و حیات بخشید؟

  •  37.‌ چه کسی او را رسول الله (طه) بر همۀ مردم مقدّم داشت؟ و او را بر

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

122
  • جمیع اهل ایمان أمیر و سیّد و سالار نمود؟

  •  38.‌ ای أبوالحسن، تو را با غیر تو مقایسه کردند؛ مگر می‌شود کوه را با ذرّه مقایسه کرد؟!

  •  39.‌ چگونه تو را با کسانی‌که با تو دشمنی کردند و در مقابل تو قرار گرفتند، مساوی و برابر شمردند؟! و آیا ایشان چنان منزلتی دارند که با دو لِنگۀ نعل قنبر غلام تو برابر شوند؟!

  •  40.‌ چه کسی غیر از تو بود که هم برای جنگ و محاربه، و هم برای عبادت و محراب، و هم برای منبر و خطابه خوانده شود و برگزیده گردد؟!

  •  41.‌ چون تمام کارهای معروف و شایسته در میان مردم انتشار یابد، از تو سرچشمه گرفته است، و مصدر و مُوَلِّدِ آن تو بودی!

  •  42.‌ و چون تمام کارهای نیکو و پسندیده را نام ببرند، همه‌اش برای توست! و برای غیر تو چیز قابل ذکری نیست!

  •  43.‌ دین خدا را زنده کردی با شمشیر برّانی که مرگ سرخ را در آن به ودیعت نهفته بودی!

  •  44.‌ شمشیر تو قطبِ مدارِ جنگ بود، که برای زدن و بریدن و جدا کردن پیوسته در دوران وگردش بود؛ و در روز حمله، غصّه و اندوه را می‌زدود.

  •  45.‌ پس با صدای بلند إعلان به امر خود کن! چون یاری کنندۀ تو اینک هلاک کننده و برّنده و کوبنده و قطع‌کننده است؛ و مذمّت کنندۀ تو مقطوع الذَّنَب و دُم بریده است.

  •  46 و 47.‌ چنانچه تو مأمور به صبر و شکیبایی و فرو نشاندن خشم و غضب نبودی ـ و ای کاش که مأمور نبودی به امر ولایت بر مردم و خلافت ـ أخو تَیم (أبوبکر) نائل نمی‌شد، و سپس حَبْتَر (عمر) به ولایت از ناحیه أبوبکر نمی‌رسید.1

    1. ـ خ ل: پس مَآل و بازگشت امر به تحکیمِ‌ حَکَمین منتهی نمی‌شد؛ و مالک اشتر از موقف خود در نَبَرد جدا نمی‌شد و مفارقت نمی‌نمود!

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

123
  •  48. و لیکن أعراض و طواری این دنیای عاجل به ردای تو نچسبید و تعلّق نگرفت، ای جوهر عالم وجود!

  •  49. تو یگانه فردی بودی که برای دین خدا اهتمام نمودی؛ و غیر تو به دنیا مغرور شد!

  •  50. هیچ‌یک از افعال و کردار تو نیست مگر آنکه برای افراد متذکّر و حقّ‌جو، موجب تذکّر و یادآوری شود!

  •  51. آن افعال، حجّت‌هایی است که با آن دشمنان را مُلزم کرده‌ای؛ و موجب بیداری و هشیاری است برای کسانی‌که مستبصر باشند.

  •  52. نشانه‌های جلال و آیاتِ عظمت تو به شمارش در نمی‌آید! و صفات کمال تو نیز قابل شمردن نیست!

  •  53. کسی که دربارۀ تو مدیحه‌های خود را طولانی کند و سخن به درازا کشاند، باز هم از عهدۀ أداء‌ِ حقّ‌ کوچک‌ترین مدائح واجب تو کوتاهی کرده است!

  •  54. پس ای کعبۀ آمال من! بپذیر از مدائح من، این مقدار مختصر و میسوری را که به عنوان قربانیِ خود به پیشگاه تو هدیه آورده‌ام!

  •  و لا یخفی: آنکه آقا سیّد علی‌نقی طبسی در کتاب خود بنام التّحصیل فی أیّام التعطیل از صفحه 342 تا صفحه 344 این قصیده را آورده‌اند.

  •  أقول: من بعضی از فُضلاء را دیده‌ام که می‌گویند تمام این قصیده در مدح أمیرالمؤمنین علیه السّلام است و از شعر اوّل: أمُفَلَّجُ ثغرُک، خطاب به آن حضرت است؛ ولی این سخن اشتباه است و شواهد کلام ما بسیار است:

  •  اوّلاً: همه رسول الله را مُفَلَّجُ الأسنان شمرده‌اند.

  •  ثانیاً: در بیت دوّم است: ﴿إِنَّآ أَعۡطَيۡنَٰكَ ٱلۡكَوۡثَرَ﴾ که دربارۀ رسول الله است.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

124
  •  ثالثاً: در بیت دوازدهم می‌فرماید: «آمَنتُ هَویً بنبوَّته»، و معلوم است که نبوّت از رسول الله بوده است.

  •  رابعاً: در بیت 16 می‌گوید: «و بِوَجهِکَ إذْ یَحمَرُّحَیًا»، و این سرخ شدن رو و چهره را از روی شرم، از حالات رسول الله شمرده‌اند؛ و هو رَجُلٌ حَیِیٌّ. و همچنین سایر ابیات همه به رسول الله أنسب است.

  •  شاعر دربارۀ رسول الله این قصیده را مرتّباً ادامه می‌دهد تا می‌رسد به بیت بیست‌ و پنجم:

  • ***25. سَوَّدتُ صحیفةَ‌ أعمالیو وَکَلتُ الأمرَ إلی حَیدَرْ
  •  از اینجا تا آخر قصیده همه را در وصف مولی الموالی سروده است؛ و الحقّ از قصائد نَغز و جالب است.

  •  گویند که به‌ واسطۀ سرودن این قصیده در مسابقاتی که دربارۀ سرودن اشعار دربارۀ أمیرالمؤمنین علیه السّلام در عراق صورت گرفت، برنده شد و دریافت جایزه و سَبَق را نمود؛ رحمة الله علیه رحمةً واسعةً.1

  •  قصیدۀ غرّای ملاّ مهرعلی دربارۀ عشق به خدا؛ و دربارۀ مدح خاتم الأنبیاء صلّی الله علیه و آله

  •  و له أیضًا:

  • ***انقضـی الأیّامُ و تمَّ اللّیالْو انتَهَی الأوقات و ضاق المَجالْ
  • ***روز و شب و سال و مَهَم شد ز کفحیف از آن روز و شب و ماه و سال
  • ***جاء مماتی کمجیء السُّمومْمَرَّ حیاتی کمرور الشِّمالْ
  • ***منکر عشق تو ندانی که کیست؟!آن که ندانسته یمین از شِمالْ
    1. ـ جنگ 16، ص 107 الی 116.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

125
  • ***آنَسَنی العشقُ و مِن نارهِاِحترق القلبُ و ذابَ الطِّحالْ
  • ***ما لَکَ و المَرهَمَ یا مُهجَتی؟!أین جَراحاتُک و الاندِمالْ
  • ***مقصدُنا وَصلُک فی کلِّ آنقِبلَتُنا وَجهُک فی کلِّ حالْ
  • ***خابَ مَنِ اسْتَصحبَ أهلَ الهَویأفلَحَ مَن مالَ إلی الاعتزالْ
  • ***قد أمِنَ المُتَّکِلون علیهأیّتها النَّفسُ علیکِ اتّکالْ
  •  أبیاتٌ فی مدح خاتم الأنبیاء علیه و آله آلاف التَّحیّة و الثَّناء

  • ***لا استعاره‌ای ز جلال محمّد استإلاّ کنایه‌ای ز جمال محمّد است
  • ***این عین و شین و قاف که عشق است نام آنمحصول میم و حاصل دال محمّد است
  • ***از عقل و روح و لوح و قلم مُدّعای دوستتحریر فضل و شرح کمال محمّد است 
  • ***روح القدُس به زمرۀ أرواح جبرئیلبا مُصحَف از یمین و شمال محمّد است
  • ***عمری که اوست باعث ایجاد ماه و سالایّام عمر شصت و سه سال محمّد است
  • ***اندر مُقطَّعات سُوَر گر مُعَطَّلیتفسیر آن محمّد و آل محمّد است
  • ***نزد مفسّری که بود ز اهل ذوق و حالقرآن همه حکایت حال محمّد است
  • ***ناری که طور داشت شعاع رخ علی استآبی که خضر خورد زلال محمّد است

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

126
  • ***تسبیح سنگ‌ریزه و معراج و شَقِّ ماهاز صد یکی ز سِحْر حلال محمّد است
  • ***از بهر واجب آنکه محال است مثل اوخواهی اگر مثال، مثال محمّد است
  • ***گر نغمه‌ای به گوش خدا آشناستیآوازۀ اذان بلال محمّد است
  • ***خوانم چگونه طوطی باغ فصاحتشطوطی کجا به حسن مقال محمّد است
  • ***حُسنی که داشت یوسف نمونه‌ایاز حسن بی‌‌حدِّ خطّ و خال محمّد است
  • ***بوی عبیر و نِکْهَت مشک و شمیم گلاز اعتدال و خُلق وخِصال محمّد است
  • ***رفتار آهوی و روش کبک خوش خرامپامال قدِّ تازه نهال محمّد است
  • ***هر کس مراد او ز خدا جنَّت است و حورإلاّ مراد من که وصال محمّد است
  • ***مستی من خمار ندارد که سُکر منز آب حیات غنج و دلال محمّد است
  • ***آسایش مرا فَدَوی نیست در جهانور هست منحصر به خیال محمّد است1
    1. ـ جنگ 23، ص 383.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

127

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

128
  •  برگزیده احوالات حضرت أمیرالمؤمنین علیه السّلام

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

129

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

130
  •  ولادت حضرت أمیرالمؤمنین علیه الصّلاة و السّلام

  • منتهی الآمال، صفحه 103:

  • ***«گشته پیدا مثال معنی لفظخانه زاد خدا ز بیت الله
  • ***شده تاریخ سال عام الفیلمبدأ لا إله إلّا الله
  •  هنگامی‌که فاطمه بنت اسد از بیت الله الحرام خارج شد و در دست او نور دیده[اش] علی بود، حضرت ابوطالب دست او را گرفته و به سمت ابطح آمدند و ندا کرد به این اشعار:

  • ***یا رَبِّ یا ذا الغَسَقِ الدَّجِیِّو الـقَمَرِ المُبتَلِجِ الـمُضِیِّ‌
  • ***بَیِّنْ لَنا مِن حُکمِکَ الـمَقضِیِّما ذا تَرَی فی اسمِ ذا الصَّبِیّ‌
  •  ناگاه مانند ابر چیزی از آسمان فرود آمد، حضرت ابوطالب او را در بر گرفت و با علی به سینه خود چسبانید و به خانه برگشت، چون صبح شد دید لوح سبزی است و در آن نوشته است:

  • ***خُصِّصتُما بِالوَلَدِ الزَّکِیِّو الطّاهِرِ المُنتَجَبِ الرَّضِیِّ
  • ***فاسمُه مِن شامِخٍ عَلیٍّعَلیٌّ اشتُقَّ مِنَ العَلیّ‌
  •  حضرت ابوطالب این لوح را در خانه خدا آویزان نموده و این لوح آنجا بود

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

131
  • تا زمان هشام بن عبد الملک، که او آن را پایین آورد و بعد ناپدید شد.1»2و3

  •  [تنها مولود کعبه]

  •  از حاکم نیشابوری نقل است که راجع به أمیرالمؤمنین علیه السّلام گفته است: «لم یُولَد فی جَوف الکعبةِ قبلَ علیٍّ و لا بعدَه مَولودٌ سواه، إکرامًا له و إجلالًا لمحلّه».4

  •  [روایتی مفصّل از روضه کافی راجع به اهمّیت ولایت اهل بیت]

  •  در صفحۀ 138 از روضه کافی روایتی مفصّل راجع به اهمیّت ولایت اهل بیت نقل می‌کند5.6

    1. ـ منتهی الآمال، ج 1، ص 347 إلی 350.
    2. ـ جهت اطّلاع بیشتر پیرامون احوال أمیرالمؤمنین علیه السّلام و فاطمه بنت اسد به امام شناسی، ج 1، ص 51 إلی 58 مراجعه شود. (محقّق)
    3. ـ جنگ 5، ص 11.
    4. ـ در الغدیر، ج 6، ص 22 می‌فرماید:
      «و حکی الحافظ الکنجیّ الشّافعی فی الکفایة من طریق ابن النجّار عن الحاکم النیسابوری، أنّه قال: ”ولد أمیرُالمؤمنین علیُّ بن أبی‌طالبٍ بمکة فی بیت الله الحرام لیلةَ الجمعة لثلاثَ عشرة لیلةً خلَت من رجب سنة ثلاثین من عام الفیل، و لم یُولَد قبلَه و لا بعدَه مولودٌ فی بیت الله الحرام سواه، إکرامًا له بذلک و إجلالًا لمحلّه فی التعظیم.“»
    5. ـ جنگ 5، ص 172.
    6. ـ الکافی، ج 8، ص 379:
      «علیُّ بنُ محمّدٍ، عَن علیّ بنِ العبّاسِ، عن علیّ بنِ حَمّادٍ، عن عَمرِو بنِ شِمرٍ؛ عن جابِرٍ، عن أبی‌جعفرٍ علیه السّلام فی قَولِ اللهِ عَزّوجلَّ: ﴿وَمَن يَقۡتَرِفۡ حَسَنَةٗ نَّزِدۡ لَهُۥ فِيهَا حُسۡنًا﴾ قال:
      ”مَن تَوَلَّى الأوصیاءَ مِن آلِ محمَّدٍ و اتَّبَعَ آثارَهُم فَذاکَ یَزیدُهُ وَلایَةَ مَن مَضَى مِنَ النَّبیِّینَ و المؤمنینَ [ادامه در صفحه بعد]

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

132
  • ...1

    1. [ادامه تعلیقه صفحه قبل] الأوَّلینَ، حتّى تَصِلَ وَلایَتُهُم إلَى آدمَ علیه السّلام و هو قَولُ اللهِ عَزّوجلَّ: ﴿مَن جَآءَ بِٱلۡحَسَنَةِ فَلَهُۥ خَيۡرٞ مِّنۡهَا﴾ یُدخِلُهُ الجنَّةَ و هو قَولُ اللهِ عَزّوجلَّ: ﴿قُلۡ مَا سَأَلۡتُكُم مِّنۡ أَجۡرٖ فَهُوَ لَكُمۡ﴾ یَقولُ: أجرُ المَوَدَّةِ الَّذی لَم أسألکُم غَیرَهُ فَهُوَ لَکُم تَهتَدُونَ بِهِ و تَنجونَ مِن عَذابِ یَومِ القیامَةِ؛ و قالَ لِأعداءِ اللهِ أولِیاءِ الشَّیطانِ أهلِ التَّکذیبِ و الإنکارِ: ﴿قُلۡ مَآ أَسۡ‍َٔلُكُمۡ عَلَيۡهِ مِنۡ أَجۡرٖ وَمَآ أَنَا۠مِنَ ٱلۡمُتَكَلِّفِينَ﴾ یَقولُ: مُتَکَلِّفًا أن أسألَکُم ما لَستُم بِأهلِهِ، فَقالَ المُنافِقونَ عِندَ ذَلکَ بَعضُهُم لِبَعضٍ: أما یَکفی محمّدًا أن یَکونَ قَهَرَنا عِشرینَ سَنَةً، حَتّى یُریدُ أن یُحَمِّلَ أهلَ بَیتِهِ علَى رِقابِنا؟! فَقالوا: ما أنزَلَ اللهُ هَذا و ما هو إلّا شَی‌ءٌ یَتَقَوَّلُهُ، یُریدُ أن یَرفَعَ أهلَ بَیتِهِ عَلَى رِقابِنا، و لَئِن قُتِلَ مُحَمَّدٌ أو ماتَ لَنَنزِعَنَّها مِن أهلِ بَیتِهِ، ثُمَّ لا نُعیدُها فیهِم أبَدًا؛ و أرادَ اللهُ عَزّوجلَّ أن یُعلِمَ نَبیَّهُ صلّی الله علیه و آله و سلّم الَّذی أخفَوا فی صُدورِهِم و أسَرّوا بِهِ، فَقالَ فی کتابِهِ عَزّوجلَّ: ﴿أَمۡ يَقُولُونَ ٱفۡتَرَىٰ عَلَى ٱللَهِ كَذِبٗا فَإِن يَشَإِ ٱللَهُ يَخۡتِمۡ عَلَىٰ قَلۡبِكَ﴾ یَقولُ: لَو شِئتُ حَبَستُ‌ عَنکَ الوَحیَ فَلَم تَکَلَّم بِفَضلِ أهلِ بَیتِکَ و لا بِمَوَدَّتِهِم، و قد قالَ اللهُ عَزّوجلَّ: ﴿وَيَمۡحُ ٱللَهُ ٱلۡبَٰطِلَ وَيُحِقُّ ٱلۡحَقَّ بِكَلِمَٰتِهِۦٓ﴾ یَقولُ: الحَقُّ لِأهلِ بَیتِکَ الوَلایَةُ ﴿إِنَّهُۥ عَلِيمُۢ بِذَاتِ ٱلصُّدُورِ﴾ و یَقولُ بِما ألقَوهُ فی صُدورِهم مِنَ العَداوَةِ لِأهلِ بَیتِکَ و الظُّلمِ بَعدَکَ، و هو قَولُ اللهِ عَزّوجلَّ: ﴿وَأَسَرُّواْ ٱلنَّجۡوَى ٱلَّذِينَ ظَلَمُواْ هَلۡ هَٰذَآ إِلَّا بَشَرٞ مِّثۡلُكُمۡ أَفَتَأۡتُونَ ٱلسِّحۡرَ وَأَنتُمۡ تُبۡصِرُونَ﴾؛ و فی قَولِهِ عَزّوجلَّ: ﴿وَٱلنَّجۡمِ إِذَا هَوَىٰ﴾ قال: أُقسِمُ بِقبضِ محمّدٍ إذا قُبِضَ ﴿مَا ضَلَّ صَاحِبُكُمۡ﴾بِتَفضیلِهِ أهلَ بَیتِهِ ﴿وَمَا غَوَىٰ * وَمَا يَنطِقُ عَنِ ٱلۡهَوَىٰٓ﴾‌ یَقولُ: ما یَتَکَلَّمُ بِفَضلِ أهلِ بَیتِهِ بِهَواهُ، و هو قَولُ اللهِ عَزّوجلَّ: ﴿إِنۡ هُوَ إِلَّا وَحۡيٞ يُوحَىٰ﴾؛ و قالَ اللهُ عَزّوجلَّ لِمحمّدٍ صلّی الله علیه و آله و سلّم: ﴿قُل لَّوۡ أَنَّ عِندِي مَا تَسۡتَعۡجِلُونَ بِهِۦ لَقُضِيَ ٱلۡأَمۡرُ بَيۡنِي وَبَيۡنَكُمۡ﴾ قالَ: لَو أنّی أُمِرتُ أن أُعلِمَکُمُ الَّذی أخفَیتُم فی صُدورِکِم مِنِ استِعجالِکُم بِمَوتی لِتَظلِموا أهلَ بَیتی مِن بَعدی، فَکانَ مَثَلُکُم؛ کَما قال اللهُ عَزّوجلَّ: ﴿كَمَثَلِ ٱلَّذِي ٱسۡتَوۡقَدَ نَارٗا فَلَمَّآ أَضَآءَتۡ مَا حَوۡلَهُۥ﴾ یَقولُ: أضاءَتِ الأرضُ بِنورِ محمّدٍ کَما تُضی‌ءُ الشَّمسُ، فَضَربَ اللهُ مَثَلَ مُحَمَّدٍ صلّی الله علیه و آله و سلّم الشَّمسَ، و مَثَلَ الوَصِیِّ القمرَ، و هو قَولُهُ عَزّوجلَّ: ﴿جَعَلَ ٱلشَّمۡسَ ضِيَآءٗ وَٱلۡقَمَرَ نُورٗا﴾ و قَولُهُ: ﴿وَءَايَةٞ لَّهُمُ ٱلَّيۡلُ نَسۡلَخُ مِنۡهُ ٱلنَّهَارَ فَإِذَا هُم مُّظۡلِمُونَ﴾؛ و قَولُهُ عَزّوجلَّ: ﴿ذَهَبَ ٱللَهُ بِنُورِهِمۡ وَتَرَكَهُمۡ فِي ظُلُمَٰتٖ لَّا يُبۡصِرُونَ﴾ یَعنی: قُبِضَ محمّدٌ صلّی الله علیه و آله و سلّم، و ظَهَرَتِ الظُّلمَةُ فَلَم یُبصِروا فَضلَ أهلِ بَیتِهِ، و هو قَولُهُ عَزّوجلَّ: ﴿وَإِن تَدۡعُوهُمۡ إِلَى ٱلۡهُدَىٰ لَا يَسۡمَعُواْ وَتَرَىٰهُمۡ يَنظُرُونَ إِلَيۡكَ وَهُمۡ لَا يُبۡصِرُونَ﴾ ثُمَّ إنّ رَسولَ اللهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم وَضَعَ العِلمَ الَّذی کانَ عِندَهُ عِندَ الوَصیِّ، و هو قَولُ اللهِ عَزّوجلَّ: ﴿ٱللَهُ نُورُ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِ﴾ یَقولُ: أنا هادی السَّماواتِ و الأرضِ، مَثَلُ العِلمِ الَّذی أعطَیتُهُ و هو نورِیَ الَّذی یُهتَدَى بِهِ مَثَلُ المِشکاةِ، فیها المِصباحُ؛ فالمِشکاةُ قَلبُ محمّدٍ صلّی الله علیه و آله و سلّم؛ و المِصباحُ النّورُ الَّذی فیهِ العِلمُ، و قَولُهُ: ﴿ٱلۡمِصۡبَاحُ فِي زُجَاجَةٍ﴾ یَقولُ: إنّی أُرِیدُ أن أقبِضَکَ فاجعَلِ الَّذی عِندَکَ عِندَ الوَصِیِّ کَما یُجعَلُ المِصباحُ فی الزُّجاجَةِ ﴿كَأَنَّهَا كَوۡكَبٞ دُرِّيّٞ﴾ فَأعلَمَهُم فَضلَ الوَصیّ ﴿يُوقَدُ مِن شَجَرَةٖ مُّبَٰرَكَةٖ﴾ فَأصلُ الشَّجَرَةِ المُبارَکَةِ إبراهیمُ علیه السّلام، و هو قَولُ اللهِ عَزّوجلَّ: ﴿رَحۡمَتُ ٱللَهِ وَبَرَكَٰتُهُۥ عَلَيۡكُمۡ أَهۡلَ ٱلۡبَيۡتِ إِنَّهُۥ حَمِيدٞ مَّجِيدٞ﴾ و هو قَولُ اللهِ عَزّوجلَّ: ﴿إِنَّ ٱللَهَ ٱصۡطَفَىٰٓ ءَادَمَ وَنُوحٗا وَءَالَ إِبۡرَٰهِيمَ وَءَالَ عِمۡرَٰنَ عَلَى ٱلۡعَٰلَمِينَ * ذُرِّيَّةَۢ بَعۡضُهَا مِنۢ بَعۡضٖ وَٱللَهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ﴾ ﴿لَّا شَرۡقِيَّةٖ وَلَا غَرۡبِيَّةٖ﴾ یَقولُ: لَستُم بِیَهودٍ فَتُصَلّوا قِبَلَ المَغرِبِ، و لا نَصارَى فَتُصَلّوا قِبَلَ المَشرِقِ، و أنتُم علَى مِلَّةِ إبراهیمَ علیه السّلام، و قَد قال اللهُ عَزّوجلَّ: ﴿مَا كَانَ إِبۡرَٰهِيمُ يَهُودِيّٗا وَلَا نَصۡرَانِيّٗا وَلَٰكِن كَانَ حَنِيفٗا مُّسۡلِمٗا وَمَا كَانَ مِنَ ٱلۡمُشۡرِكِينَ﴾ و قَولُهُ عَزّوجلَّ: ﴿يَكَادُ زَيۡتُهَا يُضِيٓءُ وَلَوۡ لَمۡ تَمۡسَسۡهُ نَارٞ نُّورٌ عَلَىٰ نُورٖ يَهۡدِي ٱللَهُ لِنُورِهِۦ مَن يَشَآءُ﴾ یَقولُ: مَثَلُ أولادِکُمُ الَّذینَ یولَدونَ مِنکُم کَمَثَلِ الزَّیتِ الَّذی یُعصَرُ مِنَ الزَّیتونِ ﴿يَكَادُ زَيۡتُهَا يُضِيٓءُ وَلَوۡ لَمۡ تَمۡسَسۡهُ نَارٞ نُّورٌ عَلَىٰ نُورٖ يَهۡدِي ٱللَهُ لِنُورِهِۦ مَن يَشَآءُ﴾ یَقولُ: یَکادونَ أن یَتَکَلَّموا بِالنّبوَّةِ و لَو لَم یُنزَل عَلَیهِم مَلَکٌ.“»

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

133
  •  [فرزندان حضرت أمیرالمؤمنین علیه السّلام]

  •  در کتاب موسوعة آل النّبیّ، صفحۀ 646، در احوالات حضرت زینب سلام الله علیها گوید:‌

  •  «أمیرالمؤمنین علیه السّلام فرزندی داشتند به نام محمّد الأکبر معروف به ابن حنفیّه از خَوْلَة بنت جعفر الحنفیّة، و فرزند دیگری به نام محمّد الأوسط از أُمامَة بنت ابوالعاص بن ربیع که مادرش زینب بنت رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم بوده است، و دیگر فرزندی به نام محمّد الأصغر و یحیی از أسماء بنت عُمَیس الخَثعَمِیّه و... .»

  •  در همین کتاب صفحۀ 651 گوید:

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

134
  •  «حضرت جعفر بن أبی‌طالب از حبشه وقتی برگشت که تازه مسلمانان خیبر را فتح کرده بودند، فالتزَمه الرّسولُ معانقًا و جعَل یُقبِّله بین عینَیه و هو یقول: ”ما أدری بأیّهما أشدُّ فَرَحًا، بقُدوم جَعفرٍ أم بفتح خیبَرَ؟“»1

  • [تعداد فرزندان و همسران حضرت أمیرالمؤمنین علیه السّلام]

  •  [الشّیعة و التّشیّع] صفحة 234:

  •  «أمیرالمؤمنین علیّ علیه السّلام:

  •  و مجموع أولاده 27؛ منهم 14 ذکرًا، و الباقی إناثٌ. و کان عنده یومَ استشهاده اثنتان و عشرون؛ منهنّ 4 زوجات، و 18 أُمّهات أولاد.»2

  •  راجع به مودّت و حبّ آل محمّد از دیوان حمیری

  •  صفحۀ 52 و 53 مجموعاً 7 سطر، ابتدای آن:

  • و لقد عَجِبتُ لقائلٍ لی مرّةً***عَلّامةٌ فَهِمٌ من الفهماء
  •  صفحه 66 و 67 مجموعاً 11 سطر و ابتدای آن:

  • ***إلی أهل بیتٍ أُذهِبَ الرّجسُ عنهم‌و صُفُّوا من الأدناس طُرًّا و طُیِّبوا
  •  در تعلیقۀ صفحه 133 از دیوان حمیری آورده است:

  • «فی الباب التاسع و الخمسین من کتاب ینابیع المودّة3 نقلًا عن الصواعق المحرقة صحّ أنّه صلّی الله علیه (و آله) و سلّم قال: ”إنّی تارکٌ فیکم ما إن تَمسَّکتم به لن تَضِلّوا، کتابَ الله و عترتی.“

    1. ـ جنگ 6، ص 50.
    2. ـ جنگ 23، ص 60.
    3. ـ ینابیع المودّة، ج 2، ص 435.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

135
  • و ذکر فخرالدین الرازیّ أنّ اهلَ بیته صلّی الله علیه و آله و سلّم یساوونه فی خمسة أشیاءَ: فی ”السّلامِ“، قال: السّلامُ علیک أیُّها النّبیُّ و قال: ﴿سَلَٰمٌ عَلَىٰٓ إِلۡ يَاسِينَ﴾،1 و فی ”الصّلاةِ علیه و علیهم فی التشهّد“، و فی ”الطّهارةِ“، قال تعالی: ﴿وَيُطَهِّرَكُمۡ تَطۡهِيرٗا﴾،2 و فی ”تحریمِ الصّدقة“، و فی ”المحبّةِ“، قال تعالی: ﴿قُل لَّآ أَسۡ‍َٔلُكُمۡ عَلَيۡهِ أَجۡرًا إِلَّا ٱلۡمَوَدَّةَ فِي ٱلۡقُرۡبَىٰ﴾.3

  •  و عن أبی‌سعید الخُدرِیّ، قال: ﴿وَقِفُوهُمۡ إِنَّهُم مَّسۡ‍ُٔولُونَ﴾4عن ولایةِ علیٍّ؛ و کان هذا مرادُ الواحدی (صاحب کتاب أسباب النّزول) بقوله ﴿إِنَّهُم مَّسۡ‍ُٔولُونَ﴾ عن ولایةِ علیّ و أهل بیتٍ.

  •  و عنه صلّی الله علیه و آله و سلّم قال:”استَوصوا بأهل بیتی خیرًا، فإنّی أُخاصِمکم عنهم غدًا، و مَن أکُن خَصمَه أخصِمُه، و مَن أخصِمُه دخَل النّارَ.“

  •  و قال صلّی الله علیه و آله و سلّم: ”مَن حَفِظنی فی أهل بیتی فقد اتّخذ عند الله عهدًا.“و الحدیثُ فی هذا الباب من ینابیع المودّة طویلٌ، نکتفی منه بما أوردناه.»

  • و در تعلیقۀ صفحۀ 134 آورده است از مناقب جلد 3، صفحه 207 و 208، بسنده عن أحمد بن حَنبل:

  •  «قال: سمعتُ الشافعیّ یقول: سمعتُ مالکَ بن أنس یقول: قال أنس بن مالک: ”ما کنّا نعرف الرَّجلَ لغیر أبیه إلّا ببُغض علیّ بن أبی‌طالب.“

  •  وعن أنسٍ فی خبر طویلٍ: ”کان الرّجلُ مِن بعد یوم خیبرٍ یحمِل ولدَه علی عاتِقه،

    1. ـ سوره الصّافّات (37) آیه 130.
    2. ـ سوره الأحزاب (33) آیه 33.
    3. ـ سوره الشّوری (42) آیه 23.
    4. ـ سوره الصّافّات (37) آیه 24.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

136
  • ثمّ یَقِف علی طریق علیٍّ علیه السّلام، فإذا نظَر إلیه أومَی بإصبعه، و قال: یا بُنیَّ! تُحِبّ هذا الرّجلَ؟ فإن قال: نعم، قبَّله و إن قال: لا، خرَق به الأرضَ و قال له: ألحِقْ بأُمِّک!“

  •  و عن الهَرَویّ فی الغَریبَین: قال عُبادَة بن الصّامِت: ”کنّا نُسِیر أولادَنا بحُبّ علیِّ بن أبی‌طالب، فإذا رأینا أحدًا لا یُحبُّه علِمنا أنّه لِغیر رَشدَةٍ.“

  •  و عن الطّبری فی الولایة: عن الأصبَغ بن نُباتَة، قال علیٌّ علیه السّلام: ”لا یُحبُّنی ثلاثُةٌ: وَلَدُ زِنًا و منافقٌ و رجلٌ حَمَلَت به أُمُّه فی بعض حَیضِها.“

  •  و لصاحب بن عبّاد فی‌هذا المعنی و قد أجاد:

  • ***بحُبِّ علیٍّ تزول الشّکوکُو تَصفو النفوسُ و یَزکو النِّجارُ
  • ***فمَهما رأیتَ مُحبًّا لهفثَمّ العَلاءُ و ثَمّ الفِخارُ
  • ***و مَهما رأیتَ بغیضًا لهففی أصله نَسَبٌ مُستعارٌ»
  •  [راجع به حبّ علیّ بن أبی‌طالب علیه السّلام]

  •  در تعلیقۀ صفحۀ 141 از دیوان حمیری آمده است:

  • «فی ینابیع المودّة، الباب الثانی و الأربعین، نقلًا عن الإصابة، عن یحیی بن عبد الرحمن الأنصاری قال: سمعت رسول ‌الله صلّی الله علیه و آله وسلّم یقول:

  • ”مَن أحبَّ علیًّا فی حیاتِه و مماتِه کُتِب له الأمنُ والأمانُ.“

  •  و أخرج موفّقُ بن أحمد الخوارزمی عن أنس بن مالک ـ رضی الله عنه ـ قال: قال رسولُ ‌الله صلّی الله علیه و آله و سلّم:

  • ”حبُّ علیٍّ حَسَنَةٌ لا تَضُرُّ معها سَیِّئَةٌ، و بُغضُه سَیِّئَةٌ لا تَنفَع معها حَسَنَةٌ.

  •  و أخرج ابن المغازلی عن الزُّهرِیّ، قال: سمعتُ أنسَ بن مالک یقول: و الله الّذی لا إله الّا هو! سمعتُ رسولَ ‌الله صلّی الله علیه و آله و سلّم یقول:

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

137
  •  ”عُنوانُ صحیفةِ المُسلمِ [المؤمن] حُبُّ علیِّ بن أبی‌طالب.“

  •  و أخرج موفّقُ الخوارزمیّ عن طاوس عن ابن عبّاس، قال: قال رسولُ ‌الله صلّی الله علیه و آله و سلّم:

  •  ”لو اجتمع النّاسُ علیٰ حُبِّ علیِّ بن أبی‌طالب لما خلَق اللهُ النّارَ.“

  •  و أخرج موفّقُ عن ابن عباس ـ رضی الله عنهما ـ قال: قال رسولُ ‌الله صلّی الله علیه و آله و سلّم:

  •  ”یا علیُّ! ما مَثَلُک فی النّاس إلّا کمَثَلِ سورةِ قُل هو اللهُ أحدٌ فی القرآن، مَن قرَأها مرّةً، فکأنّما قرأ ثُلُثَ القرآنِ، و مَن قرَأها مرّتین، فکأنّما قرأ ثُلُثَی القرآنِ، و مَن قرَأها ثلاثَ مرّاتٍ، فکأنّما قرأ القرآنَ کُلَّه.

  •  و کذا: ”أنت یا علیُّ! مَن أحَبّک بقلبِه فقد أخَذ ثُلُثَ الإیمان، و مَن أحَبّک بقلبِه و لسانِه فقد أخَذ ثُلُثَی الإیمان، و مَن أحَبّک بقلبِه و لسانِه و یَدِه فقد جمَع الإیمانَ کُلَّه، و الّذی بعَثنی بالحقّ نبیًّا! لو أحَبّک أهلُ الأرضِ کما یُحِبّک أهلُ السّماء لما عذّب اللهُ أحدًا مِنهم.“»

  •  در تعلیقۀ صفحۀ 170 دیوان حمیری از ذخائر العقبی [صفحه] 16:

  • عن عبدالعزیز بسنده إلی النّبیّ صلّی الله علیه و آله و سلّم قال: ”أنا و أهلُ بَیتی شَجَرَةٌ فی الجنّة و أغصانُها فی الدّنیا، فمَن تمسَّک بنا اتّخذ إلی رَبِّه سبیلًا.

  •  و فی صفحة 18 عن علیٍّ رضی الله عنه، قال: قال رسولُ ‌الله صلّی الله علیه و آله و سلّم:أربعةٌ أنا لهم شفیعٌ یومَ القیامة، المُکرِم لذُرِّیّتی و القاضی لهم حوائجَهم و السّاعی فی أُمورِهم عند اضطرارِهم إلیه، و المُحِبّ لهم بقلبِه و لسانِه.“

  • دیوان حمیری صفحة 192:

  • ***و إذا الرّجالُ توسّلوا بوسیلةٍفوَسیلتی حُبّی لِآل محمّدٍ
  •   راجع به کشته شدن عمرو بن عَبدود به دست أمیرالمؤمنین علیه السّلام و

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

138
  • قضایای غزوۀ احزاب، در تعلیقۀ دیوان حمیری صفحۀ 108 مطالبی از کتب معتبره آورده است.

  •   راجع به تسلیم شدن بنوقُرَیضَة به دست أمیرالمؤمنین [علیه السّلام] و حکم سعد بن معاذ طبق قانون تورات در میان آنها، در صفحۀ 108 و 109، از تعلیقۀ دیوان حمیری مطالبی آورده است.

  •   راجع به مواسات أمیرالمؤمنین با رسول خدا [علیهما السّلام] در اُحُد در صفحه 123 و 124 از دیوان حمیری مطالب مفیدی است.1

  •  أمیرالمؤمنین علیه السّلام در چند جای نهج البلاغة خود را از اهل بیت رسول الله شمرده‌اند

  •  1. نهج البلاغه ملاّ فتح الله، صفحۀ 410

  •  2. " " " " صفحۀ 179

  •  3. " " " " صفحۀ 217

  •  4. " " " " صفحۀ 174

  •  5. " " " " صفحۀ 366

  •  6. " " " " صفحۀ 538

  •  7. " " " " صفحۀ 416

  •  8. " " " " صفحۀ 388

  •  9. " " " " صفحۀ 498

  •  از این نامۀ حضرت استفاده می‌شود که آن حضرت اهل ردّه را در زمان أبوبکر به اسلام برگردانیده‌اند.2

    1. ـ جنگ 9، ص 62.
    2. ـ تنبیه الغافلین و تذکرة العارفین، ج 2، ص 531 و 532.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

139
  •  10. نهج البلاغه ملاّ فتح الله، صفحۀ 84:

  •  در این خطبه می‌فرماید: که پس از رحلت حضرت رسول الله که خلافت را غصب کردند، برای من هیچ معینی غیر اهل بیت من نبود.1

  •  11. نهج البلاغه ملاّ فتح الله، صفحۀ 354:

  •  در این خطبه نیز حضرت شکایت از قریش نموده که حق آن حضرت را ربودند، و آن حضرت غیر از اهل بیتش یاری نداشت2.3

  •  [صلوات ملائکه بر رسول خدا و أمیرالمؤمنین در هفت سال متوالی]

  • أُسدالغابة، جلد 4، صفحه 18:

  •  «قال رسول ‌الله صلّی الله علیه و ‌آله و سلّم:

  • ”لَقَد صَلَّتِ الملائِکةُ عَلَیَّ و عَلیٰ عَلیٍّ سبعَ سنین و ذلک أنّه لم یُصَلِّ مَعیَ رجلٌ غیرُه.“»4و5

  • أمیرالمؤمنین أوّلُ مَن آمن و صلَّی

  •  در الغدیر، جلد 3، از صفحۀ 219 تا صفحۀ 243، مطالبی و احادیثی و اشعاری نغز و دلنشین دربارۀ آنکه أمیرالمؤمنین علیه السّلام «أوّلُ مَن آمَن برسول الله، و أوّلُ مَن أسلَمَ و أوّلُ مَن صلّی» آورده است.

    1. ـ همان مصدر، ج 1، ص 198.
    2. ـ همان مصدر، ج 2، ص 114.
    3. ـ جنگ 5، ص 177.
    4. ـ أُسدالغابة، ج 1، ص 790.
    5. ـ‌ جنگ 9، ص 1.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

140
  •  1. از جمله آنکه در صفحۀ 237 گوید:

  • «و قال أبوجعفر الإسکافیّ المعتزلیّ المتوفّی 240 فی رسالته: قد روَی النّاسُ کافّةً اِفتخارَ علیٍّ علیه السّلام بالسَّبق إلی الإسلام، و أنَّ النبیَّ صلّی الله علیه و آله و سلّم استُنبِئَ یوم الإثنین و أسْلَمَ علیٌّ علیه السّلام یوم الثَّلاثاء.

  •  و إنّه کان یقول: ”صلّیتُ قبل النّاس سبع سنین.“ و إنّه مازال یقول: ”أنا أوّلُ مَن أسلَمَ“؛ و یفتخر بذلک و یفتخر له به أولیاؤُه و مادِحوه و شیعتُه فی عصره و بعد وفاته. و الأمرُ فی ذلک أشهَرُ مِن کلّ شهیرٍ و قد قدّمنا منه طَرَفًا و ما عَلِمنا أحدًا من الناس فیما خلا استخفّ بإسلام علیٍّ علیه السّلام و لا تهاوَنَ به؛ و لا زعَم أنَّه أسلَمَ إسلامَ حَدَثٍ غریرٍ و طفلٍ صغیرٍ.

  •  و من العجب أن یکون مثلُ العبّاس و حمزة ینتظران أباطالبٍ و فعلَه لیُصدِرا عن رأیه، ثمّ یخالفه علیٌّ ابنُه لغیر رغبةٍ و لا رهبةٍ یُؤثِر القلّةَ علی الکثرة و الذلَّ علی العزَّة مِن غیر علمٍ و لا معرفةٍ بالعاقبة؛ و کیف یُنکِر الجاحظُ و العثمانیّة أنَّ رسولَ الله صلّی الله علیه و آله و سلّم دعاه إلی الإسلام و کلَّفه التَّصدیقَ؟!»

  • 2. و در صفحۀ 238 گوید:

  • «و قال الحاکم النّیسابوری صاحبُ المستدرک علی الصّحیحین فی کتاب المعرفة، صفحة 22:

  • و لا أعلَمُ خلافًا بین أصحاب التواریخ أنّ علیَّ بن أبی‌طالب رضی الله عنه أوّلُهم إسلامًا، و إنّما اختلفوا فی بُلوغه.

  •  و قال ابن عبدالبرّ فی الإستیعاب [مجلّد] 2، صفحة 457:

  •  اِتفّقوا علی أنّ خدیجةَ أوّلُ مَن آمن بالله و رسوله و صدّقه فیما جاء به، ثمّ علیٌّ بعدها.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

141
  •  و قال المقریزی فی الإمتاع، صفحة 16، ما ملخَّصه:

  •  و أمّا علیُّ بن أبی‌طالب فلم یُشرِک بالله قطّ؛ و ذلک أنَّ اللهَ تعالی أراد به الخیرَ، فجعَله فی کفالةِ ابن عمّه سیّدِ المرسلین محمّدٍ صلّی الله علیه (و آله) و سلّم؛ فعندما أتَی رسولَ الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم الوحیُ، و أخبَرَ خدیجةَ و صدَّقَت، کانت هی و علیُّ بن أبی‌طالب و زیدُ بن حارثة یُصَلّون معه، إلی أن قال:

  •  فلَم یَحتَجْ علیٌّ رضی الله عنه أن یُدعَی، و لا کان مشرکًا حتّی یُوحِّد، فیقال: أسلَمَ؛ بل کان عندما أوحَی اللهُ إلی رسوله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم عُمرُه ثمانی سنین؛ و قیل: سبعٌ؛ و قیل: إحدی عشر سنةً؛ و کان مع رسول الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم فی منزله بین أهله کأحدِ أولاده یَتبَعه فی جمیع أحواله. ـ الخ.»

  •  3. و در صفحۀ 240 و 241 گوید:

  •  «و ما عسانی أن أقول و أبوجعفر الإسکافیّ المعتزلیّ البعیدُ عن عالم التشیّع یقول:

  • أمّا ما احتجّ به الجاحظُ بإمامةِ أبی‌بکر بکونه أوّلَ النّاس، فلو کان هذا احتجاجًا صحیحًا، لاحتجّ به أبوبکر یوم السّقیفة؛ و ما رأیناه صنَع ذلک، لأنَّه أخذ بیَدِ عُمَر و یَدِ أبی‌عبیدة بن الجرّاح، و قال للنّاس: ”قد رضیتُ لکم أحدَ هذین الرَّجُلین: فبایعوا منهما مَن شئتم!“

  •  ولو کان هذا احتجاجًا صحیحًا [لما قال عُمَرُ: ”کانت بیعةُ أبی‌بکر فَلتَةً وقَی اللهُ شرَّها.“ و لو کان احتجاجًا صحیحًا] لادَّعی واحدٌ من الناس لأبی‌بکر الإمامةَ فی عصره أو بعد عصره بکونه سبَق إلی الاسلام؛ و ما عرفنا أحدًا ادَّعی له ذلک.

  •  علی أنّ جمهورَ المحدِّثین لم یذکروا أنّ أبابکر أسلَمَ إلّا بعد عِدَّةٍ من الرّجال، منهم: علیُّ بن أبی‌طالب و جعفرٌ أخوه و زیدُ بن حارثة و أبوذرّ الغفاریّ و عمرُو بن عَنبَسَة السّلمی و خالد بن سعید بن العاص و خَبّاب بن الأرَتّ؛ و

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

142
  • إذا تأمّلنا الرّوایاتِ الصّحیحةَ و الأسانیدَ القویّةَ الوثیقة، وجدناها کلَّها ناطقةً بأنَّ علیًّا علیه السّلام أوّلُ مَن أسلَمَ.»1

  •  [تصریح رسول خدا به جانشینی أمیرالمؤمنین علیهما السّلام در اوان بعثت]

  •  راجع به وصیّت به خلافت أمیرالمؤمنین در روزی که در اوان بعثت رسول خدا خویشان نزدیک خود را جمع فرمود، و صریحاً به ایشان فرمود که: «هریک از شما در اجابت دعوت من سبقت گیرد وزیر و جانشین و وصیّ من است.» و علی علیه السّلام پیش از همه مبادرت نمود و اسلام را پذیرفت، و پیغمبر ایمان او را پذیرفته و وعده‌های خود را دربارۀ او تقبّل نمود، در [شیعه در اسلام، علاّمه طباطبایی، صفحه 5، پاورقی] می‌فرماید:

  •  «در ذیل این حدیث علیّ علیه السّلام می‌فرماید: من که از همه کوچک‌تر بودم عرض کردم: من وزیر تو می‌شوم، پیغمبر دستش را به گردن من گذاشته، فرمود: ”این شخص برادر و وصیّ و جانشین من می‌باشد، باید از او اطاعت نمایید.“ مردم می‌خندیدند و به أبی‌طالب می‌گفتند: تو را امر کرد که از پسرت اطاعت کنی!» (تاریخ طبری، جلد 2، صفحه 63؛ تاریخ أبی‌الفداء، جلد 1، صفحه 116؛ البدایة و النهایة، جلد 3، صفحه 39؛ غایة المرام، صفحه 320.)

  •  [تعیین خلیفه بدون اطّلاع اهل بیت علیهم السّلام]

  •  در پاورقی صفحۀ 8 شیعه در اسلام، علاّمه طباطبایی می‌فرماید:

  •  «راجع به آنکه خلفای اوّل بدون اطّلاع اهل بیت خلیفه معیّن نمودند و علی و یارانش را در مقابل کاری انجام یافته قرار دادند، به: شرح [نهج البلاغه] ابن أبی‌الحدید، جلد 1، صفحۀ 58 و صفحۀ 123و صفحۀ 135؛ و[تاریخ] یعقوبی، جلد 2،

    1. ـ جنگ 15، ص 132.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

143
  • صفحۀ 103؛ و تاریخ طبری، جلد 2، صفحۀ 445 إلی 460 مراجعه شود.

  •  و چون به آنها اعتراض کردند پاسخ شنیدند که صلاح مسلمانان در همین بود؛ و راجع به این موضوع به تاریخ یعقوبی، جلد 2، صفحۀ 102 [الی] صفحۀ 106؛ تاریخ أبی‌الفداء، جلد 1، صفحۀ 156 و 166؛ مروج الذّهب، جلد 2، صفحۀ 307 و صفحۀ 353؛ [شرح نهج البلاغه] ابن أبی‌الحدید، جلد 1، صفحۀ 17 و صفحۀ 134 مراجعه شود.»

  •  در اینکه متخلّفین از بیعت با أبوبکر را مخالف با اجتماع مسلمین شمردند، و گروه اقلّی که خود را از حکم حق خارج نموده و به عنوان تخلّف از جماعت مسلمانان نام می‌بردند و گاهی با تعبیرات زشت دیگر یاد می‌کردند، در پاورقی صفحۀ 8، علاّمه طباطبایی در کتاب شیعه در اسلام می‌فرماید:

  •  «عمرو بن حریث به سعید بن زید گفت: آیا کسی با بیعت ابی‌بکر مخالفت کرد؟ پاسخ داد: هیچ‌کس مخالف نبود جز کسانی که مرتد شده بودند یا نزدیک بود مرتد شوند. (تاریخ طبری، جلد 2، صفحۀ 447)»

  •  أقول: از این مطلب می‌توان برای مظلومیّت مالک بن نُوَیره [که] به جرم تشیّع او را مرتد قلمداد نموده، سر بریدند، استفاده نمود.1

  •  [راجع به وصایای رسول خدا در وصایت علی علیهما السّلام]

  •  در شیعه در اسلام علاّمه طباطبایی ـ مد ظلّه ـ در پاورقی صفحۀ 117 می‌فرماید:

  •  «رسول خدا فرمود: ”اگر علی را خلیفه و جانشین من قرار دهید ـ و گمان نمی‌کنم چنین کاری را انجام دهید ـ او را راهنمایی با بصیرت خواهید یافت، که شما را به راه راست وادار می‌کند!“ (حلیة الأولیاء، تألیف ابونعیم، جلد 1، صفحه 64؛ کفایة‌ الطالب، طبع نجف، صفحۀ 67)

    1. ـ جنگ 9، ص 3.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

144
  •  ابن مردویه می‌گوید: پیغمبر صلّی الله علیه و ‌آله و سلّم فرمود:

  • ”هرکس دوست دارد حیات و مرگش مانند من باشد و ساکن بهشت گردد، بعد از من دوستدار علی باشد و به اهل بیت من اقتدا کند؛ زیرا آنها عترت من و از گِل من آفریده شده‌اند و علم و فهم من نصیب آنان گشته! پس بَدا به حال کسانی که فضل آنها را تکذیب نمایند، شفاعتم هرگز شامل حالشان نخواهد شد!“ (منتخب کنزالعمّال، که در حاشیۀ مسند أحمد به چاپ رسیده، جلد 5، صفحه 94)»1

  •  راجع به حدیث غدیر و اشعار حسّان بن ثابت

  •  1. در صفحۀ 228 از کتاب سلیم بن قیس [الحدیث التاسع و الثلاثون] فرماید:

  •  «سَمِعتُ أباسعیدٍ الخُدرِیّ یقول: إنّ رسولَ ‌الله صلّی الله علیه و آله و سلّم دعا النّاسَ بغدیرِ خُمٍّ، فأمَرَ بما کان تحت الشَّجرة من الشَّوکِ، فقام،2 و کان ذلک یومَ الخمیس؛ ثمّ دعا النّاسَ إلیه و أخَذ بضَبعِ علیِّ بن أبی‌طالب علیه‌ ‌السّلام، فرفَعها حتّی نظَرتُ إلی بِیاضِ إبْطِ رسول ‌الله صلّی ‌الله علیه و آله و سلّم فقال:

  •  ”مَن کنتُ مَولاه فعَلیٌّ مَولاه، اللهمّ والِ مَن والاه، و عادِ مَن عاداه، و انْصُرْ مَن نَصَرَه، و اخْذُلْ مَن خَذَلَه!“

  •  قال أبوسعید: ‌فلم یَنزِل [عن المنبر]، حتّی نزَلت هذه الآیةُ:

  • ﴿ٱلۡيَوۡمَ أَكۡمَلۡتُ لَكُمۡ دِينَكُمۡ وَأَتۡمَمۡتُ عَلَيۡكُمۡ نِعۡمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ ٱلۡإِسۡلَٰمَ دِينٗا﴾.3

  •  فقال رسولُ ‌الله صلّی الله علیه و آله و سلّم: ”‌اللهُ أکبَرُ! علی إکمالِ الدّین و

    1. ـ جنگ 9، ص 6.
    2. ـ خ ل: فقُمَّ. مصباح المنیر: «قَمَّ البیتَ قمًّا: (من باب قَتَلَ) کنَسَه.» (محقّق).
    3. ـ سوره المائدة (5) آیه 3.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

145
  • إتمامِ النّعمَةِ! و رِضا الرّبِّ برسالتی و بولایةِ علیٍّ مِن بعدی!“

  •  فقال حسّانُ بن ثابت: یا رسولَ ‌الله! ائْذِنْ لی لِأقولَ فی علیٍّ أبیاتًا؟! فقال: ”قُل علی بَرَکَةِ الله!“ فقال حسّانُ: یا مَشِیخَةَ قریش! اسْمَعوا قولی بشهادةٍ من رسول ‌الله صلّی الله علیه و آله و سلّم!

  • ***ألَم تَعلَموا أنَّ النَّبیَّ محمّدًالدَی دَوحِ خُمٍّ حینَ قامَ منادیًا
  • ***و قد جاءه جبریلُ مِن عند ربِّهبأنّک معصومٌ فلا تَکُ وانیًا
  • ***و بلِّغْهم ما أنزَل اللهُ ربُّهمو إن أنت لم تَفعَلْ و حاذَرتَ باغیًا
  • ***علیک فما بلَّغتَهم عن إلٰهِهمرسالتَه إن کـنتَ تَخـشَی الأعادیا
  • ***فقامَ به إذ ذاک رافِعُ کفِّهبیُمنَی یدَیه مُعلِنَ الصَّوت عالیًا
  • ***فقال لهم: مَن کنتُ مولاه مِنکمو کان لِقَولی حافظًا لیس ناسیًا
  • ***فمولاه مِن بَعدی علیٌّ و إنّنیبه لکم دونَ البَریِّة راضیًا
  • ***فیا ربِّ مَن والی علیًّا فوالِهو کُنْ للّذی عادَی علیًّا مُعادیًا
  • ***و یـا ربِّ فانْصُرْ ناصِرِیه لِنَـصرِهمإمامَ الهُدَی کالبَدرِ یَجلو الدَّیاجیا
  • ***و یا ربّ فاخْذُلْ خاذِلِیه و کُنْ لهمإذا وُقِفوا یومَ الحساب مُکافیًا»
  •  2. در کتاب شیعه در اسلام سبط، جلد 2، صفحۀ 33، در پاورقی گوید:

  •  «حموینی در فرائد السمطین حدیث غدیر و اشعار حسّان بن ثابت را نقل کرده که در بیت آخر گوید:

  • ***فقال له: قُمْ! یا علیُّ فإنّنیرضیتُک مِن بعدی إمامًا و هادیًا»
  •  3. در کتاب الغدیر، جلد 1، صفحۀ 34 اشعار حسّان را به نحوی دیگر نقل کرده و تا صفحۀ 41 در اطراف آن شرحی داده است.1

    1. ـ جنگ 9، ص 8.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

146
  •  خطبۀ أمیرالمؤمنین دربارۀ مناقب خود و ذکر ده فضیلت از فضائل خود

  •  1. در صفحۀ 230 از کتاب سلیم بن قیس [الحدیث الأربعون] قال:

  • «سَمِعتُ علیًّا علیه السّلام یقول: ”کانت لی مِن رسول ‌الله صلّی الله علیه و آله و سلّم عَشرُ خصالٍ ما یَسُرّنی بإحداهنّ ما طلَعتْ علیه الشّمسُ و ما غرَبتْ.“

  •  فقیل له: بَیِّنْها لنا یا أمیرالمؤمنین! فقال:

  • ”قال لی رسولُ ‌الله صلّی الله علیه و آله و سلّم: یا علیُّ! أنت الأخُ، و أنت الخلیلُ، و أنت الوَصِیُّ، و أنت الوزیرُ، و أنت الخلیفةُ فی الأهل و المال فی کلّ غَیبةٍ أغِیبُها. و مَنزلَتُک منّی کمَنزلَتی مِن ربّی. و أنت الخلیفةُ فی أُمّتی. ولیُّک ولیّی، و عدوُّک عدوّی. و أنت أمیرُالمؤمنین و سیّدُ المسلمین من بعدی.“

  • ثم أقبَلَ علیٌّ علیه السّلام علی أصحابه فقال: ”یا معشرَ الصّحابة! والله! ما تقدّمتُ علی أمرٍ إلّا ما عَهِد إلیّ فیه رسولُ ‌الله صلّی الله علیه و آله؛ فطوبَی لمَن رَسَخَ حبُّنا أهلَ البیت فی قلبه لیکونَ الإیمانُ أثبَتَ فی قلبِه مِن جَبَلِ أُحُدٍ فی مکانه! و من لم تَصِر مودّتُنا فی قلبه انماثَ1 الإیمانُ فی قلبه کانمِیاث المِلحِ فی الماء.

  •  و اللهِ! [ثم و الله] ما ذُکِر فی العالمین ذِکرٌ أحبُّ إلی رسولِ ‌الله منّی! و لا صلّی القِبْلَتَین کصَلاتی صلّیتُ صبِیًّا و لم أرهَقْ حُلُمًا! و هذه فاطمةُ بَضعَةٌ مِن رسول ‌الله [صلّی الله علیه و آله] تَحتی! هی فی زَمانِها کمَریمَ بنتِ عِمران فی زَمانِها! و أقول لکم الثالثةَ: إنّ الحسنَ والحسینَ سبطا هذه الأُمّةِ و هما مِن محمّدٍ کمکان العَینَین من الرّأسِ! وأمّا أنا فکمکان الیَدَین من البدنِ! و أمّا فاطمة فکمکان القَلبِ من الجسد! مَثَلُنا مَثَلُ سفینةِ نوحٍ مَن رکبها نَجا و مَن تخلّف عنها غَرِق.“»

    1. ـ أی: ذابَ. (محقّق)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

147
  • 2. در صفحۀ 73 از کتاب سلیم بن قیس [الحدیث الثانی]، روایت مفصّلی نقل می‌کند راجع به آنکه حضرت رسول ‌الله با أمیرالمؤمنین علیهما الصّلاة و السّلام روزی در باغ‌های مدینه می‌رفتند:

  •  «إلی أن قال أمیرُالمؤمنین:” فلمّا خَلا له الطّریقُ اعتَنَقنی، ثمّ اجهَشَ باکیًا و قال: بأبی الوحیدُ الشّهیدُ. فقلتُ: یا رسولَ ‌الله ما یُبکِیک؟! فقال: ضَغائِنُ فی صدور أقوامٍ لاُیبدونها لک إلّا مِن بعدی.“» ـ الخ.

  •  3. در صفحۀ 245 از کتاب سلیم بن قیس [الحدیث الخامس و الأربعون] قال:

  •  «کانت قریشٌ إذا جلَستْ فی مجالسها فرَأت رجلًا مِن أهل البیت قطَعتْ حدیثَها، فبینما هی جالسةٌ إذ قال رجلٌ مِنهم: ما مَثَلُ محمّدٍ فی أهل البیت إلّا کمَثَلِ نَخلَةٍ نبَتَت فی کُناسَةٍ، فبلَغ ذلک رسولَ ‌الله، فغضب، ثمّ خرَج فأتی المِنبرَ فجلَس علیه، حتّی اجتمع النّاسُ ثم قال:... .» ـ الخ.

  • أقول: در ینابیع المودّة، طبع اسلامبول، صفحۀ 181 از طبرانی روایت کند که حضرت رسول ‌الله فرمودند:

  • «مَثَلی و مَثَلُ أهل بَیتی کنَخلَةٍ تَنبُت فی مَزبَلةٍ.»1و2

  •  الرّوایات الواردة فی فضل مجالس یُذکَر فیها اللهُ و ذکرُ فضائل علیّ بن أبی‌طالب و الأئمّة علیهم السّلام

  •  [مستدرک الوسائل، طبع سنگی، جلد 2] صفحه 404:

  •  «دعائم الإسلام: عن أبی‌جعفر محمّد بن علیّ علیهما السّلام، إنّه أوصَی رجلًا

    1. ـ ینابیع المودّة، ج 2، ص 80.
    2. ـ ‌جنگ 9، ص 9.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

148
  • من أصحابه أنفَذَه إلی قومٍ من شیعته فقال له: 

  • ”بَلِّغْ شیعتَنا السَّلامَ! و أوصِهم بتقوی الله العظیم!“ إلی أن قال: ”و یتلاقَوا فی بیوتهم! فإنّ لقاءَ بعضِهم بعضًا حیاةٌ لأمرِنا، رَحِمَ اللهُ امرءً أحیا أمرَنا و عَمِلَ بأحسَنِه.“ ـ الخبرَ.

  •  شاذان بن جبرئیل القُمّیّ فی کتاب الفضائل: بالإسناد یَرفَعه عن أُمّ المؤمنین، أُمِّ سَلِمَة رضی الله عنها، إنّها قالت: سمعتُ رسولَ الله صلّی الله علیه و آله یقول:

  • ”ما اجتَمَع قومٌ یَذکُرون فضلَ علیّ بن أبی‌طالب علیه السّلام إلّا هَبَطَت علیهم ملائکةُ السَّماءِ، حتّی تَحُفَّ بهم، فإذا تفرّقوا عَرَجَتِ الملائکةُ إلی السّماء، فیقول لهم الملائکةُ: إنّا نَشُمُّ من رائحتِکم ما لا نَشُمُّه من الملائکة، فلم نَرَ رائحةً أطیَبَ منها، فیقولون: کنّا عند قومٍ یَذکُرون محمّدًا و أهلَ بیتِه علیهم‌السّلام، فعُلِّق علینا مِن ریحهم فتَعَطَّرنا، فیقولون: اهْبِطُوا بنا إلیهم! فیقولون: تفرَّقوا! و مَضَی کلُّ واحدٍ مِنهم إلی مَنزِلِه، فیقولون: اهْبِطُوا بنا! حتّی نَتَعَطَّر بذلک المکانِ.“

  • عِمادُ‌الدّین الطَّبَریّ فی بِشارةِ المُصطَفَی: عن علیّ بن الحسین الرّازیّ، عن الحسین بن محمّد الحُلْوانی، عن الشّریف المُرتَضَی علیِّ بن الحسین الموسویّ، عن أبیه الحسین بن موسی، عن موسی بن محمّد، عن أبیه محمّد بن موسی، عن أبیه موسی بن إبراهیم، عن أبیه إبراهیم بن موسی، عن أبیه موسی بن جعفر عن آبائه علیهم‌السّلام، عن جابر بن عبدالله قال: قال رسولُ الله صلّی الله علیه و آله:

  • ”زَیِّنُوا مجالسَکم بِذکرِ علیِّ بن أبی‌طالب علیه السّلام!“»1و2

    1. ـ مستدرک الوسائل، ج 12، ص 393.
    2. ـ جنگ 24، ص 224.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

149
  •  [اوّلین اسمی که در زمان رسول خدا پیدا شد شیعه بود]

  •  در پاورقی شیعه در اسلام علاّمه طباطبایی، صفحۀ 5 می‌فرماید:

  •  «اوّلین اسمی که در زمان رسول خدا پیدا شد شیعه بود، که سلمان و ابوذر و مقداد و عمّار به این اسم مشهور شدند. (حاضر العالم الإسلامی، جلد 1، صفحۀ 188.)»1

  •  «لا و حقِّ الّذی إذا ذَکَرتُموه بَکَیتُم!» قالها خادمةٌ لا تَعرِف الولایةَ فصارتْ بسببها من أهلِ البیت

  •  «أبوعمر‌و الکَشّی فی رجاله: عن محمّد بن مسعود، عن عبدالله بن محمّد، عن الحسن بن علیّ الوَشّاء، عن علیّ بن عُقبَةَ عن أبیه قال: قُلت لأبی‌عبدالله علیه السّلام: إنّ لنا خادمةً لا تَعرِف ما نحن علیه؛ فاذا أذنَبَت ذنبًا و أرادَت أن تَحلِف بیمینٍ، قالت: ”لا و حَقِّ الَّذی إذا ذَکَرتموه بَکَیتُم!“ قال: فقال: ”رَحِمَکم اللهُ مِن أهلِ بَیتٍ.“»2و3

  •  روایاتی از ابن عساکر در فضائل أمیرالمؤمنین علیه السّلام

  •  1. تاریخ ابن عساکر، جلد سوّم، از کتاب ترجمة الإمام علیّ بن أبی‌طالب علیه السّلام، در صفحۀ 285 از ابن میثا از پدرش از عائشه آورده است که:

  • «قالت: رأیتُ النّبیَّ صلّی الله علیه (و آله) و سلّم التزَمَ علیًّا و قبَّله و [هو] یقول: ”بأبی الوَحید الشّهید، بأبی الوَحید الشّهید.“»4

    1. ـ جنگ 9، ص 3.
    2. ـ رجال الکشّی، ص 344، ح 636.
    3. ـ جنگ 24، ص 225.
    4. ـ تاریخ مدینه دمشق، ج 42، ص 549.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

150
  • 2. و نیز در همین مصدر، صفحۀ 179 با إسناد خود از عثمان بن عثمان آورده است که:

  • «قال: جاء أُناسٌ إلی علیّ بن أبی‌طالب من الشیعة فقالوا: یا أمیرَالمؤمنین! أنت هو؟ قال: ”مَن أنا؟“ قالوا: أنت هو!! قال: ”ویلَکم مَن أنا؟“ قالوا: أنت ربُّنا، أنت ربُّنا!!

  •  قال: ”اِرْجِعُوا!“ فأبَوا، فضرب أعناقَهم ثمّ خَدَّ1 لهم فی الأرض، ثمّ قال: ”یا قنبر! ائْتِنی بحُزَمِ الحَطَب فأحرَقهم بالنّار.“ ثمّ قال:

  • ”لمّا رأیتُ الأمرَ أمرًا مُنکَرا***أوقَدتُ نارِی و دَعَوتُ قَنبَرا“»2
  • 3. و نیز در همین مصدر، جلد 2، از صفحۀ 307 تا صفحۀ 311، شش روایت آورده است که در روز طائف، حضرت رسول خدا با أمیرالمؤمنین علیهما الصلاة و السّلام نجوی کردند، و چون به واسطۀ طول این نجوی آثار کراهیّت در صورت بعضی از اصحاب (أبوبکر و عمر) ظاهر شد، و چون از رسول خدا دربارۀ علّت این مناجات طولانی پرسش کردند، فرمود: «من با علیّ نجوی نکردم، بلکه خداوند با او نجوی کرد و او را هم راز و هم سرّ خود گرفت.»

  •  و ما از این شش روایت، یکی را از باب نمونه می‌آوریم: ابن عساکر با سند متّصل خود از جابر آورده است که:

  •  «قال: لمّا کان یوم الطّائف، ناجَی رسولُ الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم علیًّا طویلًا، فلحق أبوبکر و عُمَرُ فقالا: طالت مناجاتُک علیًّا یا رسولَ الله! قال: ”ما أناجیه و لکنّ اللهَ انتجاه.“»3و4

    1. ـ خدَّ فی الأرض: جَعَل فیها حفرةً و شقَّها. (محقّق)
    2. ـ تاریخ مدینه دمشق، ج 42، ص 475.
    3. ـ انتجی القومُ: تسارّوا الرَّجُلَ اَی: خصّه بمناجاته، اتّخذه نجیًّا.
    4. ـ تاریخ مدینه دمشق، ج 42، ص 315.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

151
  • [روایتی از أمیرالمؤمنین علیه السّلام در ذیل تفسیر ﴿یَا أیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إلَیکَ﴾]

  • در تفسیر المَنار، جلد 6، صفحۀ 470 در ضمن تفسیر آیۀ: [﴿يَـٰٓأَيُّهَا ٱلرَّسُولُ بَلِّغۡ مَآ أُنزِلَ إِلَيۡكَ﴾]1 آورده است که:

  • «و من هذا الباب ما ثبت فی الصّحیحین و السُّنن من سؤال بعض النّاس علیًّا المرتضی:

  •  هل خَصَّهم الرَّسولُ بشیءٍ من الوَحی أو علمِ الدِّین؟ یعنی: أهل البیت؛ و قد ورد فی ذلک روایاتٌ متعددة بألفاظٍ مختلفةٍ. منها قول أبی‌جُحَیفة لعَلیٍّ:

  •  هَلْ عندکم شیءٌ من الوَحی إلّاَ ما فی کتاب الله؟ قال عَلیٌّ [علیه السّلام]: ”لا والَّذی فَلَقَ الْحَبَّةَ‌ و بَرَأ النَّسَمَةَ! إلّاَ فَهْمًا یُعطیه اللهُ رجلًا فی القرآن، و ما فی هذه الصَّحیفَةِ!“

  •  قال السّائلُ: قلتُ: و ما فی هذه الصَّحیفة؟ قال: ”العَقلُ و فَکاکُ الأسیرِ و أن لا یُقتَل مسلمٌ بکافرٍ؛ و العَقلُ أیْ دِیَةُ القتل و فَکاک الأسیر.“»2

  •  [رسول خدا بی‌وضو نام حضرت علی را نمی‌بردند]

  •  در صفحۀ آخر کتاب شهاب‌ الثاقب فی ردّ النواصب، نظام العلماء حاج ملاّ محمود تبریزی گوید:

  •  «مرویّ است که جناب رسول خدا به منزل فاطمه زهراء تشریف آوردند، و

    1. ـ سوره المائدة (5) صدر آیه 67.
    2. ـ جنگ 16، ص 122.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

152
  • فرمودند: ”پسر عمویت کجاست؟“ عرض کردم: چرا اسم پسر عمویم را نبردید؟ فرمود: ”آب بیاور!“ پس حضرت فاطمه آب آورد، آن جناب وضو گرفت. فرمود: ”ای پارۀ جگرم! علی کجاست؟! ای دخترک من! چون بی‎وضو بودم نخواستم اسم علی را بی‎وضو به زبان بیاورم.“»1

  •  [توصیف عدیّ بن حاتم از کمالات أمیرالمؤمنین علیه السّلام]

  •  فی سفینة البحار، مجلّد 2، صفحة 170 فی باب عدیّ:

  •  «فی کتاب المحاسن والمساوی لإبراهیم بن محمّد البیهقی، أحدِ أعلام القرن الثالث و هو کتابٌ کتَبه فی أیّام المقتدر العباسیّ و یروِی عن المدائنی بلفظِ حدّثنا، و عن ابن السکّیت، و عن إبراهیم بن السّندی بن شاهک الّذی کان عند المأمون فی مقام أبیه السّندی عند هارون الرّشید؛ و کان من العلماء بأمر الدّولة.

  •  قال: و رُوِی أنَّ عَدِیَّ بن حاتَم دخَل علی معاویة بن أبی‌سفیان فقال: یا عَدِیُّ! أین الطَرَفات؟ (یعنی: بنیه، طریفًا و طارِفًا و طَرْفَةً.)

  •  فقال: قُتِلوا یومَ صفّین بین یدَی علیّ بن أبی‌طالب علیه السّلام.

  •  فقال: ما أنصَفَک ابنُ أبی‌طالب، إذ قدَّم بنیک وأخَّر بنیه! 

  •  قال: بل أنا ما أنصَفتُ علیًّا إذ قُتِل وبقیتُ!“

  • ***دور از حریم کوی تو شرمنده مانده‌امشرمنده مانده‌ام که چرا زنده مانده‌ام
  •  قال: صِفْ لی علیًّا! فقال: إن رأیتَ أن تُعفِینی. قال: لا أُعفِیک.

  •  قال: کان ـ و الله ـ بَعیدَ المُدَی وشدیدَ القُوَی! یقول عَدلًا و یَحکُم فَصلًا، تَنفَجرُ [تتفجّر] الحکمةُ مِن جوانبه، والعلمُ مِن نواحیه، یَستَوحِش من الدّنیا و زَهرَتِها، و

    1. ـ جنگ 13، ص 69.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

153
  • یَستَأنِس باللّیل و وَحشتِه، و کان ـ و الله ـ غزیرَ الدَّمعَةِ، طویلَ الفِکرَةِ، یُحاسِب نفسَه إذا خَلا، و یُقلِّب کفَّیه علی ما مَضَی، یُعجِبه مِن اللّباس القصیرِ، و من المعاش الخَشِن، و کان فینا کأحدِنا، یُجِیبنا إذا سألناه و یُدنِینا إذا أتَیناه، و نحن مع تَقریبِه لنا و قُربِه منّا لا نُکلِّمه لهَیبَتِه، و لا نَرفَع أعیُنَنا إلیه لعَظَمَتِه، فإن تبسّم فعَن اللُّؤلُؤِ المَنظوم، یُعظِّم أهلَ الدّین، یَتحبَّب إلی المساکین، لا یخاف القَوِیُّ ظُلمَه، و لا یَیأس الضعیفُ من عَدلِه.

  •  فأُقسِم! لقد رأیتُه لیلةً وقد مَثَلَ فی محرابه، و أرخَی اللّیلُ سِربالَه و غارَت نُجومُه، و دُموعُه تَتحادَر علی لِحیته و هو یَتَمَلمَل1 تَمَلمُلَ السّلیمِ،2 و یَبکِی بُکاءَ الحزین، فکأنّی الآن أسمَعه و هو یقول:

  •  ”یا دنیا! إلیَّ تعرَّضتِ أم إلیَّ أقبَلتِ؟ غُرِّی غیری، لا حانَ حِینُکِ، قد طلّقتُکِ ثلاثًا لا رجعةَ لی فیکِ، فعَیشُکِ حقیرٌ و خَطَرُکِ یَسیرٌ، آه مِن قلّةِ الزّاد و بُعدِ السّفَر و قلّةِ الأنیس!

  •  قال: فوَکَفَتْ عینا معاویة و جعَل یُنشِّفهما بکُمِّه، ثم قال: یَرحَم الله أبا‌الحسن! کان کذلک، فکیف صبرُک عنه؟

  •  قال: کصبرِ مَن ذُبِح وَلَدُها فی حَجرِها، فهی لا تَرقَی [تُرفَأ] دَمعَتُها و لا تَسکُن عَبرَتُها. قال: فکیف ذکرُک له؟

  •  قال: وهل یَترُکنی الدّهرُ أن أنساه.»3 ـ انتهی.4

    1. ـ تَمَلمَلَ: تقلّب علی فراشه مَرَضًا أو غمًّا؛ الجالسُ تَوَکَّأ مرّةً علی هذا الشقّ و مرّةً علی ذلک.
    2. ـ السَّلیم: (ج سَلمی) اللدیغ أو الجریح المشرف علی الهلاک، سمّوه به تَفَأّلًا بالسّلامة.
    3. ـ سفینة البحار، ج 6، ص 184.
    4. ـ جنگ 5، ص 131.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

154
  •  [راجع به تفسیر آیۀ نور]

  •  در [دیوان حمیری] صفحه 189 گوید:

  • ***«غَرَسَت نخیلٌ مِن سُلالة آدمَشرفًا فطاب بِفَخر طِیب المَولِد
  • ***زَیتونةٌ طَلَعَتْ فلا شرقیّةٌتُلقَی و لا غربیةٌ فی المَحتَدِ
  • ***ما زال یَـشرُق نورُها من زَیتهافوقَ السُهولِ و فوقَ صَمِّ الجَلْمَد
  • ***و سِراجُها الوِهاجُ أحمد و الّذییهدی إلی نَهج الطَّریق الأزهَد»
  •  و قال فی التعلیقة: «جاء فی کتاب المناقب، المجلّد 1، صفحة 280، نقلًا عن کتاب التوحید عن ابن بابویه بإسناده إلی الباقر علیه السّلام فی تفسیر قوله تعالی:

  • ﴿كَمِشۡكَوٰةٖ فِيهَا مِصۡبَاحٌ ٱلۡمِصۡبَاحُ فِي زُجَاجَةٍ ٱلزُّجَاجَةُ كَأَنَّهَا كَوۡكَبٞ دُرِّيّٞ يُوقَدُ مِن شَجَرَةٖ مُّبَٰرَكَةٖ زَيۡتُونَةٖ لَّا شَرۡقِيَّةٖ وَلَا غَرۡبِيَّةٖ يَكَادُ زَيۡتُهَا يُضِيٓءُ وَلَوۡ لَمۡ تَمۡسَسۡهُ نَارٞ نُّورٌ عَلَىٰ نُورٖ﴾.1

  • قال: ”نورُ: العلم فی صدرِ النّبیّ صلّی الله علیه و آله. ﴿ٱلۡمِصۡبَاحُ فِي زُجَاجَةٍ﴾، الزُّجاجةُ: صَدرُ علیٍّ علَّم النّبیُّ علیًّا فصار علمُ النّبیّ إلی صَدرِ علیٍّ. ﴿يُوقَدُ مِن شَجَرَةٖ مُّبَٰرَكَةٖ﴾: نورُ العلم. ﴿لَّا شَرۡقِيَّةٖ وَلَا غَرۡبِيَّةٖ﴾: لا یهودیّةٌ و لا نصرانیّةٌ. ﴿يَكَادُ زَيۡتُهَا يُضِيٓءُ وَلَوۡ لَمۡ تَمۡسَسۡهُ نَارٞ﴾، قال: یکاد العالِمُ مِن آل محمّدٍ یتکلّم بالعلم قبل أن یُسئَل. ﴿نُّورٌ عَلَىٰ نُورٖ ﴾: أی: إمامٌ مؤیّدٌ بنور العلم و الحکمةِ فی إثرِ إمامٍ من آل محمّد و ذلک مِن لَدُن آدمَ إلی أن تقوم الساعةُ، فهؤلاء الّذین جعَلهم اللهُ خلفاءَه فی أرضه و حُجَجَه علی خلقه، لا تخلوا الأرضُ فی کلّ عصرٍ من واحدٍ منهم.“» ـ انتهی.

    1. ـ سوره النّور (24) آیه 35.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

155
  •  و قد أورد العلامةُ الحلّیّ ـ رضوان الله علیه ـ فی کتابه نهج الحق، هذه الروایةَ بإختلافٍ بسیطٍ فی اللفظ و المعنی عن الحسن البصری، فلم یُنکِرها الفضلُ بن روزبهان فی کتابه إبطال الباطل، الّذی وضَعه للرّد علی نهج الحق؛ و أوردها العلّامةُ المرحوم الشیخُ محمّد حسن المظفّر فی کتابه دلائل الصدق، مجلّد 2، صفحة 201 و 202 مستندًا فی إیرادها إلی عدّةِ مصادر.1

  • [کلام أعمش به أبوحنیفه هنگام موت دربارۀ روایت: «أنا قَسیمُ النّار»]

  • أمالی شیخ طوسی، جلد 2، صفحۀ 241 با اسناد متّصل خود روایت می‌کند از حسن بن سعید نخعی ابن عمّ شریک:

  •  «قال: حدّثنی شَریکُ بن عبدالله القاضی، قال: حَضَرتُ الأعمَشَ فی عِلَّتِه الَّتی قُبِضَ فیها، فبَینا أنا عنده إذ دَخَلَ علیه ابنُ شُبرُمَةَ و ابنُ أبی‌لَیلَی و أبوحنیفةَ، فسَألوه عن حالِه فذَکَرَ ضَعفًا شدیدًا و ذَکَرَ ما یتخوَّف مِن خَطیئاتِه و أدرَکَته ذَمَّةٌ [رَنّةٌ] فبَکَی، فأقبَلَ علیه أبوحنیفةَ فقال: یا أبامحمَّدٍ! اتَّقِ اللهَ و انظُر لِنفسکَ! فإنَّکَ فی آخِرِ یومٍ مِن أیّامِ الدُّنیا و أوَّلِ یومٍ مِن أیّامِ الآخِرَةِ، و قد کُنتَ تُحَدِّثُ فی عَلیِّ بنِ أبی‌طالبٍ أحادیثَ [بأحادیث] لو رَجَعتَ عنها کان خَیرًا لَکَ.

  •  قال الأعمَشُ: مِثلُ ماذا یا نُعمانُ؟

  •  قال مِثلُ حدیثِ عَبایَةَ ”أنا قَسیمُ النّارِ.“

  •  قال: أوَ لِمِثلِی تَقولُ؟! یا یَهودیُّ! أقْعِدونی! سَنِّدونی! أقْعِدونی!

  •  حَدَّثَنی ـ و الَّذی إلیه مَصیری ـ موسَی بنُ طَریفٍ ـ و لَم أرَ أسَدِیًّا کان خیرًا مِنه ـ

    1. ـ جنگ 9، ص 70.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

156
  • قال: سَمِعتُ عَبایَةَ بنَ رِبعِیٍّ إمامَ الحَیِّ قالَ: سَمِعتُ عَلیًّا أمیرَالمُؤمنین علیه السّلام یَقولُ:

  • ”أنا قَسیمُ النّارِ، أقول: هَذا وَلِیِّی دَعِیه و هَذا عَدُوِّی خُذِیه.“»1

  •  روایت فوق را مناقب ابن شهر آشوب، جلد 2، صفحۀ 8 آورده است2.3

  •  [قصۀ دارَمیّة الحَجونِیّة با معاویه]

  • العقد الفرید، جلد 2، صفحۀ 113:

  •  «قصة دارَمیّة الحَجونِیّة مع معاویة»

  •  محصل قصّه آنکه معاویه چون حج نمود، در حجون منزل کرد و از دارمیّه حجونِیّه، که زنی بود، سؤال کرد و علّت حبّ أمیرالمؤمنین و بغض خود را از او پرسید، آن زن مردانه جواب گفت؛ رجوع شود4.5

    1. ـ الأمالی للطّوسی، ص 628.
    2. ـ مناقب آل أبی‌طالب علیهم السّلام، ابن شهر آشوب، ج 2، ص 157.
    3. ـ جنگ 5، ص 238.
    4. ـ جنگ 5، ص 178.
    5. ـ امام شناسی، ج 9، ص 95:
      «معاویه چون حج کرد، فرستاد در پى زنى که به او دارمیه حجونیه مى‌گفتند. دارمیّۀ زن سیاه چهره و ضخیمى بود، و از شیعیان على محسوب مى‌شد.
      معاویه به او گفت: حالت چطور است، اى دختر حام؟!
      دارمیه گفت: خوب است، و من از قبیله حام نیستم؛ من زنى هستم از بنى کنانة!
      معاویه گفت: راست گفتى! آیا مى‌دانى: من تو را براى چه امرى طلب کرده‌ام؟!
      دارمیه گفت: سبحان الله، من علم غیب ندارم.‌
      معاویه گفت: تو را طلبیده‌ام، تا از تو بپرسم: چرا على را دوست دارى، و مرا دشمن دارى؟! و چرا ولایت على را دارى، و با من سر عداوت و ستیزگى؟!
      دارمیه گفت: آیا از پاسخ این سؤال در مى‌گذرى؟ معاویه گفت: نه!
      دارمیّه گفت: حالا که تو دست‌بردار از شنیدن جوابت نیستى، فَإنِّی أحبَبتُ عَلِیًّا علَى عَدلِهِ فی الرَّعِیَّةِ، و قَسمِهِ بِالسَّویَّةِ، و أبغَضتُکَ على قِتالِ مَن هو أولَى بِالأمرِ مِنکَ، و طَلبِکَ ما لَیسَ لَکَ، و والَیتُ عَلِیًّا على ما عَقَدَ لَهُ رَسولُ اللهِ صلّى الله عَلَیهِ و آلِهِ مِنَ الوَلایَةِ یَومَ خُمٍّ بِمَشهَدٍ مِنکَ، و حُبِّهِ لِلمَساکینِ، و إعظامِهِ لأهلِ الدِّینِ، و عَادَیتُکَ على سَفکِ الدِّماءِ، و شَقِّکَ العَصا ، و جَورِکَ فی القَضاءِ، و حُکمِکَ بِالهَوَی. ـ الحدیث.*
      ”من على را دوست دارم به جهت آنکه در میان رعیّت به عدالت رفتار مى‌کند، و بیت‌المال را به طور مساوى تقسیم مى‌کند؛ و تو را دشمن دارم به جهت آنکه جنگ کردى با کسى که او سزاوارتر است به امر ولایت و حکومت از تو، و طلب کردى چیزى را که حق آن را نداشتى! و من ولایت على را دارم به جهت آنکه رسول خدا صلّى الله علیه و آله در روز خم در مرأى و منظر تو، عقد ولایت او را بست؛ و على را دوست دارم به جهت آنکه مساکین را دوست دارد، و اهل دین را بزرگ مى‌شمارد؛ و تو را دشمن دارم به جهت خون‌هایى که ریخته‌اى! و اجتماع مسلمین را شکستى و گسستى، و در قضاء و حکم ستم روا مى‌دارى، و از روى هواى نفس اماره خود حکم مى‌رانى! تا آخر حدیث که دنباله دارد.“
      *. الغدیر، ج 1، ص 208 و 209، از زمخشرى در ربیع الأبرار، در باب چهل و یکم. و در پاورقى گوید: ”این احتجاج به ألفاظ دیگرى در بلاغات النّساء، ص 72؛ و عقد الفرید، ج 1، ص 162، [عقد الفرید، ج 1، ص352]؛ و صبح الأعشى، ج 1، ص 259 آورده شده است‌.»

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

157
  •  [منع نمودن عمر از آوردن دوات و قلم]

  •  در پاورقی صفحۀ 117 شیعه در اسلام علاّمه طباطبایی ـ مد ظلّه ـ راجع به منع کردن عمر از آوردن دوات و کاغذ برای پیغمبر در مرض موت می‌فرماید:

  •  «این مطلب از البدایة و النهایة، جلد 5، صفحۀ 227؛ شرح [نهج البلاغه] ابن أبی‌الحدید، جلد 1، صفحۀ 133؛ الکامل فی التاریخ، جلد 2، صفحۀ 217؛ تاریخ طبری، جلد 2، صفحه 436 نقل شده است.»

  •  و در صفحۀ 118 از پاورقی گوید که:

  •  «عمر از وصیّت أبوبکر منع نکرد با آنکه أبوبکر در حال وصیّت بی‌هوش

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

158
  • شد! (الکامل ابن اثیر، جلد 2، صفحه 292؛ شرح [نهج البلاغه] ابن أبی‌الحدید، جلد 1، صفحۀ 54.)

  •  و گذشته از اینها خلیفۀ دوّم در حدیث ابن‌عباس می‌گوید:

  •  ”من فهمیدم که پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و ‌آله و سلّم می‌خواهد خلافت علی را تسجیل کند ولی برای رعایت مصلحت به هم زدم!“

  • شرح [نهج البلاغه] ابن أبی‌الحدید، جلد 1، صفحۀ 134 می‌گوید:

  •  ”خلافت از آن علی بود، ولی اگر به خلافت می‌نشست، مردم را به راه حق وادار می‌کرد، و قریش زیر بار آن نمی‌رفتند؛ از این روی وی را از خلافت کنار زدیم!“ (تاریخ یعقوبی، جلد 2، صفحۀ 211.)»

  • شیعه در اسلام علاّمه طباطبایی، صفحۀ 119:

  •  «أبوبکر با کسانی که از دادن زکات امتناع ورزیدند دستور جنگ داد، و گفت: ”اگر عقالی را که به پیغمبر خدا می‌دادند به من ندهند با ایشان می‌جنگم.“

  •  پاورقی: البدایة و النهایة، جلد 6، صفحۀ 311.»1

  •  [احتجاج ابن عبّاس به معاویه راجع به حقانیّت أمیرالمؤمنین علیه السّلام]

  •  در صفحۀ 236 از کتاب سلیم بن قیس، من جمله احتجاجات ابن عبّاس به معاویه را راجع به حقانیّت أمیرالمؤمنین، نقل می‌کند تا آنکه می‌گوید:

  •  «یا معاویةُ! أما علمتَ أنّ رسولَ ‌الله صلّی الله علیه و آله و سلّم حین بَعَثَ إلی مؤتَةَ، أمَّرَ علیهم جعفرَ بن ابی‌طالب؟! ثم قال: ”إن هَلَکَ جعفرٌ، فزیدُ بن حارثةِ. فإن هَلَکَ زیدٌ، فعبدُالله بن رواحة.“ و لم یَرضَ لَهم أن یختاروا لأنفسهم! أفکان یَترُک أُمّتَه لا یبیّن لهم خلیفتَه فیهم؟! بلَی ـ و اللهِ ـ ما تَرَکَهم فی عَمیاءَ! و لا شُبهَةٍ...» ـ الخ.

    1. ـ جنگ 9، ص 6.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

159
  •  [قضایای بعد از رحلت رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم]

  •  در صفحۀ 249 تا صفحۀ 257 از کتاب سلیم بن قیس، راجع به قضایای وارده بعد از رحلت رسول ‌الله و کشف بیت فاطمه و قضیۀ فدک مطالبی وارد است. و نیز از صفحۀ 24 إلی صفحۀ 89 راجع [به] برگرداندن خلافت از بنی‌هاشم بعد از رحلت [رسول خدا] و اشعار عبّاس: «ما کنت أحسب هذا الأمر منحرفًا» ـ الخ، مطالبی است.1

  •  در اینکه أبوبکر و عمر راضی نبودند به ‌هیچ‌وجه خلافت به أمیرالمؤمنین برسد

  •  در کتاب شیعه در اسلام سبط، در پاورقی صفحۀ 40، راجع به علت برگردانیدن خلافت از أمیرالمؤمنین علیه السّلام گوید:

  •  «طبری در تاریخ [خود] جلد 3، صفحۀ 289، گفتگویی را میان عمر و ابن‌عباس نقل کرده تا آنکه گوید:

  •  عمر گفت: ”یا بن عبّاس! أتَدرِی ما منع قومَکم منکم بعد محمّدٍ؟!“

  •  فکرهتُ أن أُجیبه، فقلتُ: ”إن لم أکن أدری فأمیرالمؤمنین یُدرِینی!“

  •  فقال عُمَرُ: ”کرهوا أن یجمعوا لکم النبوّةَ و الخلافةَ، فتبجّحوا علی قومکم بَجَحًا بَجَحًا، فاختارت قریشٌ لأنفسها فأصابت و وفّقت!“

  •  فقلتُ: ”یا أمیرَالمؤمنین! إن تأذن لی فی الکلام و تَمِطْ2 عنّی الغضبَ، تکلّمتُ.“ 

  •  فقال: ”تکلَّمْ یابن عبّاس!“

  • فقلتُ: ”أمّا قولُک یا أمیرالمؤمنین! اختارت قریشٌ لأنفسها فأصابت و

    1. ـ جنگ 9، ص 7.
    2. ـ أقرب الموارد: «ماط عنّی یمیط: تنحّی و بَعُد؛ لازمٌ و متعدٍّ.» (محقّق)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

160
  • وفّقت؛ فلو أنّ قریشًا اختارت لأنفسها حیث اختار اللهُ عزّ وجلّ لها لکان الصّوابُ بیدها غیرَ مردودٍ و لا محسودٍ...“ ـ الخ.» تمام مطالب در تاریخ طبری، جلد 3، صفحه 289 است.

  •  جرجی زیدان در تاریخ التمّدن الاسلامی، جلد 1، صفحۀ 53 گوید:

  •  «و الظاهرُ من أقوالِ عُمَرَ و غیره فی مواقفَ مختلفةٍ، أنّهم رأوا بنی‌هاشم قد اعتزّوا1 بالنّبوة، لأنّ النبّیّ منهم؛ فلم یستحسنوا أن یضیفوا إلیها الخلافةَ.»

  •  در تاریخ ابن خلدون، جلد 3، صفحۀ 171 گوید:

  •  «وفیما نقله أهلُ الآثار: إنّ عُمَرَ قال یومًا لِابن عباس: ”إنّ قومَکم (یعنی قریشًا) ما أرادوا أن یجمعوا لکم (یعنی بنی‌هاشم) النّبوّةَ و الخلافةَ، فتحموا علیهم.“»

  •  و در صفحه 41 در پاورقی گوید:

  •  «ابن عبدربّه در عقدالفرید، جلد 3، صفحه 77 گوید: و قال عبدُالله بن عبّاس: ماشیتُ عُمَرَ بن الخطّاب یومًا فقال لی: ”یا بن عبّاس! ما یمنع قومَکم منکم و أنتم أهلُ البیت خاصّة؟!“

  •  قلتُ: لا أدری.

  •  قال: ”لکننّی أدری؛ إنّکم فضّلتموهم بالنّبوة، فقالوا: إن فُضِّلوا بالخلافة مع النبوّة لم یُبقُوا لنا شیئًا؛ و إنّ أفضلَ النّصیبَین بأیدیکم! بل ما أخالها إلّا مجتمعةً لکم و إن نزَلت علی رَغمِ قریش!“»

  • أقول: عمر در بسیاری از موارد می‌گفت که: قریش زیر بار علی نمی‌رفتند؛ و یا آنکه به انصار در سقیفه می‌گفت: هیچ‌گاه عرب راضی نیست خلافت در شما

    1. ـ أقرب الموارد: «اعتزّ بفلانٍ: عدّ نفسه عزیزًا به؛ و أیضًا اعتزّ بفلانٍ: تشرَّفَ.» (محقّق)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

161
  • باشد و پیغمبر از قریش باشد!

  •  البته مقصود عمر از قریش در جملۀ اول، و از عرب در جملۀ دوّم خود اوست! او در بسیاری از موارد از رفیق خودش تعبیر به قریش یا تعبیر به عرب نموده است! و از روی مطالب فوق استفاده می‌شود که روایتی را که أبوبکر از رسول خدا نقل کرده که: 

  •  ”هیچ‌گاه نبوّت و خلافت در یک قوم جمع نمی‌شوند.“ این روایت ساختگی خود آنهاست، روی حس عصبیت.

  •  در صفحۀ 552 از غایة المرام، سطر 3 به بعد:

  •  «أبوبکر به أمیرالمؤمنین [علیه السّلام] می‌گوید: لقد سمعتُ رسولَ الله یقول بعد هذا: ”إنّا أهل بیت اصطفانا الله تعالی و اختار لنا الآخرةَ علی الدّنیا؛ فإنّ الله لم یکن یجمع لنا أهلَ البیت النبوّةَ و الخلافةَ.“

  •  فقال علیٌّ علیه السّلام: ”هل أحدٌ من أصحاب رسول الله شهد هذا معک؟!

  •  فقال عُمَرُ: صدَق خلیفةُ رسول الله قد سمعتُه منه کما قال!

  •  قال: و قال أبو‌عبیده و سالم مولی حذیفة و معاذُ بن جبل: قد سمعنا ذلک مِن رسول الله. ـ الحدیث.»1

  • قضیه بریدۀ اسلمی که هنگام غصب خلافت أبوبکر در شام بود، پس از آن به مدینه برگشت و چون أبوبکر را متصدّی دید، اعتراض کرد و گفت: «تو همان کسی نبودی که به علی بن أبی‌طالب به فرمایش پیغمبر با وصف به أمیرالمؤمنین سلام کردی...» تا آنکه به او گفتند: خلافت و نبوّت در یک خانواده جمع نمی‌شود! و بریده این آیه را خواند: ﴿أَمۡ يَحۡسُدُونَ ٱلنَّاسَ عَلَىٰ مَآ ءَاتَىٰهُمُ ٱللَهُ مِن فَضۡلِهِۦ فَقَدۡ ءَاتَيۡنَآ

    1. ـ غایةالمرام، ج 5، ص 318.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

162
  • ءَالَ إِبۡرَٰهِيمَ ٱلۡكِتَٰبَ وَٱلۡحِكۡمَةَ وَءَاتَيۡنَٰهُم مُّلۡكًا عَظِيمٗا﴾1 بیان شد که: استدلال أبوبکر روز سقیفه علیه انصار به قرابت با رسول خدا بود؛ و این، معنایش اتّحاد و وحدت نبوّت و خلافت است. به صفحۀ 8 از الإمامة و السّیاسة مراجعه شود.

  •  [شواهدی از کلمات أمیرالمؤمنین علیه السّلام راجع به تعدّی قریش به حق آن حضرت]

  •  شواهدی از کلمات و خطب مولا أمیرالمؤمنین، راجع به تعدّی قریش و تجاوز آنها به حقّ حضرت، بعد از رسول ‌الله و رقابت قومی؛ و راجع به تجزیه و تحلیل این حدیث مجعول [انَّ الله لم یَجْمع لنا اَهل البیت النبوةَ و الخلافَة]:

  •  1. أمیرالمؤمنین علیه السّلام در کتاب سلیم بن قیس ادلّه‌ای اقامه می‌فرماید؛ به کتاب سلیم بن قیس، صفحه 117و صفحه 119 و صفحه 165 مراجعه شود.

  •  2. در پاورقی صفحۀ 42، از کتاب شیعه در اسلام سبط، راجع به آنکه خلافت را بعد از رحلت رسول خدا از أمیرالمؤمنین علیه السّلام به غصب ربودند، از نهج البلاغة شواهدی آورده است.گوید:

  •  «علی علیه السّلام در نهج البلاغة، جلد 1، صفحۀ 24 می‌فرماید:

  • ”زَرَعوا الفجورَ و سَقَوا [سقوه] الغُرورَ و حَصَدوا الثُّبورَ، لا یُقاسُ بآل محمّدٍ صلّی الله علیه و آله مِن هذه الأُمّة أحدٌ.“

  • تا آنکه فرماید: ”الآنَ إذ رَجَعَ الحقُّ إلی أهلِه و نُقِل إلی مُنتَقلِه.“»2

  • 3. و در [نهج‌ البلاغة] جلد 1، صفحۀ 37 فرماید:

  • «فو الله! مازلتُ مَدفوعًا عن حقّی، مُستَأثَرًا علیَّ مُنذُ قَبَضَ اللهُ نبیَّه صلّی الله

    1. ـ سوره النّساء (4) آیه 54.
    2. ـ نهج البلاغة (عبده)، ج 1، ص 30.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

163
  • علیه و آله، حتّی یوم النّاس هذا.»1

  • 4. و در جلد 2، صفحۀ 48 فرماید:

  • «حتّی إذا قَبَضَ اللهُ رسولَه صلّی الله علیه وآله، رَجَعَ قومٌ علی الأعقاب، و غالتهم السُّبُلُ، واتَّکلوا علی الوَلائج، و وَصَلوا غیرَ الرَّحِم، و هَجَروا السبَبَ الّذی أُمِروا بِمَوَدّتِه، و نَقَلوا البِناءَ عن رَصِّ أساسِه فبَنَوه فی غیرِ موضعه. معادنُ کلِّ خطیئةٍ، و أبوابُ کلِّ ضاربٍ فی غَمرَةٍ، قد مارُوا فی الحَیرَة و ذَهَلوا فی السَّکرَة، علی سُنَّةٍ مِن آلِ فرعونَ، مِن مُنقطعٍ إلی الدّنیا راکنٍ أو مُفارقٍ للدّینِ مُباینٍ.»2

  • 5. و در جلد 2، صفحۀ 227 فرماید:

  • «اللهمّ! إنّی أستَعدِیک علیٰ قریشٍ (و مَن أعانهم) فإنَّهم قد قَطَعوا رَحِمی، و أکفَؤوا إنائی، و أجمَعوا علی منازَعَتی، حَقًا کنتُ أولَی به مِن غیری و قالوا: ”ألا إنَّ فی الحقِّ أن تأخُذه و فی الحقّ أن تُمنَعَه، فاصْبِر مغمومًا أو مُتْ مَتأسِّفًا!“ فنظرتُ فإذا لیس لی رافِدٌ و لا ذابٌّ و لا مُساعِدٌ إلّا أهلَ بیتی، فضَنَنتُ بهم عن المَنیَّةِ، فَأغضَیتُ عَلَی القَذَی، و جَرِعتُ رِیقِی علی الشّجا، و صَبَرتُ مِن کَظمِ الغَیظِ علی أمَرَّ مِنَ العَلقَمِ، و آلَمَ لِلقَلبِ مِن حَزِّ الشِّفارِ.»3و4

  • [وجوه عدم قیام أمیرالمؤمنین بعد از رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم]

  •  در شرح روضۀ کافی ملاّ صالح مازندرانی (ره) در جلد 11، صفحۀ 281، هفت وجه و سبب بیان می‌کند، در جهت عدم قیام أمیرالمؤمنین علیه السّلام با

    1. ـ همان مصدر، ص 42.
    2. ـ نهج البلاغة (عبده)، ج 2، ص 36.
    3. ـ همان مصدر، ص 202.
    4. ـ جنگ 9، ص 10.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

164
  • شمشیر بعد از رحلت رسول خدا؛ و وجه پنجم را عدم تمکّن آن حضرت قرار داده است؛ همچنان‌که رسول خدا [صلّی الله علیه و آله و سلّم] به عبدالله بن اُبیّ که عائشه را قذف کرد، حدّ قذف جاری ننمودند؛ و ملاّ صالح چنین گوید:

  • «و أمّا خامسًا: فلأنَّ العیاضَ شارحَ مُسلمٍ نقَل فی حدیث الإفک عن بعض علمائکم: أنَّ النبیَّ صلّی الله علیه و آله إنّما لم یَحُدّ عبدَ الله بن أُبَیّ، رأسَ المنافقین بالافتراء علی زَوجته عائشةَ؛ لأنّه کانت له مَنعَةٌ منه، و یخشَی من إقامته افتراقَ الکلمة و ظهورَ الفتنة.

  •  فإذا جاز للنَّبیِّ صلّی الله علیه و آله وسلّم تَرکُ الحدّ لخوف الفتنة مع کثرةِ أعوانه و أنصاره، فقد جاز لعلیٍّ علیه السّلام ترکُ المحاربة و المقاتلة مع عدم المعاون لمثل ذلک.»1

  •  [علّت عدم قیام أمیرالمؤمنین بعد از رحلت رسول خدا]

  •  1. در نهج البلاغۀ ملاّ فتح الله، صفحۀ 84، حضرت می‌فرماید:

  •  «علّت عدم قیام من بر علیه أبوبکر آن بود که غیر از اهل بیت هیچ معینی نداشتم.»2

  •  2. خطبه دیگری است در نهج البلاغه، صفحۀ 243 و صفحۀ 90 در ذم خوارج که دلالت دارد در صورت عدم تمکّن از تشکیل حکومت عدل انسان نباید اختلال کند و خروج از تحت حکومت جور در این صورت غلط است.

  •  3. در غایة المرام، صفحۀ 550 ضمن روایت مفصّلی که از سلیم بن قیس نقل می‌کند، می‌گوید که:

    1. ـ جنگ 14، ص 56.
    2. ـ تنبیه الغافلین و تذکرة العارفین، ج 1، ص 198.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

165
  •  «رسول خدا در مرض موت فرمودند: ... ثمّ أقبَلَ النّبیّ صلّی الله علیه و آله و سلّم علیٰ علیٍّ علیه السّلام و قال:

  • ”یا أخی! إنّک ستَلقَی بعدی مِن قریش شِدّةً من تظاهُرِهم علیک و ظلمِهم لک، فإن وجدتَ أعوانًا علیهم فجاهِدْهم و قاتِلْ مَن خالفک بمَن وافَقَک؛ و إن لم تجِدْ أعوانًا فاصْبِرْ و کُفَّ یدَک و لا تُلقِ بها إلی التّهلُکَة! فإنّک بمَنزلةِ هارون مِن موسی و لک بهارون أُسوةٌ حَسَنةٌ؛ إنّه قال لموسی: ﴿إِنَّ ٱلۡقَوۡمَ ٱسۡتَضۡعَفُونِي وَكَادُواْ يَقۡتُلُونَنِي﴾.“»

  • 4. در غایة المرام، صفحۀ 568، در این موضوع از طریق عامّه، 12 حدیث؛1 و در صفحۀ 570 از طریق خاصّه، 10 حدیث آورده است.2

  •  5. در جلد 20 از شرح نهج البلاغة ابن أبی‌الحدید (20 جلدی)، صفحۀ 326، ضمن حِکَم منسوبۀ به أمیرالمؤمنین علیه السّلام، در تحت شمارۀ 736 می‌گوید که:

  •  «از جمله کلمات آن حضرت است: قال لی رسولُ الله صلّی ‌الله ‌علیه ‌و ‌آله: ”إن اجتمعوا علیک فاصنَعْ ما أمَرتُک! و إلّا فَألصِقْ کَلْکَلَک بالأرض! فلمّا تفرَّقوا عنّی جررتُ علی المکروه ذَیلی، و أغضَیتُ علی القَذَی جَفْنی، و ألصَقتُ بالأرض کَلْکَلی.“ (کلکل: الصّدر أو ما بین التّرقُوّتَین، من الفرس ما بین مِحزَمه إلی ما مسّ الأرضَ منه، إذا ربَض؛ ج کلاکل) با آن قوم کارزار کن! و الاّ اگر یار کافی پیدا ننمودی، با آنها قتال مکن.»3

  • [نجوای أمیرالمؤمنین با رسول خدا هنگام دفن حضرت زهرا]

  • «السّلامُ علَیکَ یا رَسولَ اللَه! عنِّی و عن ابنَتِک، النّازِلةِ فی جِوارِک، و السَّریعةِ

    1. ـ غایة المرام، ج 5، ص 314.
    2. ـ غایة المرام، ج 6، ص 24.
    3. ـ جنگ 9، ص 38.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

166
  • اللِّحاقِ بک، قَلَّ یا رسولَ اللَهِ! عن صَفیَّتِک صَبری و رَقَّ عنها تَجَلُّدی! إلّا أنّ لی فی التّأسِّی بعَظیمِ فُرقَتِک و فادِحِ مُصیبَتِک مَوضِعَ تَعَزٍّ؛ فلَقَد وَسَّدتُک فی مَلحودَةِ قَبرِک و فاضَتْ بَینَ نَحرِی و صَدرِی نفسُک! ﴿إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّآ إِلَيۡهِ رَٰجِعُونَ﴾1

  •  فلَقَدِ اسْتُرجِعَتِ الوَدیعَةُ و أُخِذَتِ الرَّهینَةُ! أمّا حُزنی فَسَرمَدٌ، و أمّا لَیلِی فمُسَهَّدٌ، إلَی أن یَختارَ اللَهُ لی دارَکَ الّتی أنت بها مُقیمٌ؛ و سَتُنَبِّئُکَ ابْنَتُکَ بتَضافُرِ أُمَّتِکَ علَی هَضمِها، فأحْفِها السُّؤالَ و استَخبِرها الحالَ؛ هذا و لَم یَطُلِ العَهدُ و لَم یَخلُ مِنکَ الذِّکرُ!

  •  و السّلامُ علَیکما سلامَ مُوَدِّعٍ لا قالٍ و لا سَئِمٍ، فإنْ أنصَرِفْ فلا عن مَلالَةٍ، و إنْ أقُمْ فلا عَن سوءِ ظَنٍّ بما وَعَدَ اللَهُ الصّابِرینَ.»2و3

  •  خطبۀ شقشقیّه أمیرالمؤمنین علیه السّلام

  •  و مِن خطبةٍ له و هی المَعروفةُ بالشِّقشِقیّة:

  • «أما و اللَهِ! لقَد تَقَمَّصَها ابنُ أبی‌قُحافَةَ، و إنّهُ لَیَعلَمُ أنّ مَحَلِّی مِنها مَحَلُّ القُطبِ مِن الرَّحَی، یَنحَدِرُ عَنِّی السَّیلُ و لا یَرقَی إلی الطَّیرُ، فسَدَلْتُ دونَها ثَوبًا و طَوَیتُ عَنها کَشحًا. و طَفِقتُ أرتَئِی بَینَ أن أصولَ بیَدٍ جَذّاءَ أو [أصبِرَ علَی] طَخیَةٍ عَمیاءَ، یَهرَمُ فیها الکَبیرُ، و یَشیبُ فیها الصَّغیرُ، و یَکدَحُ فیها مُؤمِنٌ، حتّی یَلقَی رَبَّهُ؛ فرَأیتُ أنَّ الصّبرَ علَی هاتا أحجَی، فصَبَرْتُ و فی العَینِ قَذًی و فی الحَلقِ شَجًا. أرَی تُراثی نَهبًا، حتّی مَضَی الأوّلُ لسَبیلِه فأدلَی بِها إلی فُلانٍ بَعدَهُ.

    1. ـ سوره البقرة (2) ذیل آیه 156.
    2. ـ نهج البلاغة (عبده)، ج 2، ص 182؛ شرح نهج البلاغة، ابن أبی‌الحدید، ج 10، ص 265.
    3. ـ جنگ 2، ص 12.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

167
  • (ثُمّ تَمَثَّلَ بقَولِ الأعشَی:)

  • ***شَتّانَ ما یَوْمی علَی کورِهاو یَـومُ حَیّـانَ أخِـی جـابِرِ
  •  فَیا عَجَبًا! بَینا هُوَ یَستَقیلُها فی حَیاتِه، إذ عَقَدَها لآخَرَ بَعدَ وَفاتِه! لَشَدَّ ما تَشَطَّرا ضَرعَیْها، فصَیَّرَها فی حَوزَةٍ خَشناءَ، یَغلُظُ کُلامُها و یَخشُنُ مَسُّها و یَکثُرُ العِثارُ فیها و الاعتِذارُ مِنها. فَصاحِبُها کَراکِبِ الصَّعبَةِ، إن أشنَقَ لَها خَرَمَ و إن أسلَسَ لَها تَقَحَّمَ. فمُنِیَ النّاسُ ـ لَعَمرُ اللَهِ! ـ بخَبطٍ و شِماسٍ و تَلَوُّنٍ و اعتِراضٍ. فصَبَرتُ علَی طولِ المُدَّةِ و شِدَّةِ المِحنَةِ، حتّی إذا مَضَی لسَبیلِه جَعَلَها فی جَماعَةٍ زَعَمَ أنّی أحَدُهُم.

  •  فَیا لَلّهِ و لِلشّورَی! متَی اعتَرَضَ الرَّیبُ فیَّ مَعَ الأوّلِ مِنهُم، حتّی صِرتُ أقرَنُ إلی هَذِه النّظائرِ؛ لَکِنّی أسفَفْتُ إذ أسَفُّوا و طِرتُ إذ طارُوا.

  •  فصَغا رَجُلٌ مِنهُم لضِغْنِه، و مالَ الآخَرُ لصِهْرِه مَعَ هَنٍ و هَنٍ، إلَی أن قامَ ثالِثُ القَومِ نافِجًا حِضنَیْهِ بَینَ نَثیلِه و مُعتَلَفِه، و قامَ مَعَهُ بَنو أبیهِ یَخضَمونَ مالَ اللَهِ خِضمَةَ الإبِلِ، نِبتَةَ الرَّبیعِ، إلی أنِ انْتَکَثَ علَیهِ فَتلُهُ، و أجهَزَ علَیهِ عَمَلُه و کَبَتْ بِه بِطنَتُه.

  •  فَما راعَنی إلّا و النّاسُ کعُرْفِ الضَّبُعِ إلَیّ، یَنثالونَ علَیَّ مِن کُلِّ جانِبٍ، حتّی لقَد وُطِئَ الحَسَنانِ و شُقَّ عِطْفایَ، مُجتَمِعینَ حَولِی کرَبیضَةِ الغَنَمِ. فلَمّا نَهَضتُ بالأمرِ نَکَثَت طائفَةٌ و مَرَقَت أُخرَی و قَسَطَ آخَرونَ؛ کأنّهُم لَم یَسمَعوا اللَهَ سُبحانَهُ یَقولُ: ﴿تِلۡكَ ٱلدَّارُ ٱلۡأٓخِرَةُ نَجۡعَلُهَا لِلَّذِينَ لَا يُرِيدُونَ عُلُوّٗا فِي ٱلۡأَرۡضِ وَلَا فَسَادٗا وَٱلۡعَٰقِبَةُ لِلۡمُتَّقِينَ﴾.1 بَلَی، و اللَهِ! لقَد سَمِعوها و وَعَوْها، ولَکِنّهُم حَلِیَتِ الدُّنیا فی أعیُنِهِم و راقَهُم زِبرِجُها!

  • أما! و الّذی فَلَقَ الحَبَّةَ و بَرَأ النَّسَمَةَ، لَولا حُضورُ الحاضِرِ و قیامُ الحُجَّةِ بوُجودِ النّاصِرِ، و ما أخَذَ اللَهُ علَی العُلَماء أن لا یُقارُّوا علَی کِظَّةِ ظالِمٍ و لا سَغَبِ مَظلومٍ،

    1. ـ سوره القصص (28) آیه 83.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

168
  • لألقَیْتُ حَبلَها علَی غارِبِها و لسَقَیتُ آخِرَها بکَأسِ أوّلِها، و لألفَیتُم دُنیاکُم هَذِه أزهَدَ عِندی مِن عَفطَةِ عَنْزٍ!»

  • قالوا: و قامَ إلیه رَجُلٌ مِن أهلِ السَّوادِ عِندَ بُلوغِه إلی هَذا المَوضِعِ مِن خُطبَتِه فَناوَلَهُ کِتابًا، [قیلَ: إنّ فیهِ مَسائلَ کانَ یُریدُ الإجابَةَ عَنها] فأقبَلَ یَنظُرُ فیهِ، [فلَمّا فَرَغَ مِن قِرائَتِهِ] قالَ لَهُ ابنُ عَبّاسٍ: یا أمیرَالمُؤمنینَ! لَوِ اطَّرَدَتْ خُطبَتُکَ مِن حَیثُ أفْضَیتَ!

  •  فقالَ: ”هَیهاتَ یا ابنَ عَبّاسٍ! تِلکَ شِقشِقَةٌ هَدَرَت، ثُمّ قَرَّت.“

  •  قالَ ابنُ عَبّاسٍ: فوَ اللَهِ! ما أسَفتُ علَی کَلامٍ قَطُّ کَأسَفی علَی هَذا الکَلامِ، ألّا یَکونَ أمیرُالمُؤمنینَ علیه السّلام بَلَغَ مِنهُ حَیثُ أرادَ!1

  •  [لغت:]

  •   رَقِیَ ـَ رَقیًا: صَعِدَ. طَوَی الثَّوب: ضدّ نشره. الکَشحُ: ما بین السُّرَّة و وسط الظَّهْر. طَوَی کَشحًا: أعْرَضَ. رَتَأ: انطلق. صال ـُ : قهَر. الطِخیَة: الظلمة. یَکْدَح: یثقل. أدْلَی: ألقَی. کُورٌ: سرج الدّابّة أو جهاز النّاقة. تشطَّر: قَسّمَ. الشَّطر من النّاقة: خِلفین. حوزة: مکان. کُلامُها: الأرض الغلیظ. العِثار: السّقوط. الصَّعبة: البعیر الّذی لیس بذَلول. أشنَقَ: أخذ عِنانه حتّی یلصقَ اُذناه بقادم السّرج. خَرَمَ: ثَقُب. أسلَسَ: أرْخَی. تقحّمَ الفرسُ براکبه: ألقاه علی وجهه. مَنَی یَمنو مَنوًا الرّجل بکذا: ابتلاه و اختبره. مُنِیَ: اُبتَلی. الخَبْط: أیسر علی غیر جادة. شَمَسَ ـُ شُموسًا و شِماسًا الفرسُ: کان لا یمکِّن أحدًا من رکوبه أو إسراجه و لا یکاد یستقرّ، فهو شُموس. أسَفّ الطّائرُ: دنی إلی الأرض. صَغَی: مال. الضِغن: هو الحِقد. نَفَجَ: فخَرَ بما لیس عنده. حِضْن: ما بین الإبط و

    1. ـ نهج البلاغة (عبده)، ج 1، ص 30؛ شرح نهج البلاغة، ابن أبی‌الحدید، ج 1، ص 151.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

169
  • الکَشح. النَّثیل: الرَّوث. اعتلفت الدّابّة: أکلت. خَضَم: أکَلَ بأقصی أضراسه. إنتکث فتله: انتقض. کَبّ: ألقی علی وجهه. العُرف: الشَّعر النّابت فی رقبة الفرس. ینثالون: یتثابعون مزدحمین. مَرَقَ: خرج من الدّین. قَسَطَ: جار. کِظَّه: امتلاء البطن. سَغَب: جوع1.2

    1. ـ جنگ 2، ص 13.
    2. ـ امام شناسی، ج 8، ص 126:
      «آگاه باشید! که: أبوبکر پسر أبوقحافه، جامه امارت را پوشید و خلعت امامت را در بر کرد، در حالى‌که به خوبى مى‌دانست نسبت و منزله من براى خلافت، نسبت و منزله قطب آسیاست براى آسیا که مدار گردش آسیا به آن محور است، و در صورت فقدان محور و قطب آن، آسیا جز سنگ گران و بى‌خاصیّت چیزى نیست. علوم و معارف و فیض الهى به تمام امَّت و افراد بشر در آئین اسلام از فراز کوه و قلّه وجود دانش من، همچون سیل سرازیر مى‌شود، و از بلندى به نشیب مى‌ریزد. و هیچ مرغ و پرندۀ بلند پروازى نمى‌تواند در اوج حرکت خود به کهکشان رفیع من برسد، و خود را هم‌میزان و هم‌افق من قلمداد کند.
      چون أبو‌بکر را ملبّس به لباس خلافت دیدم، جامه خلافت را انداختم، و پهلوى خود را از قبول آن تهى کردم، و در اندیشه و تفکّر فرو رفتم که: آیا آماده براى حمله و غلبه بر خصم، با دست بریده و قطع شده گردم، و مطالبه حقّ خود را که حقّ جمیع امَّت اسلام و تمام افراد بشر است، بکنم؟ و یا اینکه شکیبایى را پیشه ساخته و بر ظلمت ابهام و کورى ظلالت صبر کنم؟ آن تاریکى و ظلمتى که بزرگان را پیر، فرسوده و فرتوت مى‌نماید، و خردسلان را سپید موى مى‌کند، و مؤمن را در زندگى توأم با رنج و الَم مى‌اندازد، تا عمرش را سپرى کرده، رخت از جهان بربندد و به ملاقات پروردگارش برسد.
      پس چون تأمّل کردم به این نتیجه رسیدم که صبر و شکیبایى بر این صورت دوّم عاقلانه‌تر است. فلهذا صبر را پیشه ساختم، در حالی‌که در چشمم خار خلیده، و در گلویم استخوان گیر کرده بود.
      من میراث نبوّت رسول خدا را که به منصب امامت به من ارث رسیده بود، تاراج شده یافتم. تا اینکه أبو‌بکر اوَّلین غاصبِ خلافت، راه طىّ شده را به پایان رسانیده و درگذشت، و پس از خود خلافت را به عُمَر بن خطّاب به عنوان پرداخت رِشوه و اداى حقّ او که در گیرودارِ سقیفه و به روى کار آوردن او تلاش مى‌کرد، ادا کرد. (در اینجا أمیرالمؤمنین علیه السّلام به شعر أعْشىٰ [ادامه در صفحه بعد]

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

170
  • ...1

    1. [ادامه تعلیقه صفحه قبل] شاعر، به عنوان شاهد تمثّل جست:)
      ”چقدر فرق و تفاوت است میان حالت من در آن روزى که بر سر کوهان شتر در گرماى هوا و تابش آفتاب طىّ طریق مى‌نمودم، و میان آن روزى که ندیم حَیّان، برادر جابر بودم، و غرق در ناز و نعمت بوده و در کمال آسایش مى‌زیستم.“
      اى شگفتا! که با وجود آنکه او در زمان حیات خود، فسخ بیعت خود را از مردم مى‌خواست، ”وَ أقِیلونى أقِیلونى فَلَسْتُ بِخَیْرِکُمْ وَ عَلِىٌّ فیکُمْ“* سر مى‌داد، با وصیّت‌ خود، گره پیمان خلافت را بعد از مرگ خود براى عُمَر بست. سوگند که این دو نفر محکم و استوار دو پستان خلافت را بین خود قسمت کرده و هر کدام با قدرتى هر چه تمام‌تر آنچه توانستند شیر آن را دوشیدند! پس خلافت را در زمین و محلّ سنگلاخ و ناهموارى قرار داد، که سنگ قلوه‌هاى آن غلیظ و درشت بود، و دست زدن به آن زبر و خشن، و لغزش و خطایش بسیار، و اعتذار و عذر خواهیش فراوان.
      فعلی‌هذا مصاحب و هم‌برخورد با این مرد خَشِن و غَلیظُ القلب، همانند مرد سوار بر شتر سرکش بود؛ که اگر زمام آن را به طرف خود مى‌کشید تا متعادل کند و تند نرود، بینیش پاره مى‌شد؛ و اگر او را آزاد و رها مى‌کرد، چنان تند مى‌رفت که یکباره خود و صاحبش را در مَهْلَکه مى‌انداخت.
      سوگند به خدا! که مردم در آن هنگام به اعوجاج و انحراف، و سرکشى و عدم تمکین، و تلوّن و دگرگونى، و حرکت و سیر در غیر راه مستقیم، مبتلا و گرفتار شدند.
      آرى، من با وجود طول مدّت، و شدّت محنت و سختى‌هاى وارده صبر کردم، تا اینکه او هم راهش را طىّ کرده و درگذشت، و خلافت را در میان جماعتى قرار داد که مى‌پنداشت، من هم یکى از آنها هستم.
      پس اى خداوند بیا و به فریاد ما برس از این مجالس شورایى که تشکیل مى‌شود! در آن شورایى که درباره من و اوّلین آنها أبوبکر شک آوردند و او را برگزیدند؛ و اینک در این شورا مرا نظیر و شبیه این اقران و نظائر (سَعْد وقّاص، عبدالرّحمن بن عَوْف، عُثمان بن عَفّان، زُبَیر بن عوام، طَلْحه بن عُبید الله) دانستند. ولیکن من براى مصلحت اسلام و مسلمین در همه مراحل در بلندی‌ها و سرازیرها با ایشان هم‌آهنگى کردم، و همچون طائر و پرنده‌اى همین که مى‌خواستند خود را به زمین نزدیک کنند، نزدیک مى‌شدم، و چون به هوا پرواز مى‌کردند، من هم پرواز مى‌کردم.
      تا اینکه یکى از آنها (سَعد وقّاص) از روى حسد و کینه‌اى که داشت از من اعراض کرد، و دیگرى عبدالرحمن به جهت دامادى و خویشاوندى با عثمان به او میل کرد؛ با فُلان مرد زشت صفت (طَلحه و زُبَیر). تا اینکه بالأخره سوّمین از خلفاى غاصب (عثمان) به خلافت برخاست، در [ادامه در صفحه بعد]

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

171
  • ...1

    1. [ادامه تعلیقه صفحه قبل] حالی‌که از شدّت فخریّه و مباهاتِ باطل، باد در زیر بغل و شکم خود انداخته، و دو پهلوى خود را از باد پر کرده بود، و همّى و غمّى جز اداره کردن مجراى خوراک خود از توبره تا موضع تغوّط را نداشت، و در میان سرگین و چراگاه خود مى‌خزید.
      و با او فرزندان پدرش همدست و همداستان شده، و براى خوردن مال خدا همچون جویدن شتر با دندان‌هاى آسیا و کرسى خود، علف بهارى را، قیام کردند؛ تا اینکه بالنتّیجه ریسمان تابیده‌اش باز شد، و کردارش باعث کشته شدنش شد، و پر خورى‌اش او را به رو درانداخت.
      و هیچ از عدم پذیرفتن خلافت و امارت مرا نگران و بیمناک ننمود، مگر اینکه دیدم تمام طبقاتِ مردم چنان اطراف من جمع شدند و به من روى آوردند، همچون یال‌هاى کفتار که بر دوشش مى‌ریزد، و از هر سو و جانب به من روى آورده، و دسته‌اى پس از دستۀ دیگر پشت سر هم مى‌آمده، و ازدحام مى‌کردند، تا جایى که حَسَن و حُسَین در زیر دست و پا رفتند، و دو پهلوى من آسیب دید، و مانند گله گوسفند، در اطراف من جمع شدند.
      و چون من بیعت آنها را پذیرفته و ولایتشان را قبول کردم، و براى اصلاح امور و حکومت آنها قیام کردم، گروهى از آنها بیعت شکستند، و گروهى از دین خارج شدند، و گروهى راه ظلم و عدوان را در پیش گرفتند. گویا نشنیده بودند کلام خدا را آنجا که مى‌فرماید:
      ”ما این خانه و سراى آخرت را قرار مى‌دهیم براى آن کسانى که در روى زمین راه عُلُوّ و سرکشى و فساد و فتنه‌جویى را نمى‌پیمایند، و دار عاقبت براى پرهیزگاران است.“
      آرى، سوگند به خدا! که این کلام خدا را شنیده بودند، و علاوه بر شنیدن، حفظ نیز کرده بودند؛ ولیکن دنیا به زینت‌هاى خود، در چشمان آنها جلوه کرد، و زُخْرُف و زِبرِجِ دنیا، ایشان را اعجاب و شگفت درآورد.
      سوگند به آن خداوندى که دانه را شکافت، و گیاه و درختان سر سبز را از آن بیرون آورد! و به آن خداوندى که روح و جان را بیافریده و خلق فرمود! اگر حاضران براى بیعت حضور بهم نمى‌رسانیدند، و حجّت خداوند به وجود ناصران و کمک‌کاران تمام نمى‌شد، و اگر خداوند از علماء پیمان نگرفته بود که بر پُرخورى و شکم‌پرستى ظالمان، و بر گرسنگى مظلومان، موافقت ننموده و آرام نگیرند، هر آینه ریسمانِ مرکب این ولایت و حکومت را رها کرده، و به کاهل و گردنش مى‌انداختم، و با جام اوَّلین آن، آخرش را سیراب مى‌نمودم، آن‌وقت شما مى‌یافتید که این دنیا، دنیاى شما در نزد من از آب عَطْسه بینى بز ماده، پست‌تر است.
      چنین گفته‌اند که: در این لحظه که خطبۀ أمیرالمؤمنین (علیه السّلام) بدین‌جا رسید، مردى از رعایاى عراق برخاست و نامه‌اى را به آن حضرت داد، و حضرت به خواندن آن نامه متوجّه شد و به آن نظر مى‌نمود.
      ابن عبّاس گفت: یا أمیرالمؤمنین! ما در انتظاریم که این خطبه را تا اینجا که بیان کردى، تا به آخرش برسانى و دنباله‌اش را نیز بیان کنى!
      حضرت فرمود: هَیهات! اى پسر عبّاس! این سخن همانند شِقْشِقِه‌اى**بود که به واسطه هیجان صدا داده و سپس در جاى خود قرار گرفت.
      ابن عبّاس مى‌گوید: سوگند به خدا که من در تمام مدّت عمرم بر قطعِ کلامى تأسّف نخوردم همانند تأسّف من بر قطع کلام أمیرالمؤمنین علیه السّلام که آن حضرت خطبه را به آنجا که مى‌خواست برساند نرسانید.»
      *. احقاق الحق، ص 220.
      **. شتر در هنگام هیجان چیزى را شبیه به ریه از دهانش خارج مى‌کند که آن را شِقْشِقَه نامند، و بعضى مى‌پندارند که آن، زبان اوست. و در وقت خارج کردن شقشقه، شتر صدائى مى‌کند که آن را هَدیر نامند، و هَدَر البَعیرُ یعنى شتر در وقت بیرون کردن شقشقه صدا کرد. و در عبارت حضرت: تلک شِقشِقة هَدَرت نسبت هَدرت به شقشقه داده شده است از باب نسبت به آلتْ مجازاً؛ و در حقیقت تلک شقشقة هَدْر البعیرُ بها بوده است. ثُمَّ قَرَّت یعنى سپس شتر شقشقه را فرو برد و هیجانش خوابید و شقشقه در محلّ خود قرار گرفت.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

172
  •  کتاب أمیرالمؤمنین علیه السّلام مع مالک الأشتر إلی أهل مصر

  •  «و من کتاب لعلیٍّ علیه السّلام إلی أهل مصر مع مالک الأشتر، لمّا ولّاه اِمارتها:

  • ”أمّا بَعدُ، فَإنَّ اللهَ سُبحانَهُ بَعَثَ محمّدًا صلّی الله عَلَیهِ و آلِهِ نَذیرًا لِلعالَمینَ و مُهَیمِنًا عَلَی المُرسَلینَ. فَلَمّا مَضَی علیه السّلام، تَنازَعَ المُسلِمونَ الأمرَ مِن بَعدِهِ؛ فَوَ اللهِ! ما کانَ یُلقَی فی رُوعی و لا یَخطُرُ بِبالی أنَّ العَرَبَ تُزعِجُ هَذا الأمرَ مِن بَعدِهِ صلّی الله عَلَیهِ و آلِهِ عَن أهلِ بَیتِهِ، و لا أنَّهُم مُنَحّوهُ عَنِّی مِن بَعدِهِ!

  •  فَما راعَنِی إلّا انْثِیالُ النّاسِ عَلَی فُلانٍ یُبایِعونَهُ، فَأمسَکتُ یَدِی [بیدی]، حَتَّی رَأیتُ راجِعَةَ النّاسِ قَد رَجَعَت عَنِ الإسلامِ، یَدعونَ إلَی مَحقِ دینِ محمّدٍ صلّی الله عَلَیهِ و آلِهِ.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

173
  •  فَخَشیتُ إنْ لَمْ أنْصُر الإسلامَ و أهلَهُ أنْ اَرَی فیهِ ثَلمًا أو هَدمًا تَکونُ المُصیبَةُ بِهِ عَلَیَّ أعظَمَ مِن فَوات وِلایَتِکُمْ الَّتی هیَ مَتاعُ أیّامٍ قَلائلَ یَزولُ مِنها ما کانَ، کَما یَزولُ السَّرابُ أو کَما یَتَقَشَّعُ السَّحابُ؛ فَنَهَضتُ فی تِلک الأحداثِ، حَتَّی زاحَ الباطِلُ و زَهَقَ و اطمَأنَّ الدّینُ و تَنَهنَهَ.

  •  (و منه:) إنّی ـ وَ اللهِ! ـ لَو لَقیتُهُم واحِدًا و هُمْ طِلاعُ الأرضِ کُلِّها ما بالَیتُ و لا اسْتَوحَشتُ! و إنّی مِنْ ضَلالِهِم الَّذی هُمْ فیهِ و الهُدَی الَّذی أنا عَلَیهِ لَعَلَی بَصیرةٍ مِن نَفْسی و یَقینٍ مِن رَبّی! و إنّی إلَی لِقاءِ اللهِ و حُسنِ ثَوابِهِ لَمُنتَظِرٌ راجٍ!1

  •  و لکِنَّنی آسَی أنْ یَلِیَ أمرَ هَذِهِ الأُمَّةِ سُفَهاؤُها و فُجّارُها، فَیَتَّخِذُوا مالَ اللهِ دُوَلًا و عِبادَ اللهِ خَوَلًا، و الصّالِحینَ حَربًا، و الفاسِقینَ حِزبًا. فَإنَّ مِنهُم الَّذی قَد شَرِبَ فیکُمُ الحَرامَ، و جُلِدَ حَدًّا فی الإسلامِ، و إنَّ مِنهُمْ مَنْ لَمْ یُسلِم حَتَّی رُضِخَت لَهُ عَلَی الإسلامِ الرَّضائخُ. فَلَولا ذَلِکَ ما أکثَرتُ تَألیِبَکُمْ و تَأنِیبَکُمْ و جَمْعَکُمْ و تَحْریضَکُمْ، و لَتَرَکتُکُم إذ أبَیتُم و وَنَیتُم.

  •  ألا تَرَونَ إلَی أطرافِکُم قَدِ انتَقَصَت، و إلَی أمصارِکُم قَد افتُتِحَتْ، و إلَی مَمالکِکُم تُزوَی، و إلَی بِلادِکُمْ تُغزَی؟!

  •  انْفِرُوا ـ رَحِمَکُمُ اللهُ ـ إلَی قِتالِ عَدُوِّکُمْ، و لا تَثّاقَلُوا إلَی الأرضِ، فَتُقِرُّوا بِالخَسفِ و تَبُوؤُا بِالذُّلِ و یَکونَ نَصیبُکُمُ الأخَسَّ. و إنَّ أخا الحَربِ الأرِقُ، و مَنْ نامَ لَمْ یُنَمْ عَنْهُ. وَ السّلامُ.“»2

  •  [لغت:]

    1. ـ خ ل: إنّی إلی لِقاءِ اللهِ لَمُشتاقٌ وَ لِحُسنِ ثَوابِهِ لَمُنتَظِرٌ راجٍ.
    2. ـ نهج البلاغة، ج 3، ص 118؛ بحار الأنوار، ج 33، ص 596، با قدری اختلاف.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

174
  •   فما راعَنی: ما أفْزَعَنی و خَوَّفَنی. انثیالُ النّاس: انصبابهم. نَهْنَهَهُ عَن الشیء: کفّه، فَنَهْنَهَ: أی: کفَّ. طِلاع: ککِتاب، مِلْءُ الشیء؛ أی: لو کنتُ واحدًا و هم یَملأون الارضَ. آسَی: مضارع آسیتُ علیه، کرَضَیْتُ، أی: حَزِنتُ. الدُّوَل، بضمّ ففتح: جمعُ دَولة بالضّم، أی: شیئًا یتداوَلونه بینَهم. خَوَلٌ محرکةً: العبید.  الرَّضائخ: العطایا. و رُضِخَت له: أُعطیت له؛ و قالوا: إنّ عَمرَو بن العاصِ لم یُسلِم حتّی طَلَب عَطاءً‌ مِن النّبیّ فلمّا أعطاه أسلَم، و قالوا: عتبةُ بنُ أبی‌سفیانَ شَرِب الخمرَ و حَدَّه خالدُ بن عبدِالله فی الطّائف. التّألیب: التّحریض. التأنیب: اللّوم. تُزوی: مبنیٌّ للمجهول مِن زواه إذا قَبَضَه عنه. الخَسف: الضَیم. تَبوؤا: تعودوا. الأرِق بفتحٍ فکسرٍ: السّاهر، [أی:] صاحبُ الحرب لا یَنام، و الّذی یَنام لا یَنام النّاسُ عنه.1

  •  [تاریخ بعضی از وقایع مهم در زمان أمیرالمؤمنین علیه السّلام]

  •  در کتاب الإصابة، جلد 2، صفحۀ 503، در أحوالات أمیرالمؤمنین علیه السّلام وارد است که:

  •  «و کان قُتِل علیٌّ فی لیلة السّابع عشر من شهر رمضان، سنةَ أربعین من الهجرة؛ و مدّةُ خلافته خمسُ سنین إلّا ثلاثة أشهر و نصف شهر، لأنّه بویع بعد قتلِ عثمان فی ذی الحجّة سنةَ خمسٍ و ثلاثین؛ و کانت وقعةُ الجَمَل فی جمادی سنة ستٍّ‌ و ثلاثین، و وقعةُ صِفّین فی سنة سبعٍ و ثلاثین، و وقعةُ النَّهروان مع الخوارج فی سنة ثمانٍ و ثلاثین؛ ثُمَّ أقام سنتَین یُحَرِّض علی قتال البُغاة، فلم یتهیّأ ذلک إلی أن مات.»2و3

    1. ـ جنگ 7، ص 159.
    2. ـ الإصابة، ج 4، ص 468.
    3. ـ جنگ 16، ص 150.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

175
  •  مطالبی از کتاب تحقیق دربارۀ أمیرالمؤمنین علیه السّلام و نهج البلاغه، تألیف آقای ایرج زَند

  •  1. در صفحۀ 35 و 36، از ملاّ علی آذربایجانی نقل کرده است:

  • ***ها علیٌّ بَـشَر کـیف بَـشَررَبُّهُ فیه تَجَلَّی و ظَهَر
  • ***أسَدُ اللهِ إذا صالَ و صاحأبو الأیتام إذا جادَ و بَرّ
  • ***خصمُه أبغَضَه اللهُ و لوحَمِد اللهَ و أثنَی و شَکَر
  • ***حُبُّه مَبدَأُ خُلدٍ و نعیمبُغضُه منشأُ نارٍ و سَقَر
  • ***مَن له صاحبةٌ کالزَّهراو سَلیلٌ کشُبَیرٍ و شَبَر
  • ***عنه دیوانُ علومٍ و حِکَمفیه طومارُ عِظاةٍ و عِبَر
  • ***ظَلَّ ما عاشَ بجوعٍ و صِیامباتَ ما حَیَّ بدَمعٍ و سَهَر
  • ***بوترابٍ و کُنوزُ العالَمعنده نَحوُ سفالٍ و مَدَر
  •  2. و در صفحۀ 42 گوید:

  •  «جورج سجعان جرداق مسیحی می‌گوید:

  •  در پیشگاه حقیقت و تاریخ برابر است، چه این مرد را بشناسی و چه نشناسی؛ زیرا حقیقت و تاریخ گواهی می‌دهد که او عنصر بی‌پایان فضیلت، شهید و سالار شهیدان، ندای عدالت انسانی، و شخصیّت جاودانۀ شرق است.

  •  ای جهان! چه می‌شد اگر همۀ نیروهایت را درهم می‌فشردی، و در هر روزگاری شخصیّتی مانند علی‌ علیه السّلام با آن عقل و قلب و زبان و شمشیر نمودار می‌کردی؟!

  • ماذا علیکِ یا دُنیا! لو حَشَدتِ قُواکِ ‌فأعطَیتِ فی کلِّ زمانٍ علیًّا بعَقلِه و قَلبِه و لِسانِه و ذی فَقارِه؟!»

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

176
  •  3. و در پاورقی صفحه 52 گوید:

  • ***زین سبب پیغمبر با اجتهادنام خود و آن علی مولی نهاد
  • ***گفت هرکس را منم مولی و دوستابن عمّ من علی مولای اوست1
  •  4. و در صفحه 53 گوید:

  •  «شبلی شمیّل، ماتریالیست معروف می‌گوید:

  •  علی علیه السّلام بزرگ بزرگان جهان، و تنها نسخۀ منحصر به فردی است که در گذشته و حال، شرق و غرب جهان، نمونه‌ای مانند او را ندیده است.»

  •  5. و نیز گوید:

  •  «فؤاد جرداق مسیحی می‌گوید:

  •  هرگاه دشواری‌های زندگی رو به من می‌آورند و از رنج روزگار آزرده می‌شوم، به آستان علی علیه السّلام از اندوه خود پناه می‌برم؛ زیرا او پناهگاه هر ماتمی است، او بر ستمکاران همچون رعد، و بر شکست‌خوردگان یاوری دلسوز و مشفق است.»

  •  6. و نیز گوید:

  •  «نرسیین می‌گوید:

  •  اگر علی این گویندۀ با عظمت، امروز در کوفه بر منبر قرار می‌گرفت، شما مسلمانان می‌دیدید که مسجد کوفه با همۀ وسعت خود، از اجتماع مردم مغرب زمین برای استفاده از دریای خروشان علی موج می‌زند.»2

  •  دربارۀ افرادی که رسول الله بین آنها عقد اخوّت بستند

  •  در الغدیر، جلد 3، صفحۀ 112 و 113 آمده است که:

  • «وَقعتِ المؤاخاةُ فیهما بین أبی‌بکر و عُمَر، و بین عثمان و عبد الرحمن بن عوف،

    1. ـ مثنوی معنوی (طبع میرخانی)، دفتر ششم، ص 642.
    2. ـ جنگ 17، ص 35.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

177
  • و بین طلحة و زبیر، و بین أبی‌عبیدة الجرّاح و سالم مولی أبی‌حُذیفة، و بین أُبیّ بن کعب و ابن‌مسعود، و بین معاذ و ثَوبان، و بین أبی‌طلحة و بِلال، و بین عمّار و حُذَیفة، و بین أبی‌الدَّرداء و سلمان، و بین سعد بن أبی‌وقّاص و صُهَیب، و بین أبی‌ذرّ و مقداد بن عمرو، و بین أبی‌أیّوب الأنصاریّ و عبد الله بن سلام، و بین أُسامة و هند حجّامِ النَّبیّ، و بین معاویة و الحُباب المُجاشِعیّ، و بین فاطمة بنت النَّبیِّ و أُمّ سَلِمَة، و بین عائشة و امرأة أبی‌أیّوب. (خصائص نسائی، صفحة 19)

  •  و أخّرَ [صلّی الله علیه و آله و سلّم] علیًّا لنفسه قائلًا له:

  • ”و الّذی بعَثنی بالحقّ! ما أخَّرتُک إلّا لنفسی، أنت أخی و وارثی، أنت أخی و رفیقی، أنت أخی فی الدّنیا و الآخرة.“»

  •  و در تعلیقۀ صفحۀ 112 گفته است:

  • «وقَعتِ المؤاخاةُ مرّتین، إحداهما قبلَ الهجرة و أُخریٰ بعدها بخمسة أشهُرٍ.»

  • و در صفحه 174 ردّ ابن تیمیّه را می‌کند، که منکر مؤاخاة شده است.1

  •  ابتلائات و معجزات أمیرالمؤمنین علیه السّلام که مشابه با هریک از معجزات انبیاء سَلَف بوده است

  •  1. در تعلیقۀ صفحۀ 94 از دیوان حمیری، از دلائل الصدق جلد 2، صفحۀ 80؛ و المناقب، جلد 1، صفحۀ 183؛ و ارشاد مفید، صفحۀ 22 نقل می‌کند که:

  •  «در لیلة المبیت حضرت رسول ‌الله به أمیرالمؤمنین علیهما السّلام گفتند:

  • إنّ اللهَ سبحانه و تعالی أوصَی إلیّ أن أهجُر دارَ قَومی و أن أنطلِق إلی غارِ ثَورٍ، فارْقِدْ علی فِراشی و اشتَمِلْ ببُردِیَ الحَضرَمیّ! و اعلَمْ! أنّ اللهَ تعالی یَمتَحِن أولیائَه علی

    1. ـ جنگ 15، ص 122.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

178
  • قَدرِ إیمانِهم و مَنازِلهم مِن دینه؛ فأشدُّ النّاسِ بلاءً الأنبیاءُ ثمّ الأمثَلُ، فالأمثَلُ و قد امتحَنَک! ـ یا بنَ أُم! ـ و امتحَنَنی بمِثلِ ما امتَحَن به خلیلَه إبراهیمَ، و الذبیحَ إسماعیلَ؛ فصبرًا صَبرًا، فإنّ رحمةَ الله قریبٌ من المحسنین. ثمّ ضَمَّه إلی صَدرِه و أوصاه بقَضاءِ دُیونه و إنجاز عِداتِه و رَدِّ الوَدائعِ إلی أهلِها ثمّ خرَج. ـ الخ.»

  • 2. در تعلیقۀ صفحه 103 از دیوان حمیری، از کامل ابن اثیر، جلد 2، صفحۀ 150 نقل کرده است:

  •  «در خیبر چون حضرت أمیرالمؤمنین علیه السّلام مرحب را کشتند و اعوان مرحب به قلعه رفته و در را به روی خود بستند: إنّ ثمانیةً من المسلمین اجتهدوا لأن یُقلِّبوا البابَ الَّذی تترّس به علیٌّ علیه السّلام فلم یتمکّنوا.

  •  و قال الشیخ المفید فی الإرشاد، صفحة 58: ”لمّا قتَل أمیرُالمؤمنین مَرحَبًا، رجَع مَن کان معه إلی الحِصن و أغلقوا بابَه علیهم؛ فعالَجه أمیرُالمؤمنین، حتّی فتَحه و جعَله علی الخندق جِسرًا، حتّی عبَر المسلمون فظفِروا بالحِصن و نالوا الغنائِمَ. فلمّا انصرفوا من الحِصن أخَذه أمیرُالمؤمنین علیه السّلام بیُمناه فدَحا به أذرُعًا من الأرض و کان البابُ یُغلِقه عشرون رجلًا.“

  •  و قال الفخر الرازی فی تفسیره الکبیر، مجلَّد 21، صفحة 91، عند التعلیق علی تفسیر الآیه 9، من سورة الکهف (18): ﴿أَمۡ حَسِبۡتَ أَنَّ أَصۡحَٰبَ ٱلۡكَهۡفِ وَٱلرَّقِيمِ كَانُواْ مِنۡ ءَايَٰتِنَا عَجَبًا﴾: إنّ کلَّ مَن کان أکثرَ عِلمًا بأحوال عالمِ الغیب کان أقوَی قلبًا و أقلَّ ضَعفًا و لهذا قال علیُّ بن أبی‌طالب کرّم اللهُ وجهَه: ”ما قَلَعتُ بابَ خَیبَر بقُوَّةٍ جَسَدانیَّة و لکن بقوّة رَبّانیّةٍ“؛ و ذلک، لأنّ علیًّا کرّم اللهُ وجهَه فی ذلک الوقت انقَطَع نَظَرُه عن عالَمِ الأجساد و أشرَقَتِ الملائکةُ بأنوارِ عالَم الکِبریاء، فتَقوَی روحُه و تشبَّه بجواهر الأرواح المَلَکِیّةِ و تَلَألَأتْ فیه أضواءُ عالَمِ القُدس و العَظَمَةِ، فلاجَرَمَ حصَل مِن

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

179
  • القُدرة ما قدَر بها علی ما لم یَقدِر علیه غَیرُه.»

  • 3. حمیری راجع به زنده کردن مردگان و اعجاز أمیر‌المؤمنین علیه السّلام در این موضوع اشعاری دارد، صفحۀ 242؛ و مطالبی نفیس در تعلیقه از امام فخر رازی در شرح و تفسیر قوله تعالی: ﴿أَمۡ حَسِبۡتَ أَنَّ أَصۡحَٰبَ ٱلۡكَهۡفِ وَٱلرَّقِيمِ كَانُواْ مِنۡ ءَايَٰتِنَا عَجَبًا﴾1 نقل می‌کند.

  •  4. حمیری در صفحۀ 278 راجع به کندن سنگ و شکافتن آب را برای اصحاب خود در راه صفیّن گوید:

  • ***و مَن فجّر الصَّخرَ الأصَمَّ لجُندِهففاضَ مَعینًا منه للقوم یَنبَعُ
  •  5. در تعلیقۀ صفحۀ 57 از دیوان حمیری گوید:

  • «فی المناقب مجلّد 2، صفحة 239 بسنده عن جابر بن عبدالله الأنصاری قال: قال رسولُ ‌الله صلّی الله علیه و آله: ”ما عَصانی قومٌ من المشرکین إلّا رمَیتُهم بسَهمِ الله“، قیل: ما بسَهمِ الله یا رسولَ الله؟ قال: ”علیُّ بن أبی‌طالب، ما بعَثتُه فی سَرِیَّةٍ أو أبرَزتُه لمبارزٍ إلّا رأیتُ جبرئیلَ عن یمینه و میکائیلَ عن یَساره و مَلَکَ المَوتِ أمامَه و سحابةً تُظلِّله، حتّی یُعطِیَه اللهُ خیرَ النَّصرِ و الظَّفَر“.

  •  و ورد نفس الخبر فی ذخائر العقبی [صفحة] 740 مختصرًا.»

  • 6. در دیوان حمیری، صفحۀ 90 و 91 و 92 داستان آب در آوردن أمیرالمؤمنین علیه السّلام را در بیابان از زیر سنگ، هنگامی که به سوی صفّین حرکت می‌نمودند، و ملاقات راهب نصرانی را شرح می‌دهد و در تعلیقۀ آن روایت وارده در این باب را با اسلام آوردن راهب نقل می‌کند.2

    1. ـ سوره الکهف (18) آیه 9.
    2. ـ جنگ 9، ص 60.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

180
  •  دربارۀ تکلّم خورشید با أمیرالمؤمنین علیه السّلام

  •  1. در الغدیر، جلد 3، صفحۀ 392 از شیخ الاسلام حمّوئی در فرائدالسمطین، باب 38؛ و خوارزمی در مناقب، صفحۀ 68؛ و قندوزی در ینابیع، صفحۀ 140، روایت می‌کند که:

  •  «روی عن رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم أنّه قال لعلیٍّ: ”یا أبالحسن! کلِّمِ الشَّمسَ! فإنَّها تُکلِّمک!“

  • قال علیٌّ علیه السّلام: ”السّلام علیک أیُّها العَبدُ المُطیعُ لِلّه و لرسولِه!“

  •  فقالت الشّمسُ: و علیکَ السّلام یا أمیرَالمؤمنین و إمامَ المُتّقین و قائِدَ الغرِّالمُحَجَّلین! یا علیُّ! أنت و شیعتُک فی الجنّة؛ یا علیُّ! أوَّلُ مَن تَنشَقُّ عنه الأرضُ محمَّدٌ ثمَّ أنت! و أوَّلُ مَن یُحیَی محمّدٌ ثمَّ أنت! و أوَّلُ مَن یُکسَی محمّدٌ ثمَّ أنت!

  •  فسجد علیٌّ علیه السّلام لِله تعالی و عیناه تَذرِفان بالدُّموع، فانکَبَّ علیه النَّبیُّ فقال: ”یا أخی و حَبیبی! ارْفَعْ رأسَک فقد باهَی اللهُ بک أهلَ سَبعِ سَماواتٍ.“1

  •  و در این‌باره زاهی، که متوفّای 352 است، در ضمن قصیدۀ خود سروده است:

  • ***مکلَّمُ الشَّمسِ ومَن رُدَّت لهببابلَ و الغَربُ منها قد قُبِط»
  •  2. و در صفحه 396 آورده است که زاهی در رثاءِ اهل بیت سروده است:

  • ***یا آل أحمد ماذا کان جُرمُکمفکلُّ أرواحِکم بالسّیف تُنتَزَعُ
  • ***تُلقَی جُموعُکم شتَّی مفرَّقةًبین العباد و شَملُ الناس ‌مجتمعُ
  • ***و تُستباحون أقمارًا مُنکَّسةًتَهوِی و أرؤُسُها بالسَّمَر تقترعُ
  • ***ألستُم خیرَ مَن قام الرَّشادُ بکمو قُوِّضَت سُنَنُ التضلیلِ والبِدَعُ؟2
    1. ـ جهت اطّلاع بیشتر به امام شناسی، ج 4، ص 37 به بعد مراجعه شود. (محقّق)
    2. ـ جنگ 15، ص 151.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

181
  •  [درباره تحدیث مردگان]

  •  و در [لؤلؤ و مرجان] صفحۀ 119 تا صفحۀ 121 فرموده است:

  •  «ابن‌طاووس در فلاح السائل، از کتاب مدینة العلم صدوق، از محمّد بن مسلم، از حضرت صادق علیه السّلام، و از صفوان بن یحیی، از حضرت أبی‌الحسن علیه السّلام، راجع به شنیدن مردگان سخنان و خطاب زندگان را و سلام آنان را دو روایت ذکر نموده است، و سپس مکالمه رسول خدا را با مشرکین مقتول قریش در سر قلیب بدر و مکالمۀ أمیرالمؤمنین را با کعب بن سوره ـ که قاضی بصره بود و در جمل در اصحاب عائشه بود و کشته شد ـ و با طلحة بن عبیدالله نقل می‌کند.»1و2

  •  اعجاز أمیرالمؤمنین علیه السّلام و شفای دختر یهودیه‌‎

  •  در کتاب گنجینۀ دانشمندان، جلد 9، صفحۀ 165 تا 167، از شیخ ابومحمّد یعسوب ‌الدّین رستگار، صاحب تفسیر البصائر از دختر یهودیّه‌ای را که فرزندِ مسعود نامی بوده است، در شب 19 رمضان المبارک به اعجاز حضرت أمیرالمؤمنین علیه ‌السّلام، مرض سرطان قلبی و کبدی او را دفعةً شفا داده‎اند. چون بسیار جالب توجه است در اینجا اشاره نمودیم، تا طالبین به آنجا مراجعه کنند.3

  •  [کلام أمیرالمؤمنین به امام حسن مجتبی علیهما السّلام در جنگ صفّین]

  •  [مستدرک الوسائل، مجلّد 2] صفحة 285:

  •  «نَصرُ بن مُزاحِم فی کتاب صفّین، عن مالک بن أعیَن، عن زید بن وَهب قال:

    1. ـ فلاح السّائل و نجاح المسائل، ص 85. جهت اطّلاع بیشتر به معاد شناسی، ج 2، ص 212 مراجعه شود. (محقّق)
    2. ـ جنگ 7، ص 64.
    3. ـ ‌جنگ 13، ص 121.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

182
  •  إنّ أهلَ الشّام دَنَوا مِن علیٍّ علیه السّلام یومَ صِفّین، فو الله ما یزید قُربُهم منه إلّا سُرعةً فی مَشیِه! فقال له الحسنُ علیه السّلام:

  • ”ما ضَرَّک لو سَعَیتَ، حتّی تنتهی إلی هؤلاء الّذین صَبَروا بعدک مِن أصحابک؟!“

  • قال: ”یا بُنَیّ! إنّ لأبیک یومًا لن یَعدوه و لا یُبطِئُ به عنه السّعیُ، و لا یَعجَل به إلیه المَشیُ، إنّ أباک ـ و الله! ـ ما یُبالی وقَع علی المَوتِ أو وقَع المَوتُ علیه.“»1و2

  •  [وصیّت‌نامه أمیرالمؤمنین علیه السّلام]

  •  این وصیّت را مرحوم کلینی در باب وصایا، در جلد 5 فروع کافی، صفحۀ 51 [ذکر نموده]؛ و [حسن بن شعبه] در تحف العقول، صفحۀ 197 آورده است؛ بحار [طبع کمپانی] جلد 9:

  • «أبوعلیٍّ الأشعَریّ، عن محمّد بن عبدالجبّار... عن عبدالرّحمن الحجّاج قال: بُعثَ إلیّ أبوالحسن موسی علیه السّلام بوصیّةِ أمیرالمؤمنین علیه السّلام:

  • ﴿بِسۡمِ ٱللَهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ﴾

  • هَذا ما أوصَی به علیُّ بن أبی‌طالبٍ:

  •  أوصَی أنّه یَشهَد أن لا إلهَ إلّا اللَهُ وَحدَه لا شَریکَ لَه، و أنّ محمّدًا عَبدُه و رسولُه، أرسلَه ﴿بِٱلۡهُدَىٰ وَدِينِ ٱلۡحَقِّ لِيُظۡهِرَهُۥ عَلَى ٱلدِّينِ كُلِّهِۦ وَلَوۡ كَرِهَ ٱلۡمُشۡرِكُونَ﴾،3 صلّی الله علیه و آله؛ ثُمّ ﴿إِنَّ صَلَاتِي وَنُسُكِي وَمَحۡيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ * لَا

    1. ـ مستدرک الوسائل، ج 11، ص 202.
    2. ـ جنگ 24، صفحه 163.
    3. ـ سوره التّوبة (9) ذیل آیه 33.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

183
  • شَرِيكَ لَهُۥ وَبِذَٰلِكَ أُمِرۡتُ وَأَنَا۠أَوَّلُ ٱلۡمُسۡلِمِينَ﴾.1

  •  ثمَّ إنّی أُوصیکَ یا حسَنُ و جَمیعَ أهلِ بَیتی و وُلدِی و مَن بلَغه کِتابی بتَقوَی اللَهِ ربِّکم! ﴿وَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنتُم مُّسۡلِمُونَ * وَٱعۡتَصِمُواْ بِحَبۡلِ ٱللَهِ جَمِيعٗا وَلَا تَفَرَّقُواْ﴾!2 فإنّی سَمِعتُ رسولَ اللَهِ صلّی الله علیه و آله یقول: اصَلاحُ ذاتِ البَینِ أفضَلُ مِن عامَّةِ الصّلَواتِ و الصّیامِ، و أنّ المُبیرَةَ الحالِقةَ للدِّینِ فَسادُ ذاتِ البَینِ. و لا قُوّةَ إلّا باللَهِ العَلیِّ العَظیمِ.

  •  انظُروا ذَوِی أرحامِکم فَصِلوهم، یُهوِّنِ اللَهُ علیکم الحِسابَ!

  •  اللَهَ اللَهَ فی الأیتامِ! و لا [فلا] تُغَیِّروا [تُغِبّوا] أفواهَهم و لا تَضیعوا بحَضرَتِکم، فَقد سَمِعتُ رسولَ اللَهِ صلّی الله علیه و آله یقول: مَن عالَ یَتیمًا حَتّی یَستَغنِیَ أوجَبَ اللَهُ عَزّوجَلّ لَه بذلک الجَنّةَ، کما أوجَبَ اللَهُ لِآکلِ مالِ الیَتیمِ النّارَ.

  •  اللَهَ اللَهَ فی القُرآنِ! فَلا یَسبِقُکم إلی العمَلِ به أحدٌ غَیرُکم!

  •  اللَهَ اللَهَ فی جیرانِکم! فإنّ النّبیَّ صلّی الله علیه و آله أوصَی بهم و ما زال رسولُ اللَهِ صلّی الله علیه و آله یوصِی بهم، حتّی ظنَنّا أنّه سَیُوَرِّثُهم.

  •  اللَهَ اللَهَ فی بَیتِ ربِّکم! فلا یَخلوا مِنکم ما بَقیتم؛ إنّهُ إن تُرِکَ لَم تُناظَروا، و أدنَی ما یَرجِعُ به مَن أمَّه أن یُغفَرَ له ما سَلَفَ.

  •  اللَهَ اللَهَ فی الصَّلاةِ! فإنّها خَیرُ العَملِ، و إنّها عَمودُ دینِکم.

  •  اللَهَ اللَهَ فی الزّکاةِ! فإنّها تُطفِئُ غَضَبَ ربِّکم.

  •  اللَهَ اللَهَ فی شَهرِ رمَضانَ! فإنّ صیامَه جُنّةٌ مِن النّارِ.

    1. ـ سوره الأنعام (6) آیات 162 و 163.
    2. ـ سوره آل عمران (3) ذیل آیه 102 و صدر آیه 103.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

184
  •  اللَهَ اللَهَ فی الفُقَراءِ و المَساکینِ! فَشارِکوهم فی مَعایِشِکم.

  •  اللَهَ اللَهَ فی الجِهادِ بأموالِکم و أنفُسِکم و ألسنَتِکم! فإنّما یُجاهِدُ رَجُلان: إمامُ هُدًی أو مُطیعٌ لَه مُقتَدٍ بهُداه.

  •  اللَهَ اللَهَ فی ذُرّیَّةِ نَبیِّکم! فَلا یُظلَمَنَّ بحَضرَتِکم و بَینَ ظَهرانَیکم و أنتم تَقدِرون علَی الدَّفعِ عنهم!

  •  اللَهَ اللَهَ فی أصحابِ نَبیِّکم الّذینَ لَم یُحدِثوا حَدَثًا و لَم یُؤوُوا مُحدِثًا! فإنّ رسولَ اللَهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم أوصَی بهم، و لَعَنَ المُحدِثَ مِنهم و مِن غَیرِهم و المُؤوِیَ لِلمُحدِثِ.

  •  اللَهَ اللَهَ فی النّساءِ و فیما مَلَکَت أیمانُکم! فإنّ آخِرَ ما تَکلّمَ بهِ نَبیُّکم صلّی الله علیه و آله و سلّم أن قال: أُوصیکم بالضَّعیفَین: النّساءِ و ما مَلَکَت أیمانُکم.

  •  الصّلاةَ الصّلاةَ الصّلاةَ! لا تَخافوا فی اللَهِ لَومةَ لائِمٍ، یَکفیکم اللَهُ مَن آذاکم و مَن بَغَی علیکم.

  • ﴿قُولُواْ لِلنَّاسِ حُسۡنٗا﴾1 کَما أمَرَکم اللَهُ عزَّوجلَّ، و لا تَترُکوا الأمرَ بالمَعروفِ و النّهیَ عن المُنکَرِ، فیُوَلِّیَ اللَهُ أمرَکم شِرارَکُم ثُمّ تَدعون فلا یُستَجابُ لَکم و علیهم!

  •  و علَیکُم [یا بُنَیَّ] بالتّواصُلِ و التّباذُلِ [و التّبارِّ]! و إیّاکُم و التّقاطُعَ و التَّدابُرَ و التَّفرُّقَ! ﴿وَتَعَاوَنُواْ عَلَى ٱلۡبِرِّ وَٱلتَّقۡوَىٰ وَلَا تَعَاوَنُواْ عَلَى ٱلۡإِثۡمِ وَٱلۡعُدۡوَٰنِ وَٱتَّقُواْ ٱللَهَ إِنَّ ٱللَهَ شَدِيدُ ٱلۡعِقَابِ﴾.2

  •  حَفِظَکم اللَهُ مِن أهلِ بَیتٍ و حَفِظَ فیکم نَبیَّکم، أستَودِعُکم اللَهَ و أقرَءُ علیکم

    1. ـ سوره البقرة (2) قسمتی از آیه 83.
    2. ـ سوره المائدة (5) ذیل آیه 2.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

185
  • السّلامَ و رَحمةَ اللَهِ...»1.2

  • [وصیّت أمیرالمؤمنین بعد از ضربت خوردن]

  •  1. در جزء چهارم از جلد علی بن أبی‌طالب ناسخ التواریخ، صفحۀ 292:

  • «من جملة وصایا علیّ بن أبی‌طالب، إلی أن قال: ”إن أبقَ فَأنا وَلِیُّ دَمی و إن أفنَ فالفَناءُ میعادی، و إن أعفُ فالعَفوُ لی قُربَةٌ و هو لَکم حَسَنَةٌ، فاعفُوا ﴿أَلَا تُحِبُّونَ أَن يَغۡفِرَ ٱللَهُ لَكُمۡ﴾3 و اللهِ ما فَجَأنی مِنَ المَوتِ وارِدٌ کَرِهتُه و لا طالِعٌ أنکَرتُه، و ما کُنتُ إلّا کَقارِبٍ وَرَدَ و طالِبٍ وَجَدَ! ﴿وَمَا عِندَ ٱللَهِ خَيۡرٞ لِّلۡأَبۡرَارِ﴾.4“»5و6

  • 2. در پاورقی صفحۀ 131 از جلد اوّل منتهی الآمال، راجع به قضایای ضربت خوردن أمیرالمؤمنین علیه السّلام و وصایای آن حضرت گوید:

  •  «و قال المسعودی فی مُروج الذّهب: ثمّ دَعَی الحسنَ و الحسینَ علیهما السّلام فقال لهما:

  • ”أُوصیکما بتقوی اللهِ وَحدَه، و لا تَبغِیا الدّنیا و إن بَغَتْکُما، وَ لا تأسَفا علی شیءٍ منها، قُولا الحَقَّ، و ارحَما الیَتیمَ، و أعینا الضّعیفَ، و کُونا للظّالِمِ خَصْمًا و للمظلوم عَوْنًا، و لا تأخذْکُما فی اللهِ لَومَةُ‌ لائمٍ.“

  • ثمّ نظَرَ إلی ابن الحنفیّة فقال: ”هل سمعتَ ما قلتُ بِهِ أخَویْک؟!“

    1. ـ الکافی، ج 7، ص 51؛ بحار الأنوار، ج 42، ص 248، باب 127.
    2. ـ جنگ 1، ص 23.
    3. ـ سوره النّور (24) قسمتی از آیه 22.
    4. ـ سوره آل عمران (3) ذیل آیه 198.
    5. ـ نهج البلاغة، ج 3، ص 21.
    6. ـ جنگ 5، ص 120.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

186
  • قال: نعم.

  •  قال: ”أُوصیکم بمِثلِه.“»1

  •  3. و در مروج الذَّهب، طبع مصر، ذکر مقتل علی ... جلد 2، صفحۀ 425 آورده است2.3

  •  [کلام أمیرالمؤمنین علیه السّلام قبل از شهادت]

  • و من کلامٍ لعلیِّ بن أبی‌طالب أمیرالمؤمنین علیه السّلام قبل موته، در صفحۀ 368 از نهج البلاغة با شرح محمّد عبده، طبع مصر، مذکور است:

  • «أیُّها النّاسُ! کلُّ امْرِئٍ لاقٍ ما یَفِرّ منه فی فِرارِه، و الأجَلُ مَساقُ النّفسِ، و الهَربُ منه مُوافاتُه. کم اطَّرَدَتِ الأیّامُ أبحَثُها عن مَکنونِ هذا الأمرِ فأبَی اللهُ إلّا إخفائَه. هیهاتَ! عِلمٌ مَخزونٌ.

  •  أمّا وصیّتی: فاللهُ و لا تُشرِکوا به شیئًا، و محمّدٌ صلّی الله علیه و آله و سلّم فلا تُضَیِّعوا سُنَّتَه. أقیموا هٰذَین العَمودَین، و أوقِدوا هٰذَین المِصباحَین، و خَلاکم ذَمٌّ ما لم تَشرُدوا، حَمَلَ کلُّ امْرِئٍ منکم مَجهودَه، و خَفَّفَ عن الجَهَلَةِ ربٌّ رحیمٌ و دینٌ قویمٌ و إمامٌ علیمٌ. أنا بالأمسِ صاحِبُکم، و أنا الیومَ عِبرَةٌ لکم، و غدًا مُفارِقُکم. غَفَرَ اللهُ لی و لکم. إن تَثبُتِ الوَطْأةُ فی هذه المَزَلَّةِ فذاک، و إن تَدحَضِ القَدَمُ فإنّما کنّا فی أفیاءِ‌ أغصانٍ، و مَهَبِّ رِیاحٍ، و تحتَ ظِلِّ غمامٍ اضْمَحَلَّ فی الجوّ مُتَلَفَّقُها، و عَفا فی الأرض مَخَطُّها، و إنّما کنتُ جارًا لکم جاوَرَکم بدنی أیّامًا، و سَتُعْقَبون منّی جُثَّةً خَلاءً ساکِنةً

    1. ـ منتهی الآمال، ج 1، ص 435، ت 2.
    2. ـ مروج الذَّهب، ج 2، ص 413.
    3. ـ جنگ 6، ص 20.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

187
  • بعد حَراکٍ، و صامتةً بعد نُطقٍ، لِیَعِظکم هُدُوِّی، و خُفوتُ إطراقی، و سکونُ أطرافی؛ فإنّه أوعَظُ للمُعتَبِرین من المَنطِقِ البلیغ، و القولِ المسموع، وَداعِیکم وَداعُ امْرِئٍ مُرْصِدٍ للتّلاقِی، غدًا تَرَونَ أیّامی و یُکْشَفُ لکم عن سَرائِری، و تَعرِفوننی بعدَ خُلُوِّ مکانی و قیامِ غیری مَقامی.»1و2

  • [وصیّتی از أمیرالمؤمنین علیه السّلام در آخرین لحظات حیات]

  •  در [جلد] تاسع بحار، صفحۀ 662 [به نقل از نهج البلاغة]:

  • «من کلامٍ له علیه السّلام قُبَیلَ موتِه علی سبیل الوصیّة: ”وصیّتی لکم أن لا تُشرِکوا بالله شیئًا، و محمّدٌ صلّی الله علیه و آله فلا تُضَیِّعوا سُنَّتَه. أقیموا هٰذَین العَمودَین، و خلاکم ذَمٌّ. أنا بالأمسِ صاحِبُکم، و الیَومَ عِبرَةٌ لکم، و غدًا‌ مُفارِقُکم. إن أبْقَ فأنا ولِیُّ دَمی و إن أفْنَ فالفَناءُ میعادی، و إن أعْفُ فالعَفو لی قُربَةٌ و هو لکم حَسَنَةٌ، فاعْفُوا ﴿أَلَا تُحِبُّونَ أَن يَغۡفِرَ ٱللَهُ لَكُمۡ﴾3 و الله ما فَجَأنی من المَوتِ وارِدٌ کَرِهتُه و لا طالِعٌ أنکَرتُه، و ما کنتُ إلّا کقاربٍ وَرَدَ و طالبٍ وَجَدَ ﴿وَمَا عِندَ ٱللَهِ خَيۡرٞ لِّلۡأَبۡرَارِ﴾.4“»5

  • [احوال أمیرالمؤمنین علیه السّلام در شب بیستم ماه مبارک رمضان]

  •  روایتی را که از محمّد بن حنفیّه، مرحوم محدّث قمی راجع به احوال أمیرالمؤمنین علیه السّلام در شب بیستم رمضان و اثر زهر در پاهای [آن حضرت] و

    1. ـ نهج البلاغة، ج 2، ص 33.
    2. ـ جنگ 6، ص 127.
    3. ـ سوره النّور (24) قسمتی از آیه 22.
    4. ـ سوره آل عمران (3) ذیل آیه 198.
    5. ـ بحار الأنوار، ج 42، ص 254.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

188
  • مطالب روز بیستم را آورده است، مرحوم مجلسی در بحار الأنوار1 در جلد تاسع، صفحۀ 673 در آخر صفحه، ضمن مطالبی که از بعضی کتب قدیمه آورده است، نقل کرده است.

  •  و در جلد تاسع بحار، صفحۀ 657 در ذیل صفحه گوید:

  •  «و قال أبوالفَرَج الإصفهانی: رَوَی أبومِخنَف عن أبی‌الطُّفَیل أنّ صَعصَعَةَ بن صُوحان استأذن علی علیٍّ علیه السّلام و قد أتاه عائدًا لمّا ضَرَبَه ابنُ مُلجَم فلم یکن علیه إذنٌ، فقال صَعصَعَةُ للآذِنِ: ”قُل له: یَرحَمک اللهُ یا أمیرَالمؤمنین حیًّا و مَیّتًا! فلقد کان اللهُ فی صَدرِک عظیمًا، و لقد کنتَ بذات الله علیمًا.“

  •  فأبلَغَه الآذِنُ إلیه، فقال: ”قُل له: و أنت یَرحَمک اللهُ! فلقد کنتَ خَفیفَ المَئونَةِ کثیرَ المَعونَةِ.“»2و3

  • أمیرالمؤمنین علیه السّلام بدون شک، شعر می‌سروده‌اند

  •  [معادن الجواهر، مجلّد 1] صفحة 424، مسألة 16:

  •  «هل نظَم مولانا أمیرُالمؤمنین و أبناؤُه علیهم السّلام الشّعرَ أم لا؟ و هل ما یُنسَب إلیهم منه لهم، مع أنّه دونُ أقوالِهم البالغةِ أقصیٰ درجات البلاغة، علی أنّ رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم لم یَقُله و هم مُقتدون به قولًا و فعلًا.

  • الجواب: لا شکَّ أن أمیرالمؤمنین علیه السّلام قد نظَم الشّعرَ و تطابقت الأنقالُ علی کثیرٍ منه، مثل قولِه علیه السّلام:

    1. ـ همان مصدر، ص 290.
    2. ـ همان مصدر، ص 234.
    3. ـ جنگ 6، ص 130.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

189
  • ”دَعَوتُ فلَبّانی من القومِ عُصبَةٌ***فَوارِسُ مِن هَمْدانَ غَیرُ لِئامٍ
  • ***فَوارسُ مِن هَمْدان لیسوا بعُزَّلٍغَداةَ الوَغَی من شاکرٍ و شِبامٍ
  • ***لِهَمدانَ أخلاقٌ و دینٌ یَزینُهمو بأسٌ إذا لاقوا و جَدُّ خِصامٍ
  • ***جَزَی اللهُ هَمدانَ الجِنانَ فإنّهاسِمامُ العِدَی فی کلِّ یومٍ زِحامٍ
  • ***فلوکنتُ بَوّابًا علی بابِ جَنَّةٍلَقُلتُ لِهَمدانَ ادْخُلوا بسَلامٍ“1
  • و قولِه علیه السّلام یومَ صفّین و قد أقبَلَ الحُضَینُ بن المُنذِر الرَّقاشیّ و هو یومئذٍ شابٌّ یَزحَف برایتِه و کانت حمراءَ فأعجَبَ علیًّا زُحفُه و ثَباتُه فقال:

  • ”لِمَن رایَةٌ حمراءُ یَخفِق ظِلُّها***إذا قیل قَدِّمْها حُضَینُ تقدَّما
  • ***و یَدنو بها فی الصّفِّ حتّی یُزِیرهاحِیاضُ المنایا تُقطِر المَوتَ و الدَّما
  • ***تراه إذا ما کان یومُ کریهةٍأبَی فیه إلّا عِزَّةً و تکرّما
  • ***جَزَی اللهُ عنّی و الجزاءُ بکفّهربیعةً خیرًا ما أعفَّ و أکرَما“2
  • إلی غیر ذلک ممّا روَته الثّقاتُ الأثباتُ.

  •  و لا یُلتفَت إلی قول مَن قال: إنَّه لم یُثبَت عنه شیءٌ من الشِّعر، و یُشبِه أن یکون مثلَ إنکار نسبةِ نهج‌ البلاغة إلیه، و قد جمَعْنا ما صحّ مِن شعره علیه السّلام فی دیوانٍ مُرَتَّبٍ علی حروف المُعجَم، نسأله تعالی لإکماله و طَبعِه؛ نعم، لیس کلُّ ما نُسِب إلیه من الشّعر هو له، بل بعضُه معلومٌ أنَّه لیس له و کذلک باقی الأئمّة علیهم السّلام قد صحَّت نسبةُ الشّعر إلی کثیرٍ منهم و لیس هو دونَ کلامهم؛ و بعض ما یُنسَب إلیهم لم تصحّ نسبتُه و بعضُه معلومٌ أنّه لیس لهم، لرُکنِه. أمّا عدمُ نظمِ جدّهم صلّی الله علیه

    1. ـ شرح نهج البلاغة، ابن أبی‌الحدید، ج 5، ص 217.
    2. ـ همان مصدر، ص 227، با قدری اختلاف.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

190
  • و آله و سلّم للشّعر فلیس عجزًا بل لحکمةٍ اقتضَت ذلک، و هی دفعُ شُبُهات المنافقین عن القرآن العظیم بأنّه لیس قولَ شاعرٍ؛ و لا یجب مساواتُهم علیهم السّلام له فی ذلک و الله أعلم.»1

  •  [کلام أمیرالمؤمنین علیه السّلام: «فَبِالعَدلِ قِوامُ العالَمِ!»]

  •  فرمایش مولی أمیرالمؤمنین علیه السّلام:

  • «العالَمُ حَدیقَةٌ سِیاجُها الـشّریعَةُ***و الشّریعَةُ سُلطانٌ تَجِب له الطّاعَةُ
  • ***و الطّاعَةُ سِیاسَةٌ تَقومُ بِها المُلکُو المُلکُ نِظامٌ یَعضُدُه الجَیشُ
  • ***و الجَیشُ أعوانٌ یَکفُلهم المالُو المالُ رِزقٌ تَجمَعه الرّعیةُ
  • ***و الرّعیّةُ سَوادٌ یَستَعبِدُهُمُ العَدلُو العَدلُ أساسٌ بِه قِوامُ العالَمِ
  •  فبِالعَدلِ قِوامُ العالَمِ! فبِالعَدلِ قِوامُ العالَمِ! فبِالعَدلِ قِوامُ العالَمِ!»2و3

  • [اشعاری در مدح أمیرالمؤمنین علیه السّلام]

  • ***دلا باید به هر دم یا علی گفتنه هر دم بل دمادم یا علی گفت
  • ***به صدق دل همیشه یاد او کردبه هر پیچ و به هر خم یا علی گفت
  • ***دمی که روح در آدم دمیدندز جا برخاست آدم یا علی گفت
  • ***چو نوح از موج طوفان ایمنی خواستتوسّل جست و هر دم یا علی گفت
  • ***ز بطن حوت یونس گشت آزادز بس در ظلمت یَم یا علی گفت
  • ***عصا در دست موسی اژدها شدکلیم آنجا مسلّم یا علی گفت
    1. ـ جنگ 20، ص 171.
    2. ـ بحار الأنوار، ج 75، ص 83.
    3. ـ جنگ 1، ص 67.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

191
  • ***نمی‌شد زنده جان مرده هرگزیقین عیسی بن مریم یا علی گفت
  • ***رسول الله شنید از پردۀ غیبندا می‌آمد آن هم یا علی گفت
  • ***نزول وحی چون فرمود سبحانمَلَک در أوّلین یا علی گفت
  • ***علیّ در کعبه بر دوش پیمبرقدم بنهاد و آن دم یا علی گفت
  • ***به فرقش کی اثر می‌کرد شمشیرگمانم ابن ملجم یا علی گفت1
  •  [شعری در وصف أمیرالمؤمنین علیه السّلام]

  •  در وصف مولانا أمیرالمؤمنین علی بن أبی‌طالب علیه السّلام:

  • ***اسیر نفس نشد یک‌ نفس علیّ ولینشد اسیر که بر مؤمنین امیر آمد
  • ***اسیر نفس کجا و امیر خلق کجاکه سر بلند نشد آنکه سر به زیر آمد
  • ***علی نخورد غذایی که سیر برخیزدمگر که سیر خورد آنکه نیم سیر آمد
  • ***علی ستم نکشید و حقیر ظلم نشدنشد حقیر که دشمن برش حقیر آمد
  • ***علی نداد به باطل حقی ز بیت المالکه بر حساب و کتاب خدا خبیر آمد
  • ***درود باد بر آن ملّتی که رهبر ویچنین بلند مقام و چنین خطیر آمد2
  •  [اشعاری از دیوان حمیری]

  •  [دیوان حمیری] در صفحۀ 169:

  • ***1. بلَغ الهَوَی بفؤادِک المَجهوداونَفَی الرُّقادَ فما یلَذّ هُجودًا
  • ***2. طال الصّدودُ فعُدْ عن طَلَبِ الصِّباوقُلِ المَدیحَ مَدیحَک المحمودا
  • ***3. لا تَمدَحَنَّ سوَی النّبیّ و آلِهفلقد أراک إذا مدحتَ مجیدًا
    1. ـ جنگ 31، ص 12.
    2. ـ جنگ 5، ص 56.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

192
  • ***4. أهلُ الکساء تَقِیهم نـفسی الرَّدَیو لهم أکون مُوالیًا و وَدودًا
  • ***5. و إلیهم طَرَبی وفیهم بُغیَتیو بهم أُؤَمِّل فی الجِنان خُلودًا
  • ***6. طاب الورودُ بحُبِّ آل محمّدحوضَ النّبیّ إذا أردتُ وُرودًا
  • ***7. سقیًا لشیعةِ أحمدَ و وصیّهأعنِی الإمامَ ولیَّنا المحسودا
  • ***8. أعنِی الموحّدَ قبل کلِّ موحّدٍلا عابدًا صَنَمًا و لا جُلْمودًا
  • ***9. أعنِی الّذی کشَف الکُروبَ و لم یکنفی الحربِ عند لقاءِها رِعْدِیدًا
  • ***10. أعـنی الّـذی نـصَر الـنبیَّ محمّدًاو وقاه کَیدَ معاشرٍ و مَکیدًا
  • ***11. نـفسی الفداءُ لراکِعٍ متصدِّقٍیومًا بخاتَمِه فکان سعیدًا
  • ***12. نـفسی الفداءُ لـمَن قـضَی لا غیرِهدَینَ النّبیّ و نفَّذ الموعودا
  • ***13. فقضَی المَتاعَ علـی الجِمال بفضلهمن صخرةٍ فاذکُرْ له التمجیدا
  • ***14. نـفسی الفداءُ لمَن یطیب بذکرهمنّی النشیدُ إذا أردتُ نشیدًا
  • ***15. سبَق الأنامَ إلی الفضائلِ کلِّهاسَبْقَ الجواد إلی الرِّهانِ بَلیدًا
  • ***16. خلق النّبیّ لجعفر مع خلقه کذالسنا نرید لما حواه مزیدًا
  • ***17. لام العذولُ علی مدیحی جعفرًافملأتُ فاه جَندَلًا و صعیدًا1
  •  اعجاز أمیرالمؤمنین علیه السّلام

  •  و ذُکِر فی التعلیقة [دیوان الحمیری] فی شرح البیت الثالث عشر:

  •  «یُشیر إلی حادثةٍ رواها ابنُ شهر آشوب فی المناقب، مجلّد 2، صفحة 332، ملخّصُها: ”أنَّ أباالضمضام العبسی قدِم علی النبّیِّ صلّی الله علیه و آله فأسلَمَ علی یده و وعَده بأن یأتی بأهله، فأمَرَ النّبیُّ صلّی الله علیه و آله و سلّم علیًّا بأن یَکتُب له کتابًا

    1. ـ جنگ 9، ص 66.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

193
  • بثمانین ناقةً علیها مِن طرائف الیَمَن؛ و لمّا عاد أبوالضمضام وجَد النّبیَّ صلّی الله علیه و آله و سلّم قد قُبِض، فسأل خلیفتَه أداءَ ما فی الکتاب، فاعتذر بأنّ النّبیَّ لم یَترُک غیرَ بَغلَتِه و حِمارِه و سیفِه و هی فی حوزةِ علیٍّ، فأخَذ سلمانُ الفارسیّ أباالضمضام و أدخَله منزلَ علیٍّ علیه السّلام، و بعد أن اطَّلع علیٌّ علی ما فی الکتاب، أمَرَ سلمان أن یُنادِیَ: مَن أراد أن یَشهَد بقضاءِ دَینِ رسول ‌الله، فلْیَجمَع غدًا (إلی محلٍّ عیّنه) خارجَ المدینة. فخرج النّاسُ و خرج علیٌّ و أمَرَ إلی ابنِه الحسنِ، فمضَی إلی کثیبِ رملٍ فصلّی رکعتین و تکلّم بکلماتٍ لم تُسمَع و ضرَب الکثیبَ بقضیبِ النّبیّ، فانفجر عن صخرةٍ مکتوبٌ، علیها ”بسم الله الرّحمن الرّحیم، لا إله الّا الله، محمّدٌ رسول الله“ فضرَب الصخرةَ فنفجرت عن خِطامٍ فقال: اقتد یا أباالضمضام! فاقتاد ثمانین ناقة.“ ـ انتهی.»

  •  و علّق السیّدُ محسن العاملی فی کتابه أعیان الشیعة، مجلّد 12، صفحة 242 علی هذه الحادثةِ بما مضمونُه:

  •  «لا شکَّ أنّها معجزةٌ خارقةٌ، و مَن یُنکِر صدورَها مُنکرٌ لقدرة الله تعالی؛ و لیست هذه بأعجَبَ مِن إتیان آصفِ بن بَرخِیا ـ و هو الّذی عنده علمٌ من الکتاب ـ بعَرشِ بِلقِیسَ من الیَمَن إلی فلسطین قبل ارتداد الطَرْفِ، و لیس سلیمانُ بن داود أکرَمَ علی الله مِن نبیِّه محمّدٍ و لا وزیرُه آصفُ أکرَمَ علی أمرٍ من علیٍّ وزیرِ محمّدٍ صلّی الله علیه و آله.»

  •  [اشعاری از سیّد حمیری در مدح أمیرالمؤمنین علیه السّلام]

  •  حمیری در صفحه 172 و 175 گوید:

  • ***و کفاه بأنّ طوبی له فیداره أصلُها بدارِ الخلود
  • ***أیکةٌ کلُّ منزلٍ لسعیدفیه غُصنٌ منها برَغمِ الحسود

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

194
  • ***تتدلّی علیه منها ثمارٌمِن جَنَی لِینَةٍ و طَلْحٍ نَضید
  •  و در تعلیقۀ آن، دو روایت لطیف از مناقب ابن شهر آشوب، و ینابیع المودّة آورده است مبنی بر آنکه:

  •  «درخت طوبی هم در منزل رسول خدا [صلّی الله علیه و آله و سلّم] و هم در منزل أمیر‌المؤمنین [علیه السّلام] است و منازل آنها در بهشت واحد است. حضرت رسول [صلّی الله علیه و آله و سلّم] فرموده‌اند: ”اِنَّ داری و دارُ علیٍّ واحدٌ غدًا.“»

  • دیوان حمیری، صفحۀ 177:

  • ***«إنّی لأکرَهُ أن اُطیل َ بمجلسٍلا ذکرَ فیه لفضلِ آل محمّد
  • ***لا ذکرَ فیه لأحمدَ و وصیّهو بنیه ذلک مجلسٌ نَطَفٌ رَدِی
  • ***إنّ الّذی ینساهم فی مجلسٍحتّی یفارقه لَغیرُ مُسَدَّد»
  •  و در تعلیقه گوید:

  •  «قال أبوالفرج الإصفهانی فی أغانیه، المجلّد 7، صفحة 266: حدّثنی محمّد بن جعفر النحویّ، قال: حدّثنا ابن القاسم البزِّیّ، عن إسحاق بن محمّد النخعیّ، عن عقبة بن مالک الدّیلمیّ، عن الحسن بن علی بن أبی‌جرب بن أبی‌الأسود الدُّئلی، قال: کنّا جلوسًا عند أبی‌عمرو بن العلاء، فتذاکرنا السیّدَ فجاء فجلس، وخُضنا فی ذکرِ الزّرع و النّخلِ ساعةً، فنهَض فقلنا: یا أباهاشم! مِمَّ القیامُ؟ فقال: أنّی لأکرَه أن أُطیل الأبیاتَ.»

  • در صفحۀ 186 گوید:

  • ***«غُرِسَت نخیلٌ مِن سُلالةِ آدَمَشرفًا فطاب بفخر طیبِ المَولِدِ
  • ***زیتونةٌ طلَعتْ فلا شرقیّةٌتُلقَی و لا غربیّةٌ فی المَحتِدِ
  • ***ما زال یَـشرُق نورُها من زَیتِهافوق السُّهول و فوق صُمِّ الجَلمَدِ

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

195
  • ***و سراجُها الوهّاج أحمدُ و الّذییَهدِی إلی نَهجِ الطّریقِ الأزهَدِ»
  •  در صفحۀ 188 گوید:

  • ***«نصب الجلیل لجبرئیل منبرًافی ظلّ طوبی من متون زبرجد»
  •  این بیت و سه بیت دیگر که در دنبال آن است، راجع به عقد و زفاف حضرت زهراء سلام‌ الله ‌علیهاست، و در تعلیقۀ آن نیز مطالب مفیدی را یاد آور شده است.

  •  در صفحۀ 190 گوید:

  • ***«و بکرن علقمة النصاری إذ عتَتفی عزّها و الباذخُ المتعقد»
  •  این شعر و دو بیت بعد از آن راجع به داستان مباهله است، و در تعلیقۀ آن مطالب مفیدی است.

  •  در صفحۀ 195 گوید:

  • ***«تُوُفِّی النّبیُّ علیه السّلامفلمّا تُغیَّب فی المُلحَد
  • ***أزالوا الوصیّةَ عن أقربیهإلی الأبعدِ الأبعدِ الأبعد
  • ***و کادوا موالِیَه مِن بعدهفیا عینُ جودِی و لا تَجمُدِ
  • ***و أولادُ بنتِ رسول الإلهیُضامون فیها و لم تُکمَد
  • ***فهُم بین قَتلَی و مستضعفٍو مُنعَفِرٍ فی الثَّرَی مُقصَد»
  •  و در صفحۀ 226 گوید:

  • ***«قائلٌ للنّبیّ إنّی غریبٌجائعٌ قد أتیتُکم مستجیرًا»
  •  این قصیده، مجموعاً 6 بیت است و راجع به ایثار حضرت أمیرالمؤمنین و حضرت زهرا علیهما السّلام است.

  •  وقتی که سائلی از اصحاب صفّه آمد و گفت: هیچ ندارم و گرسنه‌ام، حضرت چون نزد ازواج خود فرستاد، همگی گفتند: غیر از آب در خانه ما چیزی یافت نمی‌شود، حضرت فرمود: ”کیست که این عرب را امشب کفایت کند؟“ حضرت امیر عرض کردند: ”من، ای رسول خدا!“ و چون درون منزل غذایی نبود

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

196
  • مگر غذای دختر بچّه کوچکی، حضرت فرمود: ”بچّه را بخوابان و چراغ را خاموش کن تا غریب نفهمد که من غذا نمی‌خورم.“ الی آخر؛ که در تعلیقه ذکر کرده است و این آیه نازل شد: ﴿وَيُؤۡثِرُونَ عَلَىٰٓ أَنفُسِهِمۡ﴾.1

  • حمیری در صفحۀ 230، اشعار لطیفی دارد می‌گوید:

  • ***«فما لی ذنبٌ سوی أنّنیذکرتُ الّذی فرّ مِن خیبرِ
  • ***ذکرتُ الّذی فرّ عن مَرحَبفرارَ الحمار من القَسوَرِ»
  • الأبیات.2

  • [اشعاری از شافعی در مدح أمیرالمؤمنین علیه السّلام]

  • ***لَو أنّ الـمُرتَضَی أبدا مَحَلَّهلَخَرَّ النّاسُ طُرًّا سُجّدًا له
  • ***کَفَی فی فَضلِ مَولانا عَلیٍّوقوعُ الشّکِّ فیه أنّه الله
  • ***و ماتَ الشّافِعیُّ و لیس یَدریعَلیٌّ ربُّه أم ربُّه الله3
  •  * * *

  • ***إلَی مَ أُلامُ و حَتّی مَتیأُعاتَبُ فی حُبِّ ذاک الفَتی
  • ***و هل زُوِّجَت فاطِمُ غَیرَهو فی غَیرِه هل أتَی هَل أتَی
  •  * * *

  • ***لَقَد کَتَمَت آثارَ آلِ محمّدٍمُحِبّوهم خَوفًا و أعداؤُهم بُغضًا
  • ***فأُبرِزَ مِن بَینِ الفَریقَینِ نَبْذَةٌبِها مَلَأ اللَهُ السّماواتِ و الأرضا4
    1. ـ سوره الحشر (59) آیه 9.
    2. ـ جنگ 9، ص 66.
    3. ـ امام شناسی، ج 16 و 17، ص 488.
    4. ـ این شعر منسوب به سیّد تاج الدین حلّی است. الکنی و الألقاب، ج 2، ص 316؛ أعیان الشّیعة، ج 3، ص 627.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

197
  •  * * *

  • ***لا تُقبَلُ التَّوبَةُ مِن تائبٍإلّا بِحُبِّ ابنِ أبی‌طالِبٍ
  • ***حُبُّ علیٍّ لازِمٌ واجِبٌفی عُنُقِ الشّاهِدِ و الغائبِ
  • ***لَو شقَّ قَلبی لَتَرَی وَسَطَهسَطرَینِ قَد خُطّا بِلا کاتِبٍ
  • ***العَدلُ و التَّوحیدُ مِن جانِبٍو حُبُّ أهلِ البَیتِ مِن جانِبٍ1
  •  [اشعار حَسّان بن ثابت در وصف غدیر خم]

  • ***یُنادیهم یَومَ الغَدیرِ نَبیُّهمبِخُمٍّ و اسمَعْ بِالرّسولِ مُنادیًا
  • ***یَقول فمَن مَولاکم و وَلیُّکمفَقالوا و لَم یُبدوا هُناکَ تَعادیًا2و3و4
  •  اشعاری در وصف مولی الموالی أمیرالمؤمنین علیه السّلام

  • ***سورۀ و الشّمس رویت یا أمیرالمؤمنینآیۀ و اللیل مویت یا أمیرالمؤمنین
  • ***عالمی در جستجویت یا أمیرالمؤمنینجان فدای خُلق و خویت یا أمیرالمؤمنین
  • ***هست هرجا گفت و گویت یا أمیرالمؤمنین
  • ***ای بگرد خرمن جودت سلیمان همچو مورای دم جان آفرینت روح بخش نفخ صور
    1. ـ جنگ 1، ص 146.
    2. ـ خ ل: تَعامِیا.
    3. ـ الغدیر، ج 2، ص 39؛ امام شناسی، ج 7، ص 69 و 181 و 182.
    4. ـ جنگ 1، ص 110.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

198
  • ***حاکی از نور جمالت آیۀ الله نورپرتوی از مهر رویت آتش وادی طور
  •  داشت موسی آرزویت یا أمیرالمؤمنین

  • ***گمرهان خلق را خضر سبیلی یا علیامّت مرحومه را در ره دلیلی یا علی
  • ***اوستاد و رهنمای جبرئیلی یا علیچون‌که یکتا مظهر ربّ جلیلی یا علی
  •  قبله‌گاهم خاک کویت یا أمیرالمؤمنین

  • ***گر به کثرت بینمت هستی جهان را پیشواور به وحدت خوانمت بر انبیایی رهنما
  • ***از زبان مصطفی گردیده مدّاحت خداچون به درگاه ربوبیّت بری دست دعا
  •  حق بود لبّیک گویت یا أمیرالمؤمنین

  • ***وارث علم نبیّ و سرّ ما أوحی توییخسرو ملک جهان و تخت أو أدنی تویی
  • ***حکمران عالم هستیّ و مافیها توییمن چه گویم تاجدار علّم الأسماء تویی
  •  عرش فرش خاک کویت یا أمیرالمؤمنین

  • ***حاش للّه یا علی گر گویمت عیسی دمیگر بخواهی صد مسیحا زنده سازی هر دمی

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

199
  • ***نعمت خلد برین از ابر جودت شبنمییا علی در هر دمی هستی تو در هر عالمی
  •  حق ز هر سو روبرویت یا أمیرالمؤمنین

  • ***معترف بر عجز وصفت خلقت هفت آسمانای منزّه‌تر ز وصفت مدحت کرّوبیان
  • ***لال گشته در مدیح تو زبان انس و جانالله الله در تن احمد تویی روح روان
  •  أنبیاء مجذوب خویت یا أمیرالمؤمنین

  • ***ای که در دستت زمام خلقت أرض و سماستبر سرت تاج تبارک، در دلت جای خداست
  • ***کس نپندارد که روح احمد از حیدر جداستمرتضی چون مصطفی و ‌مصطفی چون مرتضی است
  •  ای دل عالم بسویت یا أمیرالمؤمنین

  • ***درّة البیضاء وحدت نوربخش أوصیاءچون‌که مولود تو از بطن مشیّت شد جدا
  • ***شد مزیّن کعبه و دامان ختم أنبیاءاحمد محمود أبوالقاسم محمّد مصطفی
  •  بوسه‌ها می‌زد به رویت یا أمیرالمؤمنین

  • ***شد ز فیض خلقت تو بحر رحمت منشعبای خدا را منتخَب، هستی خدا را منتخِب

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

200
  • ***یازده بدر تمام از مهر رویت مکتسبای وجودت بحر رحمت ای محیط متّحب
  •  قطرۀ کوثر ز جودت یا أمیرالمؤمنین

  • ***وصف فعّالیت تو یفعل الله مایشاءآیتی از شرح صدرت لوح محفوظ خدا
  • ***ألطف از أرواح علیّین بود جسم شماهست مرآت وجودت پای تا سر حق نما
  •  چون کنم وصف نکویت یا أمیرالمؤمنین

  • ***خواست احمد در غدیر خم ید بیضا کندآشکارا بر خلائق سرّ ما أوحی کند
  • ***بهر تعیین ولیّ، امر خدا اجرا کندتا تو را از امر حق بر ماسوی مولا کند
  •  کرد ز آن‌ رو گفت و گویت یا أمیرالمؤمنین

  • ***با خیالت فارغ از حور و قصور و جنّتمبی‌نیاز از ملک و مال و تخت و تاج و دولتم
  • ***از گدائیّ درت سلطان صاحب حشمتمبعد صد سال ار گذر افتد تو را بر تربتم
  •  زنده می‌گردم ز بویت یا أمیرالمؤمنین

  • ***ای ز لعلت آب حیوان خورده آب زندگیمن کجا و مدح تو با این همه شرمندگی

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

201
  • ***خضر نازد کز کفت بگرفته خطّ بندگیمی‌نماید مهر و مه با آن همه تابندگی
  •  کسب نور از مهر رویت یا أمیرالمؤمنین

  • ***ای تو در خلقت امام اوّلین و آخرینذات پاکت مظهر توحید ربّ العالمین
  • ***چون کنی تسبیح و حمد خالق حسن آفریندر وجود قدسیان و در تن روح الأمین
  •  روح بخشد ذکر هویت یا أمیرالمؤمنین

  • ***گر نبودی منعم از دربار ربّ العالمینفاش گفتم پیش تو إیّاک نعبد نستعین
  • ***غیر حبّ و بغض تو بالله نباشد کفر و دینای ز عشقت مستی عِلویّ و خیل عارفین
  •  مستی چرخ از سبویت یا أمیرالمؤمنین1

  •  أشعار ملاّ مِهرعلیّ تبریزیّ متخلّص به فدویّ: «ها عَلیٌّ بَشَر کیف بَشَر»

  •  [زنبیل حاج فرهاد میرزا] صفحۀ 70:

  •  «وفات ملاّ مهرعلی، ادیب ترک تبریزی، المتخلِّص به فدوی، در سنۀ 1262 هجری در تبریز اتّفاق افتاد، و قد ناهز ثمانین سنه. مرد خرقه‌پوشِ ژنده بر دوشی، بذی اللّسانی، فصیح البیانی، مرقّع لباسی و ملمّع اساسی بود. و به هر ضیافت که می‌رفت اوّل می‌گفت: أکلاً موعودم یا حملاً؟ و صاحب خانه چه جرأت داشت که

    1. ـ جنگ 3، ص 125.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

202
  • خلاف فرمایش آخوند را بکند؟ طاس شکسته چرکی داشت، او را از حلوا و پلو و خورش مملوّ ساخته در زیر عبا می‌گرفت و شروع به خوردن غذا می‌کرد، و بعد از مردن او در خانۀ او چندین خمرۀ مملوّ از پلو و حلوای خشکیده و طعام گندیده یافتند. و قریب سیصد جلد کتاب داشت که غالب او به خطّ خودش بود، و خط شکسته نستعلیق متوسّطی داشت. و در اواخر عمر زنی گرفت و از او اولادی به عمل آمد. و در مراتب شعر و شاعری ید علیا داشت. فنّ حسابی او ترکی، پس از آن عربی و پس از آن فارسی. و این چند قصیده از اوست:

  • ***”ها علیٌّ بَـشَرٌ کیف بَـشَررَبُّه فیه تَجَلَّی و ظَهَر
  • ***هو و المَبدَءُ شمسٌ و ضیاءهو و الواجِبُ نورٌ و قَمَر
  • ***أُذُنُ اللهِ و عَینُ البارییا له صاحبُ سَمعٍ و بَـصَر
  • ***ما هو اللهُ ولکِن مَثَلًامَعَه اللهُ کَنارٍ و حَجَر
  • ***عِلَّةُ الکَونِ و لولاه لماکان لِلْعالَمِ عَینٌ و أثَر
  • ***و له أُبدِعَ ما تعقِلُهمن عقولٍ و نفوسٍ و صُوَر
  • ***فَلَکٌ فی فَلَکٍ فیه نُجومصَدَفٌ فی صَدَفٍ فیه دُرَر
  • ***مَظهَرُ الواجب یا لَلْمُمکِنِصورةُ الجاعِل یا لَلمُظهِر
  • ***جِنسُ الأجناس علیٌّ و بَنوهنَوعُ الأنواع إلی الحادی عَـشَر
  • ***کُلُّ مَن مات و لم یَعرِفْهمموتُه مَوتُ حِمارٍ و بَقَر
  • ***لیس مَن أذْنَبَ یومًا بإمامکیف مَن أشرَک دهرًا و کَفَر
  • ***قوسُه قَوسُ نُزولٍ و عُروجسَهمُه سَهمُ قضاءٍ و قَدَر
  • ***ما رَمَی رَمْیَةً إلّا و کَفَیما غَزا غَزْوَةً إلّا و ظَفَر
  • ***أغمَدَ السَّیفَ متی قابَلَهکُلُّ مَن جَرَّد سَیفًا و شَهَر

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

203
  • ***أسَدُ الله إذا صالَ و صاحأبو ‌الأیتام إذا جادَ و بَرّ
  • ***حُبُّه مبدأُ خُلدٍ و نعیمبُغضُه مَنشأُ نارٍ و سَقَرْ
  • ***خَصمُه أبغضَه اللهُ و لَوحَمِد اللهَ و أثنَی و شَکَر
  • ***خِلُّه بَـشَّره اللهُ و لَوشَرِبَ الخَمرَ و غَنَّی و فَجَر
  • ***مَن له صاحِبةٌ کالزَّهراءأو سَلیلٌ کَشُبَیرٍ و شَبَر
  • ***مَن کَمَن هَلَّل فی مَهدِ صَبِیّأو کَمَن کَبَّر فی عَهدِ صِغَر
  • ***عَنهُ دیوانُ علومٍ و حِکَمفیه طومار عِظاةٍ و عِبَر
  • ***بو تُرابٍ و کُنوزُ العالَمعِنده نَحوُ تُرابٍ و مَدَر
  • ***ظَلَّ ما عاشَ بِجوعٍ و صِیامباتَ ما حَیَّ بِدَمعٍ و سَهَر
  • ***کُلَّما أحزَنَه الدَّهرُ سَلاأینما استضعَفَه القومُ صَبَر
  • ***ناقَةُ اللهِ فیا شَقوَةَ مَنما رَعاها فَتَعاطَی فعَقَر
  • ***أیُّها الخَصمُ تَذَکَّرْ سَنَدًامَتنُه صَحَّ بنَصٍّ و خَبَر
  • ***إذ أتی أحمدُ فی خُمِّ غَدیربِعَلیٍّ و علی الرَّحلِ نَبَر
  • ***قال مَن کُنتُ أنا مَولاهفَعَلیٌّ له مَولیٰ و مَفَرّ
  • ***قبلَ تعیین وَصِیٍّ و وزیرٍمَنْ رأی فاتَ نَبیٌّ و هَجَر“»1
  •  * * *

  • ***سایه پیغمبر ندارد هیچ میدانی چراآفتابی چون علیّ در سایه‌اش افتاده است2
    1. ـ جنگ 23، ص 381.
    2. ـ جنگ 1، ص 138.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

204
  • برگزیده احوالات حضرت فاطمۀ زهراء علیها السّلام

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

205

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

206
  •  اخبار وارده دربارۀ حضرت زهراء علیها السّلام

  •  [الشّیعة و التّشیّع] صفحة 232:

  •  «هی فاطمةُ بنتُ محمّدٍ صلّی الله علیه و آله و سلّم، سیّدةُ نساءِ العالمین، و أُمُّها خدیجةُ بنتُ خُوَیْلِد أُمُّ المؤمنین.

  •  وُلِدت بمکّة یوم الجمعة، 20 جمادی الآخر بعد النّبوة بخمسِ سنین.

  •  و هی أصغَرُ بناتِ الرّسول، و أحَبُّهن إلیه، و انقطع نسلُه إلّا منها.

  •  صفاتُها: کانت کأبیها فی خُلقِه و خَلقِه، و مِن هنا قال صلّی الله علیه و آله و سلّم: ”فاطمةُ بَضعَةٌ منّی، فمن أغضَبَها أغضَبَنی.“ (صحیح البخاری، و صحیح مسلم.) و قال: ”إنّ الله یَرضَی لرِضاها، و یَغضَب لغَضَبِها.“ (المستدرک للحاکم، و الإصابة لإبن حَجَر.) 

  •  و نَقَلَت الماءَ فی القِربَةِ حتّی أثّرَت فی صدرها، و طَحَنَت بالرَّحَی حتّی تورّمَت یداها، و کَنَسَت البیتَ حتّی اغْبَرَّت ثیابُها، و أوقَدَت النّارَ تحت القِدْر حتّی اسودَّت مَلابِسُها.»1

    1. ـ جنگ 23، ص 59.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

207
  •  [عدم إذن رسول خدا به تزویج دختری از بنی‌هشام بن مغیره با أمیرالمؤمنین]

  •  در صحیح بخاری، کتاب النکاح، باب ذَبِّ الرّجل عن ابْنَتِه فی الغَیرَة و الإنصافِ، در جلد 7، صفحۀ 37، از طبع امیریه بولاق، گوید:

  • «حدّثنا اللَّیث عن ابن أبی‌مُلَیکَة، عن المِسوَرِ بن مَخرَمَة، قال: سَمِعتُ رسولَ الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم یقول و هو علی المِنبر: 

  • ”إنّ بنی‌هِشام بن المُغِیرَة استأذنوا فی أن یُنکِحوا ابْنَتَهم علیّ بن أبی‌طالب؛ فلا آذنُ ثمّ لا آذَنُ ثمّ لا آذَنُ، إلّا أن یُرید ابنُ أبی‌طالب أن یُطَلِّقَ ابْنَتِی و یَنکِح ابْنَتَهم. فإنَّما هی بَضعَةٌ منّی، یُریبُنی ما أرابَها و یُؤذینی ما آذاها.“»1و2

  •  راجع به مناقب سیدة النّساء حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها

  •  در کتاب شیعه در اسلام سبط، جلد 1، صفحۀ 63 و صفحۀ 64 و صفحه 65، وارد است که:

  •  1. بخاری در صحیح، جلد 2، صفحه 199، گوید: 

  • «و قال النبی صلّی الله علیه و آله و سلّم: ”فاطمةُ سیّدةُ نساءِ أهل الجنّة.“3 و نیز حدیثی از مِسْوَر بن مخرمة روایت کرده که گفت: إنّ رسول ‌الله قال: ”فاطمة بَضعَةٌ منّی فمَن أغضَبَها أغضَبَنی.“»4

  •  2. در صحیح مسلم، جلد 7، صفحه 141، حدیثی از مِسوَر بن مَخرَمَة نقل کند که گفت:

    1. ـ صحیح البخاری، ج 6، ص 158.
    2. ـ جنگ 16، ص 143.
    3. ـ صحیح البخاری، ج 4، ص 209.
    4. ـ همان مصدر، ص 210.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

208
  • «قال رسولُ ‌الله صلّی الله علیه و آله و سلّم: ”إنما فاطمةُ بَضعَةٌ منّی یُؤذِینی ما آذاها.“»

  • 3. و نیز حدیثی در صفحۀ 143 از عایشه نقل می‌کند که:

  •  «فاطمه علیها ‌السّلام نزد پیغمبر صلّی الله علیه و آله و سلّم آمد. و آن حضرت او را ترحیب (خوش آمد) گفت و فرمود: ”یا فاطمة! أما ترضَیَنّ أن تکونی سیّدةَ نساءِ المؤمنین أو سیّدةَ نساءِ هذه الأُمّةِ.“»

  •  4. ابن حجر در صواعق، صفحۀ 104 گوید:

  •  «و أخرج أبوسعید فی شرف النّبوة و ابن المثّنی: إنّه صلّی الله علیه و آله و سلّم قال: ”یا فاطمة! إنّ اللهَ یَغضِب لغَضَبِک و یَرضَی لرِضاک.“»

  •  حاکم در مستدرک، جلد 3، صفحۀ 154 از حضرت صادق علیه السّلام؛ و حموینی در فرائد السّمطین از علی علیه السّلام این روایت را از پیغمبر نقل کرده‌اند.

  •  5. مویدی در سبائک الذّهب، صفحۀ 72 ضمن احوالات حضرت زهرا علیها ‌السّلام گوید:

  • «وکان یُحبُّها صلّی الله علیه و آله و سلّم محبّةً عظیمةً، و کان یَکثُر تقبیلَها، و فَضلُها و أوصافُها و زُهدُها و عبادتُها لا یتّسع هذا الکتابُ لنَقلِه.»

  • 6. حاکم در مستدرک، جلد 3، صفحۀ 160 حدیثی از عائشه نقل کرده که گفت:

  •  «ما رأیتُ أحَدًا کان أشبَهَ کلامًا و حدیثًا برسول ‌الله صلّی الله علیه و آله و سلّم مِن فاطمةَ، و کانت إذا دخَلت علیه قام إلیها فقبّلها و رحَّب بها و أخَذَ بیَدِها فأجلَسَها فی مجلسه. ـ الخ.»

  • 7. سیوطی در خصائص الکبری، جلد 2، صفحۀ 401؛ و حموینی در فرائد السّمطین گوید:

  • «و أخرَج أبویعلی عن جابر: أنّ النّبیَّ صلّی الله علیه و آله و سلّم أقام أیامًا

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

209
  • لم ‌یَطعَم طعامًا، حتّی شَقَّ ذلک علیه، فَأتی فاطمةَ فقال: ”یا بُنَیَّةُ! هل عندکِ شیءٌ؟!“ قالت: ”لا!“

  •  فلمّا خرَج مِن عندها بُعِثَت إلیها جارةٌ لها برغیفَین و قِطعَةِ لحمٍ، فوَضَعَتْه فی جَفنَةٍ و غَطَّت علیها، و أرسَلَت إلی النّبیِّ صلّی الله علیه و آله و سلّم فرجع إلیها، فقالت: ”قد أتَی اللهُ تعالی بشیءٍ فخبّأتُه لک!“

  • قال: ”هَلُمِّی!“

  •  فأتَتْه فکَشَفَ عن الجَفنَةِ فإذا هی مَملُوَّةٌ خُبزًا و لحمًا. فلمّا نَظَرَت إلیها بُهِتَت و عَرَفَت أنّها بَرَکَةٌ من الله تعالی!

  •  فقال النّبیُّ صلّی الله علیه وآله و سلّم: ”من أین لکِ هذا یا بُنَیَّةُ؟!“

  •  قالت: ”یا أبَتِ ﴿هُوَ مِنۡ عِندِ ٱللَهِ إِنَّ ٱللَهَ يَرۡزُقُ مَن يَشَآءُ بِغَيۡرِ حِسَابٍ﴾.“1

  •  فقال: ”الحمد لِلّه الّذی جَعَلَکِ ـ یا بُنَیَّةُ! ـ شبیهةً لسیّدةِ نساءِ بنی‌إسرائیل؛ فإنّها کانت إذا رَزَقَها اللهُ تعالی شیئًا فسُئِلَت عنه، قالت: ﴿هُوَ مِنۡ عِندِ ٱللَهِ إِنَّ ٱللَهَ يَرۡزُقُ مَن يَشَآءُ بِغَيۡرِ حِسَابٍ﴾.“ ـ الخ.»

  • 8. حاکم در مستدرک، جلد 3، صفحۀ 161؛ و سیوطی در خصائص الکبری، جلد 2، صفحۀ 225 از ابونعیم نقل کرده که:

  •  «علی علیه السّلام گفت: قال رسولُ ‌الله صلّی الله علیه و آله و سلّم: ”إذا کان یومُ القیامة قیل: یا أهلَ الجمع! غُضُّوا أبصارَکم! و تَمُرُّ فاطمةُ بنتُ رسولِ ‌الله صلّی الله علیه و آله و سلّم. فتَمُرُّ و علیها رِیطَتان خَضراوان.“»

  • ابن حجر در صواعق، صفحۀ 113، این حدیث را با اختلافی نقل کرده و

    1. ـ سوره آل عمران (3) ذیل آیه 37.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

210
  • گوید: ”فتَمُرُّ مع سبعین ألفَ جاریةٍ مِن الحور العِین کمرِّ البرقِ.“

  • 9. حموینی در فرائد السّمطین؛ و ابن حجر در صواعق، صفحۀ 96، از نسائی حدیثی از ابن عبّاس نقل کرده که گفت:

  • «قال النّبیُّ صلّی الله علیه و آله و سلّم: ”ابْنَتی فاطمةُ حوراءُ آدَمِیَّةٌ، لم تَحِضْ و لم تَطمِث. و إنّما سمّاها فاطمةَ، لأنّ اللهَ عزّوجلّ قَطَعَها ومُحبّیها من النّارِ.“»

  • 10. و نیز در صواعق گوید:

  • «و أخرج الحافظ أبوالقاسم الدّمشقیّ أنّه صلّی الله علیه و آله و سلّم قال: ”یا فاطمةُ! لِمَ سُمّیتِ فاطمةَ“ قال علیٌّ: ”لِمَ سُمِّیَتْ فاطمةَ یا رسولَ الله!“ قال صلّی الله علیه و آله و سلّم: ”إنّ اللهَ قد قَطَعَها و ذُرِّیَّتَها من النّارِ.“»

  •  11. در کتاب علیٌ و الوصیّة صفحۀ 314 إلی صفحۀ 318 احادیثی در مناقب حضرت فاطمه سلام الله علیها وارد است.1

  •  احادیث دالّه بر آنکه فاطمه افضل زنان عالمیان و أمیرالمؤمنین أشرف اُمّت رسول خدا بوده‌اند

  •  و أخرج الحاکم فی مناقب علی، صفحة 129 من الجزء الثالث من المستدرک من طریق سریج بن یونس عن أبی‌حفص الأبّار، عن الأعمش، عن أبی‌صالح، عن أبی‌هریرة قال: قالت فاطمةُ: ”یا رسولَ الله! زوّجتَنی مِن علیٍّ و هو فقیرٌ لا مالَ له.“ قال صلّی الله علیه و آله و سلّم: ”یا فاطمةُ! أما تَرضَین أنّ اللهَ عزّوجلّ اطّلع إلی أهل الأرض، فاختار رَجُلَین: أحدُهما أبوک و الآخرُ بَعلُک.“ ا ه‍‌ .

  •  و عن ابن عبّاس قال: قال رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم:

    1. ـ جنگ 9، ص 24.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

211
  • ”أما تَرضَین أنّی زوّجتُک أوّلَ المسلمین إسلامًا و أعلَمَهم علمًا، فأنّک سیّدةُ نساء أُمَّتی کما سادَت مریمُ نساءَ قومها؟ أما تَرضَین یا فاطمةُ أنّ اللهَ اطّلع علی أهل الأرض، فاختار منهم رَجُلَین، فجَعَلَ أحدَهما أباک و الآخرَ بَعلَک.“ ا ه‍ .1

  •  و کان رسولُ الله صلّی الله علیه و آله و سلّم بعد هذا إذا ألمَّ بسیدة النّساء من الدّهر لَمَمٌ، یُذکِّرها بنعمة الله و رسولِه علیها؛ إذ زَوَّجَها مِن أفضلِ أُمّتِه؛ لیکون ذلک عزاءً لها، و سَلوةً عمّا یُصیبها مِن طوارق الدّهر. و حسبُک شاهدًا لهذا ما أخرجه الإمامُ أحمد فی صفحة 26 من الجزء الخامس مِن مسنده مِن حدیثِ معقل بن یسار: أنّ النّبیَّ صلّی الله علیه و آله و سلّم عاد فاطمةَ فی مرضٍ أصابها علی عهده فقال لها: ”کیف تَجِدِینک؟“ قالت: ”و الله! لقد اشتدّ حُزنی، و اشتدّت فاقَتی، و طال سُقمِی.“ قال صلّی الله علیه و آله و سلّم: ”أوَ ما تَرضَین أنّی زوّجتُک أقدَمَ أُمّتی سِلمًا و أکثرهم عِلمًا و أعظمهم حلمًا؟“ ا ه‍‌ .2 و الأخبار فی ذلک متضافرةٌ لا تحتملها مراجعتُنا.3

  •  از جمله مواردی که در صحیح بخاری نام فاطمه را با علیها السّلام آورده است

  • صحیح بخاری، طبع بولاق، جلد 6، کتاب النَّبی، باب مرضه، صفحۀ 10، حدیث اوّل: 

  • «... دعا النّبیُّ صلی‌الله علیه و سلّم فاطمةَ علیها السّلام.»4

    1. ـ کنز العمال، ج 11، ص 605.
    2. ـ کشف الغمة، ج 1، ص 150؛ بحار الأنوار، ج 38، ص 19.
    3. ـ جنگ 20، ص 89.
    4. ـ نظر به توجّهی که مرحوم علاّمه ـ قدّس سرّه ـ به آمدن لفظ علیها السّلام بعد از نام مبارک حضرت فاطمه علیها السّلام در صحیح بخاری داشته‌اند، این موارد را از طبع دارالفکر ـ استخراج نمودیم:
      ج 3، ص 229؛ ج 4، ص 4 و 42 و 47 و 48 و 71 و 208 و 209؛ ج 5، ص 38 و 82 و 138 و 144؛ ج 6، ص 101 و 192 و 193؛ ج 7، ص 19 و 92 و 140 و 141 و 149. (محقّق)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

212
  •  در کتاب ثمّ اهتدیتُ، صفحه 114 گوید:

  • «فی عدّةِ مواضعَ مِن صحیح البخاری عند ما یأتی بإسم علیٍّ یقول: علیه السّلام1 و فاطمةَ: علیها السّلام، و الحسینِ بن علیّ: علیهما ‌السّلام.»2و3

  • مصادر خطبة فاطمة الزهر‎اء سلام الله علیها

  • [أبوهریره، سیّد شرف‌الدّین] صفحة 139، تعلیقة 1:

  •  «السَّلَفُ مِن بنی علیٍّ و فاطمةَ یَروِی خُطبَتَها فی ذلک الیوم لمَن بعده، و مَن بعده رواها لمَن بعده، حتّی انتهَت إلینا یدًا عن یدٍ، فنحن الفاطمیّین نَروِیها عن آبائنا، و آباؤُنا یَروُونها عن آبائهم، و هکذا کانت الحالُ فی جمیع الأجیال إلی زَمَنِ الأئمّة مِن أبناء علیٍّ و فاطمةَ و دونَکموها فی کتاب احتجاج الطّبرسی و فی بحار الأنوار.

  •  و قد أخرَجَها من أثبات الجمهور و أعلامِهم أبوبکر أحمدُ بن عبدالعزیز الجوهریّ فی کتاب السّقیفة و فدک، بطُرُقٍ و أسانیدَ ینتهی بعضُها إلی السیّدةِ زینب بنتِ علیٍّ و فاطمةَ [علیهم السّلام]، و بعضُها إلی الإمام أبی‌جعفر محمّدٍ الباقر [علیهما السّلام]، و بعضُها إلی عبدالله بن الحسن بن الحسن، یرفعونها جمیعًا إلی الزّهر‎اء؛ کما فی صفحة 87، من المجلّد الرّابع من شرح النهج الحمیدیّ.

    1. ـ صحیح البخاری، ج 6، ص 48.
    2. ـ مواردی در صحیح بخاری که نام دو تن از ائمّه با لفظ علیهما السّلام آمده است:
      1. فاطمة و علیًا علیهما السّلام: ج 2، ص 43.
      2. الحسن بن علی علیهما السّلام: ج 3، ص 137؛ ج 4، ص 164.
      3. حسین بن علی علیهما السّلام: ج 4، ص 41؛ ج 8، ص 190.
      4. علی بن الحسین علیهما السّلام: ج 6، ص 124. (محقّق)
    3. ـ جنگ 18، ص 88.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

213
  •  و أخرَجَها أیضًا أبوعبدالله محمّد بن عمران المرزبانیّ، بالإسناد إلی عروة بن الزّبیر، عن عائشة ترفعها إلی الزّهراء؛ کما فی صفحة 93 من المجلّد الرّابع من شرح النّهج.

  • وأخرَجَها المرزبانیُّ أیضًا؛ کما فی صفحة 94 من المجلّد المذکور، بالإسناد إلی أبی‌الحسین زیدِ بن علیّ بن الحسین بن علیّ بن أبی‌طالب، عن أبیه، عن جدّه یَبلُغ بها فاطمةَ علیها السّلام، و نقَل ثمّةَ عن زیدٍ أنّه قال: رأیتُ مشائخَ آل أبی‌طالب یَروُونها عن آبائِهم و یُعلِّمونها أولادَهم.»1

  • خطبۀ فاطمة الزّهراء سلام الله علیها در مسجد پس از رحلت رسول الله صلّی الله علیه و آله

  •  [المراجعات، صفحة 275]:

  •  «و للزهراء علیها السّلام حججٌ بالغة، و خطبتاها فی ذلک سائرتان کان أهل البیت و یلزمون أولادهم بحفظهما، کما یُلزِمونهم بحفظ القرآن، و قد تناولتْ أولئک الذّین نقلوا البناء ‌عن رصِّ‌ أساسه فبَنَوه فی غیر موضعه فقالت: 

  •  ”ویْحَهم! أنَّی زَحزَحوها (أی الخلافة) عن رَواسی الرّسالة، و قَواعِدِ النّبوّة، و مَهبطِ الرّوح الأمین، الطَّبنِ2 [الطبین] باُمور الدّنیا و الدّین؟! ألا، ذلک هو الخسران المبین! و ما الذّی نقموا من أبی‌الحسن؟ نقموا ـ و ‌الله ـ منه نکیرَ سَیفه، و شدّةَ وَطْأتِه، و نکالَ وَقعَتِه، و تَنَمُّره3 فی ذات اللهِ. و تالله! لو تکافؤوا4 علی زمامٍ نَبَذَه إلیه رسول الله

    1. ـ جنگ 22، ص 247.
    2. ـ الخبیر.
    3. ـ تنمّر: غضب و ساءَ خلقه؛ تشبّه بالنمر فی خلقه أو فی لونه. (محقّق)
    4. ـ التکافؤ: التّساوی.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

214
  • صلّی الله علیه و آله و سلّم1 لاعْتَقَلَه [لاعتلقه]، و سار بهم سَیرًا سُجُحًا لا یکلّم خشاشُه، و لا یتتعتَع راکبه،2 و لَأوردَهم منهَلًا رَویًّا فَضْفاضًا3 تطفَح ضَفَّتاه، و لا یترنّق [یترنّم] جانباه، و لأصدَرهم بِطانًا،4 و نصَحَ لهم سرًّا و إعلانًا، غَیر مُتَحلٍّ‌ منهم بطائلٍ، إلّا بِغَمرِ النّاهلِ،5 و رَدعَةِ سورة السّاغب،6 و لفُتحت علیهم برکاتٌ من السّماء و الأرض، و سیأخذُهم الله بما کانوا یکسبون. ألا، هلمَّ فاستَمع! و ما عِشتَ أراک الدّهرَ عجبًا [العجب] و إن تعجب فقد أعجَبَک الحادثُ، إلی أیّ لجأٍ لَجؤوا؟ و بأیّ عُروةٍ تمسّکوا؟ ﴿لَبِئۡسَ ٱلۡمَوۡلَىٰ وَلَبِئۡسَ ٱلۡعَشِيرُ﴾،7 ﴿بِئۡسَ لِلظَّـٰلِمِينَ بَدَلٗا﴾.8 استبدلوا ـ و الله ـ الذُّنابا بالقوادم، و العَجُز بالکاهل فَرَغمًا لمَعاطِس قومٍ ﴿يَحۡسَبُونَ أَنَّهُمۡ يُحۡسِنُونَ صُنۡعًا﴾9، ﴿أَلَآ إِنَّهُمۡ هُمُ ٱلۡمُفۡسِدُونَ وَلَٰكِن لَّا يَشۡعُرُونَ﴾10 ویْحَهم! ﴿أَفَمَن يَهۡدِيٓ إِلَى ٱلۡحَقِّ أَحَقُّ

    1. ـ الزّمام الّذی نبذه إلیه رسول الله (أی: ألقاه إلیه): إنّما هو زمام الاُمَّة فی أمور دینها و دنیاها.
    2. ـ المعنی أنَّهم لو تساووا جمیعًا فی الانقیاد بذلک الزّمام و الاستسلام إلی ذلک القائد العامّ لاعتقله (أی: وضعه بین رکابه و ساقه، کما یعتقل الرّمح) و سار بهم سیرًا، سجحًا (أی: سهلًا) لا یکلّم خشاشه (أی: لا یجرح أنف البعیر، و الخشاش: عود یجعل فی أنف البعیر یشدّ به الزّمام) و لا یتتعتع راکبه (أی: لا یصیبه أذیً).
    3. ـ أی: یفیض منه الماء.
    4. ـ أی: شبعانین.
    5. ـ أی: ریّ الظمْآن.
    6. ـ أی: کسر شدّة الجوع.
    7. ـ سوره الحجّ (22) ذیل آیه 13.
    8. ـ سوره الکهف (18) ذیل آیه 50.
    9. ـ سوره الکهف (18) ذیل آیه 104.
    10. ـ سوره البقرة (2) آیه 12.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

215
  • أَن يُتَّبَعَ أَمَّن لَّا يَهِدِّيٓ إِلَّآ أَن يُهۡدَىٰ فَمَا لَكُمۡ كَيۡفَ تَحۡكُمُونَ﴾.1“ إلی آخر الخطبة.2

  •  و هی نموذجُ کلام العترةِ الطّاهرة فی هذا الموضوع، و علی هذه فقِسْ ما سواها.»3

  •  [کلام حضرت فاطمه به أمیرالمؤمنین علیهما السّلام: «اشتملتَ شملةَ الجنین»]

  •  حضرت فاطمه سلام الله علیها پس از غصب فدک و خلافت، روزی به أمیرالمؤمنین علیه السّلام اظهار نمودند همان‌طوری‌که در جلد 1، صفحۀ 155، ناسخ التواریخ، مجلّد حضرت زهرا سلام الله علیها وارد است.

  • فقالت: ”یابنَ أبی‌طالب اشتَمَلتَ شَملَةَ الجنین، و قَعَدتَ حُجرَةَ الظّنین.“4

  • فاطمۀ زهراء علیها السّلام خط داشته‌اند

  •  [معادن الجواهر عاملی، مجلّد 1] صفحة 417:

  •  مسألة 5: «هل کانت السّیّدةُ فاطمةُ علیها السّلام و سائرُ نساء العترة الطّاهرة

    1. ـ سوره یونس (10) ذیل آیه 35.
    2. ـ أخرجها أبوبکر أحمد بن عبدالعزیز الجوهریّ فی کتاب السقیفة و فدک، عن محمّد بن زکریّا، عن محمّد بن عبدالرّحمن المهلبیّ، عن عبدالله بن حمّاد بن سلیمان، عن أبیه، عن عبدالله بن الحسن بن الحسن، عن أُمّه فاطمة بنت الحسین، مرفوعة إلی الزّهراء علیها السّلام؛ و رواها الإمام أبوالفضل أحمد‌ بن أبی‌طاهر (المتوّ‌فی سنة 280) فی ص23 من کتابه (بلاغات النّساء) من طریق هارون بن مسلم بن سعدان، عن الحسن بن علوان، عن عطیّة العوفیّ ‌الّذی روی هذه الخطبة، عن عبدالله بن الحسن بن الحسن، عن أمّه فاطمة بنت الحسین، عن جدّتها الزّهراء علیها‌ السّلام؛ و أصحابنا یروون هذه الخطبة عن سوید بن غفلة بن عوسجة الجعفی، عن الزّهراء علیها السّلام؛ و قد أوردها الطّبرسی فی کتاب الإحتجاج و المجلسی فی بحار الأنوار و رواها غیر واحد من الأثبات الثقات.
    3. ـ جنگ 20، ص 128.
    4. ـ جنگ 15، ص 253.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

216
  • أُمِّیّاتٌ أو لا؟ و هل یَقضِی العقلُ بعِصمتهنّ قولًا و فعلًا؟

  •  الجواب: یظهر من بعض الأخبار أنّ السّیّدةَ فاطمةَ علیها السّلام لم تکن أُمِّیَّةً، و ذلک قولُ الإمام جعفر بن محمّد الصّادق علیهما السّلام لبعض وُلدِ الحسن علیه السّلام لمّا أجاب الصّادقُ عن مسألةٍ غامضة سأله عنها أمیرُ المدینة بأمرِ خلیفةِ الوقت العبّاسیّ: ”مِن أین عَلِمتَ هذا؟!“

  •  قال: ”قرأتُ فی کتاب أُمِّک فاطمةَ.

  •  و لعلّ المتتبّعَ یَعثُر علی غیر هذا. أمّا سائرُ نساء العترة فیجوز أن یکون فیهنَّ الأُمّیّةُ و غیرُها و حالُهنَّ ‌حالُ سائرِ نساء الأُمّةِ. 

  •  أمّا العصمةُ فلیست ثابتةً لغیر البَضعَة الزّهراء‌ علیها السّلام.»

  •  [هل یُعرَف للآن قبرُ السّیّدة فاطمةَ علیها السّلام؟]

  •  مسألة 6: «هل یُعرَف للآن قبرُ السّیّدة فاطمةَ علیها السّلام، أین هو أو لا؟ و إذا کان معروفًا، فکیف قولُ الشّیخ محمّدکاظم الأزدیّ البغدادی فی قصیدته الشّمسیةِ فی حقّ فاطمةَ علیها السّلام:

  • ***و ثَوَت لا یَرَی لها النّاسُ قبرًاأیُّ قُدسٍ یَضُمّه مَثْواها1
  •  وصایای حضرت زهراء سلام ‌الله علیها

  •  الجواب: أنّ مولاتنا فاطمةَ الزّهراء علیها الصّلاة و السّلام لمّا حضرتْها الوفاةُ أوصَت علیًّا علیه السّلام بثلاث وصایا نفّذها بعد وفاتها:

    1. ـ امام شناسی، ج 10، ص 403:
      «آرى، فاطمه در زیر زمین مسکن گزید به طورى که هیچ‌یک از مردم قبر او را نشناسد و مطّلع نشود. هر کانون قُدس و مرکز طهارت و دل پاکى که فاطمه را در خود جا دهد، خوابگاه و منزلگاه فاطمه است‌.»

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

217
  •  1. أن یَدفِنها و لا یَدعُ أحدًا ممّن وقَع بینها و بینهم خِصامٌ فی حیاتها، و لا مِن أتباعهم أن یَحضُر جنازتَها.

  •  2. أن یتزوّج بعدها بابْنَةِ أُختها أُمامَةَ بنتِ زینب زوجةِ أبی‌العاص بن الرّبیع و قالت له: ”إنّها تکون لوُلدِی مِثلی.“

  •  3. أن یتّخذ لها نعشًا کانت وصَفتْه لها أسماءُ بنت عُمَیس، و کانت رأتْه فی هِجرَتِها إلی الحَبَشة و أخبَرَتها أنّ الحبشةَ یتّخذونه، فاستحسنته الزّهراءُ علیها السّلام لِما فیه من السّترِ للمرأة.

  •  فلمّا تُوُفِّیت حضر النّاسُ ینتظرون أن تُخرَج الجنازةُ فخرَج إلیهم أبوذرٍّ و قال: ”انصرفوا فإنّ إبنةَ رسول الله أُخِّر إخراجُها هذه العشیّةَ.“ فانصرفوا. فلمّا جَنَّ اللّیلُ دفَنها علیٌّ علیه السّلام و معه الحَسَنان و عمّارٌ و المقدادُ و عقیل و الزّبیر و سلمان و بُرَیدة و نَفَرٌ من بنی‌هاشم فدفَنوها فی جَوفِ اللّیل، و سَوَّوا قبرَها مع الأرض لئلّا یُعرَف؛ فلذلک خُفِیَ علی النّاس قبرُها و اختلفوا فی موضعه؛ فقیل: فی بیتها، و قیل: فی البقیع، و قیل: بین القبر و المنبر؛ و إنّه إلیه الإشارةُ بقوله صلّی الله علیه و آله و سلّم: ”ما بین قبری و مِنبری رَوضَةٌ من رِیاضِ الجنّة.“ و الأصحّ أنها دُفِنت فی بیتها؛ و الله أعلم.»1

  • [اختلاف در تاریخ شهادت حضرت صدّیقه سلام الله علیها]

  •  در مقاتل الطّالبین، طبع معارف بیروت، جلد 1، صفحۀ 49 و 50 آورده است که:

  • «و کانت وفاةُ فاطمةَ علیها‌ ‌السّلام بعد وفاةِ النّبیّ صلّی الله علیه و آله و سلّم بمدّةٍ تختلف فی مَبلغها؛ فالمُکَثِّر یقول: بستّة أشهُرٍ و المُقَلِّل یقول: أربعین یومًا؛ إلّا أنّ

    1. ـ جنگ 20، ص 169.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

218
  • الثّابتَ فی ذلک ما رُوِی عن أبی‌جعفر محمّد بن علیّ‌: ”أنَّها تُوُفِّیت بعده بثلاثة أشهُرٍ.“»1

  • راجع به نوشتۀ روی قبر فاطمه زهراء سلام الله علیها

  •  در روز شنبه، 20 جمادی ‎الثّانیه 1409 هجریّۀ قمریّه، روز میلاد با سعادت حضرت صدّیقۀ کبری فاطمۀ زهرا سلام ‌الله علیها، نامه‌ای از شیخ البررة الکرام عماد الطائفة الفخام، آقای حاج میرزا محمّدرضا مجاهد ـ طوّل ‌الله عمره ـ به دست حقیر از طهران در مشهد مقدس رسید، که دو روز قبل مرقوم داشته بودند، و به عنوان عیدی ارسال فرموده بودند. و حقیر برای حفظ آن مطالب در اینجا یادداشت نمودم:

  •  «... یکی از خطباء به نام آقای حاج شیخ فاضل تبریزی پس از تمام شدن بیانش بر منبر، در کنار نشست و از سفری که در ماه جمادی‌الثّانیه به مکّه و مدینه (1353 یا 1354 هجری شمسی) برای اداء عمره و زیارت مشرّف شده بود، صحبت می‎نمود، می‌گفت:

  •  روزی که برای زیارت مرقد حضرت رسول اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم وارد حرم مطهّر شدم؛ دیدم عمله‌ها برای مرمّت اساس مرقد مطهّر داخل سرداب قبر می‌شوند.

  •  آقای شیخ فاضل گفت:

  •  من هم مقداری آجر برداشتم و به دنبال عمله‌ها به درون سرداب وارد شدم. چشمم به شکل قبور افتاد. با دقّت مشاهده نمودم. در پشت سر قبور، قبری دیدم کنار محراب نمازگزاران بنا شده، روی آن این عبارت نوشته شده است:

  • ”فاطمةُ مُهجَةُ قَلبی، و ابناها ثَمَرَةُ فُؤادی، و بَعلُها نورُ بَصَری،

  •  و الأئِمّةُ مِن وُلدِها أُمَناءُ رَبّی و حَبلٌ مَمدودٌ بَینَه و بَینَ الخَلقِ؛

  •  مَن تمسَّک بِهم نَجا، و مَن تَخَلَّفَ عنهم هَوَی.“»2

    1. ـ جنگ 16، ص 146.
    2. ـ جنگ 13، ص 67.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

219
  • [راجع به حدیث: «فاطمة مهجة قلبی»]

  •  بسم الله الرّحمن الرّحیم

  •  در آخرین صفحه، از جلد سیزدهم امام شناسی، از دورۀ علوم و معارف اسلام (3) آمده است:

  •  «علاّمۀ حِلّی در کتاب نهج الحقّ و کشف الصِّدق گوید: 

  •  زمخشری که نزد جمهور عامّه مرد موثّق و مأمونی است، با إسناد خود از رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم روایت کرده است که فرمود:

  • ”فاطمةُ مُهجَةُ قَلبی، وَ ابناها ثَمَرَةُ فُؤادی، و بَعلُها نورُ بَصَری

  •  و الأئمّةُ مِن وُلدِها أُمَناءُ رَبّی [و] حَبلٌ مَمدودٌ بَینَه و بَینَ خَلقِه؛

  •  مَنِ اعْتَصَم بِهم نَجَی، و مَن تخَلَّفَ عنهم هَوَی.“»1

  •  (فاطمه جان من است، و دو پسرانش میوۀ دل منند، و شوهرش نور چشم من است، و امامان از فرزندانش امینان پروردگار منند که ریسمانی کشیده شده میان او و خلائقش می‌باشند.

  •  کسی که به آنان چنگ زده تمسّک جوید، نجات می‌یابد؛ و کسی که از آنان تخلّف ورزیده إعراض کند، در درّۀ هلاکت سقوط می‌نماید.)

  •  این حدیث عظیم المعنی و مبارک المراد را سیّد بن طاووس در طرائف،2 و مجلسی در بحار الأنوار3 و شیخ سلیمان قُندوزیّ در ینابیع المودّة4 و خوارزمی در مَقْتل؛ و حَمّوئیّ در فرائد السِّمطَین؛ و محمّد بن أبی‌الفَوارِس در أربعین؛ و زمخشری

    1. ـ نهج الحق وکشف الصّدق، ص 227.
    2. ـ طرائف، ص 118.
    3. ـ بحار الأنوار، ج 29، ص 649.
    4. ـ ینابیع المودّة، ج 1، ص 243.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

220
  • در مناقب؛ و شیخ جمال‌الدّین حنفی موصِلیّ در دُرَرُ بَحرِ المناقب روایت کرده‌اند.

  •  از جناب محترم ثقة المحدّثین، آقای حاج شیخ فاضل تبریزی ـ أطال الله بقاءه ـ که فعلاً بحمد الله تعالی در حال حیاتند، نقل شد:1

  •  در سفری که در ماه جمادی الثّانیه 1395 یا 1396 هجریّه قمریّه، به مکّه و مدینه برای أدای عمره و زیارت مشرّف شده بودم، روزی که برای زیارت مرقد مطهّر رسول اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم وارد حرم شدم؛ دیدم عمله‌ها برای مرمّت أساس مرقد مطهّر، داخل محوّطۀ شبّاک می‌روند. من هم قدری آجر برداشتم و به دنبال عمله‌ها به درون محوّطه وارد شدم. چشمم به شکل قبور افتاد. با دقّت مشاهده نمودم. در پشت قبور، قبری دیدم کنار محراب نمازگزاران بنا شده؛ و روی آن این عبارت نوشته شده است:

  •  قال رسول الله صلّی الله علیه و سلّم:

  • ”فاطمةُ مُهجَةُ قَلبی، و ابناها ثَمَرَةُ فؤادی، و بَعلُها نورُ بَصَری،

  •  و الأئمَّةُ مِن وُلدِها أُمَناءُ رَبّی، حَبلٌ مَمدودٌ بَینَه و بَینَ الخَلقِ؛

  •  مَن تَمَسَّک بِهم نَجا، و مَن تَخَلَّفَ عنهم هَوَی.“2

  •  این عبارت، لفظ حدیثی است که زمخشری آورده است و ما عین سند و متن روایت او را از طرائف سیّد بن طاووس، صفحۀ 117 و 118، و از بحار الأنوار، طبع حروفی، جلد 23، صفحه 110، نقلاً از طرائف، در اینجا ذکر می‌کنیم:

  •  و مِن ذلک ما رَواه عَنِ المُسَمَّی عندهم جارَ اللهِ فَخرَ خَوارَزمَ، أبوالقاسم مَحمودُ بنُ عُمَرَ الزَّمخشریُّ، بِإسنادِه إلی محمَّدِ بن [أحمَدَ بنِ] علیِّ بنِ شاذان. قال: حَدَّثَنا الحسنُ بن حَمزَةَ، عن علیّ بن محمَّدِ بن قُتَیبَةَ، عن الفَضلِ بن شاذان، عن محمَّدِ بنِ زیادٍ، عَن حُمَیدِ بن صالحٍ، یَرفَع الحدیثَ بِأسماءِ رُواتِه و

    1. ـ قابل ذکر است این مطلب در دو صفحه قبل با قدری تفاوت از جنگ 13، ص 67 نقل شد؛ ولیکن به جهت اختلاف نسخه و زیادت مطلب تکرار گردید. (محقّق)
    2. ـ جنگ 22، ص 48.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

221
  • تَرَکتُ ذَلِکَ اختِصارًا؛ قال: قال النَّبِیُّ صلّی الله علیه و آله و سلّم:

  • ”فاطمةُ بَهجَةُ قَلبی، و ابناها ثَمَرَةُ فُؤادی، و بَعلُها نورُ بَصَری، و الأئِمّةُ مِن وُلدِها أُمَناءُ رَبّی، و حَبلٌ مَمدودٌ بَینَه و بَینَ خَلقِه؛ مَنِ اعتَصَمَ بِهِمْ نَجا و مَن تَخَلَّفَ عنهم هَوَی.“ هذا لَفظُ الحدیثِ المذکورِ.1

  •  انتهی ما فی الطرائف.2

  •  [اشعاری در مدح حضرت فاطمه سلام الله علیها]

  • ***الا ای فاطمه ای نام تو حلاّل مشکل‌هادلت چون نقطۀ توحید و مهرت مرکز دل‌ها
  • ***تویی آن گوهر یک دانه کاندر قلزم وحدتکه باید ز آن صدف آید برون شیرین شمایل‌ها
  • ***تو راز أسماء حُسنی نام (یا فاطر) ستودت حقکه از نور جمال تو فرود آید مشاعل‌ها
  • ***ز شفقت گر پدر بوسید دستت عجب نبوَدتویی دست خدا آسان ز دست توست مشکل‌ها
  • ***زبانم سورۀ توحید بسته، ورنه می‌گفتمتویی دخت خدا ای حکمران حق و باطل‌ها3
  •  * * *

  • ***یا فاطمة الزّهراء یا سیّدة النّسوانیا عالمة الأسماء یا حافظة القرآن
    1. ـ بحار الأنوار، ج 23، ص 110.
    2. ـ ‌جنگ 13، ص 71.
    3. ـ جنگ 1، ص 135.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

222
  • ***ای دخت شه عالم ای بانوی صد مریمخیرات حسان را نیست به از تو زنی برهان
  • ***یا شافعة العلیا یا رافعة البلویامروز تو فرمانده ماها همه سرگردان
  • ***بر خلق اگر محنت می‌شد به جهان قسمتدرد دل تو کردی دل‌های همه بریان
  • ***کی دیده کسی بانو بر نان جوین قانعاز شب به شب دیگر خود گرسنه با طفلان1
  •  از اشعار حکیم صفا در مدح حضرت زهرا علیها السّلام

  • ***برخاست به آیین کهن مرغ شب آویزای ترک خطا خیز به طبع طرب انگیز
  • ***بربند طرب را زین بر توسن شبدیزکن جام جم از گوهر می مخزن پرویز
  •  ای خطّ تو پاکیزه‌تر از سبزۀ نوخیز

  •  بر سبزۀ نوخیز که شد باغچه مینو

  • ***بنهاده به سر گلبن نو افسر جمشیدتابیده ز گل بر فلک باغچه ناهید
  • ***بگشای در میکده یعنی در امّیدبردار ز رخ پرده که تا دیدۀ من دید
  •  چون روی تو خورشید ندیدم من خورشید

  •  چون موی تو آشفته ندیدم من هندو

    1. ـ جنگ 1، ص 135.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

223
  • ***بگذشت مه آذر و پیش آمد آزارابر آمد و بیژادۀ تر ریخت به کهسار
  • ***باد آمد و بگشود درِ دکّۀ عطّارآراسته شد باغ چو روی بت فرخار
  •  نرگس که بود پادشه کوچه و بازار

  •  زد خیمۀ سلطانی در برزن و در کو

  • ***دانی به چه می‌ماند ارکان دمن رااز لالۀ نعمانی ترکان یمن را
  • ***ای ترک خطائی که بلائی دل من راای موی تو بشکسته بها مشگ ختن را
  •  از لالۀ می تازه کن آثار کهن را

  •  ای روی و برت تازه‌تر از لالۀ خودرو

  • ***آراست به تن باغ ز دیبا سلب نوخورشید گل افکند به چار ارکان پرتو
  • ***از ماه سمن بر مه و خورشید رسد ضودهقان سمن‌زار من است اختر شبرو
  •  گلبن به سر باغ نهاد افسر خسرو

  •  نسرین بپراکند به گل مخزن منکو

  • ***ای ماه من ای چون تو نیاراسته مانیتو اوّل و خورشید بلند، اختر ثانی
  • ***شد خاک سیه از گل سوری زر کانیای لعل تو شاداب‌تر از سنگ یمانی
  •  کو بادۀ چون سودۀ یاقوت رُمانی

  •  در ده که زد از سرو سُهی فاخته کوکو

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

224
  • ***سارا به سر سرو دم از دین بهی زدبا زیر سنا بر زبر سرو سهی زد
  • ***طاووس سرا نوبت نوروز مهی زدهدهد به سر از پر عَلَم پادشهی زد
  •  بلبل غزلی خواند و بدو راه رهی زد

  •  آباد بدان مرغ غزل‌خوان غزل‌گو

  • ***ماهی چو تو من دلبر جانانه ندیدمشاهی چو تو در برزن و کاشانه ندیدم
  • ***ترکی چو تو در تبّت و فرخانه ندیدمرندی چو تو در مسجد و میخانه ندیدم
  •  هر دل که من از عشق تو دیوانه ندیدم

  •  دل نیست جمادی است گران سنگ ترازو

  • ***بر روی فرو هشته سر زلف تو زنجیرزنجیر تو بگسسته مرا رشتۀ تدبیر
  • ***مفتون سر زلف جوانت فلک پیرمویی که توان بست بدو پنجۀ تقدیر
  •  زلفی که چو پرواز گرفت از پی نخجیر

  •  زد بر دل سودا زده چون باز به تیهو

  • ***روزی که در میکدۀ عشق گشادندبر من رقم بندگی عشق تو دادند
  • ***جان و تن سودائیم از عشق تو زادنداینست که پس پاکرو و پاک نهادند
  •  در وادیۀ عشق تو همپویۀ بادند

  •  در گرگِ هوی حمله کند هم تک آهو

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

225
  • ***خورشید ‌چو رویت به سما‌ و به سمک نیستچون روی‌توپیداست‌که‌خورشید فلک‌نیست
  • ***از عشق تو در سینه عشّاق تو شک نیستشور لب شیرین تو در کان نمک نیست
  •  ای زادۀ انسان که به خوبیت ملک نیست

  •  از عشق تو برپاست به کونین هیاهو

  • ***ابر هنری گوهر تر ریخت به هاموناز خاک برون آمد گنجینۀ قارون
  • ***مرغ از زبر خاک زند گنج فریدونای روت چو آیینۀ اسکندر ایدون
  •  در پیش غم از بادۀ چون عقل فلاطون

  •  آراسته کن سدّی چون رای ارسطو

  • ***قمری به کلیسای چمن راهب ترساستزنّار به گردن پی تعظیم کلیساست
  • ***این بلبل شوریده چو ناقوس به آواستای ماه مسیحی که اسیرت همه دل‌هاست
  •  آن شیشه که مرغ طرب بزم مسیحاست

  •  پیش آر که زد مرغ چو نصرانی مولو

  • ***ای گوهر یکدانه بریز از خم لاهوتدر ساغر بلّور صفا سوده یاقوت
  • ***مرغ ملکوتست زجاجی که دهد قوتقوت جبروتست که در خطّه ناسوت
  •  نوشم می مدح گهر نُه یم فرتوت

  •  صدّیقۀ کبری صدف یازده لؤلؤ

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

226
  • ***مشکات چراغ ازلی مهبط تنزیلخوانندۀ تورات و سرایندۀ انجیل
  • ***دانندۀ اسرار قدم بی دم جبریلفیّاض بری از علل و رسته ز تعطیل
  •  مولود نبوّت که به طفلی شده تکمیل

  •  تولید ولایت که به سفلی زده پهلو

  • ***انسیّۀ حوریٰ سبب اصل اقامتاصلی که ببالید بدو نخل امامت
  • ***نخلی که ز تولید قدش زاد قیامتگنجینۀ عرفان گهر بحر کرامت
  •  در باغ نبی طوبی افراشته قامت

  •  در ساحت بستان ولیّ سرو لب جو

  • ***سر مسند کل، اثر صادر اوّلنُه عقل در این یک اثر پاک معطّل
  • ***نفس فلک پیر در این مرحله مختلبرتر بودش پایه ز موهوم و مخیّل
  •  بالاتر از این چار خشیجان بِهی، بل

  •  صد مرتبه بالاتر از این گنبد نُه تو

  • ***این گنبد نُه توی بدان پایه نباشداین عقل و خیالات بدان مایه نباشد
  • ***آن را که ز خورشید فلک سایه نباشدبر عرش بجز نورش پیرایه نباشد
  •  قطبی که کراماتش اگر دایه نباشد

  •  نه از معجزه پیداست علامت نه ز جادو

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

227
  • ***مرآت خدا عالمۀ نکتۀ توحیدکش خیمۀ عصمت زده بر عرصۀ تجرید
  • ***آن جلوه که بالذّات برونست ز تحدیدمولود محمّد که بدان نادره تأیید
  •  ذات احدی کرد پدید این سه موالید

  •  این چار زن حامله وین هفت تن شو

  • ***بالای زمان فوق مکان ذات ممجّدکز نقش زمانیّ و مکانی است مجرّد
  • ***فرزند نبی جفت ولیّ طاق مؤیّدطاق حرم عصمت او طاق مشیّد
  •  آن شافعه کان رائحه از خلد مخلّد

  •  جویند و نیابند بجز خاک در او

  • ***ذاتش سبب هستی بینایی و فرهنگعشقش به دل سوخته چون کوه گران‌سنگ
  • ***او پادشه است و دل سودا زده اورنگآیینۀ او سینۀ پرداخته از رنگ
  •  طیّ جلواتش نکند وهم به نیرنگ

  •  بر کنه مقامش نرسد عقل به نیرو

  • ***هرگز نشنیدیم خدا را بُوَدی اُمّای اُمّ الهیّون ای در تو خرد گم
  • ***باز آی که ما مردم افروخته انجماز دیده نشانیمت بر دیدۀ مردم
  •  جان‌ها به لب آمد به تمنّای تبسّم

  •  تا بشکفد از خاک گل و خندد و خیزو

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

228
  • ***اوصاف خدا در تو هویداست کما هیعلم تو محیط است به معلوم الهی
  • ***ذاتت متعالی صفتت لایتناهیسر تا قدمت آیینۀ طلعت شاهی
  •  خورشید گهی تافت همه‌گاه به ماهی

  •  بر گرد سمند تو نیارست تکاپو

  • ***من با تو به توحید دلی یکدله دارماز عشق تو بر گردن جان سلسله دارم
  • ***من عشق تو را پیش رو قافله دارماز بحر عنایات تو چشم صله دارم
  •  من قطره که از بحر فزون حوصله دارم

  •  تا بال گشایم به فنای حرم هو

  • ***ای پیش رواق تو به خمخانۀ نُه طاقزیر فلک قوسی ابروی کجت طاق
  • ***نبود چو تو خورشید که از مشرق آفاقاز شرق تو خورشید الوهیّت اشراق
  •  این شش جهت و چار عناصر به تو مشتاق

  •  چون عاشق دلباخته بر طلعت نیکو

  • ***ای بر سر شاهان زمین از قدمت تاجبر خیل ملک خاک سر کوی تو موّاج
  • ***آنی که انانیّت تو رفته به تاراجآن قطره که گردیده غریق یم موّاج
  •  بحریست که می‌زاید از او لجّه و امواج

  •  آبی است که می‌روید از او عرعر و ناژو

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

229
  • ***ای ذات خدا را رخ نیکوی تو مرآتفانی تو به فعل و اثر و وصف در آن ذات
  • ***نفی من درویش بود پیش تو اثباتبر حجّت قائم که بود پیر خرابات
  •  حاجات مرا ای تو برازندۀ حاجات

  •  بسر آی که از درد بود حشمت دارو

  • ***پیران خرابات که در فقر دلیلندبر کشت گدایان طلب لجّه نیلند
  • ***رندان صفاپیشه که در قدس خلیلنددر لطف سخن هم نفس ربّ جلیلند
  •  پیش تو که سلطان دلی عبد ذلیلند

  •  با آنکه حشمشان زده بر نُه فلک اردو

  • ***در هر صفتی اعظم اسماء الهیاندر فلک صورت نبود چو تو ماهی
  • ***عالم همگی بندۀ شرمنده تو شاهینه غیر تو حصنی نه ملاذی نه پناهی
  •  محتاج توییم از ره الطاف نگاهی

  •  یا فاطمة الزّهراء إنّا بکِ نشکو

  • ***ای پای تو پهلو زده خورشید سما رابر فرق من خسته بسای آن کف پا را
  • ***ای دست صفا دست صفا گیر خدا ر ااز دیدۀ بیننده مینداز صفا را

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

230
  •  ای آنکه بود از مدد دست تو ما را

  •  آرام تن و قوت دل و قوّت بازو1

  •  [اشعاری در مدح حضرت زهرا سلام الله علیها از خصائص الفاطمیة]

  •  حضرت آقای حاج آقا معین در روز بیستم جمادی الثّانیه 1406 هجریّه قمریّه، روز میلاد حضرت فاطمه زهراء سلام الله علیها، در بنده منزل در مشهد مقدّس ضمن مواعظ خود، این ابیات را قرائت کردند و گفتند:

  •  «گویا در کتاب خصائص الفاطمیّۀ آقا میرزا محمّد باقر واعظ [کجوری] طهرانی دیده‌ام،2 که از شیخ حرّ عاملی ـ أعلی الله مقامه الشّریف ـ نقل می‌کند:3

  • ***1. مِشکاةُ نورِ الله جَلَّ جَلالُهزَیْتونةٌ عَمَّ الوَرَی بَرَکاتُها
  • ***2. هی قُطبُ دائرةِ الوجودِ و نُقطَةٌلَمّا تَنَزَّلَتْ أکثَرَت کَثَراتُها
  • ***3. هیَ أح‍مدُ الثّانی و أح‍مَدُ عَصرهـاهی عـنصُر التَّوحید فی عَرَصاتِها4
    1. ـ جنگ 2، ص 84 إلی 89.
    2. ـ در الذّریعة، ج 1، ص 406، این‌گونه وارد است که: «الحاج مولی باقر بن المولی اسماعیل الکجوری الطّهرانی الشهیر بالواعظ، صاحب جنة النعیم و الخصائص الفاطمیة، المتوفی زائرًا بالمشهد المقدس الرضوی، سنة 1313 ه‍ . ق.» (محقّق)
    3. ـ در خصائص الفاطمیّة، ج 1، ص 246، این اشعار را به خود مؤلّف نسبت داده و می‌نویسد: «ولقد قلتُ نظما»؛ لذا ظاهراً مرحوم حاج آقا معین شیرازی در این مقام سهو نموده و به شیخ حرّ عاملی نسبت داده‌اند. (محقّق)
    4. ـ امام شناسی، ج 13، ص 181:
      «1. محلّ تجمّع نور خداست جلّ جلاله، و درخت مبارک زیتونى است که برکاتش همۀ انسان‌ها را فرا گرفته است.
      2. او قطب دائره وجود است، و نقطه مجرّد وحدتى است که چون پایین آمد کثراتش رو به فزونى گرفت.
      3. اوست احمد دوّم و اوست نیکوترین اهل عصر و زمان خود. اوست عنصر توحید در زمین‌هاى متعلّق به او.»

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

231
  •  و اشعار زیر را نیز قرائت کردند و گفتند: گویا از آقا سیّد عباس جواهری باشد:

  • ***برده دلم را ز برم دلبریکز غم او گشته‌ام از دل بری
  • ***دیدۀ ایّام ندارد نشانمهر چنین در فلَکِ دلبری
  • ***در برم آمد شبی آن دل‌نوازبا قدِ چون سرو رُخ أنوری
  • ***گفت ز جا خیز که امشب گرفتعالم ایجاد ز نو زیوری
  • ***داده خداوند به ختم رُسُلاز کَرم خویش یکی دختری
  • ***کس نشنیده است که جنس بَشربه ز مَلک باشد و حور و پَری
  • ***دختری هرگز نشنیده کسیبر پدر خویش کند مادری»1
    1. ـ جنگ 18، ص 3.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

232

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

233
  •  برگزیده احوالات حضرت امام حسن مجتبی علیه السّلام

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

234
  •  [وصیّت حضرت امام حسن مجتبی علیه السّلام به جنادة بن أبی‌امیّة]

  •  در کتاب معالی السِّبطین فی أحوال السِّبطین در صفحۀ 34 گوید:

  • «فی البحار عن جُنادَةَ بن أبی‌أُمیّة، قال: دَخَلتُ علی الحسن بن علیّ [علیهما السّلام] فی مرضِه الّذی تُوُفّی فیه و بین یَدَیه طَشتٌ یُقذَف علیه الدّمُ و یَخرُج کَبِدُه قِطعَةً قِطعَةً1 مِن السَّمِّ الّذی سَقاه معاویةُ بن أبی‌سفیان، فقلتُ: یا مولایَ! لِمَ لا تُعالِج نفسَک؟

  •  فقال: ”یا عبدَالله! بماذا أُعالِج الموتَ؟“

    1. ـ در پاورقی بحار آخوندی گوید:
      «فیه غرابةٌ حیث إنّ الکَبِدَ إذا ذابَت أثفَلَت إلی الأمعاء و خرَجَت کالدّم و لیس تَصعَد إلی المَعِدَة، حتّی تُقذَف بها من الفمِ؛ و الصّحیحُ ما سمعتُ فی سائر الأحادیث أنّه کان یوضع تحته طستٌ و تُرفَع أخریٰ نحوَ أربعین یومًا، و أنّه علیه السّلام قال: ”إنّی لأضع کَبِدی“ و ظاهرُه خروجُ الکَبِد ثافلًا و أظُنّ القصّةَ قد اختلطت علی أفهام الرُّواة فنقَلوها کذلک مع ضَعفِ سَنَدِها.» ـ انتهی.
      و أنا أقول: لا بُعدَ فی خروج الکَبِدِ ذائبًا من المَعِدَة حیث أنها عروقُ ماساریقا* رابطةً بینهما. (مرحوم علاّمه طهرانی قدّس سرّه)
      *. قال الإیجی فی المواقف، ج 2، ص 549: «هی عروقٌ دقاق صلبةٌ ضیقةٌ تجاویفها واصلةٌ بین الکبد و آخر المعدة.» (محقّق)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

235
  •  فقلتُ﴿إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّآ إِلَيۡهِ رَٰجِعُونَ﴾.1

  • ثمّ الْتَفَتَ علیه السّلام فقال: ”والله لقد عَهِدَ إلینا رسولُ الله صلّی الله علیه و آله و سلّم أنّ هذا الأمَر یَملِکه اثنا عشر إمامًا مِن وُلدِ علیٍّ و فاطمةَ صلوات الله علیها و علیهم، ما مِنّا إلّا مسمومٌ أو مقتولٌ.“ ثمّ رُفِعَت الطّشتُ و بَکَی.

  •  فقلتُ له: عِظْنی یابنَ رسولِ الله!

  •  قال: ”نعم، استَعِدَّ لسَفَرِک و حَصِّلْ زادَک قبل حلولِ أجَلِک. و اعْلَمْ أنّک تَطلُب الدّنیا، و الموتُ یَطلُبک. و لا تَحمِلْ هَمَّ یَومِک الّذی لَم یَأتِ علی یومِک الّذی أنت فیه.

  •  و اعْلَمْ أنّک لا تَکسِب من المال شَیئًا فوق قوتِک إلّا کنتَ فیه خازِنًا لغَیرِک. و اعْلَمْ أنّ الدّنیا فی حلالها حِسابٌ و فی حَرامِها عِقابٌ و فی الشُّبُهات عِتابٌ؛ فَأنزِلِ الدّنیا بمَنزَلةِ المَیتَةِ، خُذْ منها ما یَکفیک، فإن کان ذلک حلالًا کنتَ قد زَهِدتَ فیه، و إن کان حَرامًا لم یکن فیه وِزْرٌ فأخَذتَ کما أخَذتَ من المَیتَةِ، فإن کان العِتابُ فإنّ العتابَ یَسیرٌ.

  •  و اعْمَلْ لدُنیاک کأنّک تَعیش أبدًا، و اعْمَلْ لآخِرَتک کأنّک تَموت غدًا. و إذا أرَدتَ عِزًّا بلا عَشیرةٍ و هَیبَةً بلا سُلطانٍ فاخْرُجْ مِن ذُلِّ معصیةِ الله إلی عِزِّ طاعةِ الله عزّوجلّ. و إذا نازَعَتْک إلی صُحبةِ الرّجال حاجَةٌ، فاصْحَبْ مَن إذا صَحِبتَه زانَک، و إذا خَدِمتَه صانَک، و إذا أرَدتَ منه مَعونةً أعانَک، و إن قلتَ صَدَّقَ قولَک، و إن صُلتَ شَدَّ صَولَتَک [صولَک]، و إن مَدَدتَ یَدَک بفضلٍ مَدَّها، و إن بَدَت منک ثُلمَةٌ سَدَّها، و إن رَأیٰ منک حَسَنَةً عَدَّها، و إن سَألتَه أعطاک، و إن سَکَتَّ عنه ابتدأک، و إن نَ‍زَلَت بک إحدَی المُلِمّات واساک مَن لا یَأتیک منه البَوائِقُ، و لا تَختلِف [یختلف] علیک منه

    1. ـ البقرة (2) ذیل آیه 156.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

236
  • الطّرائِقُ، و لا یَخذُلک عند الحقائقِ، و إن تَنازَعتما مُقتَسِمًا آثَرَک.“

  • قال: ثمّ انقطع نفسُه و اصفَرَّ لَونُه، حتّی خَشِیتُ علیه و دَخَلَ الحسینُ علیه السّلام و الأسوَدُ بن أبی‌الأسوَد معه فانکَبَّ علیه، حتّی قَبَّلَ رأسَه و بین عَینَیه ثمّ قَعَدَ عنده فتسارَّا جمیعًا، فقال أبوالأسوَد: ﴿إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّآ إِلَيۡهِ رَٰجِعُونَ﴾.

  •  إنّ الحسنَ علیه السّلام قد نُعِیَت إلیه نفسُه و قد أوصَی إلی الحسینِ علیه السّلام.»

  • مرحوم مجلسی در بحار، طبع کمپانی، المجلَّد العاشر، صفحۀ 132، و در طبع آخوندی، جلد 44، صفحۀ 138 از نص معینی کتاب کفایة الأثر فی النصوص علی الأئمة اثنی عشر للشیخ سعید علیّ بن محمّد بن علیّ خزّاز القمی، نقل می‌کند روایت فوق را، و لفظ طست را مهمله آورده نه معجمه.1

  •  [و کان فی لسانِ الحسن بن علیّ ثِقَلٌ کالفَأفَأة]

  •  در مقاتل الطّالبین، طبع معارف بیروت، جلد 1، صفحۀ 50 آورده است که:

  •  «از حضرت ابوجعفر محمّد بن علی [علیهما السّلام] روایت کرده است که: ”و کان فی لسانِ الحسن بن علیّ ثِقَلٌ کالفَأفَأة.2“»

  •  و با سند دیگر از جابر آورده است که:

  •  «قال: کانت فی لسان الحسن رُتَّة‌ٌ؛3 فقال سلمان الفارسی: ”أتَتْه [من] قِبَلِ عَمِّه موسی [بن عمران] علیه السّلام.“»4و5

    1. ـ جنگ 6، ص 125.
    2. ـ فَأفَأ، فَأفَأةً‌ الرَّجلُ: أکثَرَ الفاءَ‌ و تردّد فیها فی کلامه؛ فهو فَأفاءٌ و فَأفَأٌ.
    3. ـ رَتَّ ـَ رَتَتًا: کان فی لسانه عُجمَةٌ و رُتَّةٌ؛ فهو أرَتّ و هی رَتّاء.
    4. ـ مقاتل الطالبین، ص 60.
    5. ـ جنگ 16، ص 146.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

237
  •  [ازدواج امام حسین با زوجۀ امام حسن مجتبی علیهما السّلام، بعد از شهادت برادر]

  •  در کتاب منتهی الآمال، جلد 1، صفحۀ 175 وارد است که:

  •  «از حضرت امام حسن علیه السّلام حسین أثرم و طلحة و فاطمه هر سه از امّ اسحاق دختر طلحة بن عبیدالله تیمی است.»

  •  و در جلد 2، صفحۀ 334 وارد است که:

  •  «از امام حسین علیه السّلام دختری به نام فاطمه و مادر وی امّ اسحاق دختر طلحة بن عبیدالله تیمیّه است.»

  •  أقول: در این صورت باید حضرت امام حسین بعد از وفات حضرت امام حسن علیهما السّلام، زوجۀ وی را به حبالۀ نکاح خود در آورده باشند.1

  •  [مطالبی در ردّ کثیر الزّواج بودن امام حسن مجتبی از الشّیعة و التّشیّع، محمّد جواد مغنیه]

  •  [الشّیعة و التّشیّع] صفحة 236:

  •  «روی الرّواة أنّ الإمام الحَسَن علیه السّلام کان کثیرَ الزّواج، و لیس هذا بغریب، فقد عدّ أهلُ السِّیَر لجدّه المصطفی صلّی الله علیه و آله و سلّم أکثَرَ من عشرین امرأةً، و استشهد أبوه أمیرُالمؤمنین علیه السّلام، و عنده اثنتان و عشرون؛ ولکنّ الغریبَ أن تُحاک حولَ زواجِه الرّوایاتُ الّتی لا أساس لها و لا أصل، لا لشیء إلّا للنّیل2 من مقامه الشّریف؛ مِن ذلک أنّه کان إذا رأیٰ جمعًا من النّسوة یقول لهنّ:

    1. ـ جنگ 18، ص 170.
    2. ـ أقرب الموارد: «نالَ مِن عِرض فلانٍ: سبّه.» (محقّق)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

238
  • مَن منِکنّ تأخُذ ابنَ بنت رسول الله صلّی علیه و آله و سلّم؟ فیَجِبنَه بصوتٍ واحدٍ کلُّنا مُطلّقاتُ ابنِ بنت رسول الله.

  •  و أیُّ عاقل یُصدِّق مثلَ هذا علی الإمام الزّکیِّ الّذی له عقلُ جدّه محمّدٌ المصطفی صلّی الله علیه و آله و سلّم، و أبیه علیٌّ المرتضی علیه السّلام؟!

  •  أیُّ عاقل یُصدِّق أنّ الإمام الحسن علیه السّلام کان یَقِف علی قارعة الطّریق، و یُنادِی مُعلِنًا عن نفسه و رَغبَتِه فی الزّواج و النّکاح؟! و أغرَبُ من کلّ ذلک جوابُ النّسوة: کلُّنا مطلّقاتُ ابنِ بنت رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم. متی تزّوج بهذه الکثرةِ الکثیرة؟! و متی طلَّقهنّ؟! و کیف اجتمع مطلّقاتُه کلُّهن فی مجلسٍ واحد؟! و کیف خَفِینَ علیه و لم یَعرِف حتّی و لا واحدةً منهنّ، و بالأمس کُنّ فی بیته و علی فراشه؟! حقًّا أنّ واضعَ هذه الأُکذوبة قد بلَغ الغایةَ من الجهل و الرُّعونة، و أجهَلُ منه من یُصدِّق أمثالَ هذه الأکاذیب.»

  •  صفحة 237: «بویع بالخلافه سنة 41 ه‍، و له من العُمر 37 سنة، و أقام فی خلافته ستةَ أشهُرٍ و ثلاثةُ أیّام، حیث وقَع الصّلحُ بینه و بین معاویة خوفًا علی نفسه، بعد أن تبیّن له أنّ جماعةً مِن رؤساء أصحابِه کتَبوا سِرًّا إلی معاویة و ضَمِنوا له أن یسلّموه إلیه عند دنوّ العَسکرَین.»

  •  سمّ معاویه توسط جَعدَة دختر أشعث بن قیس

  •  [الشّیعة و التّشیّع، صفحة 237]:

  •  «وفاته: تُوُفِّی سنة 50 ه‍، و سببُ وفاته أنَّ معاویةَ دسّ له سمًّا علی یدِ زوجته جَعْدة بنت الأشعث، و ضَمِن لها إن قتلَته بالسّمّ مائةَ ألفِ درهمٍ و تزویجَها مِن وَلَدِه یزیدَ، فأجابَته، و مَرِضَ الإمامُ أربعین یومًا، و انتقل بعدها إلی رضوان ربِّه. فوفّی

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

239
  • معاویةُ لها بالمال، و لم یُزوِّجها مِن یزیدَ، و قال لها: أخشَی أن تَصنَعی بِابنی ما صَنَعتِ بِابن رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم،1 و کان عُمرُه الشّریف حین استشهد 47 سنةً.»2

    1. ـ ابن عبدالبرّ فی الإستیعاب؛ و ابن جوزی فی تذکرة الخواص؛ و ابن سعد فی الطّبقات، و غیره.
    2. ـ جنگ 23، ص 60.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

240

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

241
  •  برگزیده احوالات حضرت سیّدالشّهداء علیه السّلام

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

242
  •  روایت کامل الزیارة دربارۀ حضرت سیّدالشّهداء علیه السّلام

  •  در خصائص الحسینیّه مرحوم شوشتری، صفحۀ 44 و 45 روایت عجیب و بدیع المضمونی دربارۀ حضرت سیّدالشّهداء أبی‌عبدالله الحسین [علیه السّلام] از کامل الزیارة ابن قولویه، از حضرت صادق علیه السّلام روایت می‌کند که آن حضرت گفتند:

  • «بینا رسولُ الله صلّی الله علیه و آله فی مَنزلِ فاطمةَ، و الحسین فی حَجْرِه؛ إذ بَکَی و خَرَّ ساجدًا ثمّ قال: ”یا فاطمةُ! [یا بنتَ محمّدٍ]! إنَّ الْعَلیَّ الأعلَی تَراءی لی فی بیتِکِ هذا ساعتی هذه فی أحسَنِ صورَةٍ و أهْیَأ [هَیئَةٍ] و قال لی: یا محمَّدُ! أتُحِبُّ الحسینَ؟! قلتُ: نَعَم! قُرَّةُ عَینی، و رَیحانَتی، و ثَمَرَةُ فُؤادی، و جَلدَةُ ما بین عَیْنَیّ.

  •  فقال لی: یا محمَّدُ! (و وَضَعَ یَدَه علی رأسِ الحسینِ علیه السّلام) بورِکَ عَن مَولودٍ، علیه بَرَکاتی و صَلَواتی و رَحمتی و رِضوانی. أما إنَّه سَیِّدُالشُّهَداء من الأوَّلین و الآخِرین فی الدُّنیا و الآخِرة! و سَیِّدُ شَبابِ أهلِ [الجنة من] الخَلقِ أجمعین. و أبوه أفضَلُ مِنه [و خیر]. فأقرِئْه مِنِّی السَّلامَ، و بَشِّرْه بِأنَّه رایَةُ الهُدَی و مَنارُ أوْلِیائی و حَفیظی و شَهیدی عَلی خَلقِی و خازِنُ عِلمی و حُجَّتی علی أهلِ السَّماواتِ و أهلِ الأرَضین و الثَّقَلَینِ الجنِّ و الإنسِ.“»1 ـ انتهی الحدیث.

    1. ـ کامل الزیارات، ص 70.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

243
  •  آنگاه مرحوم شوشتری در مقام توضیح و شرح این حدیث گفته است: «المرادُ بالتَّرائِی غایةُ الظّهور العِلمیّ و بحسن الصّورةِ ظهورُ صفات الکمال. و وَضعُ الیَدِ کنایةٌ عن إفاضة الرَّحمةِ الخاصّةِ علی الحسین علیه السّلام، ففی هذه الرِّوایة ستّةَ عشر خصوصیّةً معبِّرةً عن اللُّطف الإلهی مختصّةً بالحسین علیه السّلام؛ و أخصُّها و أفخَرُها قولُه: ”وضَع اللهُ یدَه علی رأسِ الحسین علیه السّلام.“ فإنّه کنایةٌ عن نهایةِ إفاضةِ اللُّطف بالنّسبة إلیه، بحیث لا یُتصوَّر فوقه لُطفٌ، و قد عبّر اللهُ عن نهایة إفاضة الُّلطفِ الکاملِ علی النّبیّ صلّی الله علیه و آله بأنّه وَضَعَ اللهُ یَدَه علی ظَهرِه لیلةَ المعراج؛ فوضعُ الیَدِ هو غایةُ الإفاضة. لکن فی التَّفرقةِ بین کونه علی الرّأس أو علی الظَّهر حکمةٌ خاصَّة؛ و لیس من حیث الأفضلیّةِ، و فی الحقیقة الوَضعُ علی ظهرِ النّبیّ صلّی الله علیه و آله هو الوَضعُ علی رأسِ الحسین علیه السّلام.» ـ انتهی.

  • أقول: در این توضیحی را که مرحوم شیخ داده است که: مراد از ترائی، غایت ظهور علمی است؛ و مراد از حسن صورت، ظهور صفات کمال است، از مرحوم مجلسی در بحار الأنوار، طبع کمپانی، جلد 10، صفحۀ 154 و صفحۀ 155 تبعیّت نموده است.1 و ما در رسالۀ نور ملکوت قرآن از صفحۀ 214 تا صفحۀ 223 این حدیث را از کامل الزیارات آورده‌ایم،2 و در پیرامون آن بحثی اجمالی نموده‌ایم؛ و در آن بحث به ثبوت رسیده ‌است که: توجیه مرحوم مجلسی بلاوجه و بدون دلیل است؛ و مراد از حدیث همان معنای متبادر آن است، و هیچ اشکال و ایرادی هم نیست. فراجِعْ و اغتَنِمْ.3

    1. ـ طبع حروفی، ج 44، ص 238.
    2. ـ نور ملکوت قرآن، طبع حروفی، ج 1، ص 294 الی 297.
    3. ـ جنگ 18، ص 31.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

244
  •  [کشتی گرفتن امام حسن و امام حسین علیهما السّلام در محضر رسول خدا]

  •  در ارشاد مفید، صفحۀ 272 [بابُ طرفٍ من فضائل الحسین علیه السّلام و فضل زیارته و ذکر مصیبته] گوید:

  • «و روی عبدالله بن میمون قدّاح، عن جعفر بن محمّد الصّادق علیه السّلام قال: اصطَرَعَ الحسنُ و الحسینُ علیهما السّلام بین یدَی رسولِ الله صلّی الله علیه و آله، فقال رسولُ الله صلّی الله علیه و آله و سلّم:

  • ”إیهًا حَسَنُ! خُذْ حُسینًا!“

  •  فقالت فاطمةُ علیها السّلام: یا رسولَ الله! تَستَنهِض الکبیرَ علی الصّغیرِ؟

  • فقال رسولُ الله صلّی الله علیه و آله و سلّم: هذا جَبرَئیلُ علیه السّلام یقول للحُسین: إیهًا حُسینُ خُذِ الحَسَنَ!“»1و2

    1. ـ امام شناسی، ج 15، ص 311:
      «حسن با حسین علیهما السّلام در حضور رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم کشتى گرفتند. رسول خدا صلّى الله علیه و آله و سلّم به حسن فرمودند: دست بردار از همه چیز و حسین را بگیر! فاطمه سلام الله علیها عرض کرد: یا رسول الله! بزرگ را بر کوچک تحریک مى‌کنى؟!
      رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم فرمود: این است جبرئیل علیه السّلام که به حسین مى‌گوید: حسین دست بردار از همه چیز و حسن را بگیر!»
    2. ـ جنگ 16، ص 209.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

245
  •  [قسمتی از شجره‌نامۀ فرزندان حسن مثنی و فاطمه بنت الحسین]

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

246

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

247
  •  در واقعۀ فخّ یحیی و سلیمان و ادریس فرزندان عبدالله مَحْض و عبدالله أفطس که فرزند حسن بن علیّ بن علی بن الحسین است؛ و ابراهیم طَباطَبا و عمر بن حَسَن برادرزادۀ حسین شهید فخّ، و عبدالله بن اسحاق بن ابراهیم غمر و عبدالله بن الإمام جعفر الصّادق علیه السّلام، و بسیاری دیگر از علویّین که مجموعاً 300 تن با جمیع اهل بیت حسین بن علیّ و اصحابش بودند حضور داشتند؛ و دیگر از علویّین: علی بن ابراهیم بن حسن و حسن بن محمّد بن عبدالله محض، و عبدالله و عمر پسران اسحاق بن حسن بن علی بن الحسین حضور داشتند.1

  •  راجع به ازدواج فاطمه بنت الحسین با عبدالله بن عمرو [بن] عثمان

  •  در صفحۀ 824 از موسوعة آل النّبیّ، دکترة بنت الشّاطی گوید:

  •  «و أمّا فاطمةُ بنتُ الحسین (أُختُ سُکینة) فاستقرّت بها الحیاةُ فی بیتِ زوجها الحسنِ المثنّی إبنِ عمّها الحسنِ رضی الله عنهما، فلمّا حضرت زوجَها الوفاةُ قال لها:

  •  ”إنّکِ ـ یا فاطمةُ! ـ امرأةٌ مرغوبٌ فیکِ! فکأنّی بعبدالله بن عمرو بن عثمان إذا خرج بجنازتی قد جاء علی فَرَسٍ مُرجِّلًا جُمَّتَه لابسًا حُلَّتَه یَخطُبکِ! فانْکِحی مَن شئتِ سواه! فإنّی لا أدَعُ الدّنیا ورائی همًّا غیرَکِ.“ و صَدَق حدسُه؛ تزوّجها عبدُالله بن عمرو بعد تمنّعٍ منها و إباء، فولدتْ له محمّدًا (الدّیباج) و القاسمَ و رقیّةَ بنی عبدالله بن عمرو. و کانت ولدتْ للحسن ابنَه عبدَالله الّذی کان یقول: ما أبغضتُ أحدًا بُغضی عبدَالله بن عمرو، و ما أحبَبتُ حُبَّ ابنِه محمّدٍ الدِّیباج. (نسب قریش، صفحة 51)»

  •  در أغانی، از طبع دارالکتب، جلد 16، صفحۀ 139 که در اخبار حضرت حسین بن علی و نسب او آورده است که:

    1. ـ جنگ 15، ص 155.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

248
  •  «... عن مالک بن أعیَن، قال: سمعتُ سُکَینة بنت الحسین تقول: عاتَبَ عمّیَ الحسنُ أبی فی أُمّی، فقال:

  • ***لعمرُک إنَّنی لَأُحِبُّ دارًاتکون بها سُکَینة و الرَّبابُ
  • ***أُحِبُّها و أبذَلُ جُلَّ مالیو لیس لعاتبٍ عندی عِتابُ»1
  •  [اقوال در ازدواج حضرت سکینه بنت الحسین علیه السّلام]

  •  1. در أغانی، جلد 16، در أخبار الحسین و نسبه از صفحۀ 138 تا صفحۀ 174، از طبع دارالکتب، داستان‌های عدیده‌ای دربارۀ حضرت سکینه سلام الله علیها آورده است، که بسیاری از آنها به افسانه اشبه است؛ مثل داستان ازدواج و طلاق او با زید بن عمرو بن عثمان و تنبیه اشعب به آنکه روی تخم‌ها بخوابد و حضانت کند تا جوجه درآورند و هزاران جوجه بیرون آمد و آنها را بنات الاشعب می‌گفت؛ و مثل داستان ازدواجش با ابراهیم بن عبدالرحمن بن عوف که با وجود امتناعش از پذیرش خطبه، به خاطر گریه کنیزک خود بنانة با او ازدواج کرد و دخول نکرده خاتمه یافت.2

  •  2. در أغانی، طبع دار الکتب، جلد 16، صفحۀ 149 آورده است که:

  • «تزوّجت سُکَینةُ بنت الحسین علیه السّلام عدّةَ أزواجٍ: أوّلُهم عبدُالله بن الحسن بن علیّ و هو ابنُ عمّها و أبو عُذرَتِها، و مُصعَبُ بن الزّبیر، و عبدُالله بن عثمان الحزامی، و زید بن عمرو بن عثمان، و الأصبَغُ بن عبدالعزیز بن مروان و لم یَدخُل بها، و إبراهیمُ بن عبدالرحمن بن عوف و لم یَدخُل بها.»

  • 3. در صفحۀ 827 از موسوعة آل النّبیّ، دکترة عائشة بنت الشّاطی گوید:

    1. ـ جنگ 15، ص 247.
    2. ـ جنگ 15، ص 257.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

249
  •  «نقَل السیّدُ توفیق الفکیکی، عن السیّد عبدالرزّاق الموسویّ فی کتابٍ له عن السَّیِّدة سُکَینةَ ما نصّه:

  •  ”و هناک من المورّخین مَن یَحکِی تزویجَ السیدة سُکَینةَ مِن ابن عمّها عبدالله الأکبر ابنِ الإمام الحسن المقتولِ فی الطّف مبارزةً؛ و أمّا غیرُه من الأزواج فعلی ذمّةِ التاریخ.“

  •  و أضاف السیّدُ توفیق: ”و هناک من الأدلّة التاریخیّة المُجمَع علی صحّتها ما یُؤیِّد أنّ سُکَینةَ تزوّجت بعد ابن عمّها عبدِالله بن الحسن بن علی بمُصعَب بن الزبیر؛ زوّجه إیّاها أخوها الإمامُ علیّ بن الحسین السجّادُ علیه السّلام.“»1

  •  [ازدواج حضرت أمیرالمؤمنین و حضرت امام حسن مجتبی و حضرت امام حسین علیهم السّلام با دختران إمرئ القیس]

  •  و در [أغانی، جلد 16] صفحۀ 140 و 141 گوید:

  •  «... قال عَوفُ بن خارجة المُرِّی: و الله! إنّی لعند عُمَر بن الخطّاب فی خلافته إذ أقبَلَ رجلٌ أفحَج، أجلی، أمعَر2 یتخطّی رقابَ النّاس، حتّی قام بین یَدَی عُمَرَ، فحیّاه بتحیّةِ الخلافة، فقال له عُمَرُ: فمَن أنت؟!

    1. ـ جنگ 15، ص 246.
    2. ـ الأفحج: الّذی تتدانی صدور قدمیه و یتباعد عقباه إذا مشی؛ و الأجلی: الذی انحسر مقدّم شعره؛ و الأمعر: الذّی سقط شعره. امام شناسی، ج 15، ص 311:
      «أفْحَج به کسى گویند که چون راه مى‌رود جلوى پاهایش به هم نزدیک و پاشنه‌هایش از هم دورتر باشد؛ و أجْلى‌ به کسى گویند که موهاى جلوى سرش ریخته باشد؛ و أمْعَر به کسى گویند که موهایش ریخته باشد.»

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

250
  •  قال: أنا امرؤٌ نصرانیّ، أنا امرؤ القیس بن عدیّ الکلبیّ.

  •  قال: فلم یَعرِفْه عُمَرُ، فقال له رجلٌ من القوم: هذا صاحبُ بکرِ بن وائل الّذی أغار علیهم فی الجاهلیّة یوم فَلْج.

  •  فقال: ما ترید؟! قال: أُرید الإسلامَ.

  •  فعرضه علیه عُمَرُ، فقَبِله، ثمّ دعا له برُمحٍ فعقَد له علی مَن أسلم بالشّام مِن قضاعة؛ فأدبَرَ الشیخُ و اللّواءُ یَهتَزّ علی رأسه. قال عَوفٌ: فوالله! ما رأیتُ رجلًا لم یصلِّ للّه رکعةً قطُّ أُمِّر علی جماعةٍ من المسلمین قبله. و نهَض علیُّ بن أبی‌طالب ـ رضوان الله علیه ـ من المجلس و معه ابناه الحسنُ و الحسینُ علیهم السّلام، حتّی أدرَکه فأخَذ بثیابه، فقال له: ”یا عَمِّ! أنا علیُّ بن أبی‌طالب ابنُ عمّ رسولِ الله صلّی الله علیه (وآله) و سلّم و صهرُه؛ و هذان ابنایَ الحسنُ و الحسینُ من ابنتِه و قد رَغِبنا فی صهرک فأنکِحنا!“

  •  فقال: قد أنکحتُک ـ یا علیّ ـ المَحیاةَ بنتَ امرئ القیس! و أنکحتُک ـ یا حسن ـ سَلْمی بنتَ امرئ القیس! و أنکحتُک ـ یاحسین ـ الرَّبابَ بنتَ امرئ القیس!»1و2

  • [قضیّۀ اعرابی و احسان سیّدالشّهداء به او]

  •  روایتی است مشهوره، که اعرابی پرسان محلّ حسین بن علی [علیهما السّلام] را نشانی گرفت؛ و در مسجد مقابل حسین [علیه السّلام] نشست، و آن حضرت در نماز بود، و این اشعار قرائت کرد:

    1. ـ امام شناسی، ج 15، ص 311:
      «باید دانست که: این امرؤالقیس، پدرش عُدىّ بن أوس بن جابر است و کلبى مى‌باشد؛ و آن امرؤالقیس معروف نیست، زیرا او پدرش حجر کندى است و هشتاد سال قبل از بعثت پیغمبر از دنیا رفت.»
    2. ـ جنگ 15، ص 247.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

251
  • ***لن [لم] یَخِبِ الآنَ مَن رَجاک و مَنحَرَّک مِن دونِ بابِک الحَلَقَة
  • ***أنتَ جَوادٌ و أنتَ مُعتَمَدٌأبوک قد کان قاتِلَ الفَسَقَة
  • ***لَولا الّذی کان مِن أوائلِکمکانت علینا الجَحیمُ مُنطَبقَة
  •  چون حسین علیه السّلام نماز را به پایان آورد، به سوی منزل شد؛ و قال:

  • «یا قَنبرُ! هل بَقِیَ مِن مالِ الحِجازِ شیءٌ؟» قال: نعم! أربَعةُ آلافِ دینارٍ. قال: «هاتِها! قد جائها مَن هو أحقُّ بها.»

  • پس حسین علیه السّلام از لای در دینار را به اعرابی داد و فرمود:

  • خُذْها فَإنّی إلَیک مُعتَذِرٌ***واعْلَمْ بِأنّی علیک ذو شَفَقةٍ
  • ***لَو کانَ فی سَیرِنا الغَداةَ عَصًاأمْسَت سَمانا علیک مُندَفِقَةً
  • ***لکنّ رَیبَ الزّمانِ ذو غِیَرٍو الکَفُّ مِنّی قَلیلةُ النّفَقَةِ
  • چون اعرابی آن زر بگرفت، سخت بگریست. حضرت فرمود:

  • «لعَلّک استَقلَلتَ ما أعطیناک!» قال: «لا! ولکن کیف یأکُل التّرابُ جودَک؟!»1و2

  •  [إخبار رسول خدا به شهادت امام حسین در کربلا]

  • [تاریخ الشّیعة] صفحة 32:

  •  «و سمع أنس بن الحارث بن نَبیه رسول الله صلّی الله علیه و آ‎له و سلّم یقول: ”إنّ ابنِی هذا ـ یعنی الحسینَ علیه السّلام ـ یُقتَل بأرضٍ یقال لها: کربلاء؛ فمَن شَهِدَ ذلک منکم فلْیَنصُرْه.“ فخرَج أنسٌ إلی کربلاء فقُتِلَ مع الحسین علیه السّلام.3

    1. ـ مناقب آل أبی‌طالب علیهم السّلام، ابن شهر آشوب، ج 3، ص 222؛ بحار الأنوار، ج 44، ص 190.
    2. ـ جنگ 1، ص 13.
    3. ـ انظر فی ذلک ترجمته من الإستیعاب [ج 1، ص 112] و الإصابة [ج 1، ص 271]. (تاریخ الشّیعة)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

252
  •  و قال ابنُ عبّاس: أوحَی اللهُ تعالی إلی محمّدٍ صلّی الله علیه و آله و سلّم: ”إنّی قَتَلتُ بیَحیَی بن زَکَرِیّا سبعین ألفًا و إنیّ قاتلٌ بابنِ ابْنَتِک سبعین ألفًا [و سبعین ألفًا].“1 و الأحادیثُ عنه فی هذا الشأن کثیرةٌ.2»3

  • [إخبار أمیرالمؤمنین علیه السّلام به شهادت امام حسین علیه السّلام در کربلا]

  • بحار [طبع] کمپانی، مجلّد 9، صفحة 580 [الخرائج و الجرائح‌]:

  •  «رُوِیَ عن أبی‌جعفرٍ علیه السّلام عن أبیه، قال: ”مَرَّ عَلیٌّ علیه السّلام بِکربلاءَ، فقال: لَمّا مَرَّ به أصحابُه و قَد اغرَورَقَت عَیناه یَبکِی و یقول:

  •  هَذا مُناخُ رِکابِهم و هَذا مُلقَی رِحالِهِم هٰهُنا مُراقُ دِمائِهم، طوبَی لَکِ مِن تُربَةٍ علیها تُراقُ دِماءُ الأحِبَّةِ!“

  • و قال الباقرُ علیه السّلام: ”خَرَجَ عَلیٌّ یَسِیرُ بِالنّاسِ، حَتَّی إذا کانَ بِکربلاءَ علَی مِیلَینِ أو مِیلٍ تَقَدَّمَ بَینَ أیدیهم، حَتَّی طافَ بِمَکانٍ یُقال لَها: المِقدَفان، فقال:

  •  قُتِلَ فیها مِائَتا نَبِیٍّ و مِائَتا سِبطٍ، کُلُّهم شُهداءُ، و مُناخُ رِکابٍ و مَصارِعُ عُشّاقٍ شُهَداءَ، لا یَسبِقُهم مَن کان قَبلَهم و لا یَلحَقهم مَن بَعدَهم.“»4و5

    1. ـ مستدرک الحاکم، ج 3، ص 176.
    2. ـ انظر العقد الفرید، ج 2، ص 219؛ الصواعق، ص 115؛ کنز العمال، ج 5، ص 223؛ و کثیرًا سواها من کتب الحدیث و الفضائل و التاریخ. (تاریخ الشّیعة)
    3. ـ جنگ 20، ص 309.
    4. ـ بحار الأنوار، ج 41، ص 295.
    5. ـ «حضرت أمیرالمؤمنین على بن أبى‌طالب علیه السّلام در وقت حرکت به‌ سوى صفّین، مرورشان به کربلا افتاد، و در حالی‌که اصحابش بر وى مرور مى‌نمودند و دو چشمانش از اشک سرشار گردیده بود و مى‌گریست، مى‌گفت:
      ”این است محلّ خوابیدن مرکب‌هاى سوارى ایشان، و این است محلّ فرود آمدن و بار انداختن خود ایشان، اینجا محلّ ریخته شدن خون‌هاى آنهاست؛ خوشا بر حال تو اى خاک که بر روى تو خون‌هاى محبوبان بارگاه الهى ریخته مى‌شود!“
      و حضرت امام باقر علیه السّلام فرمودند: أمیرالمؤمنین علىّ بن أبى‌طالب از کوفه بیرون شد، و مردم را براى نبرد معاویه در صفّین کوچ مى‌داد، تا رسید به جایى که تا کربلا دو میل یا یک میل بیشتر فاصله نداشت. در آنجا در برابر لشکر به پیش آمد تا گرداگرد مکانى دور زد که به آن «مِقدَفان» مى‌گفتند. فرمود: ”در این جا دویست پیغمبر و دویست سبط پیغمبر کشته شده است که همگى آنها شهیدانند.
      و محلّ خوابیدن مرکب‌ها، و به زمین افتادن عشّاقى است که گذشتگان نتوانستند در عشق بر آنان سبقت گیرند، و آیندگان نیز نمی‌توانند در عشق خودشان را به آنان برسانند.“» (محقق)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

253
  •  أقول: این روایت را در سفینة البحار، جلد 2، صفحۀ 197، تحت لغت عشق ذکر کرده است؛ و نیز دو روایت دیگر که در آن لغت عشق استعمال شده است آورده است:

  •  اوّل: النّبَویّ: ”إنَّ الجَنَّةَ لَأعشَقُ لِسَلمانَ مِن سَلمانَ لِلجَنَّة.“1

  • و دوّم: کافی عن الصادق علیه السّلام قال: ”قال رسولُ الله صلّی الله علیه و آله و سلّم: أفضَلُ النّاسِ مَن عَشِقَ العِبادَةَ فعانَقَها و أحَبَّها بِقَلبِه و باشَرَها بِجَسَدِه و تَفَرَّغَ لَها فَهُوَ لا یُبالِی عَلَی ما أصبَحَ مِنَ الدُّنیا عَلَی عُسرٍ أم عَلَی یُسرٍ.“

  • این روایت را در اصول کافی، جلد 2، صفحۀ 83، باب العبادة، آورده است.2

  •  [کلام امام حسین علیه السّلام قبل از ورود به کربلا]

  •  در صفحۀ 166 ناسخ التواریخ، جلد 2، سیّدالشّهداء، کلام آن حضرت را قبل از ورود به کربلا بیان می‌کند:

    1. ـ بحار الأنوار، ج 22، ص 341.
    2. ـ جنگ 5، ص 185.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

254
  • «فحَمِدَ اللهَ و أثنَی علیه و ذکر جَدَّه رسول الله فصلّی علیه، ثمّ قال: ”إنَّه قَد نَزَلَ [بِنا] مِنَ الأمرِ ما قد تَرَونَ، و إنَّ الدُّنیا [قد] تَغَیَّرَت و تَنَکَّرَت و أدبَرَ مَعروفُها و لَم یَبقَ مِنها إلّا صُبابَةٌ کَصُبابَةِ الإناءِ و خَسِیسُ عَیشٍ کالمَرعَی الوَبیلِ، ألا تَرَونَ إلی الحَقِّ لا یُعمَلُ بِه و إلی الباطلِ لا یُتَناهَی عنه لِیَرغَبِ المُؤمِنُ فی لِقاءِ رَبِّه؟! حَقًّا حَقًّا، فإنّی لا أرَی المَوتَ إلّا سَعادَةً و الحَیاةَ مَعَ الظّالِمینَ إلّا بَرَمًا.“»1

  • [پیامبر: «المُسلِمونَ تَتَکافَأُ دِماؤُهم، و هم یَدٌ علی مَن سواهم»]

  •  فی ظلال القرآن، الجزء الأول، صفحة 125، عن الإمام أحمدَ، قال رسولُ الله صلّی الله علیه و آله: «المُسلِمونَ تَتَکافَأُ [تتکافؤا] دِماؤُهم، و هم یَدٌ علی مَن سواهم یَسعَی بِذِمَّتِهم أدناهُم2و3

  •  [خریداری زمین کربلا توسط امام حسین علیه السّلام از اهالی آن]

  •  فی مجمع البحرین فی مادة کَربَلَ:

  •  «کربلاء موضعٌ معروفٌ و بها قبرُ الحسین بن علیّ بن أبی‌طالب علیهما السّلام. رُوِی أنّه علیه السّلام اشتَری النّواحِیَ الّتی فیها قبرُه مِن أهل نَینَوَی و الغاضِرِیَّةِ بستیّن ألف درهمٍ، و تصدّق بها علیهم، و شرَط علیهم أن یُرشِدوا إلی قبره و یُضیِّفوا مَن زاره ثلاثةَ أیّامٍ.»4 ـ انتهی.5

    1. ـ بحار الأنوار، ج 44، ص 381، با قدری اختلاف.
    2. ـ فی ظلال القرآن، ج 1، ص 94.
    3. ـ جنگ 5، ص 75.
    4. ـ مجمع البحرین، ج 5، ص 461.
    5. ـ جنگ 5، ص 163.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

255
  •  دعای حضرت سیّدالشّهداء علیه السّلام در صبح عاشورا

  •  حضرت سیّدالشّهداء علیه السّلام در روز عاشورا صبح دست به دعا بلند کردند:

  • ”اللهمّ أنتَ ثِقَتی فی کُلِّ کَربٍ، و أنتَ رَجائی فی کُلِّ شِدَّةٍ، و أنتَ لی فی کُلِّ أمرٍ نَزَلَ بی ثِقَةٌ و عُدَّةٌ! کَم مِن همٍّ [کَربٍ] یَضعُفُ فیه الفُؤادُ و تَقِلُّ فیه الحِیلَةُ و یَخذُلُ فیه الصَّدیقُ و یَشمَتُ فیه العَدُوُّ! أنزَلتُه بِکَ و شَکَوتُه إلیک، رَغبَةً مِنّی إلَیکَ عَمَّن سِواکَ، فَفَرَّجتَه و کَشَفتَه، فَأنتَ وَلِیُّ کُلِّ نِعمَةٍ و صاحِبُ کُلِّ حَسَنَةٍ و مُنتَهَی کُلِّ رَغبَةٍ.“1

  • این دعا را با تتّمه‌ای حضرت رضا علیه السّلام خوانده‌اند و ما در صفحه 240 چاپی از این دفترچه [جنگ 5؛ مطلع انوار، جلد 4، ص 82] آورده‌ایم.2

  •  [آخرین ندای حضرت سیّدالشّهداء در روز عاشورا]

  • ناسخ التواریخ، جلد 2، صفحۀ 377، راجع به ندای سیّدالشّهداء علیه السّلام اصحاب را در آخرین نداء:

  • «یا مُسلمَ بن عقیل! و یا هانِیَ بن عُروَة! و یا حَبیبَ بن مُظاهر! و یا هِلال بن نافع! و یا زُهَیر بن القَین! و یا یزیدَ بن مُظاهر! و یا یَحیَی بن کَثیر! و یا إبراهیم بن الحُصَین! و یا عُمَیرَ بنَ المُطاع! و یا داودَ بنَ الطِّرمّاح! و یا حُرُّ الرّیاحیّ! و یا علیَّ بن الحسین! و یا أبطالَ الصَّفا! و یا فُرسانَ الهَیجاء! ما لی أُنادیکم فلا تُجیبونی؟! و أدعوکم فلا تَسمَعونی؟! أ أنتم نِیامٌ أرجوکم تَنتَبِهون، أم حالَت موَدَّتُکم عن إمامکم فلا تَنصُرونه؟!

    1. ـ الإرشاد، ج 2، ص 96؛ بحار الأنوار، ج 45، ص 4.
    2. ـ جنگ 5، ص 113.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

256
  •  فهذه نساءُ الرّسول [صلّی الله علیه و آله و سلّم] لِفَقدِکم قد عَلاهُنَّ النُّحول، فقوموا من نَومَتِکم، أیُّها الکِرام! و ادْفَعوا عن حَرَمِ الرّسول الطُّغاةَ اللِّئامَ! ولکن صَرَعَکم ـ و الله ـ رَیبُ المَنون و غَدَر بکم الدَّهرُ الخَؤون، و إلّا لما کنتم عن دَعوتی تَقصُرون، و لا عن نُصرَتی تَحتَجِبون، فها نحن علیکم مُفتَجِعون و بکم لاحِقون، ف‍ ﴿إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّآ إِلَيۡهِ رَٰجِعُونَ﴾.1»2

  • شهادت سیّدالشّهداء علیه السّلام و برادران آن حضرت در کربلا

  •  [الإمامة و السیاسة، مجلّد 2] صفحة 3:

  •  «فأرسَلَ عبدُالله بن جعفر ابنَیه عونًا و محمّدًا لیَرُدّا الحسینَ. فأبَی أن یَرجَع، و خرَج الحسینُ بابنَی عبدِالله بن جعفر معه.»

  •  صفحة 5: «و بایَعَ له مُسلمُ بن عقیل و أکثَرُ من ثلاثین ألفًا من أهل الکوفة، فنهَضوا معه یریدون عبیدَالله بن زیاد، فجعلوا کلّما أشرَفوا علی زُقاقٍ، انسَلَّ عنه منهم ناسٌ، حتّی بَقِیَ مُسلمٌ فی شِرذمةٍ قلیلةٍ. قال: فجعَل أُناسٌ یَرمُونه بالآجُرّ من فوق البیوت، فلمّا رأی ذلک دخَل دارَ هانی بن عُروَة المرادیّ.»

  •  صفحة 7: «فقُتِل یومئذٍ الحسینُ بن علیّ، و عبّاسُ بن علیّ، و عثمانُ بن علیّ، و أبوبکر بن علیّ، و جعفرُ بن علیّ و أمُّهم أُمّ البنین بنت حَزام الکِلابیّة، و إبراهیمُ بن علیّ، و أُمّه اُمّ وَلَد، و عبدُالله بن علیّ، و خمسةٌ من بنی‌عقیل، و ابنان لعبدالله بن جعفر: عَونٌ، و محمّدٌ؛ و ثلاثةٌ من بنی‌هاشم و نساءٌ من نسائهم.»3

    1. ـ سوره البقرة (2) ذیل آیه 156.
    2. ـ جنگ 5، ص 133.
    3. ـ جنگ 20، ص 429.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

257
  •  [تعداد شهدای کربلا]

  •  عباس، جعفر، عبدالله، عثمان از اُمّ البنین بنت حِزام العامری، برادران حضرت سیّدالشّهداء علیه السّلام بودند، که در رکاب آن حضرت در طَف، شهید شدند؛ و محمّد الأصغر از أسماء بنت عمیس بود و أبوبکر از لیلی بنت مسعود بن خالد النهشلی؛ و مجموع شهداء طف غیر از حضرت أباعبدالله علیه السّلام 32 سواره و 40 پیاده بودند، که 18 تن آنها از اهل بیت و بقیه از شیعه بوده‌اند.1

  •  علّت حمرۀ آسمان پس از قتل سیّدالشّهداء علیه السّلام

  • [معادن الجواهر، مجلّد 2] صفحة 529:

  •  «استخراجٌ لطیف

  •  ذکَر جماعةٌ مِن علماء العامّة و الخاصّة: ”أنّ الحُمرَةَ فی السّماء لم تُرَ قبلَ قَتلِ الحسین علیه السّلام.“ و قال ابنُ سیرین فی بیان وجهِ الحکمة فی ظهور الحُمرَة: ”إنّ اللهَ تعالی غَضِبَ لقتل الحسین علیه السّلام و العادةُ فی الغَضبان أن تَظهَر الحُمرَةُ فی وجهه و لمّا کان هذا مَحالٌ علی الله تعالی ـ لأنّه من صفات الأجسام ـ أظهَرَه فی بعض مخلوقاته العظیمةِ و هو السّماءُ.“» ـ انتهی.2

  •  [توصیف رأس بریدۀ سیّدالشّهداء علیه السّلام]

  •  1. «و هُو رأسٌ زُهرِیٌّ قَمَریٌّ، أشبَهُ الخَلقِ برسولِ اللَهِ، و لِحیَتُه کَسوادِ السَّبَجِ،3

    1. ـ جنگ 6، ص 54.
    2. ـ جنگ 20، ص 248.
    3. ـ السَبَج: شَبَق.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

258
  • قد نَصَلَ بِها الخِضابُ، و وَجهُه دارَةُ قَمَرٍ طالِعٍ، و الرّیحُ تَلعَب بِها یَمینًا و شِمالًا.»1و2

  •  2. مقریزی در خِطَط، جلد 2، صفحۀ 282، مطالبی راجع به سر مبارک حضرت سیّدالشّهداء علیه السّلام و مقتل آن حضرت آورده است، و در صفحۀ 391 مطالبی راجع به نوروز ذکر کرده است.3

  •  نَعْل اسبان را که بر بدن سیّدالشّهداء تاختند، از روی تبرّک به درهای منزلشان نصب کردند

  •  در مقتل الحسین مرحوم مقرّم، صفحۀ 361 و 362، از بیرونی در الآثار الباقیة، صفحۀ 329، طبع لیدن، نقل می‌کند که:

  • «لقد فعلوا بالحسین ما لم یُفعَل فی جمیع الأُمَم بأشرار الخَلق من القتل بالسّیف و الرُّمح و الحِجارة و إجراءِ‌ الخُیول.»

  • و در ذیل این مطلب از کتاب التّعجب الکراجکی، صفحه 46، ملحق به کنز الفوائد نقل می‌کند که:

  • «و قد وصَل بعضُ هذه الخُیول إلی مصرَ فقُلِعَت نِعالُها، و سُمِّرَت علی أبواب الدّور تبرُّکًا. و جرَت بذلک السُّنَّةُ عندهم فصار أکثَرُهم یَعمَل نظیرَها و یُعلِّق علی أبواب الدّور.»4و5

    1. ـ بحار الأنوار، ج 45، ص 115، با قدری اختلاف.
    2. ـ جنگ 1، ص 160.
    3. ـ جنگ 17، ص 84.
    4. ـ مقتل الحسین علیه السّلام، ص 303.
    5. ـ جنگ 16، ص 209.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

259
  •  [لعنت فرستادن گروهی از کبوتران بر کشندگان امام حسین علیه السّلام]

  • بحار الأنوار، طبع کمپانی، جلد 11، صفحه 169:

  • «[کافی] علیٌّ عن أبیه، عن النّوفلی، عن السَّکونی، عن أبی‌عبدالله علیه السّلام قال: ”اتّخِذوا الحَمامَ الرّاعِبیَّةَ فی بُیوتِکم! فإنّها تَلعَنُ قَتَلَةَ الحسینِ بنِ علیِّ بن أبی‌طالبٍ علیهم السّلام و لَعَنَ اللهُ قاتِلَه.“»1و2

  • اُسرای اهل البیت در مجلس یزید

  • [الإمامة و السّیاسة، مجلّد 2] صفحة 8:

  •  «قال: و ذَکروا أنّ أبامعشر قال: حدثنی محمّدُ بن علیّ بن الحسین، قال: دخَلنا علی یزید، و نحن اثنا عَشَر غلامًا مُغلَّلین فی الحدید و علینا قُمُصٌ. فقال یزید: أخلَصتُم أنفسَکم بعُبَیدِ أهلِ العراق؟ و ما علمتُ بخروج أبی‌عبدالله حین خرَج، و لا بقتلِه حین قُتِل.

  •  قال: فقال علیُّ بن الحسین: ﴿مَآ أَصَابَ مِن مُّصِيبَةٖ فِي ٱلۡأَرۡضِ وَلَا فِيٓ أَنفُسِكُمۡ إِلَّا فِي كِتَٰبٖ مِّن قَبۡلِ أَن نَّبۡرَأَهَآ إِنَّ ذَٰلِكَ عَلَى ٱللَهِ يَسِيرٞ * لِّكَيۡلَا تَأۡسَوۡاْ عَلَىٰ مَا فَاتَكُمۡ وَلَا تَفۡرَحُواْ بِمَآ ءَاتَىٰكُمۡ وَٱللَهُ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخۡتَالٖ فَخُورٍ﴾.3

  • قال: فَغَضِب یزیدُ، و جعل یَعبَث بلِحیَتِه و قال: ﴿وَمَآ أَصَٰبَكُم مِّن مُّصِيبَةٖ فَبِمَا كَسَبَتۡ أَيۡدِيكُمۡ وَيَعۡفُواْ عَن كَثِيرٖ﴾.4 یا أهل الشّام! ما تَرَون فی هؤلاء؟!

    1. ـ بحار الأنوار، ج 44، ص 305؛ ج 45، ص 213.
    2. ـ جنگ 22، ص 54.
    3. ـ سوره الحدید (57) آیه 22 و 23.
    4. ـ سوره الشّوری (42) آیه 30.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

260
  •  فقال رجلٌ من أهل الشّام: لا تتخذنّ من کَلْبٍ سَوْءٍ جَرْوًا! فقال النّعمان بن بشیر: یا أمیرالمؤمنین! اصْنَعْ بهم ما کان یَصنَع بهم رسولُ الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم لو رَآهم بهذه الحال!

  •  فقالت فاطمةُ بنت الحسین: ”یا یزیدُ! بناتُ رسول الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم!“

  •  قال: فبَکَی یزیدُ، حتّی کادت نفسُه تَفیض، و بَکَی أهلُ‌الشّام حتّی عَلَت أصواتُهم.

  •  ثمّ قال: خَلُّوا عنهم، و اذْهَبوا بهم إلی الحمّام و اغْسِلوهم، و اضْرِبوا علیهم القِبابَ! ففعَلوا، و أمال علیهم المَطبخَ و کَساهم، و أخرَجَ لهم الجوائزَ الکثیرةَ من الأموال و الکِسوة. ثمّ قال: لو کان بینهم و بین عاضِّ بَظْرِ أُمّه نَسَبٌ ما قتَلهم، ارْجَعوا بهم إلی المدینة! قال: فبعَث بهم مَن صار بهم إلی المدینة.»1

  • [ترسیم امام سجّاد علیه السّلام از اسارت در شام]

  •  حضرت سجّاد علیه السّلام فرماید:

  • أُقادُ ذلیلًا فی دِمَشقَ کأنّنِی***من الزَّنْجِ عبدٌ غابَ عنه نَصیرٌ
  • ***فیالَیتَ أُمّی لَم تَلِدنی و لَم یکُنیَزیدُ یَرانی فی البِلادِ أسیرٌ2.3
  • خطبۀ حضرت امام زین‌العابدین علیه السّلام در شام

  •  مجلسی در بحار الأنوار، طبع کمپانی، جلد 11، صفحۀ 226 و 227؛ و از طبع حروفی، جلد 45، صفحۀ 137 تا صفحۀ 139، در ضمن وقایع متأخّرۀ از شهادت

    1. ـ جنگ 20، ص 429.
    2. ـ منتخب طُرَیحی، ص 470؛ مقتل أبی‌مِخْنَف، ص 196.
    3. ـ جنگ 1، ص 11.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

261
  • حضرت سیّدالشّهداء علیه السّلام آورده است:

  •  «و قال صاحبُ المناقب و غیرُه: رُوِی أنّ یزیدَ ـ لعَنه اللهُ ـ أمَرَ بمِنبَرٍ و خطیبٍ لیُخبِر النّاسَ بمَساوِی الحسینِ و علیٍّ علیهما السّلام و ما فَعَلا. فصَعِدَ المنبرَ فحَمِدَ اللهَ و أثنَی علیه ثمّ أکثَرَ الوَقیعةَ فی علیٍّ و الحسینِ، و أطنَبَ فی تَقریظِ معاویةَ و یزیدَ ـ لعَنهما اللهُ ـ فذَکَرَهما بکلِّ جمیلٍ.

  •  قال: فصاحَ به علیُّ بن الحسین: ”وَیلَک أیُّها الخاطِبُ! اشتریتَ مَرضاةَ المخلوقِ بسَخَط الخالقِ! فتَبوَّأْ مقعدَک فی النّار!“

  •  ثمّ قال علیُّ بن الحسین علیه السّلام: ”یا یزیدُ! ائْذَنْ لی، حتّی أصعَدَ هذه الأعوادَ فأتکَلَّمَ بکلماتٍ لِلّه فیهِنَّ رِضًا، و لِهؤلا‎ء الجلساءِ فیهنَّ أجرٌ‎‌ٌ و ثوابٌ!“

  •  قال: فأبَی ‌یزیدُ علیه ذلک. فقال النّاسُ: یا أمیرَالمؤمنین! ائْذَنْ له فلْیَصعَدِ المِنبَرَ فلعلّنا نَسمَع منه شیئًا.

  •  فقال: إنّه إن صَعِدَ لم یَنزِل إلّا بفَضیحَتی و بفَضیحةِ آل أبی‌سفیان.

  •  فقیل له: یا أمیرَالمؤمنین و ما قَدْرُ ما یُحسِنُ هذا؟!

  •  فقال: إنّه مِن أهل بیتٍ قد زُقُّوا العِلمَ زَقًّا.

  •  قال: فلم یَزالوا به، حتّی أذِنَ له فصَعِدَ المِنبَرَ فحَمِدَ اللهَ و أثنَی علیه؛ ثمّ خَطَب خُطبةً أبکَی منها العُیونَ، و أوجَلَ منها القلوبَ.

  •  ثمّ قال:‌ ”أیُّها النّاسُ! أُعطِینا سِتًّا و فُضِّلنا بسَبعٍ: أُعطِینا العِلمَ وَ الحِلمَ و السَّماحةَ و الفَصاحةَ و الشَّجاعةَ و المَحبَّة فی قلوب المؤمنین. و فُضِّلنا بأنّ منّا النَّبیَّ المُختار محمّدًا و منّا الصدّیقَ و منّا الطیّارَ و منّا أسدُاللهِ و أسدُ رسوله و منّا سِبطا هذه الأُمَّةِ. مَن عَرَفَنی فقد عَرَفَنی، و مَن لَم یَعرِفنی أنبَأتُه بحَسَبی و نَسَبی.

  •  أیُّها النّاسُ! أنا ابنُ مَکّةَ و مِنَی، أنا ابنُ زَمزَمَ و الصَّفا، أنا ابنُ مَن حَمَلَ الرُّکنَ

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

262
  • بأطراف الرِّدا، أنا ابنُ خَیرِ مَن ائتَزَرَ و ارتَدَی، أنا ابنُ خَیرِ مَن انتَعَل و احتَفَی، أنا ابنُ خَیرِ مَن طافَ و سَعَی، أنا ابنُ خَیرِ مَن حجَّ و لَبَّی، أنا ابنُ مَن حُمِلَ علی البُراقِ فی الهَواء، أنا ابنُ مَن أُسرِیَ به من المسجدِ الحرامِ إلی المسجد الأقصَی، أنا ابنُ من بَلَغَ به جبرئیلُ إلی سِدرَةِ المُنتَهَی، أنا ابنُ مَن ﴿دَنَا فَتَدَلَّىٰ * فَكَانَ قَابَ قَوۡسَيۡنِ أَوۡ أَدۡنَىٰ﴾،1 أنا ابنُ مَن صَلّی بِملائکةِ السَّماءِ، أنا ابنُ مَن أوحَی إلیه الجلیلُ ما أوحَی، أنا ابنُ مَحمَّدٍ المُصطفَی؛‌ أنا ابنُ عَلیٍّ المرتضَی، أنا ابنُ مَن ضَرَبَ خَراطیمَ الخَلق حتَّی قالوا: لا إلهَ إلّا اللهُ. أنا ابنُ مَن ضَرَبَ بین یدَی رسولِ الله بسَیفَین، و طَعَنَ بِرُمحَین، و هاجَرَ الهِجرَتَین، و بایع البَیعَتَین، و قاتَلَ ببَدرٍ و حُنَینٍ، و لم یَکفُر بالله طَرفَةَ عَینٍ؛ أنا ابنُ صالِحِ المُؤمنین و وارثِ النَّبیِّینَ و قامِع المُلحِدینَ و یعسوبِ المُسلِمینَ و نورِ المُجاهِدینِ و زَینِ العابدینَ و تاجِ البَکّائِینَ و أصبَرِ الصّابرینَ و أفضَلِ القائِمینَ‌ مِن آلِ یاسینَ رسولِ رَبِّ العالَمین.

  •  أنا ابنُ المُؤَیَّدِ بجَبرَئیلَ، المَنصور بمیکائِیلَ، أنا ابنُ المُحامِی عن حَرَمِ المُسلمینَ، و قاتِلِ المارِقینَ و الناکِثینَ و القاسِطینَ، و المُجاهِدِ أعداءَه النّاصِبینَ،‌ و أفخَرِ مَن مَشَی من قُریشٍ أجمعینَ، و أوّلِ مَن أجابَ و استجابَ للّه و لرَسولهِ مِنَ المؤمنینَ، و أوَّلِ السّابِقین و قاصِمِ المُعتدینَ و مُبیدِ المشرکینَ،‌ و سَهمٍ من مَرامِی اللهِ علی المُنافقینَ، و لسانِ حِکمةِ العابدینَ، و ناصِرِ دینِ الله و وَلِیِّ أمرِ اللهِ و بُستانِ حکمةِ اللهِ و عَیبَةِ عِلمِه.

  •  سَمِحٌ سَخِیٌّ بَهِیٌّ بُهلولٌ زَکِیٌّ أبْطحِیٌّ رَضِیٌّ مِقدامٌ هُمامٌ صابِرٌ صَوّامٌ مُهَذَّبٌ قوّامٌ قاطِعُ الأصلابِ و مُفَرِّقُ الأحزابِ.

  •  أرْبَطُهم عِنانًا و أثبَتُهم جَنانًا و أمضاهم عَزیمةً و أشَدُّهم شَکیمةً، أسَدٌ باسِلٌ

    1. ـ سوره النّجم (53) قسمتی از آیه 8 و آیه 9.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

263
  • یَطحَنُهم فی الحُروبِ إذا ازدَلَفتِ الأسِنَّةُ، و قَرُبَتِ الأعِنَّةُ طَحْنَ الرَّحَی، و یَذْروهم فیها ذَرْوَ الرِّیحِ الهَشیمِ.

  •  لَیثُ الحِجازِ و کَبشُ العِراقِ، مَکِّیٌّ مَدَنیٌّ خَیفِیٌّ عَقَبِیٌّ بَدْرِیٌّ أُحُدِیٌّ شَجَرِیٌّ مُهاجِرِیٌّ، مِنَ الْعَرَبِ سَیِّدُها، و مِنَ الوَغَی لَیثُها، وارثُ المَشعَرَین و أبوالسِّبطَین: الحَسَنِ و الحُسَینِ، ذاک جَدِّی عَلیُّ بن أبی‌طالبٍ.“

  • ثُمَّ قالَ: ”أنا ابْنُ فاطِمَةَ الزَّهراء، أنا ابنُ سَیِّدةِ النِّساء.“

  •  فلَم یَزَل یقول: أنا أنا، حتّی ضَجَّ النّاسُ بالبُکاء و النَّحیبِ و خَشِیَ یزیدُ ـ لعَنه اللهُ ـ أن یکون فِتنَةً فأمَرَ المؤذِّنَ فقَطَعَ علیه الکلامَ.

  •  فلمّا قال المُؤذِّنُ: اللهُ ‌أکبَرُ، اللهُ أکبَرُ قال علیٌّ: ”لا شَیءَ أکبَرُ مِن اللهِ.“

  •  فلمّا قال: أشهَدُ أن لا إلهَ إلّا اللهُ، قال علیُّ بن الحُسَینِ: ”شَهِدَ بها شَعرِی و بَشَرِی و لَحمی و دَمیِ.“

  •  فلَّما قال المؤذِّنُ: أشهَدُ أنَّ مُحمَّدًا رَسولُ الله، التَفَتَ مِن فَوقِ المِنبَرِ إلی یزیدَ فَقالَ: ”محمَّدٌ هذا جَدِّی أم جَدُّک یا یزیدُ؟! فإن زَعَمتَ أنَّه جدُّک فقد کَذَبتَ وَ کَفَرتَ؛ و إن زَعَمتَ أنَّه جَدِّی فَلِمَ قَتَلتَ عِترَتَه؟!“

  •  قال: و فَرَغَ المَؤذِّنُ من الأذانِ و الإقامةِ و تقدَّم یزیدُ فَصَلَّی صَلاةَ الظُّهرِ.»

  •  أقول: سند این روایت همان‌طور که مجلسی آورده است از صاحب مناقب و غیر اوست. و مراد از صاحب مناقب، بعضی از قدمای شیعۀ امامیّه و یا زیدیّه هستند، که از کتب معتبره با ذکر اسانید نقل کرده‌اند.

  •  [روایت علماء شیعه از حکایات و قصص دهشت‌انگیز کربلا]

  •  مجلسی در همین جلد از بحار، از طبع کمپانی، جلد 11، صفحۀ 170 می‌گوید:

  • «باب ما جَرَی علیه بَعد بیعة النّاس لیزید بن معاویة إلی شهادته علیه السّلام و

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

264
  • لعنةُ الله علی ظالِمِیه و قاتِلِیه و الرّاضینَ بقَتْلِه و المُوازِرین علیه.» آنگاه می‌گوید: «من این حکایات و قصص دهشت‌انگیز را از روایت صدوق آورده‌ام.» و سپس تمام قصه را از روایت مفید در ارشاد و روایت سیّد بن طاووس در کتاب لهوف، و روایت شیخ جعفر بن محمّد بن نَما در کتاب مثیرالأحزان، و روایت أبوالفرج اصفهانی در کتاب مقاتل الطالبییّن، و روایت سیّد عالم محمّد بن أبی‌طالب بن أحمد حسینیّ حائریّ از کتاب کبیرش در مقتل حسین علیه السّلام، و روایةُ صاحبِ کتاب المناقب الّذی ألَّفه بعضُ القدماءِ من الکتب المعتبرة، و ذکر أسانیدَها إلیها، و مؤلِّفُه إمّا من الإمامیّة أو من الزَّیدیّة، و عندی منه نسخةٌ قدیمةٌ مصحَّحةٌ. ـ الخ.1و2

  • افتضاح قاتلین سیّدالشهداء در همان زمان

  •  [تاریخ الشّیعة] صفحة 29:

  • «و کفَی بافتضاحِهم اعترافُهم بالفَضیحة؛ فهذا عُبیدُالله بن زیاد، طالَبَ عُمَرَ بن سعدٍ بالکتاب الّذی کتَبه له فی قَتلِ الحسین، فقال: مَضَیتُ لأمرک و ضاعَ الکتابُ. قال: لتجیئَنَّ به! قال: ضاعَ. قال: و الله لتجیئَنَّ به! قال: تُرِک و الله یُقرَأُ ‌علی عجائز قریشٍ اعتذارًا إلیهنّ بالمدینة.

  •  أما و الله! لقد نَصَحتُک فی حسین نصیحةً لو نَصَحتُها أبی‌سَعدَ بن أبی‌وَقّاص کنتُ قد أدَّیتُ حَقَّه، قال عثمانُ بن زیاد أخو عبیدُالله: صدَق؛ والله وَدَدتُ أنّه لیس من بنی‌زیاد رجلٌ إلّا و فی أنفه خِزامةٌ3 إلی یوم القیامة و إنَّ حسینًا لم یُقتَل، قال: فو الله ما

    1. ـ بحار الأنوار، ج 44، ص 310.
    2. ـ جنگ 22، ص 51 الی 54.
    3. ـ أحسَبُ أنّه کنایةٌ عن الذُلّ. (تاریخ الشّیعة)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

265
  • أنکَرَ علیه ذلک عبیدُالله.1

  •  و أنّی لهم الیومَ بسترِ تلک التَّضحِیَةِ و قد مَلأتِ البلادَ طولًا و عرضًا ذکراها و الإشادة بها علی المَنابر، و هذه الصّحُفُ و الکتب ما زالت تَندُب ذلک القربانَ و تَبکِی تلک الفاجِعَةَ الموجِعَةَ، فی کلّ زمانٍ و مکان.»2

  • [مذمّت اهل بیت آنان را بالا برد، و مدح بنی‌اُمیّه آنان را ساقط نمود]

  • [تاریخ الشّیعة] صفحة 24:

  •  «یقول الشَّعبیّ لولده ـ و هو المتّهمُ بالانحراف عن علیّ علیه السّلام ـ: یا بُنَیّ! ما بَنَی الدِّینُ شیئًا فهدَّمَته الدُّنیا، و ما بَنَتِ الدّنیا شیئًا إلّا و هدّمه الدّینُ، انْظُرْ إلی علیٍّ و أولادِه؛ فإنّ بنی‌أُمیّة لم یزالوا یَجهَدون فی کَتْم فضائلِهم و إخفاءِ أمرِهم و کأنّما یَأخُذون بضَبعِهم3 إلی السَّماءِ، و ما زالوا یَبذُلون مساعِیَهم فی نشرِ فضائل أسلافِهم، و کأنّما یَنشُرون منهم جِیفةً.

  •  و یقول عبدالله بن عروة بن الزُّبیر لإبنه: یا بُنَیّ! علیک بالدِّین؛ فإنّ الدّنیا ما بَنَت شیئًا إلّا هدّمه الدِّینُ، و إذا بَنَی الدّینُ شیئًا لم تستطع الدّنیا هَدمَه؛ ألا تری علیَّ بن أبی‌طالب و ما یقول فیه خطباءُ بنی‌أُمَیَّة مِن ذَمِّه و عَیبِه و غَیبَتِه؟! و الله! لکأنّما یأخذون بناصِیَتِه إلی السَّماء، ألا تراهم کیف یَندُبون مَوتاهم و یُرَثِّیهم شعراؤُهم؟!

    1. ـ انظر الطبریّ، ج 6، ص 268، فی حوادث عام 61؛ و اِبن الأثیر، ج 4، ص 40، فی حوادث هذا العام. (تاریخ الشّیعة)
    2. ـ جنگ 20، ص 308.
    3. ـ یقال: أخذ بضَبعِه أی: أعانه و قوّاه. (محقّق)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

266
  • و الله! لکأنّما یَندُبون جِیَفَ الحُمُرِ.»1

  •  صفحة 27: «و هذا أبوعثمان الجاحظ یقول: و تُفخَر هاشمٌ علی بنی‌أُمیّة بأنّهم لم یَهدِموا الکعبةَ، و لم یُحوِّلوا القِبلةَ، و لم یَجعَلوا الرَّسولَ دون الخلیفة، و لم یَختِموا فی أعناقِ الصّحابة، و لم یُغیِّروا أوقاتَ الصّلاة، و لم یَنقُشوا أکُفَّ المسلمین، و لم یأکُلوا الطَّعامَ و یَشرَبوا علی منبر رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم، و لم یَنهَبوا الحَرَمَ، و لم یَطَؤوا المسلماتِ فی دار الإسلام بالسِّباء.»2و3

  • قیام بر علیه بنی‌اُمیه به عنوان قیام و دعوت به اهل بیت بود

  • [تاریخ الشّیعة] صفحة 67 و 68:

  •  «و ما کانت لنُجحِ دعوةِ العباسیّین فی الکوفة و العِراق لو لم یکن شعارُهم الطّلبَ بدم الحسین و دماءِ أهل البیت و الدّعوةَ للرّضا من آل محمّد علیه و علیهم السّلام، و لو کانت الدّعوةُ صریحةً لهم لکان الفَشَلُ أدنَی إلیها، و ما کانت لتَتِمَّ البیعةُ لهم لو لم یُفاجئُ أبوسَلِمَة الخلّال بالبیعة للسّفّاح فغلّبوه علی أمره دون مُهلَةٍ و هو بَطَلُ الثَّورة و الدّعوةِ؛ و ما کان یحسب أن یَضُمّ العبّاسیّون للأمر حَسْوًا فی ارتغاءٍ،4 و صانعوه بعد البیعة أوّلًا لکی یَتِمّ لهم الأمرُ فاستوزره السّفّاحُ ثمّ قَضَوا علیه5 عندما وجدوه علویَّ النَّزْعَةِ6 لا یتحوّل عن رأیه،‌ و عندما قَضَی العبّاسیّون علی الدّولة الأُمویّة

    1. ـ شرح نهج البلاغة، ابن أبی‌الحدید، ج 9، ص 64.
    2. ـ همان مصدر، ج 15، ص 240.
    3. ـ جنگ 20، ص 307.
    4. ـ مثلٌ یضرب لمَن یُریک أنه یُعینک و إنّما یجرّ النفعَ إلی نفسه. انظر مجمع الأمثال(محقّق)
    5. ـ أی: أهلکوه. (محقّق)
    6. ـ أی: علویّ الرَّغبة. (محقّق)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

267
  • حَوَّلوا هِمَمَهم و هُمومَهم إلی الرُّوح العَلَویّة فی العراق و الجزیرة، فصاروا یَسَعون علیها بشتّی الوسائل، و أقواها القضاء علی العلویّین أنفسهم مَن لهم ذلک الولاءُ.

  •  و مع تلک المکائدِ الجَمَّةِ و الحَذَرِ الشّدید و الفَتْکِ الذّریع فی العَلَویّة کانت وَثَباتُ العلویّین فی العراق و الجزیرةِ و إیران متوالیةٌ و التشیّعُ یَسیرُ سیرَ المُتَّئِد خوفَ العَقَبات المعترضةِ فی الطّریق أمامَه هنا و هناک.»1

  • نور قبور اهل بیت در شام جلو‌ه‌گر است و قبر معاویه و یزید خراب

  •  [تاریخ الشّیعة] صفحة 30:

  •  «و هذا اسمُ الحسین مکتوبٌ علی مسجدها الأعظمِ و قد وُضِعَ ثَوبُ السَّواد شِعارَ الحُزن علی موضعِ صُلب الرّأس من ذلک المسجد، و هاتیک القبورُ من أهل البیت و ما أکثَرَها فی ذلک البلد «دمشق» معمورةً بالقِباب و بالزّائرین، و قد فُرِشَت بأنفَسِ السَّجّاد2 و أُضیئَت بأجمَلِ المصابیح. و أین قبرُ معاویةَ و یزیدَ مِن عاصمتهم الشّامِ؟ و أین الزّائرُ لهما من أشیاعِهم و من سائر النّاس؟»3

  • فتوای آیة‌ الله سیّد محسن امین عاملی به حرمت قمه‌زنی و امثال ذلک در عزاداری

  •  [الشّیعة و التّشیّع] صفحة 10:

  •  «و کذا لا یصحّ الاعتمادُ علی العادات و التّقالید المتّبعةِ عند العوام، لأنَّ الکثیر

    1. ـ جنگ 20، ص 316.
    2. ـ بمعنی الفرش و الفراش و البساط. (محقّق)
    3. ـ جنگ 20، ص 309.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

268
  • منها لا یُقِرّه الدّینُ الّذی ینتمون إلیه، حتّی و لو أیّدَها و سانَدَها شیوخٌ یتسمّون بسِمَّةِ الدّین، و أوضحُ مثالٍ علی ذلک ما یفعله بعضُ عوامِ الشّیعة فی بعض مُدُنِ العراق، و إیران، و فی بلدة النّبطیّة فی جنوب لبنان، مِن لُبس الأکفان، و ضربِ الرّؤوس و الجِباهِ بالسّیوف فی الیوم العاشر من المحرّم.

  •  فإنَّ هذه البدعةَ المُشیِّنةَ حدَثتْ فی عصرٍ متأخّرٍ عن عصر الأئمّة، و عصرِ کبار العلماء من الشّیعة، و قد أحدَثَها لأنفسهم أهلُ الجهالة دون أن یَأذَن بها إمامٌ أو عالمٌ کبیرٌ و أیّدَها شیوخُ السّوء لغایةِ الرّبح و التّجارة ... و سکَت عنها مَن سکَت خوفَ الإهانة و الضّررِ، أو فواتِ المنفعة و المصلحة، و لم یَجْرُؤْ علی مُجابَهَتِها و مُحارَبتِها أحدٌ فی أیّامنا إلّا قلیلٌ من العلماء، و فی طلیعتهم المرحومُ السّیّد محسن الأمین العاملیّ، الّذی ألّف رسالةً خاصّةً فی تحریمها و بدعتِها، و أسمَی الرّسالةِ التنزیه لأعمال الشّبیه و قاوَمَه من أجلها أهلُ الخِداع و الأطماعِ.»1

  •  [کلام سیّد محسن امین دربارۀ اقامۀ عزا برای امام حسین علیه السّلام]

  •  [الشّیعة و التّشیّع] صفحة 239:

  •  «قال السّیّد محسن الأمین فی الجزء الرّابع، من أعیان الشیعة:

  •  ”إنّ الحسینَ مُعَظَّمٌ، حتّی عند الخوارج أعداءِ أبیه، فإنّهم یُقیمون له مراسمَ الذِّکرَی و الحُزن یومَ عاشوراء فی کلّ عام. و لو أنصَفَ المسلمون ما عَدَوا طریقةَ الشّیعة فی إقامة الذِّکرَی لسیّدالشّهداء، فهل کان الحسینُ دونَ «جان دارک» الّتی یُقیم لها الفرنسیّون الذِّکرَی فی کلّ عام؟! و هل عَمِلَت [جان دارک] لفرنْسا ما عمِله الحسینُ علیه السّلام

    1. ـ جنگ 23، ص 1.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

269
  • لأُمّةِ جدّه؟! فلقد سَنَّ لهم نهجَ الحُرّیّةِ و الاستقلالِ و مقاومةِ الظّلم، و مُعانَدةِ الجور، و طلبِ العِزّ و نَبذِ الجَور، و عدمِ المُبالاة بالموت فی سبیل الغایات السّامیة.

  •  هذا، إلی ما یرجوه المسلمُ من الثّواب یوم الحساب علی الحُزن و البکاء لقتل الحسینِ علیه السّلام، فلقد نَعاه جدُّه لأصحابه، و بکی لقتلِه قبل وقوعه، و بکی معه أصحابُه، و فیهم أبوبکر و عُمَر، فیما رواه الماوردی الشّافعیّ فی أعلام النّبوّة.“»1و2

  •  [شباهت حضرت زینب با حضرت فاطمه زهراء علیهما السّلام]

  •  در [الفردوس الأعلی] پاورقی صفحۀ 24 گفته است:

  •  «و ذهب العلّامةُ الشهرستانی فی نَهضَة الحسین علیه السّلام إلی أنّ زینب تُوُفِّیت فی نصف رجب، سنة 65، إلی أن قال: ”و قیل: إنّها تُوُفِّیت فی النصف من رجب، سنة 62 بمصرَ؛ کما ذهب إلیه العبیدلی فی رسالته (الزینبات) المنسوبةِ إلیه.“ إلی أن قال: ”و الحقّ أنَّ لهذه السَّیِّدة شباهةً تامّةً لأُمِّها الصّدیقة الطّاهرة علیهما السّلام فی اختفاء قبرِها و مَدفنِها سلام‌الله علیهما.“»3

  •  [تمثّل حضرت سیّدالشّهداء علیه السّلام به اشعاری در مقابل محمّد بن حنفیّة و حرّ بن یزید ریاحی]

  •  در کتاب دمع السجوم، صفحه 83، از تذکرۀ سبط آورده است که چون محمّد بن حنفیّه حضرت سیّدالشّهداء علیه السّلام را از رفتن به کوفه منع کرد، حضرت به اشعار ذیل تمثّل جستند.

    1. ـ أعیان الشّیعة، ج 1، ص 584.
    2. ـ جنگ 23، ص 62.
    3. ـ جنگ 16، ص 91.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

270
  •  و نیز در صفحه 95 از همین کتاب آمده است که چون حرّ بن یزید ریاحی آن حضرت را از رفتن به کوفه باز داشت، و گفت: اگر بروی کشته می‌شوی، حضرت به او فرمود:

  •  «من همان را می‌گویم که آن مرد أوسی با پسر عمّ خود گفت در وقتی که می‌خواست پیغمبر [صلّی الله علیه و آله و سلّم] را در جنگ یاری کند و پسر عمّش او را می‌ترسانید:

  • سَأمـضِی و ما بِالمَوتِ عارٌ علَی الفَتَی***إذا ما نَوَی حَقًّا و جاهَدَ مُسلِمًا
  • ***و آسَی الرِّجالَ الصالِحینَ بِنَفسِهو فارَقَ مَثبورًا و خالف [ودَّعَ] مُجرِمًا
  • ***فَإن عِشتُ لَم أندَم و إن مِتُّ لَم أُلَمکَفَی بِکَ ذُلًّا أن تَعِیشَ و تُرغَما»1
  • این تمثّل را در ارشاد مفید، صفحه 243؛ و أعلام الوری، صفحه 230؛ و نفس المهموم، صفحه 116 آورده است، ولی به جای «و آسَی»، «و وآسَی» آورده است؛ و معنای هر دوی آنها یکی است، چون آسی به معنای معاونت است از ءَسَیَ و وآسی از وَسَیَ نیز همین‌طور است.2

  •  [اشعار سیّد حمیری در رثاء سیّدالشّهداء علیه السّلام در محضر حضرت امام صادق علیه السّلام]

  •  در أغانی، جلد 7، صفحۀ 240، از طبع دارالکتب المصریّة؛ و جلد 7، صفحۀ 7،

    1. ـ بحار الأنوار، ج 44، ص 378.
    2. ـ جنگ 14، ص 36.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

271
  • از طبع ساسی، آورده است که:

  • «ذکَر التمیمیُّ ـ و هو علیّ بن اسماعیل ـ عن أبیه، قال: کنتُ عند أبی‌عبدالله‌ جعفرِ بن محمّد، إذا استأذن آذِنُه للسَّیِّد، فأمَره بإیصاله، و أقعَدَ حُرَمَه خلفَ سترٍ، و دخَل فسلّم و جلس. فاستنشده فأنشَدَ قولَه:1

  • اُمْرُرْ علی جَدَث الحسیـ***ن فقُل لأعْظُمِه الزَّکیَّةِ
  • ***أ أعْظُمًا لازِلتِ منوَطْفاءَ2 ساکبةٍ رَوِیَّةٍ
  • ***و إذا مررتَ بقبرهفأطِل به و قِفِ المَطِیَّةَ
  • ***و أبکِ الْمُطَّهَرَ لِلمُطَهَّرِو المُطَهَّرَةِ النَّقیَّةِ
  • ***کَبُکاءِ مُعوِلَةٍ أتَتْیومًا لواحدها المنیَّةُ3
  •  قال: فرأیت دموعَ جعفرِ بن محمّد تتحدّر علی خَدَّیه؛ و ارتفع الصُّراخُ و البکاءُ مِن داره، حتّی أمَرَه بالإمساک، فأمسَکَ. قال: فحدّثتُ أبی بذ‌‌‌‌‌‌‌‌لک لمّا انصرفتُ؛ فقال لی: وَیلی علی الکَیْسانی الفاعل بن الفاعل! یقول

  • ***فإذا مررتَ بقبرهفأطِل به وقْفَ المَطِیَّة
  •  فقلت: یا أبتِ! و ماذا یَصنَع؟ قال: أ وَ لا یَنحَر؟! أ وَ لا یَقتُل نَفسَه؟! فَثَکِلَته أُمُّه!»

    1. ـ جنگ 1، ص 133:
      «روزی حضرت صادق علیه السّلام در منزل نشسته بودند، ناگاه سیّد حِمیَری وارد شد. حضرت او را نشاند و دستور داد پرده زدند، و اهل بیت خویش را در پس پرده نشانید. آنگاه سیّد حمیری شروع نمود در مرثیه بر سیّدالشّهداء علیه السّلام.»
    2. ـ وَطْفاء: به معنای وَطْف روشن و واضح است؛ و وَطْف در سَحاب: آن است که در نمای آن بار سنگین باشد؛ و یا از زیادی آب اطرافش فرو ریخته باشد.
    3. ـ منتهی الآمال، ج 2، ص 1048.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

272
  •  راجع به اشتباه در تفسیر شعر حمیری از راویِ شعر

  •  أقول: ظاهراً جملۀ «و قِفِ المطیّة» امر از باب وقف یقف می‌باشد؛ یعنی مطیّة و اسب و شتر خود را متوقّف ساز و به سوی قبر برو و بر آن گوهر پاک و فرزند دو گوهر پاک گریه کن!

  •  و این معنای بسیار خوبی است؛ ولیکن ظاهراً چون راوی حدیث برای پدرش وقْفَ المطیَّة به نصب وقف بنا بر مفعول مطلق نوعی قرائت کرده است، لهذا پدرش ناراحت شده و گفته است: این چه شعری است؟ و چه معنایی دارد که: چون بر قبر او گذر کردی همچون مطیّه و شتر در آن جا درنگ کن!

  •  آنگاه پسر می‌گوید: ای پدر اگر درنگ نکند همچون شتر، پس بنابراین شخص مرورکننده چه کند؟ پدر می‌گوید: باید چون به قبر حسین می‌رسد انتحار کند، خودش را بکشد! نه اینکه همچون شتر بایستد!

  •  و چون ظاهراً راوی حدیث و پدرش شیعه جعفری بوده‌اند، لذا بر حمیری که در آن‌وقت شیعه کیسانی بوده است خرده گرفته، و این تعبیر را ناروا دانسته‌اند. گرچه در مذهب کیسانیّه و جعفریّه از جهت احترام سیّد‌الشّهداء تفاوتی نیست، ولیکن ظاهراً حمیری که این چنین اشعار راقی می‌گوید، «وقْفَ المطیّة» نمی‌گوید که معنایی مبتذل از آب درآید. «و قِفِ المطیّة» بوده است، و راوی در نقل و استماع اشتباه کرده است.1

  •  [اشعاری از آقای احمد حسینی فیروزآبادی در مدیحۀ حضرت سیّدالشّهداء علیه السّلام]

  •  اشعاری است از آقای احمد حسینی فیروزآبادی که از کتاب مصیبة الأولیاء،

    1. ـ جنگ 15، ص 101.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

273
  • طبع اقبال، آورده شده است:

  • ***«مهر تو را به عالم إمکان نمی‌دهماین گنج پر بهاست من ارزان نمی‌دهم
  • ***یک قطره از سرشک که ریزم به یادشانآن قطره را به گوهر غلطان نمی‌دهم
  • ***گر انتخاب جنّت و کوثر به من دهندکوی تو را به جنّت و رضوان نمی‌دهم
  • ***نام تو را به نزد أجانب نمی‌برمچون اسم أعظم است به دیوان نمی‌دهم
  • ***ای خاک کربلای تو مُهر نماز منآن مُهر را به مُهر سلیمان نمی‌دهم
  • ***من را غلامی تو بود تاج افتخاراین تاج را به افسر شاهان نمی‌دهم
  • ***گر جرعه‌ای ز آب فراتت شود نصیبآن جُرعه را به چشمۀ حیوان نمی‌دهم
  • ***دست طلب ز دامنشان من نمی‌کشمدل را به غیر عترت و قرآن نمی‌دهم
  • ***دُرِّ ولایتی که نهفتم ازو به دلتابنده گوهری است، من ارزان نمی‌دهم
  • ***در عاریت سرای جهان، جان عاریتجز در ثنای حضرت جانان نمی‌دهم
  • ***آل علی است جان جهان و جهان جانبی‌مِهرشان به قابِض جان، جان نمی‌دهم
  • ***جان می‌دهم به شوق وصال تو یا حسینتا بر سرم قدم ننهی جان نمی‌دهم
  • ***امروز هرکسی به بُتی جان سپرده استمن سر به غیر قبلۀ ایمان نمی‌دهم»1
  •  [اشعاری را که مرشد عبدالله در مسجد قائم خوانده است]

  •  این اشعار را از مرشد عبدالله، نوحه‌خوان مسجد قائم گرفته‌ام:

  • ***به جز حسین مرا ملجأ و پناهی نیستدر این عقیده یقین دارم اشتباهی نیست
  • ***ره نجات است دوستی حسینبه سوی حق به جز از این طریق راهی نیست
    1. ـ جنگ 18، ص 13.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

274
  • ***به غیر درگه تو ای حسین در دو جهانمرا به درگه دیگر حواله گاهی نیست
  • ***ز کوه گرچه گناهم فزون‌تر است ولیبه پیش عفو تو کوه گناه کاهی نیست
  • ***اگر مرا به غلامی خود کنی تو قبولدگر به دل غم و اندوهم از گناهی نیست
  • ***خدا نکرده برانیم گر ز درگه خودبه هیچ درگهم ای شه پناهگاهی نیست
  • ***غلام درگهت ای شهریار کشور عشقبه چشم اهل نظر کم ز پادشاهی نیست
  • ***تو هر که را بپذیری خداش بپذیردکه فوق آن به دو عالم جلال و جاهی نیست
  • ***اگر تو حکم غلامی ما کنی إمضاءبه هیچ محکمه خوفم ز دادخواهی نیست
  • ***مپوش چشم ز ما در زمان جان دادنامید ما ز تو آن دم بجز نگاهی نیست1
  •  [شعری در رثای حضرت أباعبدالله الحسین علیه السّلام]

  • ***غریق بحر بلایم ز کربلات حسین جانهمی بنالم چون نی ز نینوات حسین جان
    1. ـ جنگ 5، ص 33.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

275
  • ***دو کون در خور یک موی اصغر تو نباشدچو کار در تو فتد چیست خون‌بهات حسین جان
  • ***ز هست و نیست گذشتی و عدل نیست جزایتبه جز خدایی خود گر دهد جزات حسین جان
  • ***قیامتی که بگویند آن نبود که زینببگرد نعش تو زد حلقه با بنات حسین جان
  • ***میان آن همه لشکر تو را گذاشت کجا شدعجب ز غیرت عبّاس با وفات حسین جان
  • ***چه گوی بود که از کوی عاشقان بربودیمولّهت شده ذرّات کائنات حسین جان
  • ***به عشق بازیت اوهام انبیای معظّمچو شه در عرصۀ شطرنج گشته مات حسین جان1
  •  شاعری راجع به حضرت أباالفضل علیه السّلام هنگامی که دست‌های خود را پر از آب نمود، سروده است

  • ***پر کرد مشک و پس کفی از آب برگرفتمی‌خواست تا که نوشد از آن آب خوشگوار
  • ***آمد بیادش از جگر تشنۀ حسینچون اشک خویش ریخت ز کف آب و شد سوار
  • ***شد با روان تشنه ز آب روان رواندل پر ز جوش و مشک به دوش آن بزرگوار
    1. ـ جنگ 1، ص 138.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

276
  • ***کردند حمله جمله بر آن شبل مرتضییک شیر در میانه گرگان بی‌شمار
  • ***یک تن کسی ندیده و چندین هزار تیریک گل کسی ندیده و چندین هزار خار1
  •  [زبان حال حضرت عبّاس علیه السّلام]

  • ***تو از من باوفاتر بودی ای دستکه گشتی لایق قربانی ای دست
  • ***اگر بیند تو را شاه وفاداریقین داند که گشته بی‌علمدار
  • ***اگر بیند تو را شاه مدینهبخواهد عذر ما را از سکینه2
  •  [در مدح حضرت علیّ اکبر علیه السّلام]

  • ***1. یـا کَـوکبًا مـا کـان أقـصَرَ عُمرَهو کذا تکون کَواکِبُ الأسحارِ
  • ***2. عَجِلَ الخُسوفُ إلیه قبلَ أوانِهفغَشاه قَبلَ مَظَنَّةِ الإبدارِ3
  • ***3. إنّ الکَواکبَ فی مَحلِّ عُلُوِّهالَتُرَی صِغارًا و هْیَ غَیرُ صِغارِ
  • ***4. أبکیهِ ثُمّ أقولُ مُعتَذِرًا لَهُرَفَقتَ حین تَرَکتَ ألأمَ دارِ
  • ***. فإذا نَطَقتُ فأنت أوّلُ مَنطِقیو إذا سَکَتُّ فأنت فی مزماری4و5
    1. ـ جنگ 1، ص 128.
    2. ـ جنگ 1، ص 114.
    3. ـ أبدَرَ: طَلَعَ علَیهِ البَدر.
    4. ـ جنگ 2، ص 73.
    5. ـ امام شناسی، ج 15، ص 326:
      1. «”اى ستارۀ آسمانى! چقدر عمرت کوتاه بود! و این چنین است ستارگانى که در وقت سحر طلوع مى‌نمایند. [ادامه در صفحه بعد]

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

277
  • ...1

  •  [زبان حال حضرت أباعبدالله با بدن بی‌رمق حضرت علی اکبر علیهما السّلام]

  •  شاعری در شهادت شاهزاده حضرت علیّ اکبر چه خوش سروده، هنگامی که پدر بزرگوارش سر او را در آخرین وهلۀ حیات به دامان گرفته بود:

    1. [ادامه تعلیقه صفحه قبل]
      2. خسوف او پیش از موقع خسوفش به سوى آن شتاب کرد، و قبل از هنگام بَدْر شدن بر روى او پرده کشید.
      3. آرى، حالت ستارگان آن است که در جاى بلند و مرتفع خود، کوچک دیده مى‌شوند با وجود آنکه کوچک نمى‌باشند.
      4. من براى او گریه مى‌کنم، و از گریه گذشته، از روى عذر خواهى نسبت به ساحت او مى‌گویم: تو راحت شدى و از تنگنا برون گشتى، در وقتى که پست‌ترین و لئیم‌ترین خانه‌ها را ترک کردى (و به سوى آخرت شتافتى!)
      5. بنابراین چون زبان به سخن بگشایم، تو اوّلین گفتار من مى‌باشى که بر زبان مى‌رانم، و اگر لب فرو بندم و ساکت گردم تو در نواى درون من و آهنگ ناى من وجود دارى!“
      این قصیده از علىّ بن محمّد بن الحسن بن عبدالعزیز کاتب تِهامى است، که بعد از تِهامه سکونتش را در شام و جبل عامِل قرار داده است. او از امامیّه مى‌باشد، و ما ترجمۀ احوال او را از کتاب تأسیس الشّیعة لعلوم الإسلام، تدوین آیة الله سیّد حسن صدر، ص 215 و ص 216 در اینجا ذکر مى‌کنیم، وى گوید:
      شیخ حُرّ در أمل الآمِل فى علماء جَبَل عامِل گفته است: ”او مردى است فاضل، عالم، شاعر، أدیب مُنْشِى، بلیغ. دیوان شعر زیبایى دارد.“
      أبو‌الحسن باخرزى در دمیة القصر چون سخن از او به میان آورده است گوید: ”او کسى است که بر سر تِهامَه به واسطۀ انتسابش بدو تاج نهاد، و آستین صناعت و بلاغت را زیبا و آراسته و ارجمند گردانید. او مقام و منزل خود را پیوسته در شام قرار داد تا از همسایگى و همجوارى بیت تِهامى خود، که همگى از أجلاّء گرام بوده‌اند به جوار خداى ذى الجلال و الإکرام انتقال یافت. وى داراى ذوق شعرى است که از دین فاسق باریک‌تر و از اشک چشمان عاشق رقیق‌تر است. وى در معالى امور همّتى عالى داشت تا نفسش به او خلافت جمهور را تسویل نمود و قصد مصر را نمود و بر اموال آنجا استیلا پیدا کرد و بر زمام عُمّال آنجا تسلّط پیدا کرد. پس از این بعضى از اصحابش با او غدر کردند و همین سبب ظفر بر او شد و در زندان نهاده شد تا مرگش فرا رسید.“
      مرحوم صَدر گوید: 
      او مدیحه‌هاى نیکویى دربارۀ اهل بیت دارد که دلالت بر حسن عقیدتش مى‌کند. ابن خَلَّکان او را ذکر کرده و بر او درود و ثنا فرستاده است، و مقدارى از شعر او را ذکر کرده است و گفته است: ”وى دیوان شعرى دارد که اکثر آن از نُخْبه‌ها مى‌باشد.“ و ابن بَسّام در ذخیره گفته است: ”او به احسان اشتهار دارد، او داراى لسانى طلیق و گویا است که در انواع و اقسام بیان مهارت و دست بسزایى دارد؛ و همان‌طور که خنکى نسیم حکایت از سپیده صبح دارد، شعر او دلالت بر آتش برافروخته از سنگ چخماق محبّت مى‌کند، و همچنان‌که اشک ریزان عاشق از سِرِّ پنهان او پرده بر مى‌دارد، شعر او از منزلت او در علوم پرده بر مى‌دارد.“
      ضیاء‌الدّین در نَسَمَةُ السَّحَرِ فى ذِکرِ مَنْ تَشَیَّعَ وَ شَعَرَ از او سخن به میان آورده است، و در بیان احوال او و ترجمه اشعار و علوم او به نیکى سخن رانده است، و قصیده‌اش را که در مرثیه پسر صغیرش سروده است و اولش این است ذکر نموده است:
      حُکمُ المَنِیَّةِ فى البَرِیَّةِ جارى ** ما هَذِهِ الدُّنیا بِدارِ قَرارِ
      و مُکَلِّفُ الایّامِ ضِدَّ طِباعِها ** مُتَطَلِّبٌ فى الماءِ جَذوَةَ نارِ
      طُبِعَتْ عَلَى کَدَرٍ و أنتَ تُریدُها ** صَفْوًا مِنَ الأقذارِ وَ الأکدارِ
      و إذا رَجَوتَ المُستَحِیلَ فَإنَّما ** تَبنى الرَّجاءَ عَلَى شَفیرٍ هارٍ
      إنّى لَارْحَمُ حاسِدِىَّ لِحَرِّ ما ** ضَمِنَتْ صُدورهُمُ مِنَ الاوْغارِ
      نَظَروا صَنیعَ اللهِ بى فَعُیونُهُمْ ** فى جَنَّةٍ و قُلوبُهُم فى نارِ
      یا کَـوکَبًا ما کانَ أقـصَرَ عُمرَهُ ** و کَذاکَ عُمرُ کَواکِبِ الأسحارِ
      جاوَرتُ أعْدائى و جاوَرَ رَبَّهُ ** شَتّانَ بَینَ جِوارِهِ وَ جِوارى
      و تَلَهُّبُ الأحشاءِ شَیَّبَ مَفرَقى ** هَذا الشُّواظُ دُخانُ تِلکَ النّارِ
      پایان کلام سید حسن صدر در تأسیس الشّیعة. و همان‌طور که او نقل کرده است، قاضى ابن خلّکان در تاریخ خود: وفیات الاعیان و إنباءُ أبناءِ الزَّمان به طور تفصیل ترجمۀ احوال و بعضى از نخبه‌هاى اشعار بدیع و ملیح او را در طبع بولاق (اوَّلین طبع)، ج 2، ص 53 تا 55؛ و در طبع دار صادر، با تحقیق دکتر احسان عباسى، ج 3، ص 378 تا 381، تحت شمارۀ 471 ذکر کرده است.»

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

278
  • ***چهر عالم‌تاب بنهادش به چهرشد جهان تار از قران ماه و مهر
  • ***سر نهادش بر سر زانوی نازگفت کای بالیده سرو سرفراز
  • ***این بیابان جای خواب ناز نیستکایمن از صیّاد تیرانداز نیست
  • ***تو سفر کردی و آسودی ز غممن در این وادی گرفتار الم1و2
  •  [مرثیه‌ای در مصیبت حضرت علیّ اصغر علیه السّلام]

  • ***به جای آنکه تر سازند ز آبی چشمۀ نوششخدنگ کین دشمن پاره کرد از گوش تا گوشش
  • ***هدف شد بر سه پر پیکان گلوی نازک کودکگذشت از مادر و از شیر و پستان شد فراموشش
  • ***ز ضرب تیر جای گریه لعلش پر تبسّم شدگلوی طفل شه شد پاره سر افتاد بر دوشش
  • ***در آغوش پدر مانند بسمل دست و پا می‌زدچو ماهی ذبح شد از گوش تا گوش اندر آغوشش3
  •  * * *

  • ***شاه خون علی اصغر به سماء می‌پاشیدکه منم عاشق و معشوق تو این سنگ محک4
    1. ـ جهت اطّلاع بیشتر پیرامون شرح حال حضرت علی اکبر علیه السّلام به امام شناسى، ج ‌15، ص 318 مراجعه شود. (محقّق)
    2. ـ جنگ 1، ص 120.
    3. ـ جنگ 2، ص 54.
    4. ـ جنگ 1، ص 138.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

279
  •  شاعری این اشعار را برای شاهزاده قاسم بن الحسن هنگام ورود او به میدان سروده

  • ***ز برج خیمه برآمد چو قاسم بن حسنسهیل سرزده گفتی مگر ز سمت یمن
  • ***ز خیمه‌گاه به میدان کین روان گردیدرخی چو ماه تمام و قدی چو سرو چمن
  • ***گرفت تیغ عدو سوز را به کف چو هلالنمود در بر خود پیرهن به شکل کفن1
  •  [شعری در رثای عبدالله بن الحسن علیهما السّلام]

  • ***دردم ز کودکی است که با روی همچو ماهاز خیمه شد به یاری آن شاه کم سپاه
  • ***بی‌تاب چون دل از بر زینب فرار کردآمد چو طفل اشک روان در کنار شاه
  • ***ای عمّ تاجدار به خاک از چه خفته‌ایبرخیز از آفتاب و بیا تا به خیمه‌گاه
  • ***هر کس که آب خواست دهندش ز تیغ آبای عمّ بیا به خیمه و آب از کسی مخواه
  • ***می‌گفت و می‌گریست که بی‌دینی از ستیزتیغی حواله کرد بدان شاه دین پناه
    1. ـ جنگ 1، ص 128.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

280
  • ***آن طفل دست خویش سپر کرد زیر تیغدست اوفتاد از تن معصوم بی‌گناه
  • ***می‌داد جان به دامن شه الغیاث گویمی‌کرد شه به دیدۀ حسرت بر او نگاه
  •  وز بهر چاره شاه نمی‌دید چاره‌ای

  •  بیچار‌گیش بود هلاک دوباره‌ای1

  •  راجع به وداع حضرت با اهل بیت

  • ***سرگشته بانوان سراپردۀ عفافزد حلقه گرد او همه چون هاله گرد ماه
  • ***آن سرزنان به ناله که شد حال ما زبونوین موکنان به گریه که شد روز ما تباه2و3
  •  * * *

  • ***فقُمنَ و أرسَلنَ الدُّموعَ تَلَهُّفًاو أسکَنَّ مِنه الذَّیلَ مُنتَجِباتِ
  • ***إلی أینَ یابنَ المُصطفی کَوکبَ الدُّجَیو یا کَهفَ أهلِ البَیتِ فی الأزَماتِ
  • ***فیا لَیتَنا مِتنا و لَم نَرَ ما نَرَیو یا لَیتَنا لَم نُمتَحَن بِحَیاتِ
  • ***فَمَن لِلیَتامَی إذ تَهَدَّمَ رُکنُهمو مَن لِلعَذارَی عِندَ فَقدِ وُلاةِ4و5
  •  * * *

    1. ـ جنگ 2، ص 99.
    2. ـ دیوان حجّة الإسلام نیّر تبریزی؛ منتهی الآمال، ج 2، ص 877.
    3. ـ جنگ 1، ص 129.
    4. ـ منتهی الآمال، ج 2، ص 877.
    5. ـ جنگ 1، ص 129.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

281
  • ***آمد به خیمه‌گاه و وداع حرم نمودبر کودکان نمود به حسرت همی نگاه
  • ***این را نشانْد در بَر و بر رخ فشاند اشکآن را گذاشت بر دل و از دل کشید آه
  • ***در اهل بیت شور قیامت به‌پا نمودوز خیمه‌گاه گشت روان سوی قتلگاه1
  • ***او سوی رزمگاه شد و در قفای اوفریاد وا أخاه شد و بانگ وا أباه2و3
  •  [زبان حال حضرت زینب با حضرت سیّدالشّهداء علیه السّلام]

  • ***برادر بی تو در چشمم جهان تنگست می‌نالمفلک را بی‌سبب با من سر جنگست می‌نالم
  • ***به صید آشیان گم کرد و مرغ بی‌پر و بالیز هر سو دامن قومی پر از سنگست می‌نالم
  • ***برادر مرده را با ناله دلداری دهند امّاسلامت باد من نای و دف و چنگست می‌نالم
  • ***بیابان دور و مقصد ناپدید و رهزنان در پیجهان تاریک‌ و ره پر سنگ‌ و پا لنگست می‌نالم4و5
    1. ـ خ ل: حربگاه.
    2. ـ منتهی الآمال، ج 2، ص 899.
    3. ـ جنگ 1، ص 129.
    4. ـ دیوان حجّة الاسلام نیّر تبریزی، لآلی منظومه.
    5. ـ جنگ 1، ص 89.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

282
  •  [زبان حال حضرت سیّدالشّهداء علیه السّلام]

  • ***شاه دین گفتا که من از خویشتن دل برگرفتمچون ز خود دل برگرفتم یک جهان دلبر گرفتم
  • ***من به چشم خود به غیر از جلوۀ جانان نبینمچون که در روز ازل از دست او ساغر گرفتم
  • ***من همای عالم قدسم که از یک پرگشودنعالم کون و مکان را جمله زیر پر گرفتم
  • ***گر میان قتلگه روزی مرا در خون مکان شدز آن چه غم ز آن جا مکان از لامکان برتر گرفتم
  • ***گرچه از لعل لب من زنده شد صد آب حیوانتشنه بودم چون به وصل، آب از دم خنجر گرفتم
  • ***از سلیمان برد دیو انگشتری شد ملکش از کفمن دو عالم را به یک انگشت و انگشتر گرفتم
  • ***گر یزید از جور با من ظلم بی‌حد کرد امّاخوش به مظلومی ز آن بیدادگر کیفر گرفتم1
  •  * * *

  • ***تا خبر دارم از او بی‌خبر از خویشتنمبا وجودش ز من آواز نیاید که منم
  • ***پیرهن گو همه پر باش ز پیکان بلاکه وجودم همه او گشت و من این پیرهنم
    1. ـ جنگ 1، ص 88.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

283
  • ***عشق را روز بهار است کجا شد رضوانتا برد لاله به دامن سوی خلد از چمنم
  • ***روز عهد است بِکِش اِسْپَرم ای عقل ز پیشتا تصوّر نکند خصم که پیمان شکنم
  • ***هاتفم می‌دهد از غیب ندا شمر کجاستگو شتابی که به یاد آمده عهد کهنم
  • ***سخت دلتنگ شدم همّتی ای شه‌پر تیربشْکن این دام بِکِش باز به سوی وطنم
  • ***دایۀ عشق ز بس داده مرا خون جگرمی‌دمد آبلۀ زخم کنون از بدنم
  •  گوی مطلع چه عجب گر برم از فارِس فارْس

  •  تا به مدح تو شها نیّر شیرین سخنم1و2

  •  [اشعاری از مرحوم عمّان سامانی در وداع حضرت زینب با امام حسین علیهما السّلام]

  • ***خواهرش بر سینه و بر سر زنانرفت و تا گیرد برادر را عنان
  • ***سیل اشکش بست بر شه راه رادود آهش کرد حیران شاه را
  • ***در قفای شاه رفتی هر زمانبانگ مهلاً مهلَنش بر آسمان
  • ***کی سوار سرگران کم کن شتابجان من لختی سبک‌تر زن رکاب
  • ***تا ببوسم آن رخ دلجوی توتا ببویم آن شکنج موی تو
    1. ـ دیوان حجّة الاسلام نیّر تبریزی، لآلی منظومه.
    2. ـ جنگ 2، ص 62.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

284
  • ***شه سراپا گرم شوق و مست نازگوشه چشمی به آن سو کرد باز
  • ***دید مشکین مویی از جنس زنانبر فلک دستی و دستی بر عنان
  • ***زن مگو مردآفرین روزگارزن مگو بنت‌الجلال اُخت الوقار
  • ***زن مگو خاک درش نقش جبینزن مگو دست خدا در آستین
  • ***پس ز جان بر خواهر استقبال کردتا رخش بوسد الف را دال کرد
  • ***همچو جان او را در آغوشش کشیداین سخن آهسته بر گوشش کشید
  • ***کی عنان‌گیر من آیا زینبییا که آه دردمندان در شبی
  • ***جان خواهر در غمم زاری مکنبا صدا بهرم عزاداری مکن
  • ***گر خورد سیلی سکینه دم مزنعالمی زین دم زدن بر هم مزن
  •  یا حبیبی یا حسین نور عینی یا حسین1و2

  •  [اشعاری از انصاری قمّی وفّقه الله تعالی]

  • ***شد آفتاب دین چو روان با رخی چو ماهاز شرق خیمه‌گاه سوی غرب رزمگاه
  • ***از جلوۀ رخش رخ خورشید گشت زردآن سان که شد ز تابش خود اندر اشتباه
  • ***اندر قفای وی همگی بانوان نواناز خیمه‌گه برون شده با حالتی تباه
  • ***بر گِرد ذوالجناحِ شهنشه زدند صفچون اختران که صف زده در چرخْ گردِ ماه
    1. ـ گنجینة الأسرار.
    2. ـ جنگ 13، ص 74.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

285
  • ***پس با دلی شکسته و با حالتی پریشزینب گرفت دامن آن شه که یا أخاه
  • ***خوش تن به مرگ داده و اکنون که می‌رویبِنواز قلب خواهر زارت به یک نگاه
  • ***یک دشت پر ز دشمن و من یک تن ضعیفیک تن کجا و چارۀ یک دشت کینه خواه
  • ***باقی نماند غیر تو از بهر ما کسیجز این زنان بی‌کس و اطفال بی‌گناه
  • ***ضرب خسان و طعن سنان بعد قتل توبازوی این کبود کند روی آن سیاه
  • ***در راه شام جملگی از من پناه جویاز بی‌پناه اگر چه بجوید کسی پناه
  •  ناورده دل به دست ز افسرده خواهرش

  •  پیچید دامنش به کف آزرده دخترش

  •  * * *

  • ***کای جان باب از چه کنی در به در مرااز من چه دیده‌ای که نگیری به بر مرا
  • ***از اسب شو پیاده و بنشین به روی خاکگردم ز رخ بشوی و غم از دل ببر مرا
  • ***لختی عنان بدار که نیکو ببینمتچون می‌روی چو نور بصر از بصر مرا
  • ***در نیم ره تسلّی ایتام بی‌پدردادی که خود هنوز بود در نظر مرا

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

286
  • ***چندی نمانده بیش که من می‌شوم یتیمآخر پدر یکی ز یتیمان شِمُر مرا
  • ***من درب خیمه منتظرم تا تو از وفاسازی به جرعه آب لبِ خشک، تر مرا
  • ***تا سایۀ بلندتر از آفتاب توباشد به سر ز چرخ نباشد حذر مرا
  • ***ترسم پدر ز بعد توام خصم دون زندسیلی به روی چون نِگَرد بی‌پدر مرا
  •  فرمود شه به کودک شیرین زبان خویش

  •  کز آب دیدگان مزن آتش به جان ریش

  •  * * *

  • ***زینب شنید شیهۀ اسب برادرشدانست آنکه چرخ چه آورده بر سرش
  • ***از برج خیمه سر به در آورد بی‌حجابچون قرص آفتاب و رخ خون دل ترش
  • ***بر تن درید جامۀ بی‌طاقتی چو دیدزینِ براق عشق تهی از پیمبرش
  • ***گفتا به ذوالجناح که ای در گه روشپیشی گرفته بر فلک و باد صرصرش
  • ***یک ذرّه از غبار سُمت هفت آسمانوآن برق‌های نعل تو گردیده اخترش
  • ***زین و عنان نگون و به خون یال و کاکلتدر هر رگ و رفته فرو تیر تا پرش

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

287
  • ***آورده‌ای مگر خبر مرگ صاحبتیا دیده‌ای فتاده در زیر خنجرش
  • ***افکنده‌ای مگر چو گلش اندر آفتابآن تن که بود روح‌الأمین سایه گسترش
  • ***آن خسروی که تاج شفاعت به فرق اوستآیا شده است زیب سنان سنان سرش1
  • ***افتاده بود بر جگرش آتش از عطشسوزان سمندرانه چو دل من در آذرش
  •  مادر به سر نبود که تا مرهمی نهد

  •  از اشک چشم خود به جراحات پیکرش

  •  * * *

  • ***نمرودیان چو کار خداوند ساختندشادی‌کنان به سوی حرم باره تاختند
  • ***شطرنجیان ماهر یزید قمار‌بازهر نقد دین که در کفشان بود باختند
  • ***افراختند دست به تاراج خیمه‌گاهوز کین لوای جور و ستم را فراختند
  • ***هم پاره گوش فاطمه شد بهر گوشوارهم صورت سکینه به سیلی نواختند
  • ***پس طوق شد نفس به گلو‌گاه کودکانتا کار خود ز طوق و گلو‌بند ساختند
    1. ـ زیب سنانِ سنان: زینت تیزی نیزه‌ها. (محقّق)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

288
  • ***افروختند آتشی آنگاه در حرمکز شعله‌ا‌ش سرادق گردون گداختند
  • ***کردند آهوان همه سر سوی دشت چونگرگان کوفه بر رخشان خنجر آختند
  •  پس شیشۀ شرافت و دین بر زمین زدند

  •  بر گردن عیسی غل آهنین زدند

  •  * * *

  • ***آن قوم بی‌حقوق ز فرط بد اختریکردند پایمال حقوق پیمبری
  • ***بازوی دختران علی را به ریسمانبستند آن گروه ز ایمان و دین بری
  • ***هریک زن ستم زدۀ داغ دیده‌ایافتاد بی‌گنه به کف هر ستمگری
  • ***طفلان ماه‌روی به بالای اشترانچون بر‌فراز چرخ فروزنده اختری
  • ***افتاد راه قافله آنگه به قتلگاهبر‌پای شد دوباره یکی شور محشری
  • ***از روی ناقه جمله فتادند روی خاکچون ز آسمان که پرتو خورشید خاوری
  • ***مادر گرفت جسم پسر تنگ در بغلخواهر کشید در بر نعش برادری
  • ***ناگاه دید عصمت صغری در آن میانغلطان به خون و خاک یکی پاک پیکری

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

289
  • ***بر رخ کشید ناخن و از سوز دل کشیدآهی که زد به خرمن افلاک آذری
  •  کاین وارث سریر امامت برای چیست

  •  کاین سان به روی خاک سیه گشته بستری

  •  * * *

  • ***کای کشته خوش به بستر ناز از چه خفته‌ایترک عیال در به درت از چه گفته‌ای
  • ***ما را نمانده بر رخ چون مه نقاب و تورخ در تراب تیره به هامون نهفته‌ای
  • ***اغماض تا به چند مگر از برای آباز دخترت سکینه حدیثی شنفته‌ای
  • ***این غم مرا کشد که تو عریان و بی‌کفنافتاده‌ای و از تف خورشید تفته‌ای
  • ***ای پرنیان بدن چه شد آن کهنه پیرهنکز بهر حفظ خویشتن از من گرفته‌ای
  •  تو آبیار گلشن دینی برای چیست

  •  کز خار تیر و نیزه چو غنچه شکفته‌ای1

  •  [اثری منظوم از آقای شیخ موسی دبستانی]

  • ***زینب ای بی‌دل بشکسته پر مضطر منخون‌جگر خواهر من
  • ***ز آتشین آه زنی چند به دل آذر منخون‌جگر خواهر من
    1. ـ جنگ 2، ص 49.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

290
  • ***ای که ناموس سراپردۀ قدسیّ و جلالدرّة‌التّاج کمال
  • ***سوز دل را بنشان و بنشین در بر منخون‌جگر خواهر من
  • ***به تو بینا بودم دیدۀ حق بین به جهانلاجرم بالم از آن
  • ***ای چراغ شب تار پدر و مادر منخون‌جگر خواهر من
  • ***ای که در مرتبه باشد ز رسالت حَسَبتو از ولایت نسبت
  • ***برگزیدت به مددکاری من داور منخون‌جگر خواهر من
  • ***نسخۀ ذات تو مجموعۀ اسماء و صفاتپیشه کن صبر و ثبات
  • ***کاندر این مرحله جز تو نبود یاور منخون‌جگر خواهر من
  • ***چون نیاکان خود آگاه ز اسرار حقییاور و یار حقی
  • ***بشنو این راز من از سینۀ پر اخگر منخون‌جگر خواهر من
  • ***پی فرماندهی عالم امر و ابداعکه چو من نیست مطاع
  • ***بایدم رفت که این جا نبود کشور منخون‌جگر خواهر من
  • ***دختر شیر خدایی تو و دخت حیدرخواهرا پرده مَدَر1
  • ***کن در گوش خود این پند به از گوهر منخون‌جگر خواهر من
  • ***تو که طاووس ریاض جبروتی به شرفباعث فخر سلف
  • ***ز آن منالی که شکسته شده بال و پر منخون‌جگر خواهر من
  • ***شاهد حال تو جانان بود ای جان عزیزشمع وش اشک مریز
  • ***با چنین سوز بساز و مشکن خاطر منخون‌جگر خواهر من
  • ***شیشۀ صبرت اگر در ره تسلیم و رضابشکند سنگ قضا
  • ***ناپسند است مرا زآنکه تویی مظهر منخون‌جگر خواهر من
  • ***زنگ الحاد به آیینۀ توحید گرفتآه از این امر شگفت
    1. ـ در نسخه حضرت علاّمه این مصرع خوانده نشد؛ ولکن به حسب ظاهر این‌گونه است. (محقّق)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

291
  • ***باید او را بزدایی تو به خاکستر منخون‌جگر خواهر من
  • ***گرچه خاک ره من سرمۀ چشم فلک استآستانم فلک است
  • ***نیست غم گر بشود خاک سیه بستر منخون‌جگر خواهر من
  • ***پرتوی عشق حبیبم بود از جلوۀ ذاتعقل ماتم به صفات
  • ***عرش یک پایۀ پستی است ز کاخ فر منخون‌جگر خواهر من
  • ***لیک اندر ره حق بگذرم از خود به شرفکه جز این نیست شرف
  • ***حبّذا طالع فرخندۀ نیک اختر منخون‌جگر خواهر من
  • ***پی تشریف چنین خواسته‌ای مفخر آلذوالجلال متعال
  • ***که ببینی تو دو صد چاک تن أنور منخون‌جگر خواهر من
  • ***بر دلم تیر سه پهلو رسد از ترکش کینسنگ عدوان به جبین
  • ***خنجر ظلم ز عدوان بِبُرد حنجر منخون‌جگر خواهر من
  • ***بعد کشتن ز ستم این سپه سنگدلانوین سیه رنگ دلان
  • ***اسب تازند همی بر بدن أطهر منخون‌جگر خواهر من
  • ***آن مبادا به سر از حسرت و غم خاک کنیپیرهن چاک کنی
  • ***کز غمت شاد شود خصم شماتت‌گر منخون‌جگر خواهر من
  • ***گر شود پیکرم از سمّ ستوران پامالروی مخراش و منال
  • ***که چنین کرده رقم کلک قضا دفتر منخون‌جگر خواهر من
  • ***به اسیری چو برندت به سوی کوفه و شامفرقۀ خون آشام
  • ***به سراغ تو به ویرانه بیاید سر منخون‌جگر خواهر من
  • ***جوهر فردی و از کنز خفی قسمت توستدرخور عصمت توست
  • ***کنج ویرانه که عهدیست ز عهد زر منخون‌جگر خواهر من
  • ***تو به پا گر نشتابی سوی ویرانه به سیرمن به سر جانب دیر
  • ***از شفاعت ندهد زیب خدا افسر منخون‌جگر خواهر من

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

292
  • ***گر ببینی به سر نی سر من جلوه‌گر استتن من در گذر است
  • ***مو پریشان مکنی بر سر و بر پیکر منخون‌جگر خواهر من
  • ***مگذاری که به صد شیون و صد واویلاهمچو مجنون لیلا
  • ***رو به هامون کند از داغ علی اکبر منخون‌جگر خواهر من
  • ***وای بر حال دل مادر خونین جگرشکه ببیند پسرش
  • ***گشته آغشته به خون پیش دو چشم تر منخون‌جگر خواهر من
  • ***بهر یک جرعۀ آبی که بود مهر بتولمادرم دخت رسول
  • ***هدف تیر شود حلق علی أصغر منخون‌جگر خواهر من
  • ***اگرش غرقه به خون دیده ربابشود از غصّه کباب
  • ***سوزد از شعلۀ آهی همه خشک و تر منخون‌جگر خواهر من
  • ***ساقی تشنه‌لبان را شود از تیغ جفااز بدن دست جدا
  • ***بلکه لبریز ز خونابۀ دل ساغر منخون‌جگر خواهر من
  • ***گر به بالین وی آید به فقان با دل زاراُمّ کلثوم نگار
  • ***به سلامت برد ار جان نبود باور منخون‌جگر خواهر من
  • ***نوعروس ار به سر کشتۀ داماد آیدیا به فریاد آید
  • ***رخنه از ناله کند در دل غم‌پرور منخون‌جگر خواهر من
  • ***جامۀ صبر بدرَد به تن ار مادر اوبنگرد در بر او
  • ***جای خلعت کفن و نعش وی اندر بر منخون‌جگر خواهر من
  • ***نالۀ وا وَلَدا برکشد از فرط أسفکه مرا رفت ز کف
  • ***تازه داماد حسین آن حسن‌المنظر منخون‌جگر خواهر من
  • ***مگذاری که سکینه به دو صد شیون و آهجانب قربانگاه
  • ***آید آن دم که برد خنجر کین حنجر منخون‌جگر خواهر من
  • ***نالۀ اهل حرم را نبرد باد صبااز صف کرببلا

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

293
  • ***به مدینه که بود چشم به ره دختر منخون‌جگر خواهر من1
  •  اشعاری راجع به رزم حضرت در رزمگاه

  • ***به مرکز باز شد سلطان ابرارکه آساید دمی از زخم پیکار
  • ***فلک سنگی فکند از دست دشمنبه پیشانیّ وجه الله أحسن
  • ***چو زد از کینه آن سنگ جفا راشکست آیینۀ ایزد نما را
  • ***که گلگون گشت روی عشق سرمدچه در روز اُحد روی محمّد
  • ***به دامان کرامت خواست آن شاهکه خون از چهره بزداید به ناگاه
  • ***دلی روشن‌تر از خورشید روشننمایان شد ز زیر چرخ جوشن
  • ***یکی الماس‌وَش تیری ز لشکرگرفت اندر دل شه جای تا پر
  • ***که از پشت پناه اهل ایمانعیان گردید زهرآلوده پیکان
  • ***مقام خالق یکتای بی‌چونز زهرآلوده پیکان گشت پرخون
  • ***سنان زد نیزه بر پهلو چنانشکه جنب الله بدرید از سنانش
  • ***به دیدارش دل‌آرا رایت افراختسمند عشق بار عشق بگذاشت
  • ***به شکر وصل فخر نسل آدمبه رو افتاد و می‌گفت اندر آن دم
  • ***تَرَکتُ الخَلقَ طُرًّا فی هَواکاو أیتَمتُ العِیالَ لِکَی أراکا
  • ***و لَو قَطَّعتَنی فی الحُبِّ إربالَما حَنَّ الفُؤادُ إلَی سِواکا2و3
  •  مناجات حضرت سیّدالشّهداء علیه السّلام با حق تعالی

  • ***شاه چون افتاد از زین روی خاکرو نهادی روی خاک تابناک
    1. ـ جنگ 3، ص 64.
    2. ـ منتهی الآمال، ج 2، ص 901.
    3. ـ جنگ 1، ص 130.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

294
  • ***خون و خاک از دید‌گان بنمود پاکگفت صبرًا یا الهی فی بلاک
  •  أنت ربّی لیس معبودٌ سواک

  • ***بار الها آگهی از حال منوز دل شوریده و احوال من
  • ***واقفی بر نالۀ اطفال منحال زار دل ‌پریشان آل من
  •  أنت غوثی لیس لی غوثٌ سواک

  • ***بر سر کوی تو نالان آمدمبا زنان مو پریشان آمدم
  • ***در منای عشق گریان آمدمچون ذبیح از بهر قربان آمدم
  •  یا إلهی عبدک العاصی أتاک

  • ***آمدم تا در رهت قربان شومیوسف‌آسا طعمۀ گرگان شوم
  • ***در میان خاک و خون غلطان شومپایمال مرکب عدوان شوم
  •  قد ترکتُ الخلقَ طرًّا فی هواک

  • ***در بساطم آنچه درّ شاهوارداشتم اندر رهت کردم نثار
  • ***قاسم و عباس و عون نامداراکبر و هم اصغر سیمین عذار
  •  قد صرفتُ الوجهَ عنهم کی أراک

  • ***در طریق عشقت ای والا تبارعاشقت را با سر و سامان چه کار
  • ***سر چه باشد گر نباشد بهر یارعاشقم من زین گروه بی‌شمار
  •  در ره عشقت ندارم هیچ باک

  • ***این تو و این پاره پاره پیکرماین تو و این خنجر و این حنجرم
  • ***این تو و نوک سنان و این سرماین تو و این تیر و حلق اصغرم
  •  کلّ ذا سهلٌ یسیرٌ فی رضاک

  • ***این تو و این دختران بو تراباین تو و این خواهران بی‌نقاب
  • ***این تو و این کودکان دل کباباین تو و این کوفه و شام خراب
  •  هل وفیت العهد شوقًا فی لقاک

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

295
  • * * *

  • ***شاه دین فرمود چون بنهاد صورت روی خاکیا غیاث المستغیثین لیس معبودٌ سواک
  •  ربِّ صبرًا فی بلاک

  • ***ای پناه بی‌پناهان آگهی ز احوال منآگهی از حال زار دل پریشان آل من
  • ***باشد ار گردد جدا اندر رهت اوصال منأنت ربّی یا إلهی لیس لی ربٌّ عداک
  •  ربِّ صبرًا فی بلاک

  • ***من از آن عهدی که بستم با سر و جان آمدماز صف قالوا بلی تا کوی قربان آمدم
  • ***با زنان و کودکان مو پریشان آمدمقد ترکتُ الخلقَ طُرًّا یا إلٰهی فی هواک
  • ربِّ صبرًا فی بلاک

  • ***گر سرم اندر تنور گرم خولی جا کندبر سر نی شکوه از این خصم بی‌پروا کند
  • ***در میان طشت زر شرح غم و بلویٰ کندکُلّ ذا سهلٌ یسیرٌ یا غیاثی فی رضاک
  • ربِّ صبرًا فی بلاک

  • ***بر سر کوی تو یا رب آمدم با جسم چاکتا که بر زخمم بتابد آفتاب سوزناک

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

296
  •   *** در ره عشق تو یا رب عاشقت را نیست باک أنت غَوثی یا ملاذی عبدُک العاصی أتاک
  •  ربِّ صبرًا فی بلاک

  • ***بار الها این تو و این جسم چاک اکبرماین تو و این قاسم و عباس و عون و جعفرم
  • ***این تو و این کودکان بی‌پناه در برمقد صَرَفتُ الوجهَ عنهم یا حبیبی کی أراک
  •  ربِّ صبرًا فی بلاک

  • ***این تو و این دختران خردسال دل کباباین تو و این اُشتران و این عیال بو تراب
  • ***این سر و این نیزه و این ظلم‌های بی‌حسابهل وفیتُ العهدَ یا ربِّ اشتیاقًا فی لِقاک
  • ***ربِّ صبرًا فی بلاک1
  •  [اشعاری در رثای أباعبدالله علیه السّلام]

  • ***لابُدّ أن تَرِدَ القیامةَ فاطِمَةُو قَمیصُها بِدَمِ الحُسَینِ مُلَطَّخُ
  • ***وَیلٌ لِمَن شُفَعاؤُه خُصَماؤُهو الصّورُ فی یومِ القیامةِ یُنفَخُ2و3
  •  * * *

  • ***ای من به فدات یا أباعبداللهقربان وفات یا أباعبدالله
    1. ـ جنگ 5، ص 35.
    2. ـ منتهی الآمال، ج 2، ص 1039.
    3. ـ جنگ 1، ص 132.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

297
  • ***لعنت به جماعتی که منعت کردنداز آب فرات یا أباعبدالله1
  •  [أشعارٌ فی مقتل الحسین علیه السّلام]

  • ***مِن أیِّ ذَنبٍ الحُسینُ یُقتَلُو بالدِّماءِ جِسمُه یُغَسَّلُ
  • ***و یُنسَجُ الأکفانُ مِن غَفرِ الثَّرَیله جنوبٌ و صَبا و شِمالُ
  • ***و قُطنُه شَیبَتُه و نَعشُهرُمحٌ له الرِّجسُ سِنانٌ یُحمَلُ
  • ***و یُوطِئونَ صَدرَه بِخَیلِهمو العِلمُ فیه و الکِتابُ المُنزَلُ2و3
  •  [سرخ شدن درّی سفید به واسطه خون گلوی حضرت أباعبدالله علیه السلام]

  • ***أنا دُرٌّ مِن السَّماءِ نَثَرونییَومَ تَزویجِ والدِ السِّبطَینِ
  • ***کُنتُ أصفَی مِن اللُّجَینِ بَیاضًاصَبَّغَتنی دِماءُ نَحرِ حُسینِ4و5
  •  [ابیاتی از مرحوم ناصرالدّین شاه]

  •  این رباعی از مرحوم ناصرالدّین شاه است که در وصف سیّدالشّهداء علیه السّلام سروده است:

  • ***یکتا گهری ز صدر زین افتادهآویزۀ عرش بر زمین افتاده
  • ***افسوس که در معرکۀ کرب و بَلااز خاتم انبیا نگین افتاده
    1. ـ جنگ 2، ص 7.
    2. ـ منتهی الآمال، ج 2، ص 1045 به نقل از دیوان سیّد نصرالله حائری؛ ولیکن در این مصدر به جای «ذَنبٍ»، «جُرمٍ» ضبط گردیده است. (محقّق)
    3. ـ جنگ 1، ص 132.
    4. ـ منتهی الآمال، ج 2، ص 1039.
    5. ـ جنگ 1، ص 121.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

298
  •  قوله: «آویزۀ عرش»: متّخذ است از قول رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم: ”الحسنُ و الحسین شَنَفا العرش.“ چون شَنْف به معنای گوشواره است.1

  •  [اشعاری از دوازده بند محتشم کاشانی علیه الرّحمة، در رثای امام حسین علیه السّلام]

  • ***بر حربگاه چون ره آن کاروان فتادشور نشور واهمه را در گمان فتاد
  • ***هر چند بر تن شهدا چشم کار کردبر زخم‌های کاری و تیر و سنان فتاد
  • ***ناگاه چشم دختر زهرا در آن میانبر پیکر شریف امام زمان فتاد
  • ***بی‌اختیار نعرۀ هذا حسین از اوسر زد چنان که آتش او در جهان فتاد
  • ***پس با زبان پرگله آن بضعۀ رسولرو در مدینه کرد که یا أیّها الرّسول
  •  * * *

  • ***این کشتۀ فتاده به هامون حسین توستوین صید دست و پا زده در خون حسین توست
  • ***این ماهی فتاده به دریای خون که هستزخم از ستاره بر تنش افزون حسین توست
  • ***این خشک لب فتاده ممنوع از فراتکز خون او زمین شده جیحون حسین توست
    1. ـ جنگ 6، ص 214.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

299
  • ***این شاه کم سپاه که با خیل اشک و آهخرگاه از این جهان زده بیرون حسین توست
  • ***پس روی در بقیع و به زهرا خطاب کردمرغ هوا و ماهی دریا کباب کرد
  •  * * *

  • ***کی مونس شکسته دلان حال ما ببینما را غریب و بی‌کس و بی‌آشنا ببین
  • ***اولاد خویش را که شفیعان محشرنددر ورطۀ عقوبت اهل جفا ببین
  • ***تن‌های کشتگان همه در خاک و خون نگرسرهای سروران همه بر نیزه‌ها ببین
  • ***آن تن که بود پرورشش در کنار توغلطان به خاک معرکه کربلا ببین1و2
  •  [به قتلگاه آمدن اهل حرم أباعبدالله الحسین علیه السّلام]

  • ***آه از دمی که اهل حرم با دو چشم ترکردند رو به قتلگه سیّد بشر
  • ***از جسم پاره پاره در آن دشت پر ز کیندیدند گلشنی ز گل سرخ بی‌شمر
  • ***قربانیان کوی وفا لاله‌گون کفنگردون کبوتران حرم بسته بال و پر
    1. ـ دیوان محتشم کاشانی، ص 30.
    2. ـ جنگ 1، ص 130.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

300
  • ***تنها به خاک مانده و سرها به نیزه‌هادر خون صدف فتاده و یغما شده گهر
  • ***زینب چو دید جسم برادر به خون طپاناز جور چرخ طایر روحش گشود پر
  • ***آهی کشید و از شتر افتاد و شد ز هوشآمد به هوش و نعره برآورد از جگر
  • ***کای همسفر ز قافله وامانده[ای] چرابرخیز و کودکان رسن بسته را نگر
  • ***زین العباد را نظری کن برهنه پادر گردنش رسن نگر و بی‌عمامه سر
  • ***یک دم سکینه را ز محبّت بدوش کناطفال را ز گریه برادر خموش کن1
  •  [زبان حال حضرت زینب علیها السّلام با پیکر به خون غلطیدۀ برادر]

  • ***زینب چو دید پیکر آن شه به روی خاکاز دل کشید ناله به صد درد سوزناک
  • ***کی خفته خوش به بستر خون دیده باز کناحوال ما بپرس و سپس خواب ناز کن
  • ***ای وارث سریر امامت ز جای خیزبر کشتگان بی‌کفن خود نماز کن
  • ***طفلان خود به ورطۀ دام بلا نگردستی به دست‌گیری ایشان دراز کن
    1. ـ جنگ 1، ص 147.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

301
  • ***بس دردهاست در دلم از دست روزگاردستی به گردنم کن و گوشم به راز کن
  • ***سیرم ز زندگانی دنیا یکی مرالب بر گلو رسان و به جان بی‌نیاز کن
  • ***برخیز شام شد ای میر کاروانما را سوار بر شتر بی‌جهاز کن
  • ***یا دست ما بگیر و از این دشت پر هراسبار دگر روانه به سوی حجاز کن1
  •  * * *

  • ***زینب از خیمه سوی دشت تماشا می‌کردنظری جانب آن لشکر اعدا می‌کرد
  • ***دم به دم این سخن از حزن خود انشا می‌کردآن که دائم هوس سوختن ما می‌کرد
  •  کاش می‌آمد و از دور تماشا می‌کرد

  • ***کوفیان بر رخ اولاد علی بستند آباز پی قتل حسین حمله نمودند شتاب
  • ***ره به ما تنگ نمودند گروه أعرابسخت دل‌تنگ شدم خانه صیاد خراب
  •  کاش روی قفسم جانب صحرا می‌کرد2

  •  * * *

    1. ـ دیوان حجّة الاسلام نیّر تبریزی، لآلی منظومه.
    2. ـ جنگ 1، ص 87.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

302
  •  وصال شیرازی:

  • ***زینب چو دید پیکری اندر میان خونچون آسمان و زخم تن از انجمش فزون
  • ***بی‌حد جراحتی نتوان گفتنش که چندپامال پیکری نتوان دیدنش که چون
  • ***گفت این به خون طپیده نباشد حسین مناین نیست آنکه در بر من بود تا کنون
  • ***یک دم فزون نرفت که رفت از کنار مناین زخم‌ها به پیکر او چون رسید چون
  • ***گر این حسین، قامت او از چه بر زمینور این حسین، رایت او از چه واژگون
  • ***گر این حسین من، سر او از چه بر سنانور این حسین من، تن او از چه غرق خون1
  •  [تضمین اشعار حضرت زینب علیها السّلام خطاب با سر بریدۀ برادر]

  • ***چو دید زینب آن عصمت خدای تعالیآفتابش ز خلق یک نی به بالا
  • ***گفت و از دیده ریخت لؤلؤ لالایا هلالًا لَمّا اسْتَتَمَّ کَمالًا
  •  غالَهُ خَسْفُهُ فأبْدا غُروبًا

  • ***تو که سلطان ملک عهد و دادیاز چه رسم وفا ز دست بدادی
  • ***بر دلم داغ فرقتت بنهادیما تَوَهَّمتُ یا شَقیقَ فُؤادی
  •  کان هذا مُقَدَّرًا مَکتوبًا2

    1. ـ جنگ 2، ص 67.
    2. ـ جنگ 1، ص 137.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

303
  •  خطاب زن خولی با سر حضرت أباعبدالله علیه السّلام

  • ***کیستی ای سر ز کجا آمدینیمۀ شب خانۀ ما آمدی
  • ***گلشن روی تو عجب باصفاستای سر بی‌تن بدنت در کجاست
  • ***می‌نگرم بی‌کس و بی‌یاورتکاش نزادی به جهان مادرت
  • ***ای گل خوشبو ز درختت که چیدتیغ کِه رگ‌های گلویت برید
  • ***ای سر پر خون ز چه افسرد‌ه‌ایهست گمانم که جوان مرده‌ای1و2
  •  [اشعار یزید علیه اللعنة، در پیشگاه رأس مقدّس]

  •  اشعاری است که یزید ـ علیه لعنة الله ـ در پیشگاه رأس مقدّس حضرت سیّدالشّهداء [علیه السّلام سروده است]:

  • ***1. لَمّا بَدَت تِلک الحُمولُ و أشرَقَتتِلکَ الشُّموسُ علَی رُبَی جَیرونِ
  • ***2. نَعَبَ الغُرابُ فقُلتُ: صِحْ أو لا تَصِح3فلَقَد قَضَیتُ مِن الغَریمِ دُیونی4و5
    1. ـ این اشعار با خط مرحوم حجّة الاسلام حاج شیخ حسن نوری همدانی در جنگ آورده شده است. (محقّق)
    2. ـ جنگ 1، ص 148.
    3. ـ خ ل: نُح أو لا تنُح.
    4. ـ لواعج الأشجان، ص 218. نور ملکوت قرآن، ج 2، ص 589:
      «1. چون آن محمل‌ها پدیدار گشت، و آن خورشیدها بر بلندى مشرف‌ بر قصر جیرون درخشید و اشراق کرد.
      2. کلاغ بر روى درخت شروع کرد به صدا کردن و اعلان جدایى و فراق دادن. پس من به آن کلاغ گفتم: نوحه سرایى بکنى یا نکنى، من حقّاً دَین‌هاى خود را از پیغمبر باز پس گرفتم!»
    5. ـ جنگ 1، ص 113.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

304
  •  [اشعار کفرآمیز یزید در مجلس اُسراء]

  •  گفتار یزید:

  • ***1. لیتَ أشیاخی بِبَدرٍ شَهِدواوَقعَةَ الخَزرَج مَعْ1 وَقْعِ الأسَل
  • ***2. لَعِبَتْ هاشِمُ بالمُلکِ فلاخَبرٌ جاءَ و لا وَحیٌ نَزَل
  • ***3. لَستُ مِن خِنْدِفَ إن لَم أنتَقِممِن بَنِی أحمدَ ما کانَ فَعَل
  • ***4. قَد أخَذْنا مِن علیٍّ ثارَناو قَتَلْنا الفارِسَ اللَّیثَ البَطَل
  • مِن ساداتِهِم***5. و قَتلنا القَرْنَ2و عَدَلناهُ ببدرٍ فانعَدَل
  • ***6. فَجَزَیناهُم بِبَدرٍ مِثلِهاوَ بِأُحْدٍ یَومَ أُحْدٍ فَاعتَدَل‌
  • ***7. لَو رأوهُ لاسْتَهَلُّوا فَرَحًاثُمّ قالوا یا یَزیدُ لا تَشَلّ
  • ***8. و کذاکَ الشّیخُ أوصانی بِهفاتَّبَعْتُ الشّیخَ فیما قَد سَأل3و4
    1. ـ خ ل: مِن.
    2. ـ خ ل: القوم.
    3. ـ جنگ 1، ص 11.
    4. ـ البدایة و النِّهایة، ج 8، ص 192، ص 204 و در ص 224؛ نور ملکوت قرآن، ج 2، ص 598. انوار الملکوت، ج 2، ص 80، تعلیقه:
      «1. اى کاش بزرگان و پیران قوم من که در جنگ بدر حاضر بودند و حوادث آن روز را از نزدیک دیده بودند، امروز حاضر بودند و حادثه خزرج (واقعه کربلا) که شمشیرهاى کشیده شده از غلاف ما کارساز شدند را مى‌دیدند.
      2. فرزندان هاشم چند روزى با سلطنت بازى کردند، پس بدانید که نه خبرى از عالم غیب هست و نه وحیى بر پیغمبر نازل شده است.
      3. از قبیله خِندف نیستم اگر انتقام حوادث گذشته را از فرزندان احمد نگیرم.
      4. ما از على انتقام خود را گرفتیم و آن تک سوار شیر بیشۀ شجاعت را از پاى درآوردیم.
      5. و ما آن سرور و رئیس بزرگان آنان را کشتیم، و انتقام کشته‌هاى خود را در جنگ بدر گرفتیم، و اینک کفّه ترازو مساوى گردید.
      6. و ما آنان را به کشته‌هاى جنگ بدر و جنگ احد معاوضه نمودیم و اینک برابر شد.
      7. اگر بزرگان قبیله من مى‌دیدند آنچه را که بر سر حسین آوردم، از خوشحالى هلهله سر مى‌دادند و مى‌گفتند: اى یزید! هیچ‌گاه دستانت بیمار نگردد و از کار نیفتد.
      8. و این چنین شیخ و پیر ما به من سفارش نموده است و من متابعت پیر و بزرگ خود را نمودم و درخواست او را برآورده نمودم. (منظورش أبى‌سفیان بود) (معلّق‌)»

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

305
  •  [اشعاری در رثای سالار شهیدان و غربت اُسراء]

  • ***یزید چوب مزن بوسه‌گاه زهرا رامکن تو خون، دل غمدیده، بیش ازین ما را
  • ***کنی تو دعوی اسلام و می‌زنی چوبشلبی که آب حیاتش دهد مسیحا را
  • ***ستاده عابد بیمار در برابر تونشانده بر سر کرسیِّ زر نصارا را
  • ***تو چوب می‌زنی و گریه می‌کند زینبمگر نمی‌شنوی ناله‌های زهرا را
  •  * * *

  • ***میوۀ نخلۀ رسالت رابا سر چوب رسم چیدن نیست
  •  * * *

  • ***چه خوش است حال مرغی که قفس ندیده باشدچه نکوتر آنکه مرغی ز قفس پریده باشد
  • ***پر و بال ما شکستند و در قفس گشودندچه رها چه بسته مرغی که پرش بریده باشد
  •  * * *

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

306
  • ***ای ماه رخت هلال زینبافزوده کن ای هلال زینب1
  •  [زبان حال اسرای کربلا]

  • ***قافله ‌رو واپسی ما ببینای کس ما بی‌کسی ما ببین
  • ***تا دل آواره کجا رو کندتا به که این خسته‌دلان خو کند
  • ***می‌رود و می‌بردم بر ‌ملامی‌کشدم دل طرف کربلا
  • ***گر من و دل به کربلا جا کنیبهتر از این از چه تمنّا کنی2
  •  شعری در راهی شدن کاروان اسراء به شام

  • ***چون کاروان دشت بلا ره به شام کردصبح امید اهل حرم رو به شام کرد
  • ***قوم یهود از پی تأیید کیش خویشسجّاد را به بستن دست اهتمام کرد
  • ***چرخ دنی نگر که به کام سگان دونلب تشنه آهوان حرم را به دام کرد
  • ***خاصّان سایه‌پرور سبط رسول راخورشید‌وار جلوه‌گر بزم عام کرد
  • ***آل زیاد را به سرا‌پرده داد جایسبط رسول را شرر اندر خیام کرد
  • ***گسترد بر یزید لعین بستر حریربالین سیّد حرم از خشت خام کرد
  • ***بیدار کرد فتنۀ خوابیده در جهانتا خواب را به دیدۀ زینب حرام کرد
  •  نیّر شرر به خرمن اهل جهان فکند

  •  از آتشی که تعبیه اندر کلام کرد3و4

    1. ـ جنگ 1، ص 87.
    2. ـ جنگ 1، ص 114.
    3. ـ دیوان حجّة الاسلام نیّر تبریزی، لآلی منظومه.
    4. ـ جنگ 2، ص 61.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

307
  •  [زبان حال حضرت رقیّه در خرابۀ شام]

  • ***گفت این سخن و ز پا درافتادلب بر لب او نهاد و جان داد
  • ***آری ره و رسم عشق این استجان دادن عاشقان چنین است
  •  * * *

  • ***بابا چرا دیر آمدی در کنج ویرانکردی فراموش ای پدر از ما یتیمان
  • ***بی‌تن چرا آمد سرت ای شاه خوبانریشت به خون شد غوطه‌ور منزل مبارک
  • ***دارم خجالت از تو ای شاه حجازیفرشی ندارم تا کنم مهمان نوازی
  • ***باید بدین ویرانه‌ام امشب بسازیبا خشت خامِ زیر سر منزل مبارک1
  •  * * *

  • ***شبی بر دخترت در کنج ویرانه گذر کردینوازش ای پدر از این یتیم بی‌پدر کردی
  • ***شب تاریک من بر صبح روشن دل شرف داردچو تو بر من گذر بابا در این وقت سحر کردی
  • ***تو اندر بزم شاه شام دیشب میهمان بودیچو شد ناگاه یاد این غریب در به در کردی
  • ***سیاه از سیلی و از کوب نی شد پشت و روی منمرا چون در نظر افکندی و عزم سفر کردی
    1. ـ جنگ 1، ص 134.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

308
  • ***به دیدارم پدر دیر از چه رو تشریف آوردیبه من مهر و محبت پیشترها بیشتر کردی
  • ***کدامین خشک دستی دور کرد از تن سرت کاین سانسر بی‌تن به نور چشم خود امشب گذر کردی
  • ***در این ویرانه هر شب تا سحر چون جغد می‌نالماز این غم که چرا از دخترت صرف نظر کردی
  •  شها انصاری اندر آتش عشق تو می‌سوزد

  •  به شعر آتشین او را تو در گیتی سمر کردی1

  •  [زبان حال حضرت زینب با رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم]

  •  کلمات حضرت زینب سلام الله علیها در مراجعت از وقعۀ کربلا، نزدیک قبر رسول الله صلّی الله علیه و آله:

  • ***برخیز و حال زینب خونین جگر بپرساز دختر ستم زده حال پسر بپرس
  • ***با کشتگان به دشت بلا گر نبوده‌ایمن بوده‌ام حکایتشان سر به سر بپرس
  • ***از ماجرای کوفه و از سرگذشت شامیک قصّه ناشنیده حدیث دگر بپرس
  • ***دارد سکینه از تن صد پاره‌اش خبرحال گل شکفته ز مرغ سحر بپرس
    1. ـ جنگ 2، ص 77.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

309
  • ***بال و پرم ز سنگ حوادث به هم شکستبرخیز و حال طائر شکسته‌پر بپرس1
  •  اشعار بشیر بن جَذلم رو به روی قبر رسول خدا و إخبار از شهادت سیّدالشّهداء

  • ***یا أهلَ یَثرِبَ لا مُقامَ لَکُم [بها]قُتِلَ الحُسَینُ فأدﹾمُعِی مِدرارٌ
  • ***الجِسمُ مِـنه بِـکَربلاءَ مُـضَرَّجٌو الرّأسُ مِنه علی القَناةِ یُدارُ2و3
  •  از اشعار نیّر تبریزی در مصیبت أباعبدالله الحسین علیه السّلام

  • ***ای ز داغ تو روان خون دل از دیدۀ حوربی تو عالم همه ماتم‌کده تا نفخۀ صور
  • ***خاک بیزان به سر اندر سر نعش تو بناتاشک ریزان ببر از سوگ تو شعرای غیور
  • ***ز تماشای تجلاّی تو مدهوش کلیمای سرت سرّ أنا الله و سنان نخلۀ طور
  • ***دیده‌ها گو همه دریا شود و دریا خونکه پس از قتل تو منسوخ شد آیین سرور
  • ***شمع انجم همه گو اشک عزا باش و بریزبهر ماتم زده کاشانه چه ظلمات و چه نور
    1. ـ منتهی الآمال، ج 2، ص 1027.
    2. ـ اللهوف، ص 198؛ مثیر الأحزان، ص 112.
    3. ـ جنگ 1، ص 134.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

310
  • ***پای در سلسله سجّاد و به سر تاج یزیدخاک عالم به سر افسر و دیهیم و قصور
  • ***دیر ترسا و سر سبط رسول مدنیآه اگر طعنه به قرآن زند انجیل و زبور
  • ***تا جهان باشد و بوده ‌است که داده ‌است نشانمیزبان خفته به کاخ اندر و مهمان به تنور
  • ***سر بی‌تن که شنیده ‌است به لب آیۀ کهفیا که دیده ‌است به مشکات تنور آیۀ نور
  • ***جان فدای تو که از حالت جانبازی تودر طف ماریه از یاد بشد شور نشور
  • ***قدسیان سر به گریبان به حجاب ملکوتحوریان دست به گیسوی پریشان ز قصور
  • ***گوش خضرا همه پر غلغلۀ دیو و پریسطح غبرا همه پر ولولۀ وحش و طیور
  • ***غرق دریای تحیّر ز لب خشک تو نوحدست حسرت به دل از صبر تو ایّوب صبور
  • ***مرتضی با دل افروخته لا حول کنانمصطفی با جگر سوخته حیران و حصور
  • ***کوفیان دست به تاراج حرم کرده درازآهوان حرم از واهمه در شیون و شور
  •  انبیا گرم تماشا و ملائک مبهوت

  •  شمر سرشار تمنّا و تو سرگرم حضور1

    1. ـ جنگ 2، ص 56.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

311
  •  * * *

  • ***اندر جهان عیان شده غوغای رستخیزای قامت تو شور قیامت به‌پای خیز
  • ***زینب برت بضاعت مزجات جان به کفآورده با ترانۀ یا أیّها العزیز
  • ***هرکس به مقصدی ره صحرا گرفته پیشمن روی در تو و دگران روی در حجیز
  • ***بگشا ز خواب دیده و بنگر که از عراقچونم به شام می‌برد این قوم بی‌تمیز
  • ***محمل شکسته، نالۀ حدی، ساربان سنانره بیکران و بند گران، ناقه بی‌جهیز
  • ***خرگاه، دودِ آه و نقابم غبار راهچتر آستین و معجر سر دست خاکبیز
  • ***گاهم ز طعن نیزه به زانو سر حجابگاهم ز تازیانه به سر دست احتریز
  • ***یک کارزار دشمن و من یک تن غریبتو خفته خوش به بستر و این دشت فتنه ‌خیز
  •  گفتم دو صد حدیث و ندادی مرا جواب

  •  معذوری ای ز تیر جفا خسته خوش بخواب

  •  * * *

  • ***شهید عشق که تنگست پوست بر بدنشتو خصم بین که به غارت برند پیرهنش1
    1. ـ خ ل: به یغما زره برد ز تنش.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

312
  • ***زره به غارت اگر خصم خیره برد چه غمکه بود جوشن تن زلف‌های پر شکنش
  • ***شهی که سُندس فردوس بود پوشش اوروا ندید به تن خصم جامۀ کهنش
  • ***لبی که روح قدس از دمش سخن گویدشگفت بین که بریدند بر دهن سخنش
  • ***دگر بشیر به کنعان چه ارمغان آردز یوسفی که قبا کرده گرگ پیرهنش
  • ***چراغ دودۀ طه فلک به یثرب گشتز قصر شام سر آورد دود انجمنش
  • ***زمانه گلشن زهرا چنان به یغما دادکه بار قافله شد ارغوان و یاسمنش
  • ***فلک سری که سرودش کلام یزدان بودنبود در خور چوب جفا لب و دهنش
  • ***گهش به دیر کشاندی گهش به قعر تنورگهی به نیزه و گه بر درخت و گه لگنش
  •  مگر وفا به مکافات روز بدر نکرد

  •  تطاولی که کشید از تو جسم ممتحنش1

  •  * * *

  • ***ای چرخ سِفله تیرِ تو را صید کم نبودگیرم عزیز فاطمه صید حرم نبود
    1. ـ جنگ 2، ص 59.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

313
  • ***حلقی که بوسه‌گاه نبیّ بود روز و شبجای سنان و خنجر اهل ستم نبود
  • ***انگشت او به خیره بریدی سر نگیندیوی سزای سلطنت ملک جم نبود
  • ***کی هیچ سفله بسته به مهمان خوانده آبگیرم تو را سجیّۀ اهل کرم نبود
  • ***پای سریر زادۀ هند و سر حسیندر کیش کفر سفله چنین محترم نبود
  • ***ای زادۀ زیاد که دین از تو شد به بادآن خیمه‌های سوخته بیت الصّنم نبود
  •  آتش به پردۀ حرم کبریا زدی

  •  دستت بریده باد نشان بر خطا زدی1

  •  * * *

  • ***چون کرد خور ز توسن زرّین تهی رکابافتاد در ثوابت و سیّاره انقلاب
  • ***غارتگران شام به یغما گشود دستبگسیخت از سرادق زر تار خور طناب
  • ***کرد از مجرّه چاک فلک پردۀ شکیببارید از ستاره به رخساره خون خضاب
  • ***کردند سر ز پرده برون دختران نعشبا گیسوی بریده سراسیمه بی‌نقاب
    1. ـ جنگ 2، ص 60.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

314
  • ***گفتی شکسته مجمر گردون و از شفقآتش گرفته دامن این نیلگون قباب
  • ***از کلّۀ شفق به در آورد سر هلالچون کودکی طپیده به خون در کنار آب
  • ***یا گوشواره‌ای که به یغما کشیده خصمبیرون ز گوش پرده‌نشینی چو آفتاب
  • ***یا گشته زین توسن شاهنشهی نگونبرگشته بی‌سواره سوی خیمه با شتاب
  •  گفتم مگر قیامت موعود اعظم است

  •  آمد ندا ز عرش که ماه محرّم است1و2

  •  [فلک با عترت خیرالبشر قدری مدارا کن]

  • ***فلک با عترت خیرالبشر قدری مدارا کنمدارا کن به آل الله و شرم از روی زهرا کن
  • ***فلک آن شب که خرگاه ولایت را زدی آتشدو کودک از میان گم شد بگرد ای چرخ پیدا کن
  • ***به صحرا اُمّ کلثوم است و زینب هر دو در گردشتو هم با این دو خاتون جستجو در کوه و صحرا کن
  • ***اگر پیدا نگشتند این دو طفل بی‌پدر امشبمهیّای عقوبت خویش را از بهر فردا کن3
    1. ـ دیوان حجّة الاسلام نیّر تبریزی، لآلی منظومه.
    2. ـ جنگ 2، ص 61.
    3. ـ جنگ 2، ص 71.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

315
  •  رجز مسلم بن عوسجه

  • ***إن تَسألوا عنّی فإنّی ذو لِبَدمِن فَرعِ قَومٍ مِن ذُرَی بَنی أسَد
  • ***فمَن بَغانا حائدٌ عَن الرَّشَدو کافِرٌ بدینِ جَبّارٍ صَمَد1
  •  فقال الحسین [علیه السّلام]:

  • یَرحَمَک اللَهُ یا مُسلِمُ! ﴿فَمِنۡهُم مَّن قَضَىٰ نَحۡبَهُۥ وَمِنۡهُم مَّن يَنتَظِرُ وَمَا بَدَّلُواْ تَبۡدِيلٗا﴾2.3و4

  • [شعر یکی از تابعین هنگام مواجهه با رأس مطهّر امام حسین علیه السّلام در شام]

  •  در بحار الأنوار، جلد 45، از طبع آخوندی، در صفحه 128 گوید:

  •  «ثم قال السّید: فروی أنّ بعض فضلاء التابعین لمّا شهد برأس الحسین بالشّام أخفی نفسه شهرًا من جمیع أصحابه؛ فلمّا وَجَدوه ـ بعد إذ فَقَدوه ـ سألوه عن سبب ذلک؟ فقال: ألا ترون ما نزل بنا؟! ثمّ أنشأ یقول:

  • 1. جاءوا برأسک یا بنَ بنتِ محمّدٍ***مُتَزَمِّلا بِدِمائِهِ تَزمِیلا
  • ***2. وَ کأنَّما بِکَ یَا بْنَ بِنتِ مُحَمَّدقَتَلوا جهارًا عامدین رسولًا
  • ***3. قتلوک عطشانًا و لمّا یرقبوا5فی قتلک التّأویلَ و التّنزیلا
    1. ـ مناقب آل أبی‌طالب علیهم السّلام، ابن شهر آشوب، ج 4، ص 102؛ بحار الأنوار، ج 45، ص 19.
    2. ـ سوره الأحزاب (33) ذیل آیه 23.
    3. ـ مقتل الحسین، أبومخنف، ص 127.
    4. ـ جنگ 2، ص 7.
    5. ـ خ ل: لم یتدبّروا.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

316
  • ***4. و یُکبّرون بأن قُتِلْتَ و إنّماقَتَلوا بک التکبیرَ و التّهلیلا»1و2
  •  * * *

  •  در البدایة و النّهایة ابن کثیر دمشقی، جلد 8، صفحۀ 198 آورده است که: «و ممّا أنشَدَه الحاکمُ أبوعبدالله النیشابوری و غیرُه لبعض المحقّقین فی مَقتل الحسین:

  • 1. جاءوا برأسِک یا بنَ بنتِ محمّدٍ***مُتَزَمِّلًا بدمائِه تَزمیلا
  • ***2. و کأنّما بک یا ابنَ بنتِ محمّدٍقتلوا جِهارًا عامِدین رسولا
  • ***3. قَتَلوک عطشانًا و لم یتدبّروا3فی قَتلِک القرآنَ و التّنزیلا
  • ***4. و یُکبِّرون بأن قُتِلتَ و إنّماقَتَلوا بک التّکبیرَ و التَّهلیلا4و5
    1. ـ بحار الأنوار، ج 45، ص 129.
    2. ـ جنگ 6، ص 46.
    3. ـ خ ل: یترقّبوا.
    4. ـ نور ملکوت قرآن، ج ‌1، ص 83:
      «1. اى پسر دختر محمّد! سر تو را به نزد یزید آوردند، در حالی‌که با خون‌هاى سرازیر شده از خودش آغشته و در هم پیچیده بود.
      2. و گویا اى پسر دختر محمّد! با کشتن تو، آنها از روى عمد و اراده، علناً و آشکارا پیغمبر را کشتند.
      3. تو را با دهان تشنه کشتند؛ و درباره کشتن تو، در قرآن و فرود آمدنش تدبّر و تفکّرى ننمودند.
      4. چون تو را کشتند صدا به تکبیر بلند کردند؛ در حالی‌که به واسطۀ کشتن تو، حقیقت تکبیر و تهلیل را کشتند.»
    5. ـ جنگ 16، ص 131.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

317

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

318
  •  برگزیده احوالات حضرت امام سجاد علیه السّلام

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

319
  • ...1

  •  [شمّه‌ای از احوالات امام سجاد علیه السّلام (ت)]

  •  

    1. ـ امام شناسی، ج 15، ص 35:
      «در ریاض السالکین از طبع سنه 1334، ص 31؛ و از طبع جامعة المدرّسین، ج 1، ص 210 تا ص 213 آورده است:
      او زین‌العابدین و سیّد الزاهدین و قدوة المقتدین و امام المؤمنین أبوالحسن و أبومحمّد على بن الحسین بن على بن أبى‌طالب علیهم السّلام مى‌باشد. مادرش شاه زنان دختر یزدجرد بن شهریار بن کسرى است. و گفته شده است: نام او شهربانویه بوده است و راجع به اوست آنچه را که أبو‌الأسود دئلى سروده است:
      و إنَّ غلامًا بین کـسرى و هاشم ** لَأکرمُ مَن نیطَتْ علیه التَّمائم
      سنۀ سى و هشت از هجرت در مدینه متولّد گشت، قبل از دو سال از رحلت جدّش أمیرالمؤمنین علیه السّلام، و مدّت دو سال با جدّش بود، و با عمویش حضرت امام حسن علیهما السّلام، دوازده سال، و با پدرش امام حسین علیه السّلام بیست و سه سال، و پس از پدرش سى و چهار سال، و در سنۀ نود و پنج هجرى در مدینه رحلت نمود، در حالى‌که از عمرش پنجاه و هفت سال مى‌گذشت، و در بقیع در قبرى که عمویش امام حسن علیه السّلام بود، در قبّه‌اى که در آن عباس بن عبدالمطلب ـ رضی الله عنه ـ مدفون است به خاک سپرده شد.
      و به او ذو الثَّفِنات گویند؛ چون ثَفِنَة، با کسره فاء، در انسان به معنى زانو و مفصل ساقه پا و ران مى‌باشد و این بدان سبب بود که طول سجده‌هاى آن حضرت در زانوها اثر گذارده بود.
      زُهْرى گوید: ”من هیچ‌کس از هاشمیّین را أفضل از على بن الحسین ندیدم.“1 [ادامه در صفحه بعد]

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

320
  • ...1

    1. [ادامه تعلیقه صفحه قبل] و از حضرت امام باقر علیه السّلام روایت است که: ”عادت على بن الحسین علیه السّلام چنان بود که در هر شبانه روز هزار رکعت نماز مى‌گزارد و باد او را مانند شاخه گندم تکان مى‌داد.2 و چون وضو مى‌ساخت رنگش زرد مى‌شد. اهل او به وى گفتند: این چه عادتى است که در حال وضو دارى؟ در پاسخ فرمود: آیا مى‌دانید من در مقابل چه کسى اراده قیام دارم؟!“3
      و ابن عائشه گفت: ”شنیدم از اهل مدینه که مى‌گفتند: ما از صدقات سرّى محروم نشدیم مگر هنگامى که على بن الحسین علیهما السّلام جهان را بدرود گفت.“4
      و چون رحلت نمود و بدنش را براى غسل برهنه کردند حاضران متوجّه آثار برآمدگی‌هایى در پشتش شدند و پرسیدند: اینها چیست؟ پاسخ داده شد: او شب‌ها ظرف‌هاى پوستى از آرد را بر دوشش براى مستمندان مدینه حمل مى‌کرد و در پنهانى بدیشان مى‌رساند و این آثار آن پوست‌هاست.5 و وى مى‌فرمود: ”إنَّ صَدَقَةَ السِّرِّ تُطفئ غَضَبَ الرَّبِّ.“6 «صدقات پنهانى، خشم پروردگار را خاموش مى‌کند.»
      و از على بن ابراهیم از پدرش روایت است که: على بن الحسین علیه السّلام پیاده حج مى‌کرد و مسافت فیما بین مدینه و مکه را در بیست روز و شب مى‌پیمود.7
      و از زرارة بن أعْین وارد است که: در نیمه شب سائلى مى‌گفت: کجایند زاهدین دنیا و راغبین به آخرت؟! شنید که هاتفى از ناحیه بقیع که صوتش را مى‌شنید و خودش را نمى‌دید جواب داد: اوست على بن الحسین.8
      و از طاووس روایت است که گفت: شبى در حِجر اسماعیل بودم که على بن الحسین وارد شد. با خود گفتم: مردى است صالح از اهل بیت نبوّت، بروم و به دعایش گوش فرا دارم! شنیدم که مى‌گفت: ”عُبَیْدُک بفِنائِک، مِسْکینُک بفِنائِک، فقیرک بفِنائِک.“ من این دعا را در هیچ شدّتى نخواندم مگر آنکه موجب فرج و گشایش من شد.9
      زمخشرى در ربیع الأبرار حکایت کرده است که: ”چون یزید بن معاویه جیش خود را به سردارى مسلم بن عقبه براى قتل و غارت و هتک نوامیس اهل مدینه گسیل داشت، على بن الحسین چهارصد زن از مخالفین خود را با حَشَم و خدمتکارانشان ضمیمۀ عائله خود نمود، تا آنکه جیش مسلم از مدینه منصرف شد. یکى از آن زنان مى‌گفت: ما عِشْتُ و الله بین أبَوَىَّ بمثل ذلک الشریف.10 «قسم به خدا که من در میان خانه پدر و مادرم چنین گذرانى که در خانه این مرد شریف کردم نکرده‌ام!»“
      و آن حضرت بسیار به مادرش مهربان بود. به وى گفتند: تو از جمیع مردمان به مادرت مهربان‌تر مى‌باشى، پس چرا ما ندیدیم تو را با او که در یک کاسه غذا بخورید؟! حضرت فرمود: ”خوف آن دارم که به لقمه‌اى که چشم او افتاده است، دست من سبقت گیرد و بنابراین خود را عاق کرده باشم.“11
      به او گفته شد: حالت چطور است؟ فرمود: ”به واسطۀ قرابتم با رسول خدا در خوف بسر مى‌برم، در حالى‌که جمیع اهل اسلام به انتساب به رسول خدا در امان مى‌باشند.“»12
      1. تذكرة ابن جوزى ص 331؛ ارشاد، مفید ص 257.
      2 و 3. ارشاد، مفید ص 256.
      4. البدایة و النهایة، ج 9، ص 154.
      5 و 6. مناقب، ابن شهرآشوب، ج 4، ص 153 و 154.
      7 الی 9. ارشاد، مفید ص 256.
      10. كشف الغمّة، ج 2، ص 107.
      11. مكارم الاخلاق، ص 221.
      12. كشف الغمّة، ج 2، ص 107.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

321
  •  کرامات و عظائم اخلاق حضرت امام زین‌العابدین علیه السّلام

  •  [الشّیعة و التّشیّع] صفحة 242:

  •  «و من آثار العدل الإلٰهیّ قَتلُ عبیدالله بن زیاد یوم عاشوراء، کما قُتِل الحسینُ علیه السّلام یوم عاشوراء، و أن یُبعَث برأسه إلی علیّ بن الحسین علیه السّلام، کما بُعِث برأس الحسین علیه السّلام إلی ابن زیاد. و هل أُمهَّل یزیدُ بعد الحسین علیه السّلام إلّا ثلاث سنین، أو أقَلّ؟! وأیَّةُ موعظةٍ أبلَغُ من أنّ کلَّ مَن اشترک فی دم الحسین علیه السّلام اقتصّ اللهُ منه، فقُتِل أو نُکِب؟!»

  •  صفحة 244: «و کان إذا رأی الشّبابَ الّذین یطلبون العِلمَ، أدناهم إلیه و قال: ”مَرحَبًا بکم! أنتم ودایعُ العِلم، و یُوشک إذ أنتم صِغارُ قومٍ أن تکونوا کبارَ قومٍ آخرین.“ و إذا جاءه طالبُ علمٍ رحَّب به، و قال: ”أنت وصیّةُ رسول الله؛ إنّ طالبَ العلم لم یَضَع رِجلَه علی رَطْبٍ و لا یابسٍ من الأرض إلّا سَبّحَت له الأرضُ إلی السّابعة.“»

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

322
  •  صفحة 244: «و کان یُحسِن إلی مَن یُسِیء إلیه. مِن ذلک أنّ هشام بن إسماعیل کان أمیرًا علی المدینة، و کان یتعمّد الإساءةَ إلی الإمام و أهلِ بیته. و لمّا عزله الولیدُ، أمر أن یُوقَف للنّاس فی الطّریق العامّ، لیقتصّوا منه. و کان لا یخاف أحدًا کخوفه من الإمام السّجّاد علیه السّلام، ولکنّ الإمامَ أوصَی أهلَه و أصحابَه أنْ لا یُسیئوا إلیه، و ذهب إلیه بنفسه، و قال له: ”لا بأسَ علیک منّا، و أیّةُ حاجةٍ تَعرِض لک فعلینا قضاؤُها.“»1

  •  راجع به امر یزید بن معاویه به بیعت حضرت سجّاد علیه السّلام

  •  در جلد 4، صفحۀ 193 از أعیان الشّیعة در ضمن بیان احوال آن حضرت گوید:

  •  «و کان معظّمًا مهیبًا عند القریب و البعید و الولیّ و العدوّ، حتّی أنّ‌ یزید بن معاویة لمّا أمَرَ أن یُبایِعه أهلُ المدینة بعد وقعة الحَرَّة علی أنّهم عبیدُ رقٍّ‌‌ ‌له، لم یستثنِ من ذلک إلّا علیَّ بن الحسین، فأمر أن یُبایِعه علی أنّه أخوه و ابنُ عمّه.»2

  •  و در جلد 4، صفحه 211 گوید:

  • «ثمّ إنّ جیشَ مسلم بن عقبة غلب علی المدینة فأباحها مسلمٌ ثلاثًا و دعا النّاسَ للبیعة علی أنّهم خَوَلٌ3 عَبیدٌ لیزید بن معاویة، یَحکُم فی دمائهم و أموالهم و أهلِیهم ما شاء.

  •  ثمّ إنّ مروانَ أتی بعلیّ بن الحسین، فأقبَلَ علیٌّ یمشی بین مروان و ابنِه عبدالملک یلتمس بهما عند مُسلمٍ الأمانَ، فجاء حتّی جلس عنده بینهما فَدَعا مروانُ بشرابٍ،4

    1. ـ جنگ 23، ص 63.
    2. ـ أعیان الشّیعة، ج 1، ص630.
    3. ـ خَوَل: جمع خَوْلِیٌّ: العبید و الإماء و غیرهم من الحاشیة. (مرحوم علاّمه طهرانی قدّس سرّه)
    4. ـ قال فی تعلیقة أعیان الشّیعة: «المراد بالشراب هنا ما یتّخذ من الثمار و الفواکه من الربوبات.» (محقّق)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

323
  • لیتحرّم1 بذلک من مسلمٍ، فأُتِیَ‌ ‌له بشرابٍ، فشرِب منه مروانُ شیئًا یسیرًا، ثمّ ناوله علیًّا.

  •  فقال له مسلمٌ: ”لا تَشرَبْ مِن شرابنا.“ فأمْسَکَ. فقال مسلمٌ: ”إنّک إنّما جئتَ تمشی بین هؤلاء لتأمَن عندی! و الله لو کان الأمرُ إلیهما لقَتَلتُک، ولکنّ أمیرالمؤمنین أوصانی بک، فذلک نافِعُک عندی. فإن شئتَ فاشْرَبْ شرابَک فی یدک! و إن شئتَ دَعونا بغیره!“

  •  قال: ”هذه الّتی فی کفّی أُرید.“ فشرِبها. ثمّ قال: ”إلی هٰهنا.“ فأجلَسَه معه.»2و3

  •  فرزدق و کُثَیِّر عَزَّة از هواداران حضرت امام زین‌العابدین علیه السّلام بودند

  • [یوم الإسلام] صفحة 75:

  •  «و کان هوی الفرزدق مع علیّ بن الحسین بن علیّ بن أبی‌طالب علیهم السّلام و قال فیه:

  • هذا الّذی تَعرِف البَطحاءُ وَطْأتَه***و البَیتُ یَعرِفه و الحِلُّ و الحَرَمُ
  • ***هذا ابنُ خَیرِ عِبادِ الله کلِّهمهذا التّقیُّ النَّقیُّ الطّاهرُ العَلَمُ
  • و کان مِن أشدّ النّاس تعصّبًا للبَیت العَلویّ کُثَیِّرُ عَزَّة، و قد غالی فی التّشیّع و ذهب مذهبَ الکیسانیّة و قال: بالرّجعة و التنّاسخ و صرّح بمذهبه و جادل فیه خصومَه، و مع ذلک لم یضطهده الأُمویّون بل عاملوه معاملةً حَسَنَةً و أجَلّوه، حتّی لایَنالهم أذاه.»4

    1. ـ تَحَرَّمَ منه بحرمةٍ: تَمَنَّع و تَحَمَّی بذِمَّةٍ؛ تحّرم به: عاشره و تأکَّدت الحرمة بینهما. و یقال: تحرّمتُ بطعامک و مجالسک أی حَرُم علیک منّی بسببها ما کان لک أخذُه. (مرحوم علاّمه طهرانی قدّس سرّه)
    2. ـ أعیان الشّیعة، ج 1، ص 637.
    3. ـ جنگ 15، ص 24.
    4. ـ جنگ 23، ص 1/91.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

324
  • قصیدۀ فرزدق دربارۀ امام سجاد علیه السّلام

  •  در ناسخ التواریخ، جلد 7 از مجلّدات حضرت سجاد علیه السّلام، صفحۀ 272 به بعد، داستان طواف حضرت سجّاد علیه السّلام را در موقع مشاهدۀ هشام بن عبدالملک و اشعار فرزدق از کتاب فصول المهمّه، و وفیات الأعیان أحمد بن خلّکان، و مرآة الجنان أبومحمّد عبدالله بن أسعد یافعی نقل می‌کند؛ و ما در اینجا اشعار را ذکر می‌کنیم:

  • ***1. هذا الّذی تَعرِف البَطحاءُ وَطْأتَهو البَیتُ یَعرِفه و الحِلُّ و الحَرَمُ
  • ***2. هذا ابنُ خَیرِ عِبادِ الله کلِّهمهذا التّقیُّ النّقیُّ الطّاهرُ العَلَمُ
  • ***3. إذا رأتْه قریشٌ قال قائِلُهاإلی مکارمِ هذا ینتهی الکَرَمُ
  • إلی ذِروَةِ العِزِّ الّتی قَـصُرَت***4. یُنمَی1عن نَیلِها عَرَبُ الإسلامِ و العَجَمُ
  • راحَتِه***5. یَکاد یُمسِکه عِرفانَ2رُکنُ الحَطیمِ إذا ما جاء یَستَلِمُ
  • ***6. فی کفِّه خَیزُران رِیحُه عَبِقٌ3مِن کَفِّ أروَعَ4 فی عِرنِینِه5 شَمَمُ6
  • حیاءً و یُغضـَی مِن مَهابَتِه***7. یُغضِی7فلا یُکَلَّمُ إلّا حینَ یَبتَسِمُ
    1. ـ نَمی ینمی الرَّجل إلی أبیه: نسبه إلیه؛ یُنمَی إلی ذِروة العزّ أی: نُسِبَ. الذّروة بالضم و الکسر: المکان المرتفع، أعلی الشَّیء، ج ذُری و ذِری.
    2. ـ عرفان راحته منصوبٌ لأنّه مفعول له.
    3. ـ عَبِقَ عَبَقًا الطیب: انتشرت رائحتُه؛ العَبِق: النّشر.
    4. ـ الأروَع: من یعجبک بحسنه أو لشجاعته.
    5. ـ العِرنین: الأنف کلّه أو ما صلب منه.
    6. ـ الشَمَم: القرب، البُعد (ضدّ)؛ ارتفاع قصبة الأنف مع حسنها و استوائها.
    7. ـ الإغضاء: إدناءُ الجفون؛ و اُغضی علی الشّیء: سکت.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

325
  • ***8. یَنشَقّ نورُ الهُدَی عن نورِ غُرَّتِه1کالشّمسِ یَنجابُ2 عن إشراقها الظُّلَمُ
  • مِن رسول الله نَبعَتُه***9. مُنشَقَّةٌ3طابت عناصِرُه و الخِیمُ4 و الشِّیَمُ5
  • ***10. هذا ابنُ فاطمةَ إن کنتَ جاهلَهبجدِّه أنبیاءُ الله قد خُتِمُوا
  • ***11. الله شرَّفه قِدْمًا و عظّمهجَرَی بذاک له فی لوحِه القَلَمُ
  • ***12. فلیس قولُک مَن هذا؟ بضائِرِهالعُرْبُ تَعرِف مَن أنکَرتَ و العَجَمُ
  • ***13. کلتا یدَیه غیاثٌ عَمَّ نَفعُهماتُستَوکَفان6 و لا یَعروهما عَدَمُ
  • ***14. إن قال قال بما یَهوَی جمیعُهمو إن تَکلَّم یومًا زانَه الکَلِمُ
  • ***15. مَن جَدُّه دانَ فَضلُ الأنبیاءِ لهو فَضلُ أُمَّتِه دانت له الأُمَمُ
  • ***16. سهلُ الخَلیقَةِ لا تُـخشَی بَوادِرُه7یَزینُه اثنان حُسنُ الخَلق و الشِّیَمُ8
  • ***17. حَمّالُ أثقالِ أقوامٍ إذا فُدِحُوا9حُلوُ الشّمائلِ تَحلو عنده نَعَمُ
  • ***18. ما قال لا قَطُّ إلّا فی تَشهُّدِهلولا التّشهُّدُ کانت لائُه نَعَمُ
    1. ـ الغُرَّة: بیاضٌ فی جبهة الفرس، من الرجل: وجهُه و کلّ ما بدا لک من ضوءٍ أو صبحٍ فقد بدت غُرّته.
    2. ـ انجاب یَنجاب، انفعال من مادّة جَوَبَ: انکشف الثوب.
    3. ـ انشقّ النّبع: شجرٌ تتّخذ منه السّهام و القِسیّ؛ و النّبعَة: واحدةُ شجرِ النَّبع؛ یقال: هو من نبعةٍ کریمة أی: من أصلٍ کریم.
    4. ـ الخِیم: الطّبیعیة و السّجیّة.
    5. ـ الشِیَم بالکسر فالفتح: السّجیّة و الطّبیعة.
    6. ـ استَوْکَفَ: استَقْطَر.
    7. ـ بَوادر: جمع البادِرة، و هی ما یبدو من حدّتک من الغضب من قولٍ أو فعل.
    8. ـ خ ل: یَزِینُهُ خَصْلَتان: الحِلمُ و الکَرَم‌.
    9. ـ فُدِحوا: أی أُثقِلوا، لأنه من أفدحه الدِّین: أی أثقله.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

326
  • ***19. لا یُخلِف الوَعْدَ مَیمونًا نَقِیبَتُه1رَحْبُ2 الفِناءِ أرِیبٌ3 حینَ یُعتَرَمُ4
  • ***20. عَمَّ البَرِیَّةَ بالإحسان فانْقَشَعَت5عنها العنایةُ6 و الإملاقُ7 و العَدَمُ
  • ***21. مِن مَـعشرٍحُبُّهم دِینٌ و بُغضُهمکُفرٌ و قُرْبُهم مَنجًی و مُعتَصَمُ
  • ***22. إن عُدَّ أهلُ التُّقَی کانوا أئِمَّتَهمأو قیل مَن خَیرُ أهلِ الأرضِ قیل هُمُ
  • ***23. لا یَستَطیع جَوادٌ بُعدَ غایَتِهمو لا یُدانیهم قَومٌ وإن کَرُموا
  • أزَمَت***24. هُمُ الغُیوثُ8 إذا ما أزْمَةٌ9و الأُسْدُ أُسْدُ الـشَّرَی10 و البَأسُ مُحتَدِمُ11
  • ***25. لا یَقبِضُ العُسرُ بَسطًا مِن أکُفِّهمسِیّانِ ذلک إن أثرَوا12 و إن عَدِموا
  • ***26. مُقدّمٌ بعد ذِکرِ الله ذِکرُهمفی کُلِّ بَدءٍ [فَرضٌ] و مَختومٌ به الکَلِمُ
    1. ـ النّقیبة: العقل و الطبیعة المشورة؛ یقال: إنّه میمون النقیبة: أی محمود المختبر.
    2. ـ رَحْبُ الفِناء: کنایةٌ عن الکرم و الجود.
    3. ـ الأریب: العاقل.
    4. ـ یُعتَرَم علی المجهول: من العرام بمعنی الشّدّة، أی عاقل إذا أصابَته شدّةٌ و مصیبةٌ.
    5. ـ انقشع: ارتفع و اضمحلّ.
    6. ـ عَنَی یعنی عنایةً الأمرُ فلانًا: أشغله و أهتمّه؛ و عُنِی به: اشتغل و اهتمّ به و أصابه مشقّة بسببه؛ ولکنّ المجلسی فی البحار، فی المجلّد الحادی عشر، من الطبع الکمپانی، ص 36، أضبط العمایة و هی من العَمی و فقدان العین.
    7. ـ الإملاق: المسکنة و الفقر.
    8. ـ الغیث: المطر و السحاب الّذی فیه المطر. الکِلاء الّذی ینبت بماء الغیث، ج الغیوث.
    9. ـ الأزْمَة: الشدّة و الضّیق و القحط؛ أزَمَ الدّهر علیه: اشتدّ لصاحبه، لزمه؛ و معنی أزمةٌ أزَمَت: الشّدة و الضیق لزمت.
    10. ـ الشَّرَی: (کعَلَی) طریق فی سلمی کثیرة الأسد.
    11. ـ احتدم علیه: تحرق النّار، التَهَبَ ـ الدَّم: اشتدّت حمرته حتّی تسودّ.
    12. ـ ثَری ‌ـُ ثرائًا، وَ أثرَی إثرائًا الرجل: کثر ماله، فهو ثَرِیّ.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

327
  • ***27. یَأبَی لهم أن یَحِلَّ الذّم ساحَتَهمخِیمٌ کریمٌ و أیدٍ بالنَّدَی1 دِیَمُ [هُضُموا]2
  • ***28. أیُّ الخلائِقِ لیست فی رِقابهملأوَّلیَّةِ هذا أوْ لَه نَعَمُ
  • ***29. مَن یَعرِفِ اللهَ یَعرفُ أوّلیَّةَ ذافالدِّینُ مِن بیت هذا نالَه الأُمَمُ3
    1. ـ النَّدَی: المطر، و یستعار للعطاء الکثیر.
    2. ـ الدّیمة: مطر یکون فی سکون بلا رعدٍ و برقٍ، ج دِیَم و دُیوم.
    3. ـ وفیات الأعیان، ج 6، ص 95؛ الفصول المهمّة فی معرفة الأئمة، ج 2، ص 773، پاورقی. امام شناسی، ج 15، ص 350:
      «1. این مردى که تو او را نمى‌شناسى، شخصیّتى است که سرزمین بَطْحاء (مسیل و رَمْل‌زار اطراف مکه تا سرزمین مِنَى) جاى یکایک گام‌ها و قدم‌هاى او را مى‌شناسد، و بیت الله الحرام او را مى‌شناسد. و حِلّ و حرم (تمام نقاط خارج از حرم مکّه و داخل آن) همگى او را مى‌شناسند.
      2. این است پسر بهترین خلایق و تمامى بندگان خدا! این است مرد معتصم به تقواى الهى، و در مصونیّت درآمدۀ حفظ خداوندى، و مرد وارسته و پیراسته از هر زنگار عیب و نقص و کدورت، و آن مرد پاک و پاکیزه و طاهر، و قلّۀ مرتفع کوه فضیلت و شرافت!
      3. چون قبیلۀ قریش به او بنگرد، گویندۀ آن بدون اختیار از زبانش این سخن مى‌تراود که: مکرمت و مَجْد و کَرَم و جود و احسان در قبیلۀ قریش به این سرور ارجمند منتهى مى‌گردد، و همه باید کاروان نیاز خود را در این آستانۀ پر رحمت و سنگین بار فرود آورند، و از کرم او متمتّع گردند.
      4. او منسوب است به أعلا نقطۀ قُلّۀ عزّت و شرافتى که از نیل بدان، جمیع عالم اسلام از عرب آن و از عجم آن، کوتاه و قاصر آمده‌اند.
      5. به جهت شناخت دست پر عطا و کرم او نزدیک است که رکن حطیم در وقتى که او مى‌آید تا بدان دست بیاساید و استلام نماید، خود او را براى اخذ نیازها و بهره‌ورى و انتفاع خود، نزد خود نگه دارد.
      6. در دست او خیزرانى است که بوى آن، همه جا مشام جان را عطرآگین مى‌نماید، از دست مرد شجاع و با فراستى که محاسن او شگفت‌آور است و بالاى استخوان بینى او قدرى برآمده و در کمال زیبایى و اعتدال مى‌باشد.
      7. او از فرط حیا و آزرم چشم فرو مى‌نهد، و از فرط مَهابت و ابَّهتِ او چشم‌ها در برابر او فرو نهاده [ادامه در صفحه بعد]

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

328
  • ...1

    1. [ادامه تعلیقه صفحه قبل] مى‌گردند؛ و بنابراین کسى با وى سخن نمى‌گوید مگر هنگامى که تبسّم ملیح بر سیمایش هویدا مى‌شود.
      8. چنان از درخشش و لمعان نور پیشانى او پرده‌هاى تاریکى و ظلمت شکافته مى‌شود، همچنان که از إشراق و طلوع خورشید جهان افروز، پرده‌هاى مِهْ و تاریکى شکافته مى‌گردد.
      9. شاخ وجودى او از اصل و تبار استوار رسول خدا جدا گردیده است؛ بنابراین عناصر غرائز و اخلاق و سجایا و صفات او، همه حمیده و پاک و طیِّب است.
      10. این پسر فاطمه است، اگر در نَسَب او جاهل مى‌باشى! و در حَسَب، او کسى است که رسالت‌نامۀ پیامبران خدایى آسمانى به جدِّ أمجَدش مختوم گردیده، مهر شده و خاتمه یافته است.
      11. از عهد قدیم، خداوند او را فضیلت بخشیده و شرافت داده است؛ و از ازل، قلم قضا بر لوح تقدیر وى این گونه جارى شده است.
      12. و این گفتارت که گفتى: کیست او؟! و تجاهل نمودى، ضررى به وى نمى‌رساند؛ چرا که تمام عرب و تمام عجم مى‌شناسند این مردى را که تو او را ناشناس دانستى!
      13. هر دو دستش همچون باران‌هاى پر آب و سرشار است که ثمره و نفعش همگان را شامل مى‌گردد. این دو دست پیوسته از آب زلال رحمت الهى تقاطر مى‌کنند و هیچ‌گاه دستخوش کمى و کاستى و فقدان واقع نمى‌شوند.
      14. اگر به سخن درآید، گفتارى را ابراز مى‌کند که جمیع ایشان آن را مى‌پسندند؛ و اگر روزى کلامى بگوید، آن کلام موجب زینت و محْمدت او محسوب مى‌گردد.
      15. این شخصیّتى است که جمیع پیغمبران در مقابل فضل و شرف جدَّش در مرتبۀ پایین قرار گرفتند، و جمیع امَّت‌ها در مقابل فضل و شرف امّتش، پست و حقیر به شمار آمدند.
      16. خُلْق و خویش، نرم و ملایم است، به طورى که ابداً مردم از شدّت خشم و حِدَّت غضبش هراس ندارند، و دو خصلت حِلم و کرمش زینت بخش صفات علیا و اخلاق حمیدۀ او هستند.
      17. او بارکش بارهاى اقوامى است که از شدّت تحمّل آن به زانو درآمده‌اند، و در برخورد با مستمندان شمایلى نیکو و سیمایى خوش ارائه مى‌دهد، و جواب او به نَعَم (آرى) دادن به نیازمندان براى وى شیرین است.
      18. او هیچ‌گاه در جواب تقاضاى خلایق لفظ لا (نه) بر زبان نگذرانید، مگر فقط در تشهّدش که لا إلَهَ إلّا الله مى‌گفت. و اگر هم احیاناً تشهّدى در میان نبود لاى او نَعَم بود (نه او، آرى بود).
      19. خُلف وعده نمى‌کند، و باطن و طبیعتش سرشته با خیر و برکت و یمن و رحمت است. درِ [ادامه در صفحه بعد]

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

329
  • ...1

  •  و سپس مرحوم عبّاس قلی‌خان سپهر در شرح و بیان این قصیده می‌فرماید: «دو بیت:

    1. [ادامه تعلیقه صفحه قبل] خانه‌اش براى پذیرایى واردین و وافِدین پیوسته گشوده است. وى شخصیّتى است عاقل، و در برابر شدائد و مشکلاتى که به وى روى مى‌آورد با عقل و درایت چاره سازى مى‌نماید.
      20. تابش شمس فروزان وجود او به احسان و عنایت، همه را فرا گرفته؛ و بدین‌ جهت از خلایق، ضلالت و گمراهى، فقر و پریشانى، و ظلم و بیدادگرى وارد به بیچارگان (یا تاریکی‌ها) زدوده شده و از میان برافتاده است.
      21. او از گروهى مى‌باشد که محبّت بدان‌ها دین است، و عداوتشان کفر است، و نزدیک شدن به آنها نجات از هلاکت‌ها و اعتصام و پناه از گزندها و مصائب و آفات است.
      22. اگر وقتى اهل تقوا را به شمار آورند، آنان امامان و پیشوایانشان مى‌باشند؛ و اگر از بهترین مردم روى زمین سخن به میان آورند، باز هم آنان امامان و نامبرده‌شدگان هستند.
      23. هیچ اسب یکّه تازِ تندروِ میدان فضیلت و مَجد و علوّ رتبت را توان آن‌ نمى‌باشد که به آخرین مرحلۀ سیر آنها خود را برساند، و هیچ قومى نمى‌توانند خود را بدان‌ها نزدیک کنند، و یا لا أقلّ همسایه و همجوارشان گردند؛ گرچه آن قوم، قومى بزرگوار و صاحب مجد و کرامت باشند.
      24. اگر قحط سالى روى آورد و سختى و تنگى دامن‌گیر مردم گردد، این خاندانند که باران‌هاى رحمت براى خلایق مى‌باشند؛ و اگر شدّت و بأس و کارزارى پیش آید، باز هم ایشانند که یگانه شیران هژبران دفاع از نوامیس مردم و حفظ بیضه اسلام و مسلمین مى‌باشند.
      25. عُسْر و ضیق معیشت و تنگدستى ایشان نمى‌تواند آن دست‌هاى باز و بخشنده را فروبندد؛ بنابراین عطایشان پیوسته جارى و سارى است، چه دارا باشند و یا نادار.
      26. نام ایشان بعد از نام خدا در هر نماز واجب و فریضه‌اى واجب است، و در پایان سخن‌ها و خطبه‌ها و کتاب‌ها و قصائد، بردن اسم ایشان ختم کننده و پایان دهنده گفتار مى‌باشد.
      27. خوى کریمانه از طرفى، و دست‌هاى پر عطا و بخشش از طرف دیگر، نمى‌گذارند تا مذمّت و عیب در ساحت منزلشان بار فرو ریزد.
      28. کدام قبیله از قبایل است که در گردنشان یا از جدّ او و تبار او که اوَّلین آنهاست، و یا از خود او نعمتى و منّتى نبوده باشد؟
      29. هر کس خدا را بشناسد، نیاکان و جدِّ او را حتماً مى‌شناسد؛ زیرا به امّت‌هاى جهان، دین خدا از بیت این مرد رسیده است.»

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

330
  • ***فی کفّه خَیزُرانٌ رِیحُها عَبِقٌمِن کَفِّ أروَعَ فی عِرنینِه شَمَمُ
  • ***یُغـضِی حَیاءً و یُغـضَی مِن مَهابَتِهفلا یُکَلَّمُ إلّا حینَ یَبتَسِمُ
  •  بنا به عقیدۀ ابوالفرج اصفهانی در مدح علی بن الحسین علیهما السّلام نیست، چون از آن گونه اشعار نیست که مانند علی بن الحسین علیهما السّلام را با آن فضل متعالم که برای احدی نیست مدح توان نمود. و سپس گوید: امّا ابوالفرج شعر ثانی را در جمله اشعاری که در جلد نوزدهم أغانی،1 در ذیل احوال فرزدق مرقوم داشته، مسطور نموده است؛ و در هر حال شعر اوّل به هیچ‌وجه درخور مقام امام علیه السّلام نیست، و ممکن است از حزین شاعر باشد که در وصف عبدالله بن عبدالملک سروده است. و شعر ثانی نیز ممکن است از حزین باشد در وصف او و فرزدق آن را در اشعار خود به عنوان تضمین آورده است؛ و ممکن است فرزدق نیاورده باشد، ولی چون روات و نقله با اشعار فرزدق به یک وزن و رویّ دیده‌اند، آنها را سهوًا به قصیدۀ فرزدق ملحق ساخته‌اند؛ و الله اعلم.»

  •  باری مرحوم سپهر در ضمن شرح این قصیده، در احوالات فرزدق گوید:

  •  «این قصیده را مرحوم مجلسی در بحار الأنوار، و مرحوم قاضی نورالله در مجالس المؤمنین، و مرحوم علی بن عیسی اربلی در کشف الغمّه، و أبوالفرج اصفهانی در جلد نوزدهم و چهاردهم أغانی، و سبط ابن جوزی در تذکرة خواصّ الأمّة، و سیّد هاشم بحرانی در مدینة المعاجز، و نیز در کتاب خرائج و جرائح با مختصر تفاوتی آورده‌اند؛ و نیز در ترجمۀ کتاب فتح الفتوح، و در فصل الخطاب از شیخ الحرمین أبوعبدالله قرطبیّ راجع به فرزدق و انشاء او مطالبی مذکور است.»

  •  و سپس می‌گوید:

    1. ـ در مقدّمۀ شرح صحیفۀ سجّادیّه آقای سیّد صدرالدّین بلاغی، از طبع حسینیّۀ ارشاد، از ص 11 تا 23 قصیدۀ فرزدق را با ترجمه ذکر کرده است و آن را از أغانی ابوالفرج اصفهانی، و حلیة الأولیاء حافظ ابونعیم، و غرر و درر سیّد مرتضی علم الهدی نقل نموده است. (مرحوم علاّمه طهرانی قدّس سرّه)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

331
  •  «انشاء این قصیده به وسیلۀ فرزدق در مدح علی بن الحسین علیهما السّلام در حضور هشام بن عبدالملک بن مروان جای تردید و شبهه در نزد اهل تاریخ نیست.» ـ انتهی ملخّصًا.

  •  مرحوم مجلسی غیر از ابیات مذکوره در این قصیده چند بیت دیگر نیز آورده و تمام قصیده را مجموع آنها دانسته است.1

  •  1. بیتی است در مطلع قصیده:

  • ***یا سائِلی أینَ حَلَّ الجودُ و الکَرَمُعندی بَیانٌ إذا طلّابُه قَدِمُوا
  •  2. بعد از هذا التّقیّ النّقیّ الطّاهر العَلَم افزوده است:

  • ***هذا الّذی أحمَدُ المختار والِدُهصلّی علیه إلٰهی ما جَرَی القَلَمُ
  • ***لو یَعلَم الرُّکنُ مَن جاء یَلثِمهلخَرَّ یَلثِم منه ما وَطَی القَدَمُ
  • ***هذا علیٌّ رسولُ الله والِدُهأمْسَتْ بنور هُداه تَهتَدِی الأُمَمُ
  • ***هذا الَّذی عَمُّه الطّیّارُ جَعفَرٌو المَقتولُ حَمزَةُ لَیثٌ2 حُبُّه قَسَمُ
  • ***هذا ابنُ سَیّدَةِ النِّسوان فاطمةَو ابنُ الوَصِیّ الّذی فی سَیفِه نِقَمُ3
  • ***إذا رَأتْه قریشٌ قالَ قائِلُها....
  •  ثمّ أردف الأبیاتَ التالیة مع اختلافٍ یسیرٍ فی اللفظ و الترتیب، ثم زاد خمسةَ أبیات فی آخرها و هی هذه:

  • ***بُیوتُهم من قریش یُستَضاءُ بهافی النّائِباتِ و عند الحُکمِ إن حَکَموا
  • ***فَجَدُّه مِن قُریشٍ فی أُرومَتِها4مُحمّدٌ و علیٌّ بعدَه عَلَمُ
    1. ـ بحار الأنوار، ج 46، ص 125.
    2. ـ اللیث: الأسد، ج لیوث و ملیثة.
    3. ـ نَقَمَ و نَقِمَ نَقمًا من فلانٍ: عاقبه؛ و ما تَنقِم منّا: أی ما تطعن فینا؛ نَقَم الشیءَ: أکَلَه سریعًا.
    4. ـ الأرومة و الأُرومة و الأروم: أصل الشجرة، ج أُروم.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

332
  • ***بَدرٌ لَه شاهِدٌ و الشَّعبُ مِن أُحُدٍو الخَندَقان1 و یَومُ الفَتحِ قد عَلِموا
  • ***و خَیبَرٌ و حُنَینٌ یَشهَدان لهو فی قُرَیضَة یَومٌ صَیلَمٌ2 قَتَمُ3
  • فی کُلّ نائِبَةٍ***مواطِنُ قد عَلَت4علی الصَّحابَةِ لم أکتُم کما کَتَموا5
  •  روایات غیر صحیح وارد در تفسیر منسوب به امام عسکری، و وارد در کافی کلینی

  •  حاجی نوری (ره) در خاتمۀ مستدرک، در فائده پنجم، از صفحۀ 661 تا 664، بحث در حجیّت تفسیر منسوب به حضرت عسکری علیه السّلام می‌کند؛ و در آخر صفحۀ 663 می‌گوید:

  •  «نَعَم، قصّةُ المختار مع الحَجّاج المذکورةُ فیه ممّا یخالفه تمامُ ما فی السِّیَر و التَّواریخ، مِن أنَّ المختار قتَله المُصعَبُ الّذی قتَله عبدُالملک الّذی ولّی الحَجّاجَ علی العراق بعد ذلک؛ لکنّه لا یوجِب عدمَ اعتبار التَّفسیر، و إلّا لزم عدمُ اعتبار الکافی، فإنّ ثقةَ الإسلام رَوَی فیه عن علیّ بن إبراهیم، عن أبیه، عن الحسن بن محبوب، عن أبی‌أیّوب عن بُرَیدِ بن معاویة، قال: سَمِعتُ أباجعفر علیه السّلام یقول:

  • روایة روضة الکافی فی تهدید یزید لعنه الله علیّ بن الحسین علیهما السّلام علی القتل

  •  ”إنَّ یزیدَ بن معاویة دخَل المدینةَ و هو یُرید الحَجَّ، فبعَث إلی رجلٍ من قریشٍ، فأتاه. فقال له یزید: أتُقِرُّ لی أنَّک عبدٌ لی إن شئتُ بِعتُک و إن شئتُ استرقَقتُک؟!

    1. ـ الخندقان: إشارة إلی غزوة الخندق، إمّا لکون الخندق محیطًا بطرفَی المدینة أو لانقسامه فی الحَفر بین المهاجرین و الأنصار.
    2. ـ الصَّیلم: الأمر الشدید و الداهیة.
    3. ـ القَتام: الغبار؛ و الأقتم: الأسود؛ قَتَمَ الغبار قَتومًا: ارتفع. أورده حیاضَ قُتَیم (کزبیر): الموت حُلَّ.
    4. ـ عِلَّة: مرض و ثقل.
    5. ـ جنگ 8، ص 85.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

333
  •  فقال له الرّجلُ: و اللهِ! ما أنت بأکرَمَ منّی فی قریشٍ حَسَبًا و لا کان أبوک أفضَلَ مِن أبی فی الجاهلیّة و الإسلامِ، و لا أنت بأفضَلَ منّی فی الدّین، و لا بخَیرٍ منّی! فکیف أُقِرّ لک بما سَألتَ؟!

  •  فقال له یزیدُ: إن لم تُقِرَّ لی و اللهِ قتَلتُک!

  •  فقال الرّجلُ: لیس قَتلُک إیّای بأعظَمَ من قَتلِک الحسینَ بن علیٍّ ابنَ رسول الله صلّی الله علیه و آله.

  •  فأمَرَ به فقُتِل. ثمّ أرسل إلی علیّ بن الحسین علیهما ‌السّلام، فقال له مِثلَ مَقالتِه للقُرَشِیّ.

  •  فقال له علیُّ بن الحسین علیهما ‌السّلام: أرأیتَ إن لم أُقِرَّ لک ألیس تَقتُلنی کما قتَلتَ الرَّجلَ بالأمس؟!

  •  فقال له یزیدُ لعَنه اللهُ: بلیٰ!

  •  فقال علیُّ بن الحسین: قد أقرَرتُ لک بما سَألتَ. أنا عبدٌ مُکرَهٌ. فإن شئتَ فأمْسِکْ و إن شئتَ فَبِعْ!

  •  فقال له یزیدُ لعَنه اللهُ: أولَی حَقَنتَ دَمَک و لم یَنقُصک ذلک مِن شَرَفِک!“

  •  و جعل (ره) لهذا الخبرِ عنوانًا فی الرّوضة؛ فقال: حدیثُ علیِّ بن الحسین علیهما السّلام مع یزیدَ لعَنه اللهُ.

  •  هذا، و اتّفق أهلُ السِّیَر و التواریخ علی خلافه. قال فی البحار: و اعْلَمْ أنّ فی هذا الخبر إشکالًا و هو أنّ‌ المعروفَ فی السِّیَر أنّ هذا الملعونَ لم یأتِ المدینةَ بعد الخلافة بل لم یَخرُج من الشّام حتّی مات و دخَل النّارَ.

  •  فنقول: مع عدم الإعتماد علی السِّیَر لا سیّما مع معارضة الخبر، یمکن أن یکون اشتَبَه علی بعض الرّواة و کان فی الخبر أنَّه جَرَی ذلک بینه علیه السّلام و بین مَن أرسَلَه

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

334
  • الملعونُ لأخذِ البیعة، و هو مسلمُ بن عَقَبة، ثمّ نقَل1 ما فی کامل الجزری ممّا وقع بینه و بین مسلم، و کلّما ذکَره (ره) یجری فی الخبر المتقدّم.» ـ انتهی ما فی المستدرک.2

  •  أقول: رَوَی صدرَ هذه الروایةِ فی الرّوضة، صفحة 234 و صفحة 235، حدیث 313 بعین ما نقَل عنه النّوریُّ، و أبدَلَ کلمة «استرققتُک» بکلمة «استرقیتک»؛ و صدرُ الرّوایةِ الّذی کان لعلیّ بن الحسین علیهما‌ السّلام جعَل له عنوانًا؛ و هو «حدیث علیّ بن الحسین علیهما‌ السّلام مع یزید لعنه الله».

  •  ثمّ قال: ثمّ أرسَلَ إلی علیِّ بن الحسین و أتَی بتمام الرّوایة، و زاد کلمةَ «لک» بعد کلمة «أولَی» فأورَدَ: «أولَی لک»3.4

    1. ـ یعنی: المجلسی (ره).
    2. ـ خاتمة المستدرک، ج 5، ص 197.
    3. ـ و قال فی التعلیقه: «یعنی: الشّرّ قریب بک. و فی المرآة: ”قال الجوهری: قولهم: أولی لک، تَهدُّد و وعید؛ و قال الأصمعیّ: معناه قارَبَه ما یُهلِکه: أی نزَل به.“ ـ انتهی. و هذا لا یناسب المقامَ و أن یکون الملعونُ بعد فی مقام التهدید و لم یَرضَ بذلک عنه علیه السّلام. و یحتمل أن یکون مرادُه: أنّ هذا أولَی لک و أحرَی ممّا صنع القُرَشیّ.» ـ انتهی کلام المعلّق فی التعلیقه.
    4. ـ جنگ 18، ص 102.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

335

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

336
  •  برگزیده احوالات حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

337
  •  [ترجمة أبوجعفر محمّد بن علیّ بن حسین علیه السّلام]

  •  [الطبقات الکبری، مجلّد 5، صفحة 321]:

  •  «أبوجعفر محمّد بن علیّ بن حُسین بن علیّ بن أبی‌طالب بن عبدالمطلّب ؛ و أُمّه أُمّ عبدالله بنت حسن بن علیّ بن أبی‌طالب. فولد أبوجعفر جعفر بن محمّد و عبدالله بن محمّد و أُمّهما أُمّ فَروة بنت القاسم بن محمّد بن أبی‌بکر الصّدیق.»

  •  صفحة 322: «أخبرنا الفضل بن دُکَیْن، قال: حدّثنا نُصیر بن أبی‌الأشعث القرادیّ عن ثُویر، قال: قال أبوجعفر: ”یا أباالجَهْم بِمَ تَخْضب؟“ قلت: بالحنّاء و الکتم. قال: ”هذا خضابنا أهلَ البیت.“»

  •  صفحة 323: «قال: أخبرنا مَعْن بن عیسی قال: حدّثنی هارون بن عبدالله بن الولید المَعیصی قال: رأیت محمّد بن علیّ علی جبهته و أنفه أثر السّجود، لیس بالکثیر.»

  •  صفحة 323: «قال: أخبرنا أحمد بن عبدالله بن یونس قال: أخبرنا زُهیر قال: حدّثنا عُروة بن عبدالله بن قُشیر قال: سألت جعفرًا: فی أیّ شئ کفّنت أباک؟

  •  قال: ”أوصانی فی قمیصه و أن أُقطّع أزرارَه، و فی ردائه الّذی کان یلبس، و أن أشتری بردًا یمانیًّا؛ فإنّ النبیّ صلّی الله علیه [وَآله] و سلّم کُفّن فی ثلاثة أثواب أحدها برد یمان.“»

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

338
  •  صفحة 324: «أخبرنا عبدالرّحمن بن یونس، عن سفیان بن عُیینة، عن جعفر بن محمّد، قال: سمعتُ محمّد بن علیّ یذاکر فاطمة بنت حسین شیئًا من صدقة النبیّ صلّی الله علیه [و آله] و سلّم فقال: ”هذه تُوَفَّی لی ثمانیًا و خمسین!“ و مات لها.

  •  قال محمّد بن عمر: و أمّا فی روایتنا فإنّه مات سنة سبع عشرة‌ و مائة و هو ابن ثلاث و سبعین سنة. و قال غیره: توفّی سنة ثمانی عشرة و مائة. و قال أبونُعیم الفضل بن دُکین: توفّی بالمدینة سنة أربع عشرة و مائة. و کان ثقةً کثیر العلم و الحدیث و لیس یَروی عنه من یُحتَجّ به.»1

  •  [علّت ملقّب شدن امام پنجم به باقر العلوم]

  •  [الشّیعة و التّشیّع، محمّد جواد مغنیه] صفحة 250:

  •  «و لُقِّب بالباقر، لأنّه بقَر العلمَ بَقْرًا، أی: أظهَرَ مَخبآتِه و أسرارَه، ورث علمَ النّبوّة عن آبائه و أجداده، و کان مَقصدَ العلماء من کلّ البلاد الإسلامیّة، سواء منهم الشّیعةُ و السّنّة. و کان ممّن یَقصُده سفیانُ الثَّوریّ، و سفیانُ بن عُیَینة محدّثُ مکّة، و أبوحنیفة.»2و3

  •  روایت جابر دربارۀ حضرت امام محمّد باقر علیه السّلام از لسان رسول اکرم صلّی الله علیه ‌و آله

  •  [ریاض السالکین، طبع سنگی] صفحة 9:

    1. ـ جنگ 24، ص 382.
    2. ـ الإمام الصّادق علیه السّلام، الشّیخ أبوزهرة، طبعة أُولی، ص 22.
    3. ـ جنگ 23، ص 64.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

339
  •  «و لُقّب بالباقر لِما رواه جابرُ بن عبدالله الأنصاری عن النبیّ صلّی الله علیه و آله أنّه قال له: ”یا جابِرُ! إنّک ستَعیشُ حتّی تُدرِکَ رجلًا من أولادی اسمُه اسمی، یَبقُرُ العلمَ بَقرًا؛ فإذا رأیتَه فأقرِأهُ منّی السّلامَ!“ فلمّا دخل محَمَّد الباقر علیٰ جابر و سأله عن نَسَبه فأخبره قام إلیه فاعتنقه و قال له: جدُّک رسول الله صلّی الله علیه و آله یَقرأ علیک السّلام.

  •  و أُمّه أُمّ الحسن فاطمةُ بنتُ الحسن بن علیّ بن أبی‌طالب علیهم السّلام، و هو أوّل من اجتمعت له ولادةُ الحسن و الحسین علیهما السّلام.

  •  و فیه یقول الشّاعر:

  • ***یا باقرَ العلم لِأهل التُّقیٰو خیرَ مَن لبّی علیٰ الأجبُل
  •  و کانت ولادته سنةَ تسعٍ و خمسین بالمدینة فی حیاة جدّه الحسین علیه السّلام، و تُوُفِّی فی شهر ربیع‌الآخر سنةَ أربعَ عشرةَ و مائة، و هو ابن خمسٍ و خمسین سنةً؛ و قیل غیرُ ذلک. و دفن بالبقیع.

  •  عن عطاء المکیّ قال:

  •  ما رأیت العلماء عند أحد قطّ‌ أصغرَ منهم عند أبی‌جعفر محَمَّد بن علیّ بن الحسین علیهم السّلام، و لقد رأیت الحَکَم بن عتیبة مع جلالته فی القوم بین یدیه کأنّه صبیٌّ بینَ یَدَی معلِّمه.

  •  و کان جابرُ بن یزید الجُعفی إذا رویٰ عن محَمَّد بن علیّ علیهما السّلام شیئًا قال: 

  •  حدّثنی وصیُّ الأوصیاء و وارثُ علم الأنبیاء محَمَّدُ بن علیّ بن الحسین علیهم السّلام.»1و2

    1. ـ ریاض السّالکین، ج 1، ص 80.
    2. ـ جنگ 22، ص 372.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

340
  •  [کرامتی از امام باقر علیه السّلام]

  •  در جلد 46 بحار، طبع حروفی، صفحۀ 263 که در احوالات حضرت باقر علیه السّلام است وارد است:

  •  «عُمَرُ بن حَنظَلَة، سَألتُ أباجعفر علیه السّلام أن یُعلِّمنی الإسمَ الأعظَمَ، فقال: ”ادْخُلِ البَیتَ.“فوَضَعَ أبوجعفر علیه السّلام بیَدِه علی الأرضِ، فأظلَمَ البَیتَ و ارْتَعَدَت فَرائِصی فقال: ”ما تقول؟ أُعلِّمُک؟

  • قلتُ: لا. فرَفَعَ یدَه، فرَجَعَ البَیتُ، کما کان.»1

    1. ـ جنگ 6، ص 212.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

341
  •  برگزیده احوالات حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

342

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

343
  •  امام صادق علیه السّلام: «وَلَّدنی أبوبکر مَرَّتین»

  •  ابن حَجَر عَسقَلانی در تهذیب التّهذیب، جلد 2، صفحۀ 103 [رقم 156] در ترجمۀ حال حضرت امام جعفر صادق علیه ‌السّلام گوید: و أُمُّه أمُّ فَرْوَة بنت القاسم بن محمّد بن أبی‌بکر و أُمُّها أسماءُ بنت عبد الرحمن بن أبی‌بکر، و لذلک کان یقول: ”وَلَّدنی أبوبکر مَرَّتین.1و2

  •  [مطالبی از ملل و نحل شهرستانی دربارۀ معنی تولیت و در فضائل امام صادق علیه السّلام]

  •  شهرستانی در ملل و نحل که در هامش الفِصَل طبع شده است (طبع اوّل، سنۀ 1317 قمریّه) در صفحۀ 218 به بعد، از امامیّه نقل می‌کند و بعضی از نصوص و آیاتی که نصّ در ولایت است و خلافت حضرت أمیرالمؤمنین علیه السّلام، از جمله حدیث غدیر را در صفحۀ 220 نقل می‌کند، و سپس در صفحۀ 221 می‌گوید:

  • «فإنّا نَنظُر مَن کان النّبیُّ صلّی الله علیه (و آله) و سلّم مولیً له و بأیِّ معنیً،

    1. ـ تهذیب التَّهذیب، ج 2، ص 88.
    2. ـ جنگ 13، ص 32.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

344
  • فنَطرُد ذلک فی حقّ علیٍّ [رضی الله عنه]، و قد فهمتِ الصحابةُ من التَولیة ما فهمناه، حتّی قال عُمَرُ حین استقبل علیًّا: طوبَی لک یا علی! أصبَحتَ مولی کلِّ مؤمنٍ و مؤمنةٍ.»1

  •  و در صفحۀ 224 دربارۀ حضرت صادق علیه السّلام گوید:

  • «أبوعبدالله جعفر بن محمّد [الصّادق]، [هو] ذو علمٍ غَزیرٍ فی الدّین، و أدبٍ کاملٍ فی الحکمة، و زُهدٍ بالغٍ فی الدنیا، و وَرَعٍ تامٍّ عن الشّهوات.

  •  و قد أقام بالمدینة مُدّةً یفید الشیعةَ المنتمین إلیه، و یُفیض علی الموالین له أسرارَ العلوم؛ ثمّ دخل العراقَ و أقام بها مُدّةً‌ ما تعرَّض للإمامة قطّ و لا نازَعَ أحدًا فی الخلافة [قطّ]؛ و مَن غرِق فی بحر المعرفة لم یَطمَع فی شَطٍّ، و من تَعلّی إلی ذِروة الحقیقة لم یخَف مِن حَطٍّ؛ و قیل: مَن آنسَ بالله توحّش عن الناس، و مَن استأنس بغیر الله نهَبه الوسواسُ؛ و هو مِن جانب الأب یُنتَسب إلی شجرة النبوّة و مِن جانب الأُمّ یُنتَسب إلی أبی‌بکر رضی الله عنه. و قد تبرّأ عمّا کان یَنسِب [إلیه] بعضُ الغُلاة إلیه و تبرّأ عنه [بریءٌ منهم] و لعَنهم و بریءٌ من خصائص مذهب الرّافضة و حماقاتِهم من القول بالغیبة و الرجعة و البَدا و التناسخ و الحلول و التشبیه.» ـ الخ2.3

  • [مطالبی از حیاة الحیوان دمیری دربارۀ حضرت صادق علیه السّلام]

  •  [دمیری در کتاب حیاة الحیوان] در مادّۀ ظَبْی گوید:

  • «ذکر ابنُ خلّکان فی ترجمة جعفر الصّادق علیه السّلام أنّه سأل أباحنیفة:” ما

    1. ـ الملل و النِّحل، ج 1، ص 163.
    2. ـ همان مصدر، ص 166.
    3. ـ جنگ 16، ص 47.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

345
  • تقول فی مُحرِمٍ کسَر رَباعیَّةَ ظَبیٍ؟!“1

  •  فقال: یا ابنَ رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم! لا أعلَمُ ما فیه!

  •  فقال: ”إنّ الظّبْیَ لا یکون رَباعیًّا، و هو ثَنِیٌّ أبدًا.

  • کذا حکاه کشاجم فی کتاب المصاید و المطارد.

  •  و قال الجوهریّ فی مادّة سَ نَ نَ فی قول الشّاعر فی وصف الإبل:

  • ***فجاءَت کسِنّ الظَّبْیِ لم أرَ مثلَهاشِفاءَ علیل أو حَلوبَةَ جائعٍ
  •  أی: هی ثَنِیّاتٌ، لأنَّ الثَّنِیّ هو الذی یُلقِی ثَنِیَّته؛ و الظّبیُ لا تَنْبُت له ثنیّةٌ قطّ، فهو ثَنِیٌّ أبدًا.

  •  و قال ابنُ‌ شُبرُمَة: دخلتُ أنا و أبوحنیفة علی جعفر بن محمّد الصّادق [علیهما السّلام]، فقلتُ: هذا رجلٌ فقیهٌ من أهل العراق!

  •  فقال: ”لعلّه الّذی یقیس الدّینَ برأیه! أ هُوَ‌ النُّعمان بن الثّابت؟!

  •  قال: و لم أعلَم باسمِه إلّا ذلک الیوم. فقال له أبوحنیفة: نعم! أنا ذلک. أصلَحَک اللهُ!

  •  فقال له جعفر: ”اتّقِ اللهَ و لا تَقِسِ الدِّین برَأیِک! فإنَّ أوَّلَ مَن قاس برأیه إبلیسُ؛ إذ قال: أنا خیرٌ منه، فأخطَأ بقیاسه، فضَلَّ“. ثمّ قال له: ”أ تُحسِن أن تَقیس رأسَک مِن جَسَدِک؟! قال: لا!

  •  قال جعفر: ”فأخبِرْنی لِمَ‌ جَعَلَ اللهُ المُلوحَةَ فی العَینَین، و المَرارَةَ فی الأُذُن، و الماءَ‌ فی المِنخَرَین، و العُذوبَةَ فی الشَّفَتَین؟ لأیّ شَیءٍ جَعَلَ اللهُ ذلک؟!

    1. ـ جهت اطّلاع بیشتر پیرامون این مطلب به امام شناسی، ج 16 و 17، ص 503 الی 508 مراجعه شود. (محقّق)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

346
  •  قال: لا أدرِی!

  •  قال جعفر: ”إنَّ الله تعالی خَلَقَ العَینَین فجَعَلَهما شَحمَتَین، و خَلَقَ المُلوحَةَ فیهما مَنًّا مِنه علی ابنِ آدم؛ و لولا ذلک لَذابَتا فذَهَبَتا. و جَعَلَ المَرارَةَ فی الأُذُنَین مَنًّا مِنه علیه؛ و لولا ذلک لَهَجَمَتِ الدَّوابُّ فأکَلَت دِماغَه. و جَعَلَ الماءَ فی المِنْخَرَین لیَصعَدَ منه النَّفسُ و یَنزِلَ و یَجِد منه الرِّیحَ الطَّیِّبَةَ من الرِّیحِ الرَّدیئةِ. و جَعَل العُذوبَةَ فی الشَّفَتَین لیَجِدَ ابنُ آدَمَ لذَّةَ المَطعَمِ و المَشرَبِ.

  •  ثمّ قال لأبی‌حنیفة: ”أخبِرْنی عن کلمةٍ أوّلُها شِرکٌ و آخِرُها إیمانٌ؟!

  •  قال: لا أدری!

  •  قال جعفر: ”هی کلمةُ لا إلهَ إلّا اللهُ. فلو قال: لاَ إلهَ ثمّ سَکَتَ کان شِرکًا.“

  •  ثمّ قال: ”وَیحَکَ! أیُّما أعظَمُ عند الله إثمًا؟ قتلُ النَّفسِ الّتی حَرَّمَ اللهُ بغیر حقٍّ أو الزِّنا؟

  •  قال: بل قتل النَّفس!

  •  قال جعفر: ”إنَّ الله تعالی قد قَبِلَ فی قَتلِ النَّفس شهادَةَ شاهدَین، و لم یَقبَل فی الزِّنا إلّا شهادةَ‌ أربَعٍ؛ فأنَّی یَقوُم لک القیاسُ؟!

  •  ثمّ قال: ”أیُّما أعْظَمُ عند الله، الصَّومُ أو الصَّلاةُ؟!

  •  قال: الصَّلاةُ!

  •  قال: ”فما بالُ الحائضِ تَقضِی الصَّومَ و لا تَقضِی الصَّلاةَ؟ فاتَّقِ‌ الله یا عبدالله! و لا تَقِسِ الدَّینَ برَأیِک! فإنّا نَقِفُ غَدًا و مَن خالَفَنا بین یدَیِ الله؛ فنقول: قال اللهُ و قال رسولُ الله. و تقول أنت و أصحابُک سَمِعنا و رَأیْنا فیَفعَل اللهُ بنا و بکم ما یشاء.

  •  و الجواب: فی أنَّ الزِّنا لا یَقبَل فیه إلّا أربعةً طَلبًا للسَّترِ؛ و فی أنّ الحائضَ لا تَقضِی الصَّلاة دفعًا لِلمَشِقَّة، لأنَّ‌ الصَّلاةَ مُتکرِّرةٌ فی الیوم و اللَّیلة خمسَ‌ مَرّاتٍ

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

347
  • بخلاف الصَّوم، فإنّه فی السَّنَةِ مَرَّةً؛ و الله أعلَم.“

  •  و جعفرٌ الصّادق، هو جعفر بن محمّد الباقر بن علیّ زین‌العابدین بن الحسین بن علیّ بن أبی‌طالب علیهم السّلام.

  •  و جعفرٌ أحَدُ الأئمّة الإثنی عَشَر علی مذهب الإمامیّة مِن سادات أهل البیت. و لُقِّب بالصّادق لصِدقِه فی مَقالتِه؛ و له مَقالٌ فی صنعة الکیمیا و الزَّجْر و الفالِ.

  •  و تقدّم فی باب الجیم فی الجَفرة عن ابن قتیبة أنَّه قال فی کتابه أدَب الکاتب: ”أنَّ کتاب الجَفر جِلدُ جَفرَةٍ کتَب فیه الإمامُ جعفرٌ الصّادق [علیه السّلام] لأهل البیت کلَّ ما یحتاجون إلی علمه، و کلَّ ما یکون إلی یوم القیامة.“

  •  و کذا حکاه ابنُ خلّکان عنه أیضًا. و کثیرٌ من النّاس یَنسِبون کتابَ‌ الجَفر إلی علیّ‌ بن أبی‌طالب علیه السّلام و هو وَهَمٌ. و الصَّواب أنّ الّذی وضَعه جعفرٌ الصّادق [علیه السّلام] کما تقدّم.

  •  [وصیّت حضرت امام جعفر صادق به حضرت موسی کاظم علیهما السّلام]

  •  و أوصَی جعفرٌ ابنَه موسی الکاظمَ، فقال: ”یا بُنَیَّ! احفَظْ وَصِیَّتی تَعِشْ سَعیدًا و تَمُتْ شَهیدًا.

  •  یا بُنَیَّ! إنَّ مَن قَنِعَ بما قُسِمَ له استَغنَی، و مَن مَدَّ عَینَیه إلی ما فی یَدِ غیره مات فقیرًا، و مَن لم یَرضَ بما قَسَمَ اللهُ له اتَّهَمَ اللهَ فی قَضاءِه، و مَن استَصغَر زَلَّةَ نفسِه استَعظَم زَلَّةَ غیره.

  •  یا بُنَیَّ! مَن کَشَفَ حِجابَ غیرِه انکَشَفَت عَوراتُ بَیتِه، و مَن سَلَّ سَیفَ البَغیِ قُتِلَ به، و مَن احتَفَرَ لِأخیهِ بئرًا سَقَطَ فیها، و مَن داخَلَ السُّفَهاءَ حَقِرَ، و مَن خالَطَ العلماءَ‌ وُقِّرَ، و مَن دَخَلَ مَداخِلَ السّوءِ اتُّهِمَ.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

348
  •  یا بُنَیَّ! قُلِ الحقَّ لک أو علیک! و إیّاک و النَّمِیمةَ! فإنَّها تَزرَع الشَّحناءَ فی قلوب الرِّجالِ.

  •  یا بُنَیَّ! إذا طَلَبتَ الجودَ فعلیک بمَعادِنِه.“

  • و روی أنَّه قیل لجعفر الصّادق: ما بالُ النّاسِ فی الغَلاءِ یَزداد جوعُهم بخلاف العادَةِ فی الرَّخصِ؟ فقال: ”لأنَّهم خُلِقوا مِنَ الأرضِ و هم بَنوها، فإذا أقْحَطَتْ أقحَطوا، و إذا أخصَبَتْ أخصَبوا.“

  •  وُلد جعفرٌ ـ رحمة الله تعالی علیه ـ سنةَ ثمانین (80) من الهجرة؛ و قیل: سنة ثلاث و ثمانین (83)؛ و تُوُفِّی سنةَ ثمانٍ و أربعین و مائة (148).» ـ انتهی.1

  •  علوم و فضائل حضرت صادق علیه السّلام از إحصاء خارج است

  •  [الشّیعة و التّشیّع] صفحة 114:

  •  «و کان الإمامُ الصّادق أشهَرَ أهل زمانه عِلمًا و فضلًا. قال مالکُ بن انس إمامُ المذهب المالکیّ:

  •  ”ما رأتْ عینٌ و لا سمعتْ أُذُنٌ، و لا خَطَرَ علی قلبِ بشرٍ أفضَلَ من جعفر بن محمّد علمًا و عبادةً و وَرَعًا، و کان کثیرَ الحدیث، طیّبَ المجالسة، جمَّ الفوائد.“

  •  و قال الحسنُ بن زیاد: ”سمعتُ أباحنیفة، و قد سُئل عن أفقهِ مَن رأی، فقال: جعفرُ بن محمّد.“

  •  و قال ابنُ أبی‌لیلی: ”ما کنتُ تارِکًا قولًا قلتُه، أو قضاءً قضیتُه لقول أحدٍ إلّاَ رجلًا واحدًا، هو جعفرُ بن محمّد.

    1. ـ جنگ 16، ص 225.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

349
  •  و لم یَقُل أحدٌ سَلونی قبل أنْ تَفقِدونی إلّا أمیرَالمؤمنین علی بن أبی‌طالب، و حفیدَه جعفرَ بن محمّد.“

  •  و روی الجنابذی فی معالم العترة الطّاهرة عن صالح بن أسْوَد:

  •  سمعتُ جعفرَ الصّادق علیه السّلام یقول: ”سَلونی قبل أن تَفقِدونی، فإنّه لا یُحدِّثکم أحدٌ بعدی بمثل حدیثی!فکان یقول: ”حدیثی حدیثُ أبی، و حدیثُ أبی حدیثُ جدّی، و حدیثُ جدّی حدیثُ علیّ بن أبی‌طالب علیه السّلام، و حدیثُ علیّ علیه السّلام حدیثُ رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم.“

  •  و قد انتشر عنه من العلوم الجَمّةِ ما بهَر العقولَ، و لم یَنقُل العلماءُ عن أحدٍ ما نُقِل عنه؛ و لا لقِیَ أحدٌ، و نقَل عنه من الأخبار ما نُقِل عنه. فقد جمع أصحابُ الحدیث أسماءَ الرُّواة عنه من الثِّقات علی اختلاف الآراءِ و المقالات، فکانوا أربعةَ آلاف رجلٍ، ذکَرهم الحافظُ ابنُ عقدة الزّیدیّ فی کتاب رجاله، و ذکَر مصنّفاتِهم فضلًا عن غیرهم، و استدرک ابنُ الغضائری علی ابن عقدة، فزاد علیهم.

  •  و رَوَی عنه راوٍ واحد، و هو أبانُ بن تغلب ثلاثین ألفَ حدیثٍ؛ و قال الحسن بن علیّ الوشّا: أدرکتُ فی مسجد الکوفه تسعَ مائة شیخٍ کلٌّ یقول: ”حدّثنی جعفرُ بن محمّد علیه السّلام“؛ و برز بتعلیمه من الفقهاء و الأفاضل جمٌّ غفیرٌ.»1

  •  [أولاد الإمام جعفر الصّادق علیه السّلام]

  •  [الشّیعة و التّشیّع] صفحة 252:

  •  «أولاده: کان له عشرةُ أولادٍ، سبعةُ ذکورٍ و ثلاثُ إناثٍ: إسماعیل، و عبدالله،

    1. ـ جنگ 23، ص 16.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

350
  • و أسماء و تُکَنّی بأُمّ فروة ـ و أُمُّهم فاطمةُ بنت الحسین بن علیّ بن الحسین ـ ؛ و الإمام موسی الکاظم علیه السّلام، و محمّد المعروف بالدّیباج، و إسحاق، و فاطمةُ الکبریٰ ـ و أُمُّهم حمیدة البَربریّة ـ ؛ و العبّاس، و علیّ، و فاطمة الصّغری، لأُمَّهاتٍ شتّی.»

  •  [کان جعفر بن محمّد علیه السّلام یُعطی حتّی لا یبقی لعیاله شیءٌ]

  •  [الشّیعة و التّشیّع] صفحة 254:

  •  «جاء الإمامُ جعفرًا علیه السّلام فقیرٌ، فأعطاه أربعَ‌مائة درهمٍ فأخذها و ذهَب شاکرًا، فردّه الإمامُ علیه السّلام و قال: ”إنّ خیرَ الصّدقة ما أغنَت، و نحن لم نُغنِک، فخُذْ هذا الخاتمَ! فإنّی أعطیتُ به عشرةَ آلاف درهم.

  •  و کان إذا جاء اللّیل أخَذ جِرابًا فیه الخُبزُ و اللّحمُ و صُرَرُ الدَّراهم، فیَحمِله علی عاتِقِه، و یَقسِمه علی أهل الحاجات، و هم لا یَعرِفونه تمامًا، کما کان یفعل أجدادُه و آباؤُه.

  •  قال صاحبُ حِلیة الأولیاء: ”کان جعفرُ بن محمّد علیه السّلام یُعطِی، حتّی لا یَبقَی لعیاله شیءٌ.“1

  •  و کان إذا تخاصَمَ اثنان علی مالٍ یُصلِح بینهما من ماله الخاصِّ، و بعَث غلامًا له فی حاجةٍ، فأبطَأ، فخرج یَبحَث عنه، فوجَده نائمًا، فجلَس عند رأسه و أخَذ یُروِّح له، حتّی انتَبَه، فقال الإمامُ علیه السّلام: ”لک اللّیلُ و لنا النّهارُ!“

  •  و همَّ المنصورُ بقتل الإمام أکثَرَ من مَرّةٍ، ولکنّه کان حین ینظُر إلیه یَهابه، و یَترُکه و یُبالِغ فی إکرامه، غَیر أنّه منَعه من النّاس، و منَع النّاسَ أن تستفید منه فی أیّامه الأخیرة.»

    1. ـ الإمام الصّادق علیه السّلام، الشّیخ أبوزهرة، طبعة أُولی، ص 22.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

351
  •  [تنبیهٌ مهمٌ فی سِرِّ اختلاف الأئمّة فی صفاتهم و ظهوراتهم]

  •  [الشّیعة و التّشیّع، صفحة 254]:

  •  «تنبیهٌ مهمٌّ:

  •  و هذا التّنبیه ذکَر السّیّدُ الأمین فی سیرة الإمام الصّادق علیه السّلام، مجلّد 4 من الأعیان، و هو مِن عقیدة التّشیّع فی الصّمیم، قال:

  •  ”إنّ ما ذکَرناه مِن مناقب کلِّ إمام قد یختلف عمّا ذکرناه مِن مناقب الآخر، و لیس معنی هذا أنّ المَنقَبة الّتی یتّصف بها أحدُ الأئمّة لا یتّصف بها الآخرُ، فکلُّهم مشترکون فی جمیع المناقب و الفضائل، و هم نورٌ واحدٌ و طینةٌ واحدةٌ، و هم أکمَلُ أهل زمانهم فی کلِّ صفةٍ فاضلة.

  •  ولکن لمّا کانت مقتضیاتُ الزّمان متفاوتةً، کان ظهورُ تلک الصّفاتِ متفاوتةً أیضًا؛1 مثلًا ظهورُ الشّجاعة من أمیرالمؤمنین علیه السّلام و وَلَدِه الحسینِ علیه السّلام لیس کظهورها مِن بقیّة الأئمّة [علیهم السّلام].“»2

  •  [شهادت حضرت صادق علیه السّلام با سمّ منصور]

  •  [تاریخ الشّیعة] صفحة 45:

  •  «و کم خاطَبَه3 بما یَقصُر القلمُ عن سَطرِه، و ما کفاه ما ارتکبه منه مِن تلک الأذایا و المکارِهِ و المواقفِ الّتی یهتزّ لها العرشُ، عِظَمًا دون أن دسّ إلیه السّمَّ علی یَدِ

    1. ـ یرید السّیّدُ بهذه القاعدة المتسالَم الیوم علیها من أنّ لکلّ انسان ظروفَه و بیئتَه الخاصّة، و أنّ حیاته ترتبط بها، بحیث یستحیل أن یَنزَع نفسَه منها بحالٍ. (الشّیعة و التّشیّع)
    2. ـ جنگ23، ص 64.
    3. ـ یعنی: الإمام جعفر الصّادق علیه السّلام. (الشّیعة و التشیّع)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

352
  • عاملِه علی المدینة، فمات ـ روحی فداه ـ قتیلًا بسمِّ المنصور.»1و2

  •  [أشعار أبوهریره عجلی هنگام حمل جنازۀ امام صادق علیه السّلام]

  •  در منتهی الآمال، جلد 2، صفحۀ 104 گوید:

  •  «روایت شده از عیسی بن داب که چون جنازۀ نازنین حضرت صادق علیه السّلام را روی سریری نهادند و حمل کردند به سوی بقیع برای دفن، ابوهریرۀ عجلی که از شعرای مجاهرین اهل بیت شمرده می‌گشت، این اشعار بگفت:

  • ***1. أقول و قد راحوا بِه یَحمِلونهعلَی کاهِلٍ مِن حامِلیه و عاتِقٍ
  • ***2. أ تَدرون ماذا تَحمِلون إلَی الثَّرَی؟!ثَبیرًا ثَوَی مِن رَأسِ عَلیاءَ شاهِقٍ‌
  • ***3. غَداةَ حَثَی الحاثون فوقَ ضَریحِهتُرابًا و أولَی کان فَوقَ المَفارِقِ‌3.4
    1. ـ اتّفقت الشیعةُ علی ذلک و ذکَر ذلک کثیرٌ من مؤلّفِی السّنّة؛ انظر إسعاف الراغبین؛ نور الأبصار؛ تذکرة الخواصّ؛ الصّواعق المحرقة؛ و غیرها. (الشّیعة و التشیّع)
    2. ـ جنگ 20، ص 310.
    3. ـ منتهی الآمال، ج 2، ص 1406؛ بحار الأنوار، ج 47، ص 333. امام شناسی، ج 16 و 17 ص 618:
      «1. مى‌گویم من، در حالتى‌که او را بردند که حمل کنند بر روى شانه‌هاى حمل کنندگان و گردن‌هایشان.
      2. آیا مى‌دانید شما چه چیزى را به سوى خاک حمل مى‌نمایید؟! آن کوه ثَبیر است که از فراز بلندى و ارتفاع، به درون زمین مسکن گزیده است.
      3. فرداست که خاک ریزان بر بالاى مرقد وى خاک بریزند، و بهتر آن بود که خاک را بر روى سرهاى خودشان بریزند.»
    4. ـ ‌جنگ 13، ص 81.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

353

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

354
  •  برگزیده احوالات حضرت امام موسی کاظم علیه السّلام

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

355
  •  مطالبی از حیاة الحیوان دمیری دربارۀ حضرت کاظم علیه السّلام

  •  دمیری در کتاب حیاة الحیوان در مادّۀ بُعوض، از جمله مطالب بالمناسبة گوید:

  •  «و یَقرُب مِن هذا ما حکاه ابنُ خلّکان فی ترجمة موسی الکاظم بن جعفر علیهما السّلام: أنَّ هارون الرَّشید حبَسه فی بغداد، ثمّ دعا صاحبَ شُرطَتِه ذاتَ یوم فقال له: رأیتُ فی منامی جیشًا أتانی و معه حَربَةٌ و قال: إن لم تُخَلِّ عن موسی بن جعفر علیهما السّلام و إلّا نحَرتُک بهذه الحَربَة؛ فاذْهَبْ فَخَلِّ عنه و أعطِه ثلاثین ألف درهمٍ و قُل له: إن أحببتَ المقامَ عندنا فلک عندی ما تُحِبّ، و إن أحببتَ المُضِیّ إلی المدینة فامْضِ!

  •  قال صاحبُ الشُّرطة: ففعلتُ ذلک، و قلتُ له: لقد رأیتُ مِن أمرک عجبًا! فقال: ”أنا أُخبِرک بینما أنا قائمٌ إذ أتانی رسولُ الله صلّی الله علیه و آله و قال: یا موسی! حُبِستَ مظلومًا؛ فقُل هذه الکلماتِ فإنّک لا تبیت هذه اللَّیلةَ فی السّجن.

  • قلیا سامِعَ کُلِّ صَوتٍ، و یا سابِقَ کُلِّ فَوتٍ، و یا کاسِی العظامِ لَحمًا، و مُنشِرَها بعد المَوت، أسألُک بأسمائک العِظام و بِاسْمِک الأعظَمِ الأکبَرِ المخزونِ المکنونِ الّذی لم یَطَّلعْ علیه أحَدٌ من المخلوقین، یا حلیمًا ذا أناةٍ لا یَقدِر علَی أناتِه، یا ذا المعروف الّذی لا ینقطع معروفُه أبدًا، و لا نُحصِی له عَدَدًا؛ فَرِّجْ عنّی.“

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

356
  •  فکان ما تری و تُوُفِّیَ موسی الکاظم علیه السّلام فی رجب، سنة ثلاث (183)؛ و قیل: سنة سبع و ثمانین و مائة (187) ببغداد مسمومًا؛ و قیل: تُوُفِّیَ فی الحبس.

  •  و کان الشّافعیُّ یقول: قَبرُ موسی الکاظم علیه السّلام التِّریاقُ‌ المُجَرَّبُ.»1

  •  [سعایت بنی ‌اعمام امام کاظم علیه السّلام نزد هارون الرّشید از ایشان]

  •  در جلد اوّل، صفحۀ 65 از کتاب یادداشت‌های قزوینی گوید:

  •  «در خصوص محمّد بن اسماعیل و سعایت او از [حضرت] کاظم (علیه السّلام) نزد رشید، علاوه بر منقولات عمدة الطاّلب در اصول کافی در ترجمۀ احوال [حضرت] کاظم (علیه السّلام)، حدیث مفصّلی در این خصوص مروی است؛ ولی گویا در رجال استرآبادی دیدم که این واقعه را؛ یعنی سعایت از [حضرت] کاظم (علیه السّلام) را به علیّ بن اسماعیل نسبت می‌دهد، به جای محمّد بن اسماعیل، و هو سهوٌ ظاهرًا؛ در هر صورت رجوع شود به رجال مذکور.»2

    1. ـ جنگ 16، ص 224.
    2. ـ جنگ 6، ص 139.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

357
  •  برگزیده احوالات حضرت امام علی بن موسی الرّضا علیه السّلام

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

358

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

359
  •  علوم و معارف حضرت امام علیّ بن موسی الرّضا علیه السّلام

  •  [الشّیعة و التّشیّع] صفحة 260:

  •  «هو الإمام الثّامن من الأئمّة الأطهار [علیهم السّلام]، وُلِد بالمدینة سنة 153 من الهجرة، و تُوُفِّی سنة 202، و دُفِن بطوس من أرضِ خراسان، و أُمُّه أمُّ ولد و تسمّی خیزران، و کُنیَتُه أبوالحسن، و أشهَرُ ألقابِه الرّضا.

  •  أولادُه: قال المفید و الطّبرسیّ و ابن شهر آشوب: لم یَترُک من الولد إلّا محمّدٌ الجواد علیه السّلام.»

  •  صفحة 260: «و کان المأمونُ مولعًا بالسِّماع إلی العلماء، و جدالهِم و نِقاشِهم، فکان یَجمَع له العلماءَ و الفقهاءَ و المتکلّمین من جمیع الأدیان، فیسألونه، و یجیب الواحدَ تِلوَ الآخر، حتّی لم یَبقَ أحدٌ منهم إلّا اعترف له بالفَضل، و أقرّ علی نفسه بالقُصور، و قد جاء فی أکثَرَ من کتابٍ أنّ بعضَ العلماء، و هو محمّدُ بن عیسی الیقطینی، جمع مِن مسائل الإمام الرّضا علیه السّلام و أجوبتِها 18 ألف مسألةٍ، و فُقِد هذا الکتابُ مع أُلوف الکتبِ الّتی خَسَرَتها المکتبةُ الإسلامیّة و العربیّة.»

  •  صفحة 261: «و سُئِل عن معنی إرادةِ الله فقال: ”هو فعلُه لا غیرُ؛ ذلک، أن یقول للشیء: کُن فیکون؛ بلا لفظٍ و لا نُطقٍ بلسان، و لا هِمَّةٍ و لا تفکّرٍ، و لا کیف

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

360
  • کذلک و لا کمٍّ.“

  •  و منها: أنه سأل سائلٌ عن معنی قولِ الإمام الصّادق علیه السّلام: ”لا جَبرَ و لا تفویضَ بل أمرٌ بین الأمرین.“

  •  فقال الإمام: ”مَن زعَم أنّ اللهَ یَفعَلُ أفعالَنا، ثمّ یُعذِّبنا علیها، فقد قال بالجَبرِ؛ و مَن زعَم أنّ اللهَ فوَّض أمرَ الخَلقِ و الرِّزقِ إلی حُجَجِه (أی: الأئمّةِ) فقد قال بالتّفویض؛ و القائلُ بالجبر کافِرٌ، و القائلُ بالتّفویض مُشرکٌ. أمّا معنی الأمر بین الأمرین فهو وجودُ السّبیل إلی إتیانِ ما أمَرَ اللهُ به، و تَرکِ ما نَهَی عنه؛ أی: أنّ اللهَ سُبحانَه أقدَرَه علی فعلِ الشَّرّ و تَرکه، کما أقدَرَه علی فعلِ الخَیر و تَرکه، و أمَرَه بهذا و نَهاه عن ذاک“1

  •  [حدیث یزید بن سلیط زیدی راجع به نصّ بر امامت حضرت رضا علیه السّلام]

  •  در عیون أخبار الرّضا، فی باب النّصّ علی إمامته، طبع سنگی، صفحۀ 15 تا صفحۀ 17 آمده است:

  •  «حدّثنا أبی، و محمّد بن الحسن بن أحمد بن الولید، و محمّد بن موسی بن المتوکِّل، و أحمد بن محمّد بن یحیی العطّار، و محمّد بن علی ماجِیلَوَیه؛ قالوا:

  •  حدّثنا محمّد بن یحیی العطّار، عن محمّد بن أحمد بن یحیی بن عمران الأشعریّ، عن عبدالله بن محمّد الشّامیّ، عن الحسن موسی الخشّاب، عن علی بن أسباط، عن الحسین مولی أبی‌عبدالله، عن أبی‌الحَکَم، عن عبدالله بن إبراهیم الجعفریّ، عن یزید بن سَلیط الزَّیدیّ، قال: لقینا أباعبدالله علیه السّلام فی طریقِ مکّةَ و نحن جماعةٌ.

    1. ـ جنگ 23، ص 66.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

361
  •  فقلتُ له: بأبی أنت و أُمّی! أنتم الأئمّةُ المُطهَّرون و المَوتُ لا یَعرَی1 منه أحدٌ؛ فأحدِثْ إلیَّ شیئًا أُلقِیه إلی مَن یَخلُفُنی.2

  •  فقال لی: ”نَعَم، هؤلاء وُلدِی و هذا سَیِّدُهم (و أشارَ إلی ابنِه موسی علیه السّلام) و فیه الحِلمُ و عِلمُ الحُکم3 و الفَهمُ و السَّخاءُ و المَعرِفةُ بما4 یحتاج النّاسُ إلیه فیما اختلفوا فیه مِن أمرِ دِینِهم، و فیه حُسنُ الخُلق و حُسنُ الجِوار5 و هو بابٌ مِن أبوابِ اللهِ عزَّوجلَّ؛ فیه أُخری [هی] خیرٌ مِن هذا کُلِّه.“

  •  فقال له أبی: و ما هی بأبی أنت و أُمّی؟

  •  قال: ”یُخرِج اللهُ عزّوجلّ منه غَوثَ هذه الأُمَّةِ و غِیاثَها و عَلَمَها و نورَها و فَهمَها و حُکمَها.

  •  [و] خیرُ مولودٍ و خیرُ ناشِئٍ یَحقِنُ اللهُ به الدِّماءَ و یُصلِحُ به ذاتَ البَینِ و یَلُمُّ به الشَّعَثَ،6 و یَشعَبُ7 به الصَّدْعَ، و یَکسو به العارِیَ، و یُشبِعُ به الجائِعَ، و یُؤمِنُ به الخائِفَ، و یُنزِلُ به القَطْرَ، و یأتَمِرُ8 به العِبادُ، خیرُ کَهْلٍ و خیرُ ناشِئٍ؛ یُبَشِّرُ به عَشیرَتَه

    1. ـ خ ل: لا یبرﺉ.
    2. ـ خ ل: خَلَفی.
    3. ـ خ ل: و فیه العلم و الحکم. (محقّق)
    4. ـ خ ل: ممّا.
    5. ـ خ ل: الجواد.
    6. ـ الشَّعَث: الأمر؛ و لمّ الله به شَعَثَهم: جمع به أمرَهم. (مرحوم علاّمه طهرانی قدّس سرّه)
    7. ـ شَعَبَ ـَ شَعبًا الشیءَ: جمعه؛ و الشَعْبُ: الجمعُ. و الصّدعُ: التفرّقُ؛ و معنای یَشعَب به الصَّدعَ این می‌شود که: به واسطۀ او تفرقه را تبدیل به جمعیّت می‌کند. (مرحوم علاّمه طهرانی قدّس سرّه)
    8. ـ یَأتمر به العباد: أی: تشاور العباد به. (مرحوم علاّمه طهرانی قدّس سرّه)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

362
  • قبلَ أوانِ حُلُمِه،1 قَولُه حُکمٌ، و صَمتُه عِلمٌ؛ یُبیِّنُ للنّاس ما یختلفون فیه.“

  •  قال: فقال أبی: بأبی أنت و أُمّی! فیکون له وَلَدٌ بعدَه؟

  •  فقال: ”نعم“، ثمّ قَطَعَ الکلامَ.

  •  قال یزیدُ: ثمّ لقیتُ أباالحسن، یعنی موسی بن جعفر علیهما السّلام بَعدُ؛ فقلتُ: بأبی أنت و أُمّی! إنّی أُرید أن تُخبِرَنی بمثل ما أخبَرَنی به أبوک.

  •  قال: فقال: ”کان أبی علیه السّلام فی زَمَنٍ2 لیس هذا مِثلَه.“

  •  قال یزیدُ: فقلتُ: مَن یَرضَی مِنک بهذا فعَلیه لَعنَةُ اللهِ!

  •  قال: فضَحِکَ، ثمّ قال: ”أُخبِرُک یا أباعُمارَة: إنّی خَرَجتُ مِن مَنزِلی فأوصَیتُ فی الظّاهرِ إلی بَنِیَّ فأشرَکتُهم مع ابْنِی عَلیٍّ و أفرَدتُه بوصیّتی فی الباطنِ، و لقد رأیتُ رسولَ الله فی المَنامِ و أمیرُ‌المؤمنین علیه السّلام مَعَه، و مَعَه خاتَمٌ و سَیفٌ و عَصًا و

    1. ـ در نسخه کافی، [ج 1، ص 314] در اینجا وارد است که:
      «فقال له أبی: بأبی أنت و أُمّی! و هل وُلِدَ؟ قال: ”نعم!“ و مرَّت به سِنون.»
      و در شرح این عبارت مرحوم مجلسی در مرآة العقول، طبع حروفی، ج 3، ص350 اشکال کرده است که: «ولادت حضرت رضا علیه السّلام در سنۀ وفات حضرت صادق [علیه السّلام] است (ولادت 11 ذوالقعدة 148، و وفات حضرت صادق، 25 شوال 148) و بنابراین یا باید گفت: ”فقال له“ لفظ ”أبی“ ندارد؛ چنانچه در بعضی از نسخ این‌طور است و در این صورت سائل سلیط نبوده است، بلکه سائل یزید [بوده است]؛ و یا مَن روی عن یزید بوده و مسئول نیز حضرت أبا ‌ابراهیم بوده‌اند، نه حضرت صادق علیه السّلام؛ و امّا در نسخه‌هایی که در آن لفظ ”أبی“ دارد این توجیه صحیح نیست، و باید بگوییم که سائل سلیط بوده و مسئول حضرت أبا ابراهیم، لیکن بعد از گذشتن چند سال از این ملاقات؛ و امّا در روایت وارده در عیون بدین لفظ آمده است که: ”فقال أبی: بأبی أنت و أُمّی! فیکون له وَلَدٌ بعده؟ قال: نَعَم. ثمّ قطَع الکلامَ.“ بنابراین، عبارت احتیاج به تکلّف توجیه ندارد.» (مرحوم علاّمه طهرانی قدّس سرّه)
    2. ـ خ ل: زمان.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

363
  • کتابٌ و عِمامَةٌ. فقلتُ له: ما هذا؟

  • فقالأمّا العِمامَةُ فسُلطان اللهِ تعالی، و أمّا السَّیفُ فعِزَّةُ اللهِ، و أمّا الکتابُ فنورُ اللهِ، و أمّا العَصا فَقُوَّةُ اللهِ، و أمّا الخاتَمُ فجامِعُ هذه الأُمورِ.

  •  ثمّ قال رسولُ الله صلّی الله علیه و آله و سلّم: و الأمرُ یَخرُجُ إلی عَلیٍّ ابنِک.“

  •  قال: ثمّ قال: ”یا یزیدُ! إنّها وَدیعةٌ عندک، فلا تُخبِرْها إلّا عاقلًا أو عبدًا امتحَنَ اللهُ قَلبَه للإیمان أو صادِقًا! و لا تَکفُرْ نِعَمَ اللهِ تعالی! و إن سُئِلتَ عن الشَّهادة فأدِّها، فإنّ اللهَ تعالی یقول: ﴿إِنَّ ٱللَهَ يَأۡمُرُكُمۡ أَن تُؤَدُّواْ ٱلۡأَمَٰنَٰتِ إِلَىٰٓ أَهۡلِهَا﴾،1 و قال اللهُ عزّوجلّ: ﴿وَمَنۡ أَظۡلَمُ مِمَّن كَتَمَ شَهَٰدَةً عِندَهُۥ مِنَ ٱللَهِ﴾.2

  •  فقلتُ: ما کنت لِأفعَلَ هذا أبدًا.

  •  قال: ثمَّ قال أبوالحسن علیه السّلام: ”ثمَّ وَصَفَه لی رسولُ اللهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم، فقال: عَلیٌّ ابنُک الّذی یَنظُرُ بنورِ اللهِ، و یَسمَعُ بتَفهیمِه،3 یَنطِقُ بحِکمَتهِ، یُصِیبُ و لا یُخطِئُ، و یَعلَمُ و لا یَجهَلُ، و قد مُلِئَ حُکمًا4 و عِلمًا، و ما أقَلَّ مُقامَک معه، إنَّما هو شیءٌ کأن لم یکن؛ فإذا رَجَعتَ مِن سَفَرِک فأصلِحْ أمرَک و افْرُغْ ممّا أرَدتَ! فإنَّک مُنتقِلٌ عنه و مُجاوِرٌ غیرَه؛ فاجْمَعْ وُلدَک و أشهِدِ اللهَ علیهم جمیعًا! و کَفی بالله شهیدًا.“

  •  ثمّ قال: ”یا یزیدُ! إنّی أُوخَذُ فی هذه السَّنَةِ، و علیٌّ ابنِی سَمِیُّ علیِّ بن أبی‌طالب علیه السّلام و سَمِیُّ علیِّ بن الحسین علیه السّلام، أُعطِیَ فَهمَ الأوَّلِ و عِلمَه و نَصرَه5

    1. ـ سوره النّساء (4) صدر آیه 58.
    2. ـ سوره البقرة (2) قسمتی از آیه 140.
    3. ـ خ ل: بتفهّمه.
    4. ـ خ ل: حلمًا.
    5. ـ خ ل: بَصَرَه.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

364
  • و رِدائَه. و لیس له أن یتکلَّمَ إلّاَ بَعدَ هارون بأربَعِ سِنین، فإذا مَضَتْ أربَعُ سِنین، فاسْئَلْه عمّا شِئتَ، یُجیبُک إن شاء الله تعالی.“»1

    1. ـ عیون أخبار الرّضا علیه السّلام، ج 1، ص 23. روح مجرد، ص 238 تا 241:
      «روایت کرد براى من پدرم، و محمّد بن حسن بن أحمد بن ولید، و محمّد بن موسى بن متوکّل، و أحمد بن محمّد بن یحیى عطّار، و محمّد بن علىّ ماجیلَوَیه؛ همگى گفتند:
      روایت کرد براى ما محمّد بن یحیى عطّار از محمّد بن أحمد بن یحیى بن عمران أشعرىّ از عبدالله بن محمّد شامىّ از حسن بن موسى خشّاب از علىّ بن أسباط از حسین مولى أبى‌عبدالله از أبوحَکم از عبدالله بن ابراهیم جعفرىّ از یزید بن سَلیط زَیدىّ که گفت:
      ما با حضرت أبوعبدالله امام جعفر صادق علیه السّلام، در حالی‌که ما گروهى بودیم، در راه مکّه ملاقات نمودیم.
      من به آن حضرت عرض کردم: پدرم و مادرم قربانت گردد! شما امامانى هستید که مطهَّر و پاکیزه شده‌اید؛ و أحدى از خلائق را مفرّى از مرگ نیست؛ بنابراین شما براى من مطلبى را درباره خلافت و امامت بعدى بیان کنید تا من آن را به آنان که پشت سر دارم برسانم.
      حضرت فرمود: ”آرى؛ اینان پسران من مى‌باشند، و این است سیّد و سالار آنها (و اشاره کرد به پسرش، موسى علیه السّلام) و در اوست حلم و شکیبایى، و علم حُکم، و فهم و سخاوت، و معرفت به آنچه که مردم بدان نیازمند می‌باشند در آنچه از امر دینشان که در آن اختلاف مى‌نمایند. و در اوست حُسن خلق و حُسن رعایت و حفاظت حقّ جار و همسایه و همنشین. و اوست‌ درى از درهاى خداوند عزّوجلّ. و در اوست چیز دیگرى که از همۀ اینها پسندیده‌تر و محبوب‌تر است.“
      پدر من به حضرت گفت: آن چیز کدام است فدایت شود پدرم و مادرم؟!
      فرمود: ”خداوند عزّوجلّ بیرون مى‌آورد از او غَوث این امّت را و غیاثش را، و علمش را و نورش را و فهمش را و حکمش را.
      بهترین مولودى است که به دنیا قدم می‌گذارد، و بهترین جوانى است که لباس زیبندۀ رشد و درایت را در بر کرده است. خداوند به واسطۀ او خون‌ها را حفظ مى‌نماید. و در میان افرادِ با هم دشمن، صلح و صفا برقرار مى‌سازد. و به واسطۀ او امور را مجتمع می‌کند، و پراکندگی‌ها و تفرقه‌ها را مبدّل به جمعیّت و اتّفاق مى‌نماید. و برهنگان را مى‌پوشاند و گرسنگان را سیر می‌کند، و دهشت زدگان و خائفان را امان مى‌بخشد، و باران رحمت از آسمان فرو مى‌بارد، و بندگان خدا به مشورت گرد مى‌آیند.
      او بهترین مردِ مُسنّ، و بهترین جوان آراسته است که خداوند پیش از زمان بلوغش عشیره و [ادامه در صفحه بعد]

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

365
  • ...1

    1. [ادامه تعلیقه صفحه قبل] طائفه‌اش را به او بشارت می‌دهد.
      گفتارش راست و درست و قاطع، و سکوتش ناشى از فهم و درایت است. براى مردم روشن مى‌سازد آنچه را که آنان در آن اختلاف دارند.“
      یزید گفت: پدرم گفت: پدرم و مادرم به فدایت! آیا وى نیز پسرى پس از خود خواهد داشت؟!
      فرمود: ”آرى“؛ و پس از آن گفتار را قطع نمود.
      یزید می‌گوید: سپس من حضرت أبا‌الحسن موسى بن جعفر علیهما السّلام را بعد از این واقعه دیدار کردم و گفتم: پدرم و مادرم فدایت گردد! من می‌خواهم به من خبر دهى به مانند همان چیزهایى را که پدرت به من خبر داد!
      فرمود: ”پدرم علیه السّلام در زمانى بود که شدّت و تقیّه مثل این زمان نبود.“
      یزید گفت: کسی که از تو چنین جوابى را بپسندد و قانع شود، بر او لعنت خدا باد!
      حضرت خندیدند و سپس گفتند: ”اى أبوعِمارة، من به تو خبر می‌دهم: از منزلم که بیرون آمدم، در ظاهر همه پسران خود و از جمله آنان علىّ را وصىّ خود قرار دادم؛ امّا در باطن فقط على را وصىّ نمودم. من رسول خدا را در خواب دیدم که أمیرالمؤمنین علیهما السّلام هم با او بود؛ و با وى انگشترى بود، و شمشیرى و عصایى و کتابى و عِمامه‌اى. من گفتم: اینها چیست؟
      رسول اکرم فرمود: امّا عِمامه عبارت است از قدرت و سلطنت خداوند تعالى؛ و امّا شمشیر عبارت است از عزّت خدا؛ و امّا کتاب عبارت است از نور خدا؛ و امّا عصا عبارت است از قوّت خدا؛ و امّا انگشترى عبارت است از جامع این امور.
      سپس رسول خدا صلّى الله علیه و آله و سلّم فرمود: امر ولایت و امامت به سوى پسرت على خارج مى‌شود.“
      یزید گفت که حضرت فرمود: ”اى یزید، این مطالب امانت است در نزد تو. کسى را از آن خبردار مکن مگر مرد عاقلى، یا بنده‌اى را که خداوند دل وى را در بوته ایمان آزمایش نموده است، یا مرد راست و درستى را؛ و بر نعمت‌هاى خداوند متعال کفران مورز؛ و اگر از تو خواستند که به این مطالب شهادت دهى، تو اداى شهادت کن! چرا که خداوند می‌فرماید: ﴿حقّاً خداوند شما را امر می‌کند که امانت‌ها را به سوى صاحبانش برگردانید﴾؛ و نیز خدا می‌فرماید: ﴿کدام کس ستمکارتر است به خدا از آن که شهادتى را که نزد اوست کتمان نماید؟﴾“
      من گفتم: من أبداً افشاى سرّ نمى‌کنم، و کتمان شهادت نمى‌نمایم.
      یزید گفت: پس از آن حضرت أبو‌الحسن موسى علیه السّلام گفت: ”در این‌حال رسول خدا صلّى الله علیه و آله و سلّم او را براى من توصیف کرد و فرمود: على پسر توست که به نور خدا نظر می‌کند و با تفهیم خدا مى‌شنود و به حکمت خدا سخن می‌گوید، درست و راست کار می‌کند و خطا نمى‌نماید، و در امور می‌داند، و در امرى به واسطۀ جهالت درنمى‌ماند. او سرشار از حکمت و فصل قضاء و استوارى در حکم، و لبریز از علم و دانش و درایت شده است. امّا چقدر درنگ و توقّف تو در این دنیا با او بعد از این کم است! این توقّف به قدرى کوتاه است که قابل احصاء نیست. پس چون از سفرت بازگشتى به اصلاح امورت بپرداز و از هرچه می‌خواهى خود را فارغ ساز؛ زیرا که تو از این دنیا در آستانۀ کوچ هستى و همنشین با غیر آن. پسرانت را گرد آور و خداوند را در این وصیّت‌ها بر آنان گواه بگیر؛ و خداوند در گواهى و شهادت بس است.“
      پس فرمود: ”اى یزید، مرا در این سال می‌گیرند؛ و على پسرم هم‌نام علىّ بن أبى‌طالب علیه السّلام است و همنام علىّ بن الحسین علیهما السّلام، که به او فهم و علم و نصرت و رداى عظمت أمیرالمؤمنین داده شده است؛ و وى حقّ تکلّم و اظهار ندارد مگر آنکه چهار سال از مرگ هارون بگذرد. چون چهار سال سپرى شد، از او هرچه می‌خواهى بپرس که إن شاء الله تعالى پاسخت را خواهد داد.“»

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

366
  •  این روایت شریفه را با مختصر اختلافی در لفظ و با تتمّه‌ای، مرحوم کلینی در اصول کافی، جلد 1، کتاب الحجّة، باب الإشارة و النّص علی أبی‌الحسن الرّضا علیه السّلام، صفحۀ 211، با یک سند دیگر از أبوالحکم ارمَنیّ و أبوالحکم ارمنیّ با دو سند دیگر از یزید بن سَلیط روایت کرده است، و شایان مراجعه است.1

  •  و در اثبات الهداة، جلد 6، صفحه 6 و 7، فی الباب الرابع و العشرون، فی النّصوص علی إمامة أبی‌الحسن الرّضا علیه السّلام به دو روایت جدا، از حضرت صادق و از حضرت موسی بن جعفر علیهما السّلام تقطیع نموده و در تحت عنوان دو عدد 11 و 12 اختصار آن را ذکر کرده است.

  •  [ترجمه یزید بن سلیط راوی روایت تصریح بر امامت امام رضا علیه السّلام]

  •  در رجال اردبیلی، جلد 2، صفحۀ 343 گفته است که:

  • «یزید بن سَلیط الزّیدیّ من أصحاب الکاظم علیه السّلام، حدیثُه طویلٌ. عدّه

    1. ـ الکافی، ج 1، ص 313.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

367
  • المفیدُ فی إرشاده مِن خاصّة أبی‌الحسن موسی علیه السّلام و ثِقاته و مِن أهل الورع و العلم و الفقهِ من شیعته.»

  •  و در رسالۀ توضیح الإشتباه و الإشکال، تألیف شیخ محمّد علی سارَوی، در صفحۀ 303، تحت عدد 1485 فرموده است:

  • «یزید بن سَلِیط ـ بفتح السّین ـ الزّیدیّ مِن أصحاب الکاظم علیه السّلام.»

  • و در تنقیح المقال، جلد 3، صفحۀ 326 فرماید:

  •  «شیخ در رجالش و کشیّ، او را از اصحاب حضرت کاظم علیه السّلام شمرده‌اند؛ و شیخ گوید: از خواصّ اصحاب حضرت کاظم علیه السّلام و از ثقات آن حضرت و از اهل علم و ورع و فقه و روات از شیعیان آن حضرت بوده است، و نصّ راجع به امامت حضرت رضا علیه السّلام روایت نموده است.

  •  و از همین جا جمعی از اساطین، که از جمله ایشان مولی صالح مازندرانی است، تصریح کرده‌اند که: زیدیّ بودن او به اعتبار نَسَب است، نه به اعتبار مذهب.

  •  و علاّمه حلّی گمان کرده است که به اعتبار مذهب بوده است، و این گمان و توهُّم از علاّمه از غرائِب است؛ و گویا علاّمه آن حدیث طویل را که راجع به امامت حضرت رضا علیه السّلام روایت کرده است، ملاحظه ننموده تا بر او روشن گردد که تصریحاتی در آن روایت است که دلالت دارد بر آنکه زیدیّ المذهب نبوده است.»

  •  و سپس گوید:

  •  «در کافی دو حدیث طویل از او روایت شده، که هر دو دلالت بر جلالت و امانت و عدالت او دارد، و در آنها حضرت سرّ خود را که در نزد غیر عادل امین نمی‌گذارد، در نزد او گذارده است.»

  •  و سپس مقداری از آن دو روایت را، که یکی از آنها همین روایتی بود که ما در اینجا نقل کردیم، نقل می‌فرماید.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

368
  •  [در معنی غوث و غیاث و...]

  •  أقول: در هیچ‌یک از روایات صفت «غَوْث» و «غِیاث» و «یَلُمُّ به الشَّعَثَ و یَشعَبُ به الصَدْعَ» و «یُؤمِن به الخائِفَ» لقب هیچ‌یک از ائمّه علیهم السّلام، غیر از حضرت بقیة الله عجّل الله فرجه قرار نگرفته است؛ و فقط در این روایت حضرت رضا علیه السّلام را بدین صفات متّصف و بدین القاب ملقّب نموده‌اند.

  • غَوث در لغت به معنای کمک و معونه است، و غِیاث که اصل آن غِواث است، به معنای آن چیزی است که با او رفع حاجت مضطرّ را می‌نمایند؛ مانند غذا و طعام و سرمایۀ کسب و نحو ذلک.

  •  الغَوْث و الغُواث و الغَواث: المعونة.

  •  الغَوْث أیضًا، و الغِیاث و الغَوِیث: ما أغَثتَ به المُضطَرَّ مِن طعامٍ أو نَجدَةٍ.

  •  در لسان العرب گوید:

  •  «و غَوَّث الرَّجلُ، و استَغاثَ: صاحَ واغَوثاه! و الإسم: الغَوْث و الغُواث و الغَواث. و استَغاثَنی فلانٌ فأغَثتُه، و الإسم: الغِیاثُ، صارتِ الواوُ یائًا، لکسرةِ ما قبلها.»

  •  باید دانست که در القاب حضرت حجّت هم غِیاث نیامده است، بلکه فقط غَوْث ذکر شده است، و غَوْث الفقراء نیز آمده است.

  •  در نجم الثّاقب، صفحۀ 30 گوید:

  •  «وجه ملقّب شدن آن حضرت به غوث در باب نهم خواهد آمد.» و در باب نهم صفحۀ 152 خوابی را از رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم نقل می‌کند که در آن وارد است که به هریک از امامان باید دربارۀ چه چیزی توسّل نمود؛ تا آنکه دربارۀ حضرت حجّت می‌فرماید که: ”برای فریادرسی از گرفتاری‌ها باید متوسّل شد.“ و باید گفت: ”یا صاحِبَ الزَّمان! أغِثْنی یا صاحبَ الزَّمان! أدرِکْنی“ و یا بگوید: ”یا مولایَ! یا صاحِبَ الزَّمان! أنا مستغیثٌ بک.“

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

369
  •  و نیز گوید:

  •  «جهت ملقّب شدن آن حضرت به غوث الفقراء، در روایتی که در لقب بیست و هشتم ذکر شد، گذشت.»

  •  و در صفحۀ 23 گوید:

  •  «بیست و هشتم: بقیّة الأنبیاء. و این با چند لقب دیگر مذکور است، در خبری که حافظ برسی در مشارق الأنوار روایت کرده، از حکیمه خاتون به نحوی که عالم جلیل سیّد حسین مفتی کرکی، سبط محقّق ثانی در کتاب دفع المنادات از او نقل کرده که او گفت:

  •  مولد قائم علیه السّلام شب نیمه شعبان بود، تا آنکه می‌گوید: پس آن جناب را آوردم به نزد برادرم حسن بن علی علیهما السّلام، پس مسح فرمود به دست شریف بر روی پر نور او که نور الأنوار بود و فرمود: ”سخن گو! ای حجّة الله و بقیۀ أنبیاء و نور أصفیاء و غَوْث فقراء و خاتم أوصیاء و نور أتقیاء و صاحب کرة بیضاء!“»1

  •  راجع به غربت حضرت امام رضا علیه السّلام

  •  به نظر حقیر جهاتی چند، شاید در عنوان این صفت در آن حضرت تأثیر داشته باشد:

  •  گذشته از آنکه نفس عنوان ولایت فی حدّ نفسها از دسترسی بشر دور و به مقام قرب و حرم خاصّ خدا نزدیک، و لازمۀ این حقیقت، عدم انس و آشنایی قاطبۀ مردم با آثار و خواصّ ولایت و صفات ولیّ الله است؛ و لذا شخص متّصف به ولایت، پیوسته در خود منغمر و در عالم عزّ خود مستغرق و در غیبت است ـ چه ظاهراً ظاهر باشد و چه نباشد ـ و معلوم است که عامّه را که افکار آنان از مشتهیات نفسانیّه و لذائذ خسیسۀ طبعیّه تجاوز نمی‌کند، چه اندازه از آن عالم جان و حقیقت

    1. ـ جنگ 7، ص 379.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

370
  • جان و لطافت انوار ملکوتیۀ قدسیّه دور بوده، و عدم تسانخ عالم کثرت و آثار آن از پابند بودن به آداب و رسوم اجتماعیّه و مرسومات زائده و مصلحت اندیشی‌های بی‌فائده و اعتباریّات توخالی و بی‌‌محتوا با عالم وحدت و آثار آن، از گسستن زنجیرهای اسارت هَویٰ و هَوس و عبور از مراحل لذائذ طبیعیّه و منازل اعتباریّه، به مقام ولایت عنوان عزّت، و بالملازمه‌ از طرف مردم عنوان غربت داده است؛ و لذا انبیاء و اولیاء پیوسته این عالم از غربت را گذرانیده‌اند.

  • ***1. مُحِبُّ الله فی الدُّنیا یتیمٌ1تَطاوَلَ سُقمُه فدَواهُ داهُ
  • ***2. سَقاه عَن محبَّتِه بِکَأسٍو أدَواه المُهَیمِنُ إذ سَقاهُ
  • ***3. فهامَ بحُبِّه و سَما إلیهفلیس یرید مَحبوبًا سِواهُ
  • ***4. کذاک مَنِ ادَّعَی شَوقًا إلیهیَهیمُ بحُبِّه حَتَّی یَراهُ2و3
  •  * * *

    1. ـ خ ل: سقیمٌ.
    2. ـ این اشعار دربارۀ کنیزکی عاشق خدا گفته شده و در نفحات الأنس جامی، در ص 625 به بعد آورده است، در ضمن داستانی بسیار عجیب؛ فراجع.
    3. ـ روح مجرّد، ص 210:
      «1. دوستدار خدا در دنیا حکم مریضى را دارد که مرضش به طول انجامیده است، و دارو و درمان او همان دردى است که بر او عارض شده است. (که‌ آن قدر باید این درد به طول انجامد تا نفْس او را پاک، و عشق جانسوزِ او هستى او را محترق گرداند.)
      2. محبوب ازلىِ مهیمن و مراقب بر امور، به وى از محبّت خودش یک کاسه شراب عشق خود را چشانید. و بنابراین، خداوند مهیمن با همین چشانیدن شراب ازلى او را سیراب نمود.
      3. بنابراین، این سالک راهِ او گیج و سرگشتۀ محبّت او شد و به سوى او حرکت نمود، و در عالم هیچ محبوبى را غیر او نخواست.
      4. آرى همین‌طور است حال کسی که ادّعاى شوق و عشق او را بنماید، که به محبّت او سرگشته و دچار می‌گردد تا زمانی‌که او را دیدار کند.»

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

371
  • ***من که ملول گشتمی از نفس فرشتگانقال و مقال عالمی می‌کشم از برای تو
  •  * * *

  • ولَکنْ***1. مَـعشَرَ النّاسِ ماجَنَیتُ1أنا سَکرانَةٌ و قَلبی صامحِ
  • ***2. أغْلَلتم یدَیَّ و لَم آتِ ذَنبًاغَیرَ جَهْری2 فی حُبِّه و افتِضاحیِ
  • ***3. أناَ مَفتونةٌ‌ بِحُبِّ حَبیبٍلَستُ أبغِی مِن بابِه مِنْ تَراحِ3
  • ***4. فصَلاحی الّذی زَعَمتم فَسادیو فَسادی الَّذی زَعَمتم صَلاحیِ
  • ***5. ما علَی مَن أحَبَّ مَولَی المَوالیوَ ارْتضاهُ لِنَفسِه مِن جُناحِ4
  •  انبیاء ‌و اولیاء‌ چون از کأس وصال نوشیده‌اند زبان حالشان پیوسته به این ابیات مترنّم است:

    1. ـ خ ل: جُنِنت.
    2. ـ خ ل: جُهدِی.
    3. ـ خ ل: بَراح.
    4. ـ نفحات الأنس جامی، ص 623. روح مجرّد، ص 217:
      «1. اى گروه آدمیان! من مجنون و دیوانه نشده‌ام؛ ولیکن من مست محبّت اویم در حالی‌که دلم هشیار است.
      2. آیا شما دو دست مرا در غُلّ نموده‌اید بدون آنکه جرم و گناهى مرتکب شده باشم غیر از آنکه من در محبّت و عشق سوزان وى آشکارا شده‌ام و مشهور و شهره گشته‌ام، و بواطن و اسرار مخفیّه محبّتم را ظاهر ساخته‌ام؟!
      3. من مفتون و گرفتار محبّت دوستى و محبوبى شده‌ام که ابداً توانِ آن را ندارم تا از دَرش به جاى دیگر تحوّل پیدا نمایم.
      4. بنابراین آنچه را که شما براى من مصلحت مى‌پندارید فساد من است، و آنچه را که براى من مفسده به شمار مى‌آورید صلاح حال من است.
      5. گناه و معصیتى ننموده است آنکه خداى مولى الموالى را دوست داشته باشد، و وى را براى محبّت و همنشینى خود اتّخاذ نموده باشد.‌»

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

372
  • ***1. ألبَستَنی ثَوبَ وَصلٍ طابَ مَلبَسُهفأنت مَولَی الوَرَی حَقًّا و مَولائی
  • ***2. کانت لِقَلبِی أهواءٌ مُفَرَّقَةٌفاستَجمَعَت مُذ رَأتکَ العَینُ أهْوائی
  • ***3. مَـن غَصَّ داوَی بِشُربِ الماءِ غُصَّتَهفکیف یَصنَع مَن قَد غَصَّ بِالماءِ
  • ***4. قَلبی حَزینٌ عَلَی ما فاتَ مِن زَلَلیفالنَّفسُ فی جَسَدی مِن أعظَمِ الدّاءِ
  • ***5. و الشَّوقُ فی خاطِری و الحَرُّ فی کَبِدیو الحُبُّ مِنّی مَصونٌ فی سُوَیدائی
  • ***6. تَرَکتُ لِلنّاسِ دُنیاهم و دِینَهمشُغلًا بِذِکرِک یا دِینی و دُنیائی
  • ***7. فصارَ یَحسُدُنی مَن کنتُ أحسُدُهو صِرتُ مَولَی الوَرَی إذ صِرتَ مَولائی1
    1. ـ روح مجرّد، ص 218:
      «در ریحانة الادب، ج 2، ص 62، بیت دوّم و ششم و هفتم از این ابیات را از منصور حلاّج آورده است؛ و تمام آن را در مکاتیب گرامى اصفهانى ضمن نقل داستان مفصّل کنیزک عاشق خدا به نام تحفه و ملاقات سرىّ سقطى با او در بیمارستان، به طرز جالب و انشاء دلنشین آورده است.
      علاّمه حاج شیخ آقا بزرگ طهرانى در کتاب الذّریعة، ج 22، ص 140، به شماره 6420 مکاتیب گرامى اصفهانى را ذکر کرده‌اند؛ و در ج 9، ص 929 به شماره 6117 دیوان او را ذکر نموده‌اند و اضافه کرده‌اند که: اسم او أبوالقاسم‌خان بوده است و به دهلى مسافرت کرد و در آنجا وفات یافت؛ او در لسان عامّه معروف به ”آقا بابا“ مى‌باشد.» [ترجمه]:
      «1. تو خلعت وصال را بر من پوشانیدى که پوشش آن پاک است؛ فلهذا تو حقّاً و حقیقةً سیّد و سالار همۀ عالمیان هستى، و سیّد و سالار من مى‌باشى.
      2. در دل من اندیشه‌ها و افکار متشتّت و گوناگون بود؛ امّا وقتى که چشمم به رویت افتاد، تمام آن آراء و افکار در تو خلاصه و جمع شد.
      3. آن کس که لقمه در گلویش گیر کند، با نوشیدن آب خود را علاج مى‌نماید؛ امّا آن کس که آب گلوگیرش شده است، خود را با چه چیز معالجه نماید؟!
      4. دلم از تقصیر لغزش‌ها و خطاهایى که انجام داده‌ام غصّه‌دار است، و نفس و جان من در این جسم و بدن من از بزرگ‌ترین دردهاست.
      5. اشتیاق به تو در خاطر من است، و آتش عشق تو در جگر من است، و محبّت بی‌شائبۀ تو در نهان‌خانۀ ضمیر و دل من، دست‌نخورده و محفوظ است. 
      6. من دنیاى مردم و دین مردم را به خودشان واگذار نمودم، و پیوسته به یاد تو مشغولم، اى دین من! و اى دنیاى من!
      7. بنابراین آن کسانی که من بر آنها حسد می‌بردم، اینک آنها بر من حسد می‌برند؛ و از هنگامی که تو آقا و سیّد من شدى، من آقا و سیّد عالمیان شدم.»

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

373
  •  مشکلاتی که برای سالکین راه توحید پیش می‌آید اغلب به واسطۀ عدم انس و آشنایی مردم با این مراحل، و بالنتیجه ایجاد زحمت و سدّ طریق، تا آنکه سالک را خواه و ناخواه به انعزال و دوری از جماعت می‌کشاند.

  • ***من از دیار حبیبم نه از بلاد غریبمُهَیمنا به رفیقان خود رسان بازم1
  • * * *

  • می‌آید***اگر زخون دلم بوی مشک2عجب مدار که همدرد نافۀ خُتنم3
  •  و امّا آن جهات خصوصی که در حضرت ثامن الحجج علیه السّلام موجب غربت شده است، چند چیز است:

  •  اوّل: ابتلای آن حضرت به سیاست شیطانیۀ مأمون الرّشید؛ چون با نقشه‌ای عجیب آن حضرت را تحت الحفظ از مقرّ و وطن مألوف خود، جوار قبر جدّش رسول اکرم [صلّی الله علیه و آله و سلّم] حرکت داد، و زیر نظر خود تمام حالات و گزارشات را ملحوظ، و در ولایتِ مَرو در حقیقت زندانی و تبعید و نفی وطن و حبس نظر نمود؛ و در ظاهر آن حضرت را به خلعت حکم و ولایت مخلّع، و در باطن آن حضرت را از همۀ شئون جدا و عزل نموده، اجازۀ فتوا و خواندن نماز جمعه و عید نمی‌دهد.

  •  و با نکات دقیق و انظار خفیّۀ خود، و با نقشه‌های محتالانه و زیرکانه، هر لحظه زهر جانکاه به کام آن حضرت می‌‌ریزد، در حالی‌که مردم می‌‌پندارند او کمال فدویّت و اخلاص [را] در بوتۀ صدق و صفا گذارده و تقدیم آن حضرت می‌‌کند، و

    1. ـ دیوان حافظ، طبع پژمان غزل 334.
    2. ـ خ ل: شوق
    3. ـ دیوان حافظ، طبع پژمان، غزل 332.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

374
  • آن حضرت را مطلق‌الجناح و مبسوط‌الید در جمیع امور و در رتق و فتق امور لشکری و کشوری قرار داده است.

  •  و در ظاهر کنیزکی زیبا از نصاری را به خدمت می‌گمارد، و خدم و هشم و غلمان را در اطراف می‌‌گمارد؛ ولی از آوردن اهل و عیال و فرزند دلبندش حضرت ابو‌جعفر امام محمّد ‌تقی علیه السّلام عملاً منع می‌‌کند، به طوری‌که وحیداً غریباً در حجرۀ در بسته به زهر جفا شهید می‌‌شود.

  •  و خود در تشییع جنازه پیرهن چاک می‌‌زند، و اشکش سرازیر، و مجالس فاتحه و تعزیه دائر، و به طور معروف برای بزرگداشت و تجلیل از آن حضرت عزای عمومی و تعطیل رسمی اعلام می‌کند؛ و مردم بخت برگشتۀ جاهل هم توهّم می‌کنند این کارها بر اساس اخلاص و مودّت است. و لمثل هذا عَمِلَ السّیاسیون. فهو لَعَنَه الله رئیسهم و قائدهم لهذه الطّریقة، و أعلَمُ مِن أبیه هارون الّذی اشتبه فی سیاسة مَدینته‌ بقتل أبیه موسی بن جعفر علیهما السّلام. 

  •  دوّم: عوض آنکه پس از شهادت پدرش موسی ‌بن جعفر علیهما السّلام در زندان سندی بن شاهک (رئیس شرطۀ بغداد)، طرفداران و موالیان و سرسپردگان و وکلای پدرش، یک‌باره اطراف او را بگیرند و امامت او را گردن نهند و او را تجلیل و تکریم نمایند و تمام شیعیان پدرش را به او دعوت کنند و اموال خطیری که به عنوان وکالت از پدر آن حضرت از مردم گرفته‌اند به آن حضرت بسپارند و ارکان ولایت و دعائم امامتش را تقویت و تأیید و تسدید کنند، این بی‌انصاف‌ها تصدیق نکردند، و حاضر نشدند تسلیم شوند و پول‌ها را بسپارند و جاه و اعتباری را که از برکت پدرش کسب کرده بودند به مبدأش و محورش و قطبش برگردانند.

  •  هریک از وکلای مهم برای خود عنوانی و شخصیتی و رفت ‌و آمدی و رتق و فتقی و إفتاء ‌و قضاوتی و روایت احادیث و اخباری و تفسیر آیه و سوره‌ای داشته، و با مصرف پول کلان امام موسی علیه السّلام در اَهواء‌ و آراء ‌شخصیه و طرفدارانشان،

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

375
  • حاضر نشدند سر تسلیم و اطاعت نسبت به امام زمانشان فرود آورند، و همه از حضرت رضا علیه السّلام برگشتند و گفتند که: موسی‌ بن ‌جعفر [علیهما السّلام] نمرده است و زنده است؛ مانند کیسانیّه که قائل به حیات محمّد بن حنفیه شدند، برای آنکه تسلیم امام زنده خود حضرت سجّاد زین‌العابدین [علیه السّلام] نشوند؛ و مانند عمر که در رحلت رسول خدا [صلّی الله علیه و آله و سلّم] فریاد می‌‌زد: محمّد نمرده است، چهل روز دیگر برمی‌گردد و با منافقین جنگ می‌‌کند، برای آنکه أبوبکر که در خارج مدینه در سُنْحْ1 بود، به مدینه برسد و مردم فوراً با أمیر‌المؤمنین [علیه السّلام] بیعت نکنند، و همین که أبوبکر رسید و گفت: رسول خدا [صلّی الله علیه و آله و سلّم] مرده است، عمر گفت: محمّد مرده است.

  •  باری وکلای موسی بن جعفر [علیهما السّلام] بعد از شهادتش گفتند: امامت به همین امام ختم شده است و دیگر امامی نیست؛ و لذا آنها را «واقفیّه» گویند و علناً، جحوداً‌ و استکباراً حجّت خدا علی بن موسی ‌الرّضا [علیهما السّلام] را انکار کردند و او را که والی این ولایت بود، تکذیب نمودند؛ چه غربتی از این بالاتر؟!

  •  و نه تنها خودشان تسلیم نشدند، بلکه شیعیان پدرش حضرت موسی بن جعفر علیهما السّلام را نیز به خود دعوت نموده و از پیروی حضرت ثامن‌الأئمّه منع کردند، و برای خود حزب و دسته‌ای تشکیل داده و بدعت در دین گذارده و جماعت واقفیّه از اسلام فرقۀ خاصّی تشکیل دادند.2

  •  احوال علیّ بن أبی‌حمزه بطائنی

  •  یکی از بزرگان و وکلای حضرت موسی بن جعفر [علیه السّلام] و از دعائم

    1. ـ محلّی است در یک فرسخی مدینه که اهل ابوبکر آنجا بودند و برای ملاقاتشان می‌رفت. (محقّق)
    2. ـ جهت اطّلاع بیشتر پیرامون این مطلب به روح مجرّد، ص 209 إلی 244 مراجعه شود. (محقّق)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

376
  • فرقۀ واقفیّه علی بن أبی‌حمزه بطائنی است، که ما برای شاهد و نمونه مطالبی را اجمالاً دربارۀ او در اینجا ذکر می‌‌کنیم.

  •  در رجال مامقانی (تنقیح المقال)، جلد دوّم، صفحۀ 260، فرموده است که:

  •  «ایشان که اسم پدرش سالم است، شیخ طوسی او را از اصحاب حضرت صادق و حضرت کاظم علیهما السّلام شمرده و گفته است: او از واقفیه است.

  •  و قال النجّاشیّ: ”رَوَی عن أبی‌عبد‌الله و رَوَی عن أبالحسن، ثمّ وقَف و هو أحدُ عُمُدِ الواقفة.“

  •  و فی الخلاصة مثله مُضیفًا إلی ذلک قولَه: قال الشیخُ الطّوسیّ (ره) فی عِدّة مواضع: إنّه واقفیٌّ. و قال أبوالحسن علیُّ بن حسن بن فضّال: علیُّ بن أبی‌حمزة کذّابٌ متَّهمٌ مَلعونٌ، قد رَوَیتُ عنه أحادیثَ کثیرة و کتبتُ عنه تفسیرَ القرآن مِن أوّلِه إلی آخره إلّا أنّی لا أستحِلّ أن أروَی عنه حدیثًا واحدًا.

  •  و قال ابن‌ُالغضائری: علیُّ بن أبی‌حمزة ـ لعَنه اللهُ ـ أصلُ الوَقفِ و أشَدُّ عَداوةً للمَولی، یعنی الرّضا علیه السّلام بعد أبی‌‌إبراهیم علیه السّلام.“ ـ انتهی ما فی الخلاصة.» ـ انتهی موضع الحاجة.

  •  و سپس روایاتی را شاهد مطلب می‌آورد، که ما بعضی از آنها را در اینجا می‌آوریم و این روایات در رجال کشّی است:

  •  1. «فمِنها ما رواه عن محمّد بن الحسین، قال: حدّثنی أبو‌علی الفارسی، عن محمّد بن عیسی، عن یونس بن عبد‌الرحمن قال:

  •  دَخَلتُ علی الرّضا علیه السّلام فقال: ”مات علیُّ بن أبی‌حَمزَة؟“ قلت: نعم.

  •  قال: ”دَخَلَ النّارَ.“

  •  ففَزِعتُ مِن ذلک. قال: ”أما! إنّه سُئِلَ عن الإمام بعد موسی علیه السّلام،

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

377
  • فقال: إنّی لا أعرِفُ إمامًا بعده، فضُرِبَ فی قَبرِه ضربةً اشتعل قَبرُه نارًا.“1

  •  2. و منها ما رواه عن حَمدَوَیهِ، قال: حدّثنی الحسن بن موسی، عن داود بن محمّد، عن أحمد بن محمّد بن أبی‌نصر قال:

  •  وَقَفَ أبوالحسن الرضا علیه السّلام فی بنی‌زُرَیقِ، فقال لی و هو رافِعٌ صَوتَه: ”یا أحمدُ!“ قلتُ: لَبّیک.

  •  قال: ”إنّه لمّا قُبِضَ رسولُ الله صلّی الله علیه و آله و سلّم جَهَدَ النّاسُ فی إطفاء‌ِ نورِ اللهِ، فأبَی اللهُ إلّا أن یُتِمَّ نورَه بأمیرالمؤمنین علیه السّلام؛ فلمّا تُوُفِّیَ أبوالحسن علیه السّلام جَهَدَ علیُّ بن أبی‌حمزة فی إطفاءِ نورِ اللهِ فأبَی اللهُ إلّا أن یُتِمَّ نورَه.

  •  و إنَّ أهلَ الحقِّ إذا دَخَلَ فیهم داخِلٌ سُرُّوا به و إذا خَرَجَ منهم خارِجٌ لم یَجزَعوا علیه، و ذلک أنّهم علی یقینٍ مِن أمرِهم. و إنّ أهلَ الباطلِ إذا دَخَلَ فیهم داخلٌ سُرُّوا به و إذا خَرَجَ منهم خارِجٌ جَزِعوا علیه، و ذلک أنّهم علی شکٍّ مِن أمرِهم. إنّ اللهَ جلّ جلاله یقول: ﴿فَمُسۡتَقَرّٞ وَمُسۡتَوۡدَعٞ﴾.2 قال: ثمّ قال أبو‌عبد‌الله علیه السّلام: ”المُستَقَرُّ الثّابتُ و المُستَودَعُ المُعارُ.“3

    1. ـ روح مجرد، ص 224:
      «روایت است از یونس بن عبد الرّحمن که گفت: من بر حضرت رضا علیه السّلام وارد شدم. فرمود: ”علىّ بن أبى‌حمزه مُرد؟!“ گفتم: آرى! فرمود: ”داخل در جهنّم شد.“ من از این کلام حضرت به دهشت افتادم. فرمود: ”آگاه باش که چون از امام پس از موسى علیه السّلام از وى پرسیدند، گفت: من امامى را پس از او نمى‌شناسم؛ لهذا یک ضربه‌اى به قبرش زدند که از آن آتش بالا گرفت.“»
    2. ـ سوره الأنعام (6) قسمتی از آیه 98.
    3. ـ روح مجرد، ص 224:
      «و روایت است از أحمد بن محمّد بن أبى‌نصر که گفت: حضرت امام‌ أبوالحسن الرّضا علیه السّلام در میان طائفه بنى‌زُرَیق ایستادند، و در حالی‌که صداى خود را بلند نموده بودند به من گفتند: ”اى احمد!“ گفتم: لبّیک! فرمود: ”چون رسول خدا صلّى الله علیه و آله و سلّم رحلت نمودند، مردم براى خاموش کردن نور خدا کوشیدند؛ امّا خداوند إبا نمود مگر از اینکه نور خود را تمام کند به أمیرالمؤمنین علیه السّلام. و چون أبوالحسن موسى بن جعفر علیهما السّلام وفات نمود، علىّ بن أبى‌حمزه در خاموش کردن نور خدا کوشید، امّا خداوند إبا نمود مگر اینکه نور خود را تمام کند.
      اهل حقّ چنانند که: اگر یکى بر آنان وارد شود و به جمعیّتشان افزوده گردد خوشحال مى‌شوند، و اگر یکى از میانشان خارج شود و از جمعیّتشان کم گردد جزع و فزع نمى‌کنند؛ چرا که ایشان امرشان بر یقین استوار است. و اهل باطل چنانند که: اگر یکى بر آنان افزوده شود خوشحال مى‌گردند، و اگر یکى از میانشان خارج شود جزع و فزع مى‌کنند؛ چرا که ایشان امرشان بر شکّ و تردید سوار است. خداوند جلّ جلاله می‌گوید: ﴿فَمُسۡتَقَرّٞ وَمُسۡتَوۡدَعٞ﴾؛ «ایمان بر دو گونه است: مستقرّ و مُستَودع.»“
      حضرت رضا فرمود: ”حضرت صادق علیه السّلام فرمود: معنى مستقرّ، ثابت و پابرجاست؛ و معنى مستودع، عاریه و بدون بنیان.“»

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

378
  •  3. و منها ما رواه عن علیّ بن محمّد، قال: حدّثنی محمّدُ بن أحمد، عن أحمد بن الحسین، عن محمّد بن جمهور، عن أحمد بن الفضل، عن یونس بن عبد‌الرّحمن قال:

  •  مات أبو‌الحسن علیه السّلام و لیس مِن قُوّامِه أحدٌ إلّا و عنده المالُ الکثیرُ، و کان ذلک سَبَبَ وَقفِهم و جُحودِهم موته، و کان عند علیّ بن أبی‌حمزة ثلاثون ألفَ دینارٍ.1

  •  4. و منها ما رواه علیُّ بن محمّد، قال: حدّثنی محمّدُ بن أحمد، عن أبی‌عبد‌الله الرّازیّ، عن أحمد بن أبی‌نصر، عن محمّد الفضیل، عن أبی‌الحسن الرّضا علیه السّلام، قال: قال: جُعِلتُ فِداک! إنّی خَلّفتُ ابنَ أبی‌حمزة و ابنَ ‌مَهران و ابنَ أبی‌‌‌سعید أشَدَّ أهلِ الدّنیا عَداوَةً لِله.

    1. ـ روح مجرّد، ص 225:
      «و روایت است از علىّ بن محمّد که گفت: حدیث کرد براى من محمّد ابن احمد از احمد بن حسین از محمّد بن جمهور از أحمد بن فضل از یونس بن‌ عبد الرّحمن که گفت: حضرت امام أبوالحسن موسى علیه السّلام که رحلت کردند، هیچ‌کس از وکلا و نائبان و مدبّران امور آن حضرت نبود مگر آنکه در نزد وى مال بسیار بود، و همین امر بود که سبب شد مرگ موسى بن جعفر علیهما السّلام را انکار کردند و در پذیرش امام رضا علیه السّلام توقّف نمودند. و تنها در نزد على بن أبی‌حمزه سى هزار دینار بود.»

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

379
  •  قال: فقال: ”ما ضَرَّک مَن ضَلَّ إذا اهتَدَیتَ؛ إنّهم کَذَّبوا رسولَ الله صلّی الله علیه و آله و سلّم و کَذَّبوا أمیرَالمؤمنین علیه السّلام و کَذَّبوا فلانًا و فلانًا و کذّبوا جعفرًا و موسی و لی بآبائِی علیهم السّلام أُسوَةٌ.“

  •  قلت: جُعِلتُ فِداک! إنّا نَروِی أنّک قلتَ لابنِ مَهران: ”أذهَبَ اللهُ نورَ قَلبِک و أدخَلَ الفَقرَ بَیتَک.“

  •  فقال: ”کیف حالُه و حالُ بِرِّه؟“

  •  قلتُ: یا سَیِّدی! أشَدُّ حالٍ، هم مَکروبون ببَغداد و لم یَقدِرِ الحسینُ أن یَخرُجَ إلی العُمرَةِ، فسَکَتَ و سَمِعتُه یقول فی ابنِ أبی‌حمزة: ”أما استَبانَ لکم کِذبُه؟! أ‌‌‌لیس هو الّذی یَروِی أنّ رأسَ المهدی یُهدَی إلی عیسی بن موسی و هو صاحِبُ السُّفیانیّ و قال: إنّ أباالحسن یَعودُ إلی ثمانیةِ ‌أشهُرٍ؟“1

    1. ـ روح مجرّد، ص 226:
      «روایت است از محمّد بن فضیل که گفت: به حضرت أبوالحسن امام رضا علیه السّلام گفتم: فدایت شوم! من که اینک آمدم، در پشت سرم ابن أبی‌حمزه و ابن مَهران و ابن أبی‌سعید را واگذاردم در حالی‌که آنان از همه مردم دنیا عداوتشان به خدا بیشتر بود.
      محمّد بن فضیل می‌گوید: حضرت فرمود: گمراهى گمراهان به تو آسیبى نمی‌رساند در صورتی که تو راه را یافته باشى! آنان رسول خدا صلّى الله علیه و آله و سلّم را تکذیب نمودند، و أمیرالمؤمنین علیه السّلام را تکذیب کردند، و فلان و فلان را تکذیب نمودند، و امام جعفر و امام موسى را تکذیب کردند؛ و من نیز در این جهت به پدرانم تأسّى دارم.
      گفتم: فدایت شوم! ما در روایت داریم که شما به ابن مهران گفته‌اید: خداوند نور دلت را ببرد، و فقر و مسکنت را در خانه‌ات داخل سازد!
      حضرت فرمود: حالش چطور است؟ و حال إحسان و بخشش او چطور است؟!
      عرض کردم: اى آقاى من! در شدیدترین وضعى زیست مى‌کنند؛ در بغداد زندگى دردناک دارند، و حسین (ابن مهران) قادر نبود به سوى عمره رهسپار شود. پس حضرت سکوت اختیار کرد.
      و من شنیدم که حضرت درباره ابن أبی‌حمزه مى‌گفت: آیا دروغ وى براى شما آشکارا نشد؟! آیا او نبود که روایت می‌کرد سر مهدى را براى عیسى بن موسى هدیه مى‌آورند و عیسى بن موسى رفیق و مصاحب سفیانى است؟! و او نبود که گفت: حضرت أبوالحسن امام موسى پس از هشت ماه برمی‌گردد؟»

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

380
  •  5. و منها ما رواه بسند، عن اسماعیل بن سَهلٍ فی حدیثٍ أسبَقنا نقلَه‌ فی ترجمة الحسن بن أبی‌سعید المُکاری، تضمّن مُکالمةَ ‌علیِّ بن ‌أبی‌حمزة هذا، مع الرّضا علیه السّلام و إنکارَه إمامتَه و وقفَه علی أبیه الکاظم علیه السّلام و إنکارَه موتَه.»1

  •  تا اینجا بعضی از روایات وارده در رجال کشّی را نقل کردیم، و سپس مرحوم ما‌مقانی بعضی از روایات وارده را از شیخ درکتاب غیبت نقل می‌‌کند، که شدّت عناد او را نسبت به حضرت ثامن الحجج [علیه السّلام] می‌رساند، با آنکه قبلاً معترف به وصایت آن حضرت بوده است.

  •  6. و در صفحۀ 262، ذکر می‌کند که:

  • «و رَوَی فی العُیون فی الصّحیح، عن الحسن بن علی الخزّاز قال:

  •  ”خَرَجنا إلی مکّةَ و معنا علیُّ بن أبی‌حمزة و معه مالٌ و مَتاعٌ، فقلنا: ماهذا؟

  •  فقال: هذا للعبد الصّالحِ علیه السّلام أمَرَنی أن أحمِلَه إلی ابنه و قد أوصَی إلیه.“

  •  ثم قال: قال مُصنّفُ هذا الکتاب ـ رضی الله عنه ـ: إنّ علیَّ بن أبی‌حمزة أنکَرَ ذلک، بعد وفاتِ موسی و حَبَسَ المالَ عن الرّضا علیه السّلام.»2

    1. ـ روح مجرّد، ص 228:
      «و در روایتى که با سندى از اسماعیل بن سهل نقل کرده و ما سابقاً آن را در ترجمه حال حسن بن أبى‌سعید مُکارى آوردیم، ذکر شده که على بن أبى‌حمزۀ بطائنى همین مرد معروف و مشهور، با حضرت امام رضا علیه السّلام مکالمه و گفتگوى شفاهى و حضورى داشت، و در آن محضر انکار امامتش را نمود، و توقّفش را بر امامت حضرت موسى بن جعفر پدر حضرت امام رضا اظهار کرد، و انکار مرگ پدرش را نمود.»
    2. ـ روح مجرّد، ص 228:
      در عیون أخبار الرّضا به روایت صحیحه از حسن بن على خَزّاز روایت است که گفت: «ما به سوى مکّه رهسپار شدیم و على بن أبى‌حمزه نیز با ما بود، و با وى مال و متاعى بود. به او گفتیم: این اموال و أمتعه از کیست؟! گفت: مال‌ عبد صالح موسى بن جعفر علیه السّلام است؛ به من امر نموده است که به سوى پسرش على ببرم، و او را وصىّ خود قرار داده است.
      سپس گفت: مصنّف این کتاب می‌گوید: علىّ بن أبى‌حمزه پس از وفات امام موسى انکار این مطلب را نمود، و اموال را به حضرت امام رضا علیه السّلام نداد.»

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

381
  •  باری، با مطالعه احوال واقفیّه و عناد رؤسای آنان نسبت به حضرت امام رضا علیه السّلام، غربت آن حضرت در آن عصر شدّت که عصر هارون الرشید و سپس مأمون الرشید است، خوب ظاهر می‌گردد.

  •  سوّم: انکار امامت فرزندش محمّد بن علی است، بلکه انکار فرزندی او را سلام الله علیهما. و این نه تنها از غریب صورت گرفته، بلکه اقوام نزدیک مانند اعمام و بنی اعمام آن حضرت، امامت و وصایت آن نوردیده را انکار کردند؛ مانند مخالفت‌هایی که با خود آن حضرت می‌نمودند، چون مخالفت برادرش زید النّار.

  •  و در بحار الأنوار، جلد دوازدهم، صفحۀ 124، از طبع کمپانی، روایت مفصّلی را راجع به آمدن هشتاد نفر از علمای بغداد و سایر شهرها به قصد حجّ بیت‌الله الحرام روایت می‌کند که:

  •  «اوّل در مدینه وارد شده، برای آنکه حضرت أبو‌جعفر علیه السّلام را دیدار کنند؛ و در این روایت است که در آن مجلس که در خانۀ حضرت امام صادق علیه السّلام تشکیل شده، عبد‌الله بن موسی ـ که عموی حضرت جواد است ـ وارد شد و در صدر نشست و شخصی ندا در داد که: این است فرزند رسول خدا! [صلّی الله علیه و آله و سلّم] هر کس سؤال دارد بنماید.

  •  حضّار سؤال کردند و جواب عبدالله کافی نبود، تا آنکه حضرت جواد الأئمّه علیه السّلام که طفلی هفت ساله بود، وارد می‌‌شود و حضّار سؤال می‌کنند و پاسخ کافی و وافی می‌‌شنوند، به طوری که همۀ آنها خوشحال می‌‌شوند و بر آن حضرت دعا کرده

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

382
  • و درودها فرستادند؛ و سپس گفتند: عموی شما عبدالله چنین و چنان فتوا داده است.

  •  حضرت رو به عموی خود کرده فرمودند: ”لا إلهَ إلّا اللهُ یا عَمِّ‌! إنّه عظیمٌ عند اللهِ أن تَقِفَ غَدًا بین یَدَیه فیقول لک: لِمَ تُفتِی عبادی بما لم تَعلَم و فی الأُمَّةِ مَن هو أعلَمُ مِنک؟!“»

  • تا آخر روایت که حاوی مطالب نفیسه است و این روایت را مرحوم جدّ ما مجلسی ـ رضوان الله علیه ـ از کتاب عیون المعجزات روایت نموده است.1

  •  و مرحوم شیخ انصاری، در مکاسب محرّمه، در باب حرمت قیافه، روایتی نقل کرده است که شایستۀ دقّت است:

  •  «عن الکافی، عن زکریّا بن یحیی ابنِ نُعمان الصَّیرَفیّ، قال: سَمِعتُ علیَّ بن جعفر یُحدّث الحسن بن الحسین بن علیّ بن الحسین فقال: و اللهِ! لقد نَصَرَ اللهُ أبا‌الحسنُ الرّضا علیه السّلام.

  •  فقال الحسنُ: إی و اللهِ جُعِلتُ فِداک! لقد بَغَی علیه إخوَتُه.

  •  فقال علیُّ بن جعفر: إی و الله! و نحن عُمومَتُه بَغَینا علیه.

  •  فقال له الحسن: جُعِلتُ فِداک! کیف صَنَعتم؟ فإنّی لم أحضُرْکم.

  •  قال: فقال له إخوَتُه و نحن أیضًا: ”ما کان فینا إمامٌ قَطُّ حائِلُ اللَّونِ.“2

  •  فقال لهم الرّضا [علیه السّلام]: ”هو ابنی.“

  •  فقالوا: ”إنّ رسولَ الله صلّی اله علیه و آله و سلّم قَضَی بالْقافَةِ3، فبیننا و بینک القافَةُ.

    1. ـ بحار الأنوار، ج 50، ص 99.
    2. ـ حالَ لَونُه: تغیّر و اسوَدّ.
    3. ـ القافة: جمع القائف، و هو الذی یعرف الآثار و الأشباهَ و یحکم بالنَّسب.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

383
  •  فقال: ”ابعَثُوا أنتم إلیهم! و أمّا أنا فلا. و لا تُعلِموهم لما دَعَوتم إلیه، ‌و لْتکونوا فی بُیوتِکم.“

  •  فلمّا جاءوا و قَعَدنا فی البُستانِ و اصطَفَّ عُمومَتُه و إخوَتُه و أخَواتُه و أخَذوا الرّضا علیه السّلام و ألبَسوه جُبَّةً مِن صوفٍ و قَلَنسُوَةً [منها] و وَضَعوا علی عُنُقِه مِسحاةً، و قالوا له: ادْخُلِ البُستانَ کأنّک تَعمَلُ فیه، ثمّ جاءوا بأبی‌جعفر علیه السّلام و قالوا: ألحِقوا هذا الغُلامَ بأبیه.

  •  فقالوا: لیس له هنا أبٌ ولکن هذا عَمُّ أبیه و هذا عَمُّه و هذه عَمَّتُه و إن یکن له هنا أبٌ فهو صاحِبُ البُستان؛ فإنَّ قَدَمَیه و قَدَمَیه واحدةٌ.

  •  فلمّا رَجَعَ أبو‌الحسن علیه السّلام قالوا: هذا أبوه.

  •  فقال علیُّ بن جعفرٍ: فقُمتُ و مَصَصتُ رِیقَ أبی‌جعفر علیه السّلام و قلتُ له: أشهَدُ أنّک إمامی عند اللهِ! فبَکَی الرّضا علیه السّلام ثمّ قال:

  • ”یا عَمِّ! أ لم تَسمَع أبی و هو یقول: قال رسولُ الله صلّی الله علیه و آله [و سلّم] بأبی ابنُ خِیَرَةِ ‌الإماءِ، ‌ابنُ النّوبِیَّهِ الطَّیِّبةِ الفَمُ، المُنتَجَبةِ ‌الرَّحِمُ. وَیلَهم! لَعَنَ اللهُ الأُعَیبَسَ و ذُرِّیَّتَه صاحِبَ الفِتنةِ، ‌و یَقتُلُهم سِنینَ و شُهورًا و أیّامًا یَسومُهم خَسفًا و یَسقیهم کأسًا مُصبِرَةً.

  •  و هو الطّریدُ الشَّریدُ المَوتورُ1 بأبیه و جَدِّه صاحِبُ الغَیبَةِ یقال: ماتَ أو هَلَکَ، أیَّ وادٍ سَلَکَ؟ أ فیکون هذا یا عَمِّ إلّا مِنّی؟“ فقلتُ: صَدَقتَ جُعِلتُ فِداک!2

    1. ـ أقرب الموارد: «وَتَرَه ‌ـِ وَترًا، وِتَرةً: إذا أصابه بذحلٍ أو ظلم فیه.» (محقّق)
    2. ـ روح مجرّد، ص 232:
      «از کتاب کافى از زکریّا بن یحیى بن نعمان صیرفىّ روایت است که گفت: شنیدم على بن جعفر را که با حسن بن حسین بن علىّ بن حسین گفتگو داشت و مى‌گفت: تحقیقاً خداوند أبوالحسن الرّضا علیه السّلام را یارى کرد. حسن گفت: آرى سوگند به خدا، فدایت شوم؛ برادران او با او از در [ادامه در صفحه بعد]

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

384
  • ...1

    1. [ادامه تعلیقه صفحه قبل] بغى و ستم وارد شدند.
      على بن جعفر گفت: آرى سوگند به خدا؛ و ما هم که عموهاى وى محسوب مى‌شدیم با او ستم نمودیم.
      حسن گفت: فدایت شوم، شما با او چکار کردید؟ براى من بازگو کنید، زیرا که در مجلس شما حضور نداشتم.
      على بن جعفر گفت: برادران امام رضا و همچنین ما عموهایش، همگى به او گفتیم: تا به حال در میان ما امامى با چهرۀ تند و سیاه رنگ نیامده است.
      امام رضا به آنها گفت: ”او پسر من است.“
      آنها گفتند: رسول خدا صلّى الله علیه و آله و سلّم به حکم قیافه‌شناسان تن در داده است، اینک قاضى و حاکم میان ما و میان تو قیافه‌شناسان هستند.
      حضرت فرمود: ”شما بفرستید به دنبالشان بیایند، و امّا من نمى‌فرستم. و آنان را از مطلب و مرادتان با خبر نکنید، و شما در خانه‌هاى خود بمانید!“
      چون قیافه‌شناسان آمدند، و ما در بستان نشستیم و عموهاى حضرت و برادرانش و خواهرانش صفّ بستند، و به حضرت امام رضا علیه السّلام جُبّه‌اى پشمینه پوشاندند و یک کلاه (قَلَنْسُوَه) برزگرى و کار بر سرش نهادند و بر گردنش یک بیل نهادند، و به او گفتند: تو داخل بستان برو به طوری‌که خود را نشان دهى که چون کارگر عمله در آنجا به کار اشتغال دارى! و سپس حضرت أبوجعفر امام‌ محمّد تقى را آوردند و به قیافه‌شناسان گفتند: این طفل را به پدرش ملحق کنید! آنها گفتند: از میان این جمعیّت هیچ‌کس پدر او نیست؛ ولیکن این عموى پدر اوست، این عموى اوست، این عمّۀ اوست. و اگر در اینجا پدرى براى او باشد همانا صاحب بستان است؛ به علّت اینکه قدم‌هاى او با قدم‌هاى وى یکسان است.
      و چون حضرت أبوالحسن امام رضا علیه السّلام از میان بستان به سوى ایشان باز آمدند، گفتند: این است پدر این طفل.
      علىّ بن جعفر می‌گوید: من که این واقعه را مشاهده کردم برخاستم و آب دهان حضرت أبوجعفر را مکیدم و به او گفتم: شهادت می‌دهم که تو امام من در نزد خدا مى‌باشى. 
      پس حضرت رضا علیه السّلام گریستند و گفتند: اى عمو جان من! آیا نشنیدى که پدرم مى‌گفت: رسول خدا صلّى الله علیه و آله و سلّم مى‌گفت: ”پدرم به فداى پسر بهترین کنیزان باد! او پسر کنیزى است از بلاد نُوبَه، که دهانش پاک و طیّب است، و رحمش برگزیده و اختیار شده است.
      اى واى بر این مردم! لعنت خداوند بر اُعَیْبَس و ذرّیّه او باد! اوست صاحب فتنه که آنها را در سال‌هایى و ماه‌هایى و روزهایى مى‌کُشد و ایشان را به خاک مذلّت مى‌نشاند و از کاسه تلخ زهرآلود به آنان مى‌آشاماند.
      و آن پسر، فرارى و سرگردان در بیابان‌هاست، و هنوز خونخواهى پدرش و جدّش را نکرده است. صاحب غیبت است به طوری‌که درباره‌اش می‌گویند: او مرده است و یا هلاک شده است، و یا در کدام وادى و درّه و بیابان رفته و ناپدید گردیده است؟“ اى عمو جان! مگر این پسر ممکن است وجود داشته باشد مگر از ذرّیّه من؟!
      من گفتم: راست می‌گویى؛ من به فدایت!»

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

385
  •  این روایت را مرحوم انصاری تا «أشهَدُ أنّک إمامی» روایت نموده،1 و ما تَتمۀ ‌آن را از کافی، جلد اوّل (اصول)، کتاب الحجّة، ‌باب الإشارة و النّصّ علی أبی‌جعفرٍ الثّانی علیه السّلام، صفحۀ 322 و 323 آوردیم.

  •  پس در این صورت آیا امامی که برای معرّفی فرزند خود به اعمامش ـ که نزدیک‌ترین افراد به او هستند ـ مجبور به گریه می‌‌شود و دلش می‌‌شکند، و به قول قیافه شناسان ـ که خود بدان راضی نیست، و این عمل را رسول خدا [صلّی الله علیه و آله و سلّم] منع فرموده است ـ تن در می‌دهد، آیا غریب نیست؟!

  •  و در کافی این روایت را از علی بن ابراهیم، از پدرش و علیّ بن محمّد القاسانی جمیعاً، از زکریا بن یحیی الصیرفی روایت می‌کند.

  •  یکی [دیگر] از جهات غربت امام رضا علیه السّلام آن است که مطالبی بس نفیس و عالی در باب معرفت و توحید ذات مقدّس تعالی بیان فرموده است، که در عیون اخبار الرّضا و سایر کتب مسطور است، و روی این روایات باید بحث‌ها و دقّت شود و در حوزه‌های علمیّه، مدارسی برای تحلیل و تجزیه و تفهیم این معانی به وجود آید؛ ولی مع الأسف هیچ بحثی نشده و حقایق این معانی در بوتۀ خفاء

    1. ـ المکاسب، ج 2، ص 9.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

386
  • مانده، و مستور از افهام طلاّب است. و این غربت از همۀ مراتب غربتِ گذشته شدیدتر است. صلوات الله علیه.1

  •  زیارت حضرت امام رضا علیه السّلام در رجب

  •  در کافی، جلد 4 از فروع، کتاب الحجّ و المزار، در باب فضل زیارت أبی‌الحسن ‌الرّضا علیه السّلام، صفحۀ 584 روایت کرده است که:

  •  «أبوعلیٍّ الأشعریُّ، عن الحسن بن علیٍّ الکوفی، عن الحسین بن سَیف، عن محمّد بن أسلَمَ، عن محمّد بن سلیمان قال:

  •  سَألتُ أباجعفر علیه السّلام عن رجلٍ حَجَّ حِجَّةَ الإسلامِ، فدَخَلَ مُتَمَتِّعًا بالعُمرَةِ إلی الحَجِّ، فأعانَه اللهُ علی عُمرَتِه و حَجِّه، ثمّ أتَی المدینةَ فسَلَّمَ علی النّبیّ صلّی الله علیه و آله، ثمّ أتاک عارِفًا بحَقِّک، یَعلَمُ أنّک حُجَّةُ اللهِ علی خَلقِه و بابُه الّذی یُؤتَی منه، فسَلَّمَ علیک؛ ثمّ أتَی أباعبد‌الله الحسین صلوات الله علیه، فسَلَّمَ علیه؛ ثمّ أتَی بَغدادَ و سَلَّمَ علی أبی‌الحسن موسی علیه السّلام، ثمّ انصَرَفَ إلی بِلادِه. فلمّا کان فی وَقتِ الحَجِّ رَزَقَه اللهُ الحَجَّ؛ فأیُّهما أفضَلُ: هذا الّذی قد حَجَّ‌ حِجَّةَ الإسلامِ یَرجِعُ أیضًا فیَحُجُّ، أو یَخرُجُ إلی خُراسانَ إلی أبیک علیّ بن موسی علیه السّلام فیُسَلِّمُ علیه؟!

  •  قال: ”[لا!] بل یَأتِی خراسانَ فیُسَلِّمُ علَی أبی‌الحسن علیه السّلام، أفضَلُ؛ ولْیَکن ذلک فی رَجَبٍ؛ و لا یَنبَغِی أن تَفعَلوا [فی] هذا الیوم، فإنّ علَینا و علیکم مِن السُّلطانِ شُنعَةً.“»2

    1. ـ جنگ 7، ص 275 الی 285.
    2. ـ روح مجرّد، ص 245:
      «روایت می‌کند أبوعلى اشعرى از حَسن بن على کوفىّ از حسین بن سَیف از محمّد بن أسلم از محمّد بن سلیمان که گفت:
      من از حضرت أبوجعفر امام محمّد تقىّ علیه السّلام پرسیدم راجع به مردى که حِجّة الإسلام خود را انجام داده بود متمتّعاً با عمره؛ یعنى حجّ تمتّع بجاى آورده بود، و خداوند وى را کمک نموده بود تا اینکه آنها را صحیحاً بجاى آورد؛ و پس از آن به مدینه آمده بود و زیارت رسول اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم را بجاى آورده بود، و سپس با معرفت به حقّ تو و به اینکه تو حجّت خداوند در روى زمین هستى و درِ خدا مى‌باشى که باید از آن در وارد شد، به سوى تو آمده بود و تو را زیارت نموده و بر تو سلام داده بود. و پس از آن به سوى حضرت أباعبدالله الحسین صلوات الله علیه آمده و بر آن حضرت سلام داده، و سپس به بغداد رفته و بر حضرت أبوالحسن موسى علیه السّلام سلام داده و زیارت نموده، و پس از آن به سوى شهر خود مراجعت نموده است. اینک که موسم حجّ فرا رسیده است، او متمکّن از حجّ می‌باشد، بفرمایید: براى او با این کیفیّتى که ذکر شد که حِجّة الاسلام خود را انجام داده است، آیا باز حجّ بیت الله الحرام براى او أفضل است، یا اینکه به سوى خراسان برود و بر پدرت علىّ بن موسى علیهما السّلام سلام کند؟!
      حضرت فرمود: ”نه! بلکه به خراسان رود و بر حضرت أبوالحسن علیه السّلام سلام کند؛ البتّه آن افضل است؛ ولیکن باید زیارت و سلامش در ماه رجب باشد. و سزاوار نیست که زیارت آن حضرت را در امروز بجاى آورید؛ زیرا سلطان وقت این عمل را براى ما و براى شما قبیح و ناپسند مى‌شمرد.“»

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

387
  •  در تفسیر ذیل این حدیث مبارک، دو وجه به نظر می‌رسد:

  •  اوّل: آنکه مراد از «هذا الیوم» زمان خلافت خلیفۀ جائرِ زمان بوده باشد؛ و بنابراین مفاد حدیث چنین می‌‌شود: باید زیارت در ماه رجب بوده باشد و سزاوار نیست در این زمان و در این دوره که بر ما و شما از سلطان وقت خوف تشنیع هست بجای آورید، بلکه صبر کنید تا این دوره سپری شود و در آن‌وقت در ماه رجب مشرّف شوید و زیارت کنید.

  •  و اشکالی که به این احتمال وارد می‌‌شود آن است که: شاید تا چندین سال بعد از این، این خلافت جائره سپری نشود و این دوره به پایان نرسد؛ پس چرا حضرت جواد الأئمّه [علیه السّلام] آن مرد را از حجّ در موسم خود منع فرموده با آنکه بنا به فرض، تمکّن از زیارت حضرت علیّ بن موسی الرضا [علیهما السّلام] را ندارد؟!

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

388
  •  دوّم: آنکه مراد از «هذا الیوم» یوم حجّ و موسم حجّ باشد؛ و بنابراین حضرت می‌فرمایند: این شخص که موسم حجّ رسیده و امر دائر است بر اینکه یا حجّ کند یا زیارت پدرم را و زیارت مقدّم است؛ در ایام حجّ و موسم حجّ به خراسان نرود و زیارت نکند، زیرا خلیفه می‌گوید: اینان حجّ خود را زیارت قبر حضرت امام رضا [علیه السّلام] قرار داده‌اند. و در موسم حجّ‌ که مشهود است تمام زائرین بیت الله الحرام از اوطان خود خارج و به سوی مکّه می‌روند، معلوم است که اگر کسی به سمت خراسان و برای زیارت سفر کند این سفر چشمگیر و مشخّص خواهد شد و خلیفه می‌گوید: اینان از عمل حجّ با چنین و چنان اهمیّت اعراض نموده و محلّی دیگر را که قبر امامشان است، بدان سوی قصد می‌کنند و حجّ می‌کنند.

  •  پس در موسم حجّ به زیارت نروید و صبر کنید در زمانی که از نقطۀ نظر تدریجِ زمان در مقابل موسم حجّ قرار دارد و آن، ماه رجب است که در ضمن دارای شرف و فضیلت و شهر الله الأصبّ است زیارت کنید، تا این احتمال تشنیع از شما برداشته شود. در این صورت زیارت کرده‌اید و سلطان را نیز نسبت به خود در شکّ و شبهه نینداخته‌اید!

  •  و این وجه از احتمال بسیار خوب است و اشکالی ندارد. مضافاً به آنکه در زیارت حضرت امام رضا [علیه السّلام] در موسم حجّ به بیان مقدّم، خوف تشنیع هست نه مطلق زیارت گرچه در ماه رجب باشد؛ چون زیارت ائمّه علیهم السّلام به طور مطلق در آن زمان‌ها رائج و دارج بوده، و شیعیان به زیارت قبور ائمۀ خود معروف بوده‌اند.

  •  باری، علی أیّ الاحتمالین عبارت روایت، لفظ رجب است بالجیم المُعجَمة؛ ولی یکی از دوستان: جناب آیت الله آقای حاج سیّد موسی شبیری زنجانی گفتند:

  •  در نسخۀ کافی که به تصحیح مرحوم آیة الله شهید حاج شیخ فضل الله نوری ـ أعلی الله مقامه الشریف ـ طبع شده است، رجب را بالحاء المهملة ضبط کرده‌اند.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

389
  •  و جناب محترم آیة الله آقای حاج سیّد رضا صدر، که کتابی در باب زیارت حضرت امام رضا علیه السّلام نوشته‌اند، این ضبط را ترجیح داده و گفته‌اند:

  •  عبارت رَحْب است؛ یعنی باید زیارت را در سِعِه بجای آورید، و در این زمان که زمان شدّت و ضیق است خودداری کنید، چون از سلطان خوف تشنیع است.

  •  و بنابراین زیارت حضرت ثامن الائمّة علیه السّلام در ماه رجب خصوصیّتی ندارد؛ چون مناط توهّم خصوصیّت، فقط همین روایت است؛ و بعد از آنکه معلوم شد: عبارت روایت رحْب است نه رَجَب، این مناط برچیده می‌‌شود.

  •  أقول: بر این احتمال ـ یعنی احتمال ضبط رَحْب بالحاء‌ المهملة ـ وجوهی از ایراد و اشکال است.

  •  اوّلاً: مرحوم محدّث و علاّمه مجلسی در بحار الأنوار این حدیث را از کتاب عیون أخبار الرّضا با سند دیگر از ابن‌المغیرة، عَن جدّه الحسن، عن الحسینِ بن سَیفٍ، عن محمّد بن أسلَم، عن محمّد بن سلیمان، از حضرت أبا‌جعفر علیه السّلام روایت می‌‌کند، و در آن لفظ رَجَب بالجیم المعجمة‌ مضبوط است. (بحار، طبع کمپانی، جلد 22، کتاب مزار، صفحۀ 225)1

  •  و در آخر این باب، صفحۀ 226 فرموده است:

  •  «و قد مرَّ استحبابُ کَونِها فی رَجَب.»

  •  و ثانیاً: مرحوم مجلسی در تحفة‌ الزائر، رجَب ضبط فرموده، چون در صفحۀ 402 از این کتاب در ضمن ترجمۀ این حدیث شریف گوید:

  •  «و باید که در ماه رجب باشد، و در این زمان مکنید که بر ما و شما از خلیفه خوف تشنیع است.

    1. ـ بحار الأنوار، ج 99، ص 37.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

390
  •  و مرحوم محدّث قمی، در هدیّة الزائرین، صفحۀ 283، عین همین ترجمۀ مجلسی را در ترجمۀ این فقره از حدیث آورده است.

  •  و ثالثاً: ابن قولَوَیه در کامل الزیارات، صفحه 306، با سند متّصل خود از پدرش و محمّد بن الحَسن و علیّ بن الحسین جمیعاً از سعد بن عبدالله بن أبی‌خلف از حسن بن علیّ بن عبدالله بن المغیرة از حسین بن سیف بن عُمَیرة از محمّد بن أسلم جبلی از محمّد بن سلیمان از حضرت أبی‌جعفر الجواد علیه السّلام، عین این روایت را با لفظ رَجَب با جیم معجمه، روایت کرده است.

  •  و در وسائل الشّیعة، بابی را به عنوان استحباب اختیار زیارة الرّضا علیه السّلام و خصوصاً فی رجب منعقد نموده است. (طبع امیر بهادر، جلد 2، صفحه 410)1

  •  و رابعاً: مرحوم شیخ فضل الله نوری در این حدیث شریف ضبط رجب را به حاء ‌مهمله نفرموده است و تصریحی بر مادّۀ رَحْب ندارد و فقط چنانچه در صفحۀ 326 از جلد اوّل فروع کافی ملاحظه می‌‌شود، عبارت به لفظ رَحْب نوشته شده است؛ بنابراین به چه دلیل می‌‌توان گفت: این تصحیح آن مرحوم است؟ بلکه به ظنّ قریب به یقین، در کتابت کاتب نقطۀ جیم را نگذارده است.

  •  و خامساً: ‌اگر شک کنیم که در اصل رَحْب بوده یا رَجَب، أصالة عدم زیادة‌ النُّقطة مقدّمٌ علی أصالةِ عدم النّقیصة؛ و بنابراین باید گفت رَجَب در نُسخ صحیح است نه رَحْب.

  •  و سادساً: معنای رَحْب مناسب با مقام نیست، چون رحْب به معنای وسعت در مکان و محلّ است نه هر سِعه‌ای. و از موارد استعمال آن مشاهده می‌‌شود که پیوسته در موارد سعۀ مکانی و محلّی از آن استفاده می‌شود، و اگر احیاناً به معنای مطلق سعه آید، باز به عنایت استعمال لفظ خاصّ در معنای مطلق آن است.

    1. ـ وسائل الشّیعه، ج 14، ص 565.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

391
  •  در لسان العرب گوید:

  •  و الرَّحبُ بالفتح و الرّحیبُ: الشّیء الواسعُ. تقول منه: بلدٌ رَحبٌ و أرضٌ رَحبَةٌ. الأزهَریّ: «ذهَب الفرّاءُ إلی أنّه یقال: بَلَدٌ رَحبٌ و بِلادٌ رَحبَةٌ؛ کما یقال: بَلَدٌ سَهلٌ و بِلادٌ سَهلَةٌ.» و قد رَحُبَت ترحُبُ و رَحُبَ یَرحُبُ رُحْبًا و رَحابَةً و رَحِبَت رَحْبًا. قال الأزهریّ: «و أرحَبَت، لُغةٌ بذلک المَعنَی.» و قِدْرٌ رُحابٌ‌ أی: واسِعةٌ.

  •  ابنُ الأعرابیّ: «و الرَّحبَةُ:‌ ما اتّسع مِنَ الأرضِ، و جَمعُها رُحَبٌ؛ مِثلُ قَریَةٍ و قُرًی.»

  •  إلی أن قال صاحبُ لسانِ العَرَب:

  •  و رَحَبَةُ المسجِدِ و الدّارِ ـ بالتّحریک ـ: ساحَتُهما و مُتَّسَعُهما.

  •  قال سیبویه: «رَحَبَةٌ و رِحابٌ کرَقَبَةٍ و رِقابٍ و رَحَبٌ و رَحَباتٌ.»

  •  الأزهریّ: «قال الفرّاءُ: یقال للصّحراء بین أفنیَةِ القومِ و المسجدِ: رَحْبَةٌ و رَحَبَةٌ؛ و سُمِّیت الرَّحَبَةُ رَحَبَةً لسِعَتِها بما رَحُبَت، أی: بما اتّسَعَت. یقال: مَنزِلٌ رحیبٌ و رَحبٌ.»1

  •  و در صحاح اللّغة گوید:

  •  الرُّحبُ بالضمّ: السَّعَةُ؛ تقول منه: فلانٌ رُحبُ الصّدرِ.

  •  و الرَّحْبُ بالفتح: الواسِعُ؛ تقول منه: بَلَدٌ رَحْبٌ و أرضٌ رَحبَةٌ. و قد رَحُبْتَ بالضّم تَرحُبُ رُحبًا و رَحابَةً. ‌و قولُهم: مَرحَبًا و أهلًا أی: أتَیتَ سَعَةً و أتَیتَ أهلًا فاسْتأنِسْ و لا تَستَوحِشْ. و قد رَحَّبَ به ترحیبًا، إذا قال له: مَرحَبًا... .

  •  و قِدرٌ رُحابٌ أی: واسعةٌ. و الرُّحبَی: أعرَضُ الأضلاعِ. و إنّما یکونُ الناحِزُ فی الرُّحْبَین و هما مَرجِعُ المِرفَقَین. و هو أیضًا سِمَةٌ فی جَنبِ البَعیرِ. و الرَّحیبُ: الأکولُ.

    1. ـ لسان العرب، ج 1، ص 414.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

392
  •  و فلانٌ رَحیبُ الصَّدرِ أی: واسعُ الصَّدرِ. و رَحائِبُ التُّخوم: سَعَةُ ‌أقطارِ الأرضِ. و رَحُبَتِ الدّارُ و أرحَبَت بمعنیً أی: اتّسَعَت. ـ إلی آخر ما أفادَه.1

  •  و مشابه آنچه گفته شد در تاج العروس آمده است.2

  •  و محصّل از آنچه ذکر شد آنکه: این توهّم فقط و فقط از نگذاردن یک نقطۀ رجب به وجود آمده است. و بما ذَکَرنا کلَّه عرفتَ أنّه توهّمٌ بلا مَوردٍ؛ فلا تغفُلْ.

  •  و سابعاً: از آنچه اخیراً در معنای رُحب ذکر شد معلوم شد که: رُحب به معنای سعه است و رَحب به معنای واسع؛ و روایت شریفه بر فرض صحّتِ بدون نقطه و وارد شدن آن با حاء مهمله باید رُحب بالضّم باشد، نه رَحب بالفتح؛ و چون در نسخۀ کافی مطبوع مرحوم شیخ، رَحب بالفتح نوشته شده است و فتحۀ روی حاء مشهود است، بنابراین متعیّن حذف نقطه است از جیم معجمة نه به غلط ضّمه را فتحه قرار دادن.

  •  و [ثامناً]: علّت آنکه حضرت جواد علیه السّلام ماه رجب را معیّن می‌کنند، مضافاً إلی ما ذکرناه آنکه زیارت همۀ ائمّه علیهم السّلام در ماه رجب مستحبّ است و حائز فضیلت بیشتری از سایر شهور است؛ کما آنکه در اقبال، در باب اعمال رجب، صفحۀ 631، راجع به استحباب زیارت هریک از مشاهد مشرّفه در ماه رجب می‌فرماید:

  •  رَوَینا بإسنادنا إلی جَدّی أبی‌جعفر الطّوسیّ (ره) فی ما ذکره عن ابن عبّاسٍ قال: حدَّثنی جُبَیرُ بن عبدالله عن مَولانا ـ یعنی أبا‌القاسم بن رُوح، رضی الله عنه ـ قال: زُرْ أیَّ المَشاهِدِ کُنتَ بحَضرَتِها فی رَجَبٍ تقول: «الحمدُ للّه الّذی أشهَدَنا مَشهَدَ أولیائِه فی رَجَبٍ و أوجَبَ علینا مِن حَقِّهم ما قد وَجَبَ» ـ تا آخر زیارت شریفۀ وارده.3

    1. ـ الصّحاح، ج 1، ص 134.
    2. ـ تاج العروس، ج 2، ص 18.
    3. ـ جنگ 7، ص 291 إلی 296.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

393
  • [حدیث امام رضا علیه السّلام: «لا تُشَدُّ الرِّحالُ إلی شیءٍ مِن القبور إلّا إلی قبورِنا»]

  •  در جلد 22 بحار الأنوار، طبع کمپانی، کتاب مزار، صفحۀ 225، از کتاب عیون أخبار الرّضا و أمالی1 روایت می‌کند:

  •  «از همدانی، عن علیّ، عن أبیه، عن یاسر الخادم قال: قال الرّضا علیه السّلام: ”لا تُشَدُّ الرّحالُ إلی شیءٍ مِن القبور إلّا إلی قبورِنا. ألا! و إنّی مَقتولٌ بالسَّمِّ ظُلمًا و مَدفونٌ فی مَوضِعِ غُربَةٍ، فمَن شَدَّ رَحلَه إلی زیارتی استُجِیبَ دُعاؤُه و غُفِرَ له ذَنبُه.“»2و3

  • [در فضیلت زیارت حضرت علیّ بن موسی الرّضا علیهما السّلام]

  •  در کتاب مزار بحار الأنوار، طبع کمپانی، صفحۀ 223، در فضل زیارت حضرت علیّ بن موسی الرّضا علیه السّلام روایت کند:

  •  «از عیون و أمالی، از ابن المتوکّل، از علیّ، از پدرش، از هَرَوی قال: سَمِعتُ الرّضا علیه السّلام یقول: ”و اللهِ ما مِنّا إلّا مقتولٌ شهیدٌ!“

  •  فقیل له: مَن یَقتُلُک یابنَ رسولِ الله؟

  •  قال: ”شَرُّ خَلقِ اللهِ فی زمانی یَقتُلُنی بالسّمِّ ثمّ یَدفِنُنی فی دارٍ مَضِیعَةٍ و بلادِ غُربَةٍ. ألا! فمَن زارَنی فی غُربَتی کَتَبَ اللهُ عزّوجلّ له أجرَ مائةِ ألف شهیدٍ و مائةِ ألفِ

    1. ـ در بحار الأنوار این روایت را از عیون أخبار الرّضا علیه السّلام و خصال صدوق نقل نموده است، ولیکن چون در بحار الأنوار علامت اختصاری خصال «ل» و أمالی «لی» می‌باشد، لذا ظاهراً سهوی صورت گرفته و به جای خصال، امالی نوشته‌اند. (محقّق)
    2. ـ بحار الأنوار، ج 99، ص 36.
    3. ـ جنگ 6، ص 206.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

394
  • صِدِّیقٍ و مائةِ ألفِ حاجٍّ و مُعتَمَرٍ و مائةِ ألفِ مُجاهِدٍ و حُشِرَ فی زُمرَتِنا و جُعِلَ فی الدَّرَجاتِ العُلیٰ مِن الجَنَّةِ رَفیقَنا.“»1

  • و نیز در صفحۀ 224 از عیون و أمالی روایت کرده است:

  •  «از طالقانی، از احمد همدانی، از علیّ بن حسن بن فضّال، از پدرش، از حضرت رضا علیه السّلام أنّه قال له رجلٌ مِن أهلِ خراسان: یابنَ رسولِ الله! رأیتُ رسولَ الله صلّی الله علیه و آله و سلّم فی المَنامِ کأنّه یقول لی: ”کیف أنتم إذا دُفِنَ فی أرضِکم بَعضِی فاستُحفِظتم وَدِیعَتی و غُیِّبَ فی ثَراکم نَجمِی؟“

  •  فقال له الرّضا [علیه السّلام]: ”أنا المَدفونُ فی أرضِکم، و أنا بَضعَةٌ مِن نبیِّکم، و أنا الوَدیعَةُ و النّجمُ. ألا! فمَن زارَنی و هو یَعرِفُ ما أوجَبَ اللهُ تبارک و تعالی مِن حقّی و طاعَتی فأنا و آبائی شُفَعاءُه یومَ القیامة؛ و مَن کُنّا شُفَعاءَه یومَ القیامة نَجا و لو کان علیه مِثلُ وِزرِ الثَّقَلَین الجِنِّ و الإنسِ؛ و لقد حدّثنی أبی عن جدّی عن أبیه عن آبائه علیهم السّلام أنّ رسولَ اللهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم قال: مَن زارَنی فی مَنامِه فقد زارَنی؛ لأنّ الشیطانَ لا یَتمثّل فی صورتی و لا فی صورَةِ أحَدٍ من أوصِیائی و لا فی صورةِ أحدٍ من شیعتِهم؛ و إنّ الرُّؤیا الصّادقةَ جُزءٌ مِن سبعین جُزءًا مِن النُّبُوَّةِ.“»2و3

  •  کرامت حضرت امام رضا علیه السّلام در استجابت دعای دختر مرحوم حیدری

  •  حضرت آیة الله آقای حاج سیّد علی لواسانی ـ دامت برکاته ـ فرزند مرحوم آیة الله حاج سیّد ابوالقاسم، در روز یکشنبه 14 شهر صفر الخیر 1404، در منزل

    1. و 2ـ بحار الأنوار، ج 99، ص 32.
    2. ـ جنگ 6، ص 209.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

395
  • حقیر در مشهد مقدّس رضوی علیه السّلام از کرامت حضرت رضا علیه السّلام حکایتی نقل کردند که جالب است.

  •  این حکایت متعلّق به دختر مرحوم آقا سیّد علی‌نقی حیدری صاحب کتاب أُصول الإستنباط، فرزند مرحوم آقا سیّد مهدی حیدری صاحب کتاب جنگ انگلیس و عراق، فرزند مرحوم آقا سیّد احمد حیدری بانی حسینیّۀ حیدری‌ها در کاظمین علیهما السّلام است. و حکایت از این قرار است:

  •  «تقریباً در حدود ده سال قبل از این، دختر مرحوم آقا سیّد علی‌نقی حیدری که مدّتی شوهر کرده بود و از او اولادی به هم نرسیده بود، با جمعی از ارحام خود ولی بدون شوهر از کاظمین برای زیارت قبر مطهّر حضرت علی بن موسی الرّضا علیه السّلام به مشهد مقدس آمدند؛ و روزی برای دیدار با اهل بیت ما، که با هم سابقۀ آشنایی داشتند، در منزل ما آمدند. اهل بیت ما به آنها خیر مقدم گفت، ولی بسیار ایشان را مهموم و مغموم دید.

  •  از علّت پرسید، گفتند: این دختر سالیان درازی است که ازدواج کرده ولیکن اولادی نیاورده؛ و اینک شوهر او در صدد تجدید فراش است. و از وقتی این خبر به این دختر رسیده است زندگانی برای او تلخ شده؛ نه روز دارد و نه شب. پژمرده و پلاسیده شده و پیوسته در تشویش و نگرانی بسر می‌‌برد.

  •  اهل بیت ما به آنها می‌گوید: هرکس به زیارت امام رضا علیه السّلام بیاید و سه حاجت بخواهد، آن حوائج و یا یکی از آنها (تردید از ناقل است) برآورده خواهد شد. الآن وضو بگیر و به حرم مطهّر مشرّف شو و از آن حضرت طلب اولاد کن!

  •  دختر برمی‌‌خیزد و وضو می‌گیرد و به حرم مطهّر مشرّف می‌‌شود و دعا می‌‌کند و این خانواده پس از زیارت مشهد به کاظمین مراجعت می‌‌کنند.»

  •  آقای حاج سیّد علی لواسانی فرمودند:

  •  «ما عادتمان این بود که در هر سال یک بار به اعتاب عالیات مشرّف می‌‌شدیم

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

396
  • و فصل زمستان را در آنجا می‌‌ماندیم. چون به کاظمین مشرّف شدیم و در منزل مرحوم حیدری رفتیم، دیدیم صدای گریۀ طفل نوزاد بلند است، و اهل منزل آن‌قدر خوشحالند که در پوست نمی‌گنجند؛ و گفتند: همین که ما از مشهد مراجعت کردیم و شوهر این دختر با او مضاجعت کرد، به مجرّد آمیزش حمل برداشت و اینک که نه ماه می‌‌گذرد، بچه تولّد یافته است. و بهترین موهبت و عطای حضرت رضا علیه السّلام به ما رسیده است.»1

  •  خدعۀ مأمون در تفویض ولایت به حضرت رضا

  •  [تاریخ الشّیعة] صفحة 51:

  • «فلمّا دخَل خراسانَ و اجتمع به المأمونُ أظهَرَ المأمونُ للإمام أنّه یرید أن تنازل له عن الخلافة، لأنّه وجَده أحقَّ بها لفَضلِه، فقال له الإمامُ: ”إن کانت الخلافةُ حقًّا لک مِن الله فلیس لک أن تَخلَعها عنک و تُوَلِّیها غیرَک، و إن لم تکن لک فکیف تَهَب ما لیس لک؟!“

  •  فقال: إذَنْ، تَقبَل ولایةَ العَهد، فأبَی علیه الإمامُ أشَدَّ الإباء، فقال له المأمونُ: ما استقدمناک باختیارِک فلا نَعهَد إلیک باختیارک، فوالله! إن لم تَفعَل ضَرَبتُ عُنُقَک، فلم یَجِد الإمامُ بُدًّا من الاستسلام، غیرَ أنّه اشترط علی المأمون أن لا یتداخل فی شئون الدَّولة أبدًا، فقبِل المأمونُ منه ذلک. و أمَر فبایع النّاسُ الرّضا علیه السّلام بولایة العهد، و ضرَب السّکّةَ باسمه و أجرَی المراسیمَ الباهرة و وفَدتِ الشعراءُ للتّهنئة و أجزَلَ لهم العطاءَ، و کتَب إلی البلاد کلِّها بأخذ البیعةِ بالولایة للرّضا علیه السّلام.»2

    1. ـ‌ جنگ 7، ص 578.
    2. ـ کان ذلک فی عام قدومه من المدینة و هو عام 201، و زوّجه بابنته أُمّ حبیبة فی عام 202، و قَتَله بالسّم فی الشّهر الثانی من عام 203. (مرحوم علاّمه طهرانی قدّس سرّه)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

397
  •  [اخبار امام رضا علیه السّلام به مأمون از کید و خدعه او در بیعت]

  •  [تاریخ الشّیعة] صفحة 52:

  •  «إنّ الإمام الرّضا أخبَرَ المأمونَ بما یکیده بهذه البیعة، فاغتاظ لذلک المأمونُ و قال: ما زلتَ تُقابلنی بما أکرَهُ. إنّ الفَطِنَ مِن أرباب السّیاسة لا تَخفَی علیه تلک المکیدةُ ذلک الیوم، فکیف بالرِّضا؟! و لکنّ ذلک التّدبیرَ یَجهَل مغزاه سَوادُ النّاس، و إذا هدأتْ فَورَتُهم فمَن یَنهَض الزّعیمُ الثّائرُ؟»1

  •  [مذاکرات بین امام رضا علیه السّلام و مأمون]

  • بحار الأنوار، طبع کمپانی، صفحۀ 31، از جلد 12، از عیون أخبار الرّضا:

  •  «ابنُ المُتوکِّلِ و ابن عِصامٍ و الحسنُ بن أحمدَ المُؤَدِّبُ و الوَرّاقُ و الدَّقّاقُ جمیعًا، عن الکُلینیِّ، عن علیِّ بن إبراهیمَ العلَویِّ الجَوّانیِّ، عن موسی بن محمّدٍ المُحارِبیِّ، عن رجلٍ ذَکَرَ اسمَه، عن أبی‌الحسنِ الرِّضا علیه السّلام، أنّ المأمونَ قال: هل رَوَیتَ مِنَ الشِّعرِ شیئًا فقال: ”قد رَوَیتُ منه الکثیرَ.“ فقال أنشِدْنی أحسَنَ ما رَوَیتَه فی الحِلمِ، فقال علیه السّلام:

  • ”إذا کان دونی مَن بُلِیتُ بِجَهلِه***أبَیتُ لِنفـسی أن تُقابِلَ بِالجَهلِ‌
  • ***و إن کان مِثلی فی مَحَلِّی مِنَ النُّهَیأخَذتُ بِحِلمی کَی أُجَلَّ عنِ المِثلِ‌
  • ***و إن کُنتُ أدنَی منه فی الفَضلِ و الحِجَیعَرَفتُ له حَقَّ التّقدُّمِ و الفَضلِ“2
  • قال له المأمونُ: ما أحسَنَ هذا! هذا مَن قاله؟ فقال: ”بَعضُ فِتیانِنا“

    1. ـ جنگ 20، ص 310.
    2. ـ بحار الأنوار، ج 49، ص 108.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

398
  •  قال: فَأنشِدْنی أحسَنَ ما رَوَیتَه فی السُّکوتِ عنِ الجاهلِ و تَرکِ عِتابِ الصّدیقِ، فقال علیه السّلام:

  • ”إنّی لَیَهجُرُنِی الصَّدیقُ تجنُّبًا***فأُرِیهِ أنَّ لِهَجرِه أسبابًا
  • ***و أراه إن عاتَبتُه أغرَیتُهفَأرَی له تَرکَ العِتابِ عِتابًا
  • ***و إذا بُلِیتُ بِجاهلٍ مُتحکِّمٍیَجِدُ المُحالَ مِنَ الأُمورِ صَوابًا
  • ***أولَیتُه مِنِّی السُّکوتَ و رُبَّماکانَ السُّکوتُ عَنِ الجوابِ جوابًا“
  • فقال له المأمونُ: ما أحسَنَ هذا! هذا مَن قاله؟ فقال علیه السّلام: ”بعضُ فِتیانِنا“

  •  قال: فأنشِدْنِی أحسَنَ ما رَوَیتَه فی استجلابِ العَدُوّ،ِ حتّی یکونَ صدیقًا، فقال علیه السّلام:

  • ”و ذِی غِلَّةٍ سالَمتُه فقَهَرتُه***فَأوقَرتُه منِّی لِعَفوِ التّجمُّلِ‌
  • ***و مَن لا یُدافِع سَیِّئاتِ عَدُوِّهبِإحسانِه لَم یأخُذِ الطَّولَ مِن عَلِ‌
  • ***و لَم أرَ فی الأشیاءِ أسرَعَ مَهلَکًالِغَمرٍ قَدِیمٍ مِن وِدادٍ مُعَجَّلٍ“
  • فقال له المأمونُ: ما أحسَنَ هذا! هذا مَن قاله؟ فقال: ”بعضُ فِتیانِنا“ فقال: فَأنشِدْنی أحسَنَ ما رَوَیتَه فی کِتمانِ السِّرِّ، فقال علیه السّلام:

  • ”و إنّی لَأنـسَی الـسِّرَّ کَیلا أُذیعَه***فَیا مَن رَأی سِرًّا یُـصانُ بِأن یُـنسَی
  • ***مَخافَةَ أن یَجرِیَ بِبالی ذِکرُهفَیَنبِذَه قَلبی إلی مُلتَوَی حَشًا
  • ***فیُوشِک مَن لَم یُفشِ سِرًّا و جالَ فیخَواطِرِه أن لا یُطیقَ له حَبسًا“
  • فقال له المأمونُ: إذا أمَرتَ أن تُتَرَّبَ [یُتَرَّبَ‌] الکتابُ کیف تقول؟ قال: ”تَرِّبْ“ قال: فَمِنَ السَّحا؟ قال: ”سَحِّ“ قال: فَمِنَ الطِّینِ؟ قال: ”طَیِّن“ فقال: یا غُلامُ! تَرِّب هذا الکتابَ و سَحِّه و طَیِّنْه و امضِ به إلی الفَضلِ بن سَهلٍ و خُذْ لِأبی‌الحسنِ

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

399
  • ثَلاثَ‌مِائَةِ ألفِ درهمٍ.»1

  •  قال المجلسی: «بیانٌ:

  •   الغِلُّ بالکسر: الحِقدُ و الضِّغنُ و یقال: أتیتُه مِن عَلُ أی: من موضعٍ عالٍ  و الغِمر بالکسر: الحِقدُ و الغِلُّ قوله [علیه السّلام]: ”فیا مَن رأی“ کلامٌ علی التعجّب،‌ أی: مَن رأی سرًّا یکون صیانتُه بنسیانه و الحال أنّ النسیان ظاهرًا ینافی الصیانةَ و قولُه ”مخافة“ متعلّقٌ بالمصرع الأولی قولُه: ”إلی مُلتوَی حَشًا“ أی: مَن یکون لوی و زحیرٌ فی أحشائه. و فی بعض النُّسخ حِسًّا بکسر الحاء المهملة و تشدید السین المهملة: و هو وَجَعٌ یأخذ النَفساءَ بعد الولادة؛ و علی التقدیرین کنایةٌ عن عدم الصّبر علی ضبطِ السِّرّ و منازعةِ النّفس إلی إفشائه. و قال الجوهری: ”سِحاةُ کلّ شی‌ء: قِشرُه، و سِحاءُ الکتاب: مکسورٌ ممدودٌ، و سَحَوتُ القرطاسَ و سَحَیتُه أسحاه: إذا قَشَرتَه، و سَحَوتُ الکتابَ و سَحَیتُه: إذا شَدَدتَه بالسِّحاء.“»2و3

  •  کشتن مأمون فضل بن سهل و به شهادت رساندن حضرت رضا علیه السّلام را

  •  در تاریخ یعقوبی، جلد 2، صفحۀ 444 آمده است که:

  •  «پس از خاتمه و کشته شدن محمّد بن هارون الرَّشید در سنۀ 196، مأمون به خلافت نشست و اهل شهرها با او بیعت کردند.»

    1. ـ روایت فوق در عیون أخبار الرّضا علیه السّلام، طبع سنگی، ص 347 [طبع حروفی، ج 2، ص 174] موجود است؛ و نیز در روضۀ بحار الأنوار، از طبع آخوندی، ج 78، ص 352 [طبع بیروت، ج 73، ص 49] موجود است.
    2. ـ بحار الأنوار، ج 49، ص 107.
    3. ـ جنگ 5، ص 175.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

400
  •  و در صفحۀ 448 گوید:

  • «و أشخَصَ المأمونُ الرّضا علیَّ بن موسی بن جعفر من المدینة إلی خراسان؛ و کان رسولُه إلیه رجاءَ‌ بن أبی‌الضَّحاک قرابةَ الفضل بن سهل. فقدِم بغدادَ، ثُمّ أخَذ به علی طریق ماءِ البصرة، حتّی سار إلی مَرو. و بایع له المأمونُ بولایة العهد مِن بعده؛ و کان کذلک یوم الإثنین لسبعٍ خَلَون من شهر رمضان، سنة 201.

  •  و ألبَسَ النّاسَ الأخضرَ مکانَ السَّواد، و کتَب بذلک إلی الآفاق؛ و أُخذتِ البیعةُ للرّضا، و دُعِی له علی المنابر، و ضُرِبتِ الدَّنانیرُ و الدّراهمُ باسمه؛ و لم یَبقَ أحدٌ إلّا لَبِس الخُضرةَ إلّا إسماعیلُ بن جعفر بن سلیمان بن علیّ الهاشمی؛ فإنَّه کان عامِلًا للمأمون علی البصرة، فامتنع مِن لُبسِ الخُضرة و قال: هذا نقضٌ لله و له.»

  •  و در صفحۀ 451 و 452 گوید:

  •  «و خرَج المأمونُ مِن مَرو متوجّهًا إلی العراق سنة 202، و معه الرّضا و هو وَلِیُّ عَهدِه، و ذو الرِّئاستین الفضلُ بن سهل وزیرُه؛ و قد کتَب للفضل الکتابَ الّذی سمّاه کتابَ الشَّرط و الحِباء؛ یصف فیه طاعتَه و نصیحتَه و عظتَه و عنایتَه و ذهابَه بنفسه عن الدّنیا و ارتفاعَه عمّا بذل من الأموال و القطائع و الجَوهَر و العقد. و یَشرُط له علی نفسِه کلَّ ما یَسأل و یَطلُب، لا یَدفَعه و لا یَمنَعه، و وقَّع فیه المأمونُ بخطِّه، و أشهد علی نفسه.

  •  فلمّا صار المأمونُ بقومَسَ، قُتِل الفضلُ بن سهل و هو فی الحمّام؛ دخَل علیه غالبٌ الرّومیّ و سَرّاجٌ الخادم بالسُّیوف، فقتَلهما المأمونُ جمیعًا و قتَل قومًا معهما. و قتَل ذا العَلَمَین علیَّ بن أبی‌سعید؛ و کان ابنَ خالة الفضل [بن سهل]. و قال: إنّه الّذی دسَّ فی قتله، و وجَّه برأسه إلی الحسن بن سَهل إلی العراق. و قتَل خلفَ بن عمر البصریّ المعروف بالحف و موسی البصریّ و عبدالعزیز بن عمران الطّائیّ و غالبًا الرّومِیّ و

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

401
  • سَرّاجًا الخادم، و أقصَی قومًا مِن قُوّاده سَمّاهم الشّامِتَةَ و أظهَر علیه أشدَّ جَزَعٍ.»1

  •  و در صفحه 453 گوید:

  • «و لمّا صار إلی طوس تُوُفِّی الرِّضا علیُّ بن موسی بن جعفر بن محمّدٍ بقَریةٍ یقال لها: النَّوقانِ، أوَّل سنة 203، و لم تکن علّتُه غَیرَ ثلاثة أیّام. فقیل: إنّ علیّ بن هشام أطعَمَه رُمّانًا فیه سَمٌّ. و أظهَرَ المأمونُ علیه جَزَعًا شدیدًا.

  •  فحدَّثنی أبوالحسن بن أبی‌عُبّاد قال: رأیتُ المأمونَ یَمشی فی جنازة الرِّضا حاسِرًا فی مُبَطِّنَةٍ بَیْضاء، و هو بین قائمَتَی النَّعشِ یقول: ”إلَی مَن أرُوح بعدک یا أباالحسن؟!“

  •  و أقامَ عند قبره ثلاثة أیّام یُؤتَی فی کلِّ یومٍ برغیفٍ و مِلحٍ فیَأکُله، ثمَّ انصرف فی الیوم الرّابع و کانت سنُّ الرِّضا أربعًا و أربعین سنةً.

  •  و قال أبوالحسن بن أبی‌عبّاد: سمعتُ الرِّضا یقول: ”إنَّ مَشْیَ الرِّجالِ مع الرَّجلِ فِتنَةٌ للمَتبوعِ و مَذِلَّةٌ‌ للتّابع.“ و سمعتُه یقول: ”إنَّ فی صُحُفِ إبراهیم:

  •  أیُّها المَلِکُ المغرورُ! إنّی لم أبعَثکَ لتُبنِی البُنَی، و لا لِتَجمَع الدُّنیا، ولکن بَعَثتُک لِتَرُدَّ عنِّی دَعوةَ المظلوم؛ فإنّی لا أرُدُّها و لو کانت مِن کافر!“

  • و قال للمأمون: ”ما التَقَت فِئتان قَطُّ إلّا نَصَرَ اللهُ أعظَمَهما عفوًا.“

  •  و قال: ”إنَّما یُؤمَر بالمعروف و یُنهَی عن المُنکر مؤمنٌ فیَتَّعِظُ؛ فَأمّا صاحبُ سَیفٍ و سَوطٍ فلا. إنَّ مَن تعرَّض لسلطانٍ جائرٍ، فأصابَته منه بَلیَّةٌ لم یُؤجَر علیها و لم یُرزَق الصّبرَ فیها.

  •  و قدم المأمون مدینةَ السَّلام فی شهر ربیع الأول، سنة 204، و لباسُه و لباسُ

    1. ـ در کتاب قضاء أمیرالمؤمنین علیه السّلام، تألیف آقا حاج شیخ محمّد تقی تستری، از ص 140 تا ص 142، راجع به قتل فضل بن حسن مطالبی است.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

402
  • قُوّادِه و جُندِه و النّاسِ کلِّهم الخُضرَةُ! فأقام جُمعَةً،‌ ثم نزَعها، و أعاد لباسَ السَّواد.»1

  •  [شعری که بر فراز قدمگاه امام رضا علیه السّلام نوشته شده است]

  •  بر فراز قدمگاه حضرت امام رضا علیه ‌السّلام در بالای نشانۀ دو جای قدم مبارک نوشته بود:

  • ***گر میسر نشود بوسه زنم پایش راهر کجا پای نهد بوسه زنم جایش را
  • ***بر زمینی که نشان کف پای تو بودسال‌ها بوسه گَه اهل نظر خواهد بود2
  •  اشعار دِعبِل خُزاعی در خدمت حضرت رضا علیه السّلام

  • ***أفاطِمُ لَو خِلتِ الحُسَینَ مُجَدَّلًافَقَد ماتَ عَطشانًا بِشَطِّ فُراتِ
  • ***و قَبرٌ بطوسٍ یا لَها مِن مُصیبَةٍألَحَّت علَی الأحشاءِ بِالزَّفَراتِ
  • ***خُروجُ إمامٍ لا مَحالَةَ واقِعٌیَقومُ علَی اسمِ اللَهِ بالبَرَکاتِ
  • ***یُمَیِّزُ فِینا کُلَّ حَقٍّ و باطِلٍو یَجزِی علَی النَّعماءِ و النَّقِماتِ3و4
  •  قصیدة معروفة للسیّد إسماعیل الحِمیَری

  •  نقل از مجالس المؤمنین:

  •  «شیخ أبوعمر کشّی (قدّه) که از مجتهدین شیعۀ امامیّه است، در کتاب رجال از سهل بن ذبیان روایت نموده که او گفت:

    1. ـ جنگ 16، ص 151.
    2. ـ جنگ 13، ص 33.
    3. ـ جنگ 1، ص 109.
    4. ـ الغدیر، ج 2، ص 39؛ امام شناسی، ج 7، ص 69 و 181 و 182.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

403
  •  روزی به خدمت حضرت امام علیّ بن موسی الرّضا علیه السّلام رفتم، پیش از اینکه دیگری از شیعۀ او حاضر شوند. پس دیدم که آن حضرت متفکّر‌وار سر مبارک را پیش انداخته، نکت أرض می‌نمود. چون آن حضرت مرا دیدند فرمودند: ”مرحبا ای ابن ذبیان! همین ساعت رسول من به طلب تو می‌آمد.“ من عرض کردم: چه خدمت بود یا بن رسول الله؟

  •  فرمودند که: ”خوابی غریب دیده‌ام که مرا در اضطراب و سوز و گداز انداخته.“ آنگاه فرمودند که: ”دیدم که گویا نردبانی صدپایه از برای من در جایی نصب کرده‌اند، و من بالای آن رفته، از آنجا به گنبد سبزی درآمدم که از غایت لطافت بیرون او از اندرون ظاهر است. پس دیدم که حضرت پیغمبر (صلّی الله علیه و آله) نشسته، و از جانب راست او جوانی خوب‌روی بر سر زانوی مرد پیری نشسته، که از غایت پیری موی ابروی او حاجب باصره‌اش شده بود، و اتّفاقاً او اسماعیل بن محمّد حمیری بود.

  •  پس حضرت رسالت به من فرمودند: سلام کن بر پدر خود علیّ بن أبی‌طالب! سلام کردم. فرمودند که: سلام کن بر پدران خود حسن و حسین! سلام کردم. دیگر فرمودند که: سلام کن بر شاعر و صاحب و ندیم ما در دنیا و آخرت، اسماعیل بن محمّد حمیری! من سلام کردم.

  •  آنگاه آن حضرت بر آن مرد پیر که اسماعیل بود متوجّه شده، فرمودند که: اعاده نما آنچه را که به آن مشغول بودیم! پس اسماعیل این قصیده را انشاد نمود: لأُمِّ عَمرٍو... الخ؛ و چون به این ابیات رسید که: قالوا له لو شئتَ... الخ، حضرت فرمود که: توقّف کن ای اسماعیل! آنگاه دست مبارک خود را به آسمان برداشته گفتند:

  • إلَهی و سَیّدی! إنّکَ شاهدٌ علیهم و علَیَّ أنّنی قد عَلِمتُهم أنّ الغایَةَ و المَفزَعَ إلیه. و قال: یا علیُّ! احْفَظْ هذه القَصیدَةَ، و مُرْ شیعَتَنا بحِفظِها! فمَن حَفِظَها ضَمِنتُ لَه علی اللَهِ الجَنّةَ.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

404
  • قال الرّضا (علیه السّلام): و لَم یزَل جدّی یُکَرِّرها و یُقَرِّرها حتّی حَفِظتُها؛ و هی هذِه القَصیدَةُ:

  • 1. لأُمِّ عَمرٍو باللِّوَی مَربَعُ***طامِسَةٌ أعلامُها بَلقَعُ
  • ***2. تروحُ عنه الطَّیرُ وَحشِیّةًو الأُسْدُ مِن خیفَتِه تَجزَعُ
  • ***3. برَسمِ دارٍ ما بها مُؤنِسٌإلّا صِلالٌ فی الثَّرَی وُقَّعُ
  • ***4. رُقشٌ1 یَخافُ المَوتُ من نَفْثِها2و السَّمُّ فی أنیابها مُنقَعُ3
  • فی رَبعِها***5. لمّا وَقَفنَ العِیسُ4و العینُ مِن عِرفانِها تَدمَعُ
  • ***6. ذَکَرتُ مَن قد کنتُ ألهُو بهفبِتُّ و القَلبُ شَجٍ5 موجَعُ
  • ***7. کأنّ بالنّارِ لِما شَفَّنیمِن حُبِّ أرْوَی کَبِدی تُلذَعُ
  • ***8. عَجِبتُ مِن قومٍ أتَوا أحمدًابخُطّةٍ لیس لها موضِعُ
  • ***9. قالوا له لَو شِئتَ أعلمتَناإلی مَنِ الغایةُ و المَفزَعُ
  • ***10. إذا تَوَفَّیتَ و فارَقتَناو فیهمُ فی المُلکِ من یَطمَعُ
  • ***11. فقال لو أعلَمتُکم مُعلِنًاکنتم عَسَیتم فیه أن تَصنَعوا
  • ***12. صَنیعَ أهلِ العِجلِ إذ فارَقواهارونَ فالتَّرکُ لهُ أودَعُ
  • ***13. و فی الّذی قال بَیانٌ لَناکان إذا یَعقِلُ أو یَسمَعُ
  • ***14. ثُمّ أتَتهُ بعد ذا عَزمَةٌمِن رَبِّه لیس لها مَدفَعُ
    1. ـ مار سیاه و سفید.
    2. ـ دمیدن.
    3. ـ ثابت.
    4. ـ شتر سفید.
    5. ـ هول و تب.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

405
  • ***15. أبلِغْ و إلّا لم تکن مُبلِغًاو اللهِ مِنهم عاصِمٌ یَمنَعُ
  • ***16. فعندها قام النّبیُّ الّذیکان بما یَأمُرُه یَصدَعُ1
  • ***17. یَخطُبُ مأمولًا و فی کفِّهکفُّ علیٍّ ظاهرًا یَلْمَعُ
  • ***18. رافِعُها أکرِمْ بکَفِّ الّذییَرفَعُ و الکَفِّ الّذی یُرفَعُ
  • ***19. یقول و الأملاکُ من حَولِهو اللهُ فیهم شاهِدٌ یَسمَعُ
  • ***20. مَن کنتُ مَولاهُ فهذا لَهمَولیً فلم یَرضَوا و لم یَقنَعوا
  • ***21. و ضَلّ قَومٌ غاضَهم فِعلُهکأنّما آنافُهم تُجدَعُ
  • ***22. فاتَّهَموه و انحَنت منهمُعلی خِلافِ الصّادقِ الأضلَعُ
  • ***23. حتّی إذا وارَوْه فی قبرِهو انـصرَفوا عن دفنهِ ضَیَّعوا
  • ***24. ما قال بالأمسِ و أوصَی بهو اشتَروُا الـضُّرَّ بما یَنفَعُ
  • ***25. و قَطّعوا أرحامَه بعدَهفسوف یُجزَون بما قَطّعوا
  • بمَولاهم***26. و أزمَعوا غَدْرًا2تَبًّا لِما کانوا به أزمَعوا
  • ***27. لا هُم علیه یَرِدوا حوضَهغَدًا و لا هُوَ فیهم یَشفَعُ
  • ***28. حَوضٌ له ما بینَ صَنعا إلیأیلَةِ أرضِ الشّامِ أو أوسَعُ
  • ***29. یُنصَبُ فیه عَلَمٌ للهُدَیو الحَوضُ مِن ماءٍ له مُترَعُ
  • ***30. یَفیض مِن رحمتِه کوثَرٌأبیضُ کالفِضّةِ أو أنصَعُ3
  • ***31. حَصاه یاقوتٌ و مَرجانَةٌو لُؤلُؤٌ لم تَجْنِه أصبَعُ
    1. ـ اشارة إلی قوله تعالی [الحجر (15) صدر آیه 94]: ﴿فَٱصۡدَعۡ بِمَا تُؤۡمَرُ﴾.
    2. ـ بی‌‌وفایی کردن.
    3. ـ سفید‌تر.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

406
  • ***32. بَطحاؤُه مِسکٌ و حافاتُه1یَهتَزُّ منها مونِقٌ مَربَعُ
  • ***33. أخـضرُ مادونَ الوَرَی ناضِرٌو فاقعٌ أصفَرُ أو أنصَعُ
  • ***34. فیه أبارِیقُ و قِدْحانُهیَذُبُّ عنه الرَّجُلُ الأصلَعُ
  • ***35. یَذُبُّ عنها ابنُ أبی‌طالبٍذَبًّا کجَربَی إبلٍ شُرَّعُ
  • ***36. و العِطرُ و الرَّیحانُ أنواعُهذاکَ و قد هبَّتْ به زَعزَعُ
  • ***37. ریحٌ من الجنَّةِ مأمورةٌذاهبةٌ لیسَ لها مَرجِعُ
  • ***38. إذا دَنَوا منه لِکَی یَشـرَبواقیلَ لهم تَبًّا لکم فارْجِعوا
  • ***39. دونَکموا فالتَمِسوا مَنهَلًایُرْوِیکمُ أو مَطعمًا یُشبِعُ
  • ***40. هذا لِمَن والَی بَنِی أحمداو لم یکنْ غیرَهمُ یَتبَعُ
  • ***41. فالفَوزُ للشّاربِ من حَوضِهو الذُّلُّ و الوَیلُ لمَن یُمنَعُ
  • ***42. و الـنّاسُ یومَ الحـَشرِ رایاتُهمخَمسٌ فمنها هالِکٌ أربَعُ
  • ***43. فرایَةُ العِجلِ و فِرعَونِهاو سامریِّ الأُمّةِ المُشنِعُ
  • ***44. و رایَةٌ یقدُمُها أدلَمٌ2عبدٌ لئِیمٌ لُکَعٌ أکوَعُ3
  • ***45. و رایَةٌ یقدُمُها حَبتَرٌ4للزّور و البُهتانِ قد أبدَعُ
  • ***46. و رایَةٌ یقدُمُها نَعثَلٌ5لا بَرَّدَ اللهُ لَه مَضجَعُ
  • ***47. أربعَةٌ فی سَقَرٍ أُودِعوالیس لهم مِن قَعرِها مَطلَعُ
    1. ـ کنار نهرها.
    2. ـ سیاه بدن.
    3. ـ خ ل: أوکَع.
    4. ـ روباه و مرد کوتاه قد.
    5. ـ گرگ و پیر احمق.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

407
  • ***48. و رایَةٌ یقدُمُها حَیدرٌو وَجهُه کالشّمسِ إذ تَطلُعُ
  • ***49. غدًا یُلاقِی المُصطَفَی حَیدَرٌو رایَةُ الحمدِ له تُرفَعُ
  • ***50. مولیً له الجَنّةُ مأمورةٌو النارُ من إجلالِه تَفزَعُ
  • ***51. إمامُ صِدقٍ و له شیعةٌیَروَوا من الحَوضِ و لم یُمنَعوا
  • ***52. بِذاک جاءَ الوَحیُ مِن ربِّنایا شیعةَ الحقِّ فلا تَجزَعوا
  • ***53. و الحِمیَریّ مادِحُکم لم یَزلو لَو یُقطَّعْ أصبَعًا أصبَعُ
  • ***54. و بعدَه صَلّوا علی المُصطفَیو صِنْوِه حَیدَرَةَ الأصلَعُ“»1و2
  •  حسن النّوری3و4

  •  [اشعاری از نیّر تبریزی در توسّل به حضرت ثامن الائمّه علیه السّلام]

  •  در توسّل به حضرت ثامن الائمّه گوید:

  • ***نسیم قدسی یکی گذر کنبه بارگاهی که لرزد آنجا
  • ***خلیل را دست، ذبیح را دلمسیح را لب، کلیم را پا
  • ***نخست، نعلین ز پای بر کنسپس قدم نه به طور ایمن
  • ***که در فضایش ز صیحۀ لَنْفتاده مدهوش هزار موسی
    1. ـ شرح و ترجمۀ این قصیدۀ معروف را حضرت علاّمه طهرانی ـ رضوان الله علیه ـ در معادشناسی، ج 9، ص 465 إلی 480 با قدری اختلاف آورده‌اند، ولیکن به رسم حفظ امانت همان‌گونه که در مکتوبات خطی تدوین نموده بودند، در این مقام آورده شد. (محقّق)
    2. ـ مجالس المؤمنین، طبع اسلامیّه، ج 2، ص 508؛ دیوان سیّد حمیری، با قدری اختلاف.
    3. ـ در انتهای اشعاری که به خطّ خوش و زیبای مرحوم آقا میرزا حسن نوری در جُنگ خطی مرحوم علاّمه تحریر شده بود، امضای ایشان به جهت حفظ امانت باقی گذارده شد؛ رحمة الله علیهما رحمة واسعة. (محقّق)
    4. ـ جنگ 2، ص 109.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

408
  • ***ز آستانش ملایک و روحرسانده بر عرش صدای سبّوح
  • ***به خاک راهش چو شاه مذبوحرسل به ذلّت همی جبین سا
  • ***نسیم جنّت وزان ز کویششراب تسنیم روان ز جویش
  • ***حیات جاوید دمیده بویشبه جسم غلمان به جان حورا
  • ***فلک به گردش پی طوافشملک به نازش ز اعتکافش
  • ***ز سربلندی ندیده قافشصدای سیمرغ نوای عنقا
  • ***مهین مطافِ شه خراسانامین ناموس ضمین عصیان
  • ***سلیل احمد خلیل رحمانعلیّ عالی ولیّ والا
  • ***بگو که نیّر به آرزویتکند ز هر گل سراغ بویت
  •  مگر گشاید پری به کویت

  •  چو مرغ جنّت به شاخ طوبی1و2

  • ***
  •  به قلم: نوری

    1. ـ دیوان حجّة الاسلام نیّر تبریزی، لآلی منظومه.
    2. ـ جنگ 2، ص 55.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

409
  •  برگزیده احوالات حضرت امام جواد علیه السّلام

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

410

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

411
  •  راجع به حضرت جواد الأئمّة علیه السّلام

  •  داستان حرکت مأمون را در کوچه با همراهان خود که به شکار می‌رفتند و بچّه‌ها بازی می‌کردند و حضرت جواد علیه السّلام که در میان اطفال بود فرار نکرد و مأمون از وی سؤالاتی نمود، و سپس پس از مراجعت او را در گفتارش امتحان کرد و لذا دختر خود را به او داد، ابن شهر آشوب در مناقب در احوال حضرت جواد علیه السّلام، و ابن صبّاغ مالکی در الفصول المهمّة، طبع سنگی، صفحۀ 282 و صفحۀ 283 آورده است1.2

  •  [الشّیعة و التّشیّع] صفحة 263:

  •  «الإمام محمّد الجواد علیه السّلام

  •  قال المفید: کان له أربعةُ أولاد: ذَکَران، و هما الإمامُ علیٌّ الهادی علیه السّلام و موسی، و بنتان، و هما فاطمةُ، و أُمامة. و کُنیته أبوجعفر، و لَقَبُه الجوادُ.»

  •  صفحة 264: «و إنّ صِغَرَ السّنّ فیهم لا یَمنَعهم من الکمال؛ فقد دعا رسولُ الله علیًّا علیه السّلام إلی الإسلام، و هو ابنُ عشرِ سنین، و قبِله منه، و حکَم له به، و لم

    1. ـ الفصول المهمّة فی معرفة الأئمة، ج 2، ص 1040.
    2. ـ جنگ 18، ص 171.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

412
  • یَدعُ أحدًا فی هذه السّنّ، کما دعا علیًّا علیه السّلام، و بایع الحسنَ و الحسینَ علیهما السّلام، و هما دون ستّ سنین، و لم یبایع صبیًّا غیرَهما. أفلا تعلمون أنّ اللهَ قد خَصَّ هؤلاءَ القوم، و أنّهم ذُرّیّةُ بعضِهم مِن بعضٍ، یَجرِی لآخرهم ما یَجرِی لأوّلهم.»1

  •  قتل معتصم حضرت جواد علیه السّلام را با سمّ توسّط زوجه‌اش دختر مأمون

  •  [تاریخ الشّیعة] صفحة 56:

  •  «عاد الجوادُ علیه السّلام إلی المدینة و بقی بها مقصدًا لأولیائه، إلی أن اعتَلَی المعتصمُ منصّةَ الحُکم عام 218، فاستدعَی الجوادَ و معه زوجتُه أُمُّ الفضل و قد علِم بِانحرافها عن أبی‌جعفر فأرادها ذَریعةً لنفوذِ تدبیره فی أبی‌جعفر، و لم یکن المعتصمُ شقیقَ المأمون فی دَهائِه و لا رضیعَ لِبانِه فی سیاسته. و مِن ثَمّ‌ انتقضت علیه کثیرٌ من البلاد و خلعوا رِبقةَ الطّاعة و استقلّوا بالأمر، فکان لِقُرب عوره یضیق علی الجواد مرّةً، و یُوسِّع علیه أُخرَی، و یَحبِسه مرّةً و یُطلِقه تارةً.

  •  و کان یَجمَع له العلماءُ لیُحاجّوه، زعمًا منه أن یجدَ له زَلَّةً یؤاخذه فیها أو یُسقِط مقامَه بها. و زوَّر علیه مرَّةً کتبًا تتضمّن الدّعوةَ لبیعته، فلا یکون مَغَبّةُ ذلک إلّا إعلاءَ شأن أبی‌جعفر و إظهارَ الکرامة و الفضل له؛ فکان المعتصم لا یزداد لذلک إلّا حَنَقًا و غَیظًا، و لا یَقوَی علی کتمان ما یُسِرّه من الحَسَد و الحِقد، فحبَسه مرّةً و ما أخرَجَه من السِّجن حتّی دبَّر الأمرَ فی قتله.

  •  و ذلک أنْ قدَّم لزوجتِه ابنةِ المأمون سمًّا و حمَلها علی أن تَدفَعه للإمام، فأجابَته إلی ما أراد فمات قتیلًا بسمِّ المعتصم، و عند ما شاهَدَت أثرَ السّمّ قد بانَ فی بدن الإمام

    1. ـ جنگ 23، ص 67.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

413
  • تَرَکَته وحیدًا فی الدّار، حتّی قضَی نَحبَه و احتشدت الشّیعةُ علی الدّار و استخرجوا جَنازتَه و السّیوفُ علی عواتقهم و قد تعاقدوا علی الموت، لأنّ المعتصم حاوَلَ أن یَمنَعهم عن تشییعه.»1

    1. ـ جنگ 20، ص 311.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

414

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

415
  •  برگزیده احوالات حضرت امام هادی علیه السّلام

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

416

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

417
  •  عداوت شدید متوکّل با حضرت هادی و أذیّت‌های پی‌ در پی

  •  [تاریخ الشّیعة] صفحة 58:

  •  «بقی الهادیُّ فی المدینة و الشّیعةُ نافرةٌ إلیه، للتّفقه فی الدّین و اغتنامِ محاسن الأخلاق، حتّی سنة 236، و کانت ناصیةُ الحکم یومئذٍ بیَدِ المتوکّل و هو شدیدُ البُغض لعلیٍّ و لأهل بیته علیهم السّلام، و زاد فی الطّین بَلَّةً1 أنّه أُحِیط بنُدَماء قد اشتهروا بالنَّصب و البُغضِ لعلیٍّ.

  •  منهم علیُّ بن الجَهم الشّاعر الشّامیّ من بنی‌شامَة و عمرو بن فرُّخ الرَّخجیّ و أبوالسِّمط من ولد مروان بن أبی‌حَفصة من موالی بنی‌أُمَیَّة و عبدالله بن محمّد بن داود الهاشمیّ المعروف بابن أترُجَة، و کانوا یُخوِّفونه من العلوییّن و یُشیرون علیه بإبعادهم و الإعراضِ عنهم و الإساءةِ إلیهم،‌ ثمّ حسّنوا له الوقیعةَ فی أسلافهم الّذین یعتقد النّاسُ عُلُوَّ منزلتهم فی الدّین و لم یَبرَحوا به، حتّی ظهَر منه ما هو معروفٌ.

  •  و ممّا ذکره ابنُ الأثیر فی حوادث عام 236 (مجلّد 7، صفحة 18)؛ و ابنُ جریر

    1. ـ گویند: ما زاد الطینُ بلّةً؛ یعنی آنچه موجب خراب‌تر شدن کار شد. رجوع کنید به فرهنگ معاصر آذرتاش آذرنوش. (محقّق)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

418
  • (مجلّد 11، صفحة 44)؛ و صاحبُ فواتُ الوَفَیات (مجلّد 1، صفحة 133)، فِعلُه بقبر الحُسین علیه السّلام من الهَدم والحَرث و البَذر و السَّقی و مَنع النّاس من زیارتِه إلی غیر ذلک مما هو مشهورٌ عنه.

  •  و قال صاحب الفوات: و کان معروفًا بالنَّصْب، فتألّم المسلمون لذلک و کتَب أهلُ البغداد شَتمَه علی الحیطان و هجاه دعبلٌ و غیرُه، و فی ذلک یقول ابنُ السِّکِّیت ـ و قیل هی للبَسّامیّ ـ :

  • ***تاللهِ إن کانت أُمَیَّةُ قد أتَتقَتلَ ابنِ بنتِ نَبیِّها مَظلومًا
  • ***فلقد أتَته بنو أبیه بمِثلِهفغَدا لعَمرُک قَبرُه مهدومًا
  • ***أسَفوا علی ألّا یکونوا شارَکوافی قَتلِه فتَتَبَّعوه رَمیمًا
  •  و ما اقتصر علی ما فعَله بقبر الحسین علیه السّلام من الإساءة لأهل البیت و أولیائهم، بل قد جَدَّ فی النَّیل من العَلَویّة نَسَبًا و مذهبًا. و استقدم أباالحسن الهادیّ علیه السّلام من المدینة إلی سامرّاء فی عام 236 و أبقاه فی سامرّاء،‌ یتعاهده بالأذَی و السَّوء، کما یتعاهد المحبُّ حبیبَه بالتُّحَف و الطُّرَف.

  •  و قد وجَد أعداءُ ‌آل محمّد انحرافَ المتوکّل عنهم ذریعةً للإساءة إلی أبی‌الحسن علیه السّلام فسَعَوا به إلی المتوکّل و أخبَروه أنّ فی منزله سلاحًا و کتبًا و غیرَها مِن شیعته، فوجّه إلیه لیلًا مَن هجَم علیه الدّارَ علی غِرَّة فوجَدوه فی بیتٍ وحدَه و علیه مِدرَعَةٌ من شَعرٍ، و علی رأسه مَلحَفَةٌ من صوفٍ، و لا بساطَ فی البیت إلّا الرَّمْل و الحَصَی، متوجّهًا إلی ربّه یترنّم بآیاتٍ من القرآن فی الوَعدِ و الوعید، فأُخِذ علی ما وُجِد و حُمِل إلی المتوکّل.»1و2

    1. ـ أنظر تاریخ أبی‌الفداء، ج 3، ص 47؛ و مروج الذّهب، ج 2، ص 265 [طبع دار الهجرة، ج 4، ص 11]. (تاریخ الشّیعة)
    2. ـ جنگ 20، ص 312.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

419
  •  الإمام علیّ بن محمّد الهادی علیه السّلام و تبعید به سامرّاء و جنایات متوکّل

  •  [الشّیعة و التّشیّع] صفحة 266:

  •  «الإمام علیٌّ الهادی علیه السّلام مع المتوکّل:

  •  کان المتوکّلُ یُبغِض علیًّا و ذُرّیّتَه علیهم السّلام.‌ و لمّا بلَغه مُقامُ الإمام الهادیّ علیه السّلام بالمدینة، و میلُ النّاس إلیه، خاف منه، و دعا یحیی بن هَرثَمَة، و أمَره بالذّهاب إلی المدینة و إحضارِ الإمام.

  •  قال یحیی: ”لمّا دخَلتُ المدینةَ ضجّ أهلُها ضجیجًا عظیمًا ما سمع النّاسُ بمثله، خوفًا علی الإمام الهادی علیه السّلام، و قامتِ الدّنیا علی ساقٍ، لأنّه کان مُحسِنًا إلیهم، مُلازِمًا للمسجد، و لم یکن عنده میلٌ إلی الدّنیا، فجعلتُ أُسکِتهم، و أحلِف أنّی ما أُمِرتُ به بسوءٍ، و أنّه لا بأس علیه، ثمّ فَتَّشتُ منزلَه فلم أجِد فیه إلّا المَصاحفَ و الأدعیةَ و کُتُبَ العلم، فعظُم فی عَینی، و تولّیتُ خِدمَتَه بنفسی و أحسَنتُ عِشرَتَه.“

  •  و ما وصل الإمامُ إلی سامرّاء، و استقرّ به المُقام، حتّی بعث إلیه المتوکّلُ جماعةً من الأتراک، فهجَموا دارَه لیلًا، و حمَلوه إلی المتوکّل علی الحالة الّتی کان علیها، و قالوا له: لم نَجِد فی بیته شیئًا، و وجَدناه یَقرَأ القرآنَ مستقبلًا القبلةَ.

  •  و کان المتوکّلُ حینَ دخل الإمامُ فی مجلس الشُّرب حاملًا الکأسَ بیَدِه، فلمّا رآه ‌هابَه و عظَّمه و کان فی المجلس علیُّ بن الجَهمِ، فسأله المتوکّلُ: مَن أشعَرُ النّاسِ؟ فذکَر ابنُ الجَهم الشُّعراءَ فی الجاهلیّة و الإسلام. فسأل الإمامَ عن ذلک.

  •  فقال: ”أشعَرُ النّاسِ الحمّانِیُّ حیثُ یقول:

  • ***لقد فاخَرتَنا من قریشٍ عِصابةٌبمَطِّ خُدودٍ و امتدادِ أصابِع
  • ***فلمّا تنازَعنا المَقالَ قَـضَی لناعلیهم بما نَهوِی نداءَ الصّوامِع

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

420
  • ***تَرانا سَکوتًا و الشّهیدُ بفَضلِناعلیهم جَهیرُ الصَّوتِ فی کُلِّ جامِع
  • ***فإنّ رسولَ الله أحمَدَ جَدُّناو نحن بنوه کالنُّجوم الطّوالِع“
  •  فقال له المتوکّل: و ما نِداءُ الصّوامعِ یا أباالحسن؟!

  •  قال: ”أشهَدُ أن لا إلهَ إلّا اللهُ و أنّ محمّدًا صلّی الله علیه و آله و سلّم رسولُ اللهِ.“»1

  •  [شهادت یعقوب بن سکیّت به دست متوکّل عباسی]

  •  در صفحۀ 25 محاکمه در تاریخ آل محمّد، وارد است که:

  •  «چون یعقوب بن سکیّت در مجلس المتوکّل عباسی نشسته بود، که دو پسر خلیفه: المعتمد و المعتزّ داخل اطاق می‌شوند. در این أثناء خلیفه خطاب می‌کند: ای یعقوب! این دو پسر من أشرفند یا حسن و حسین؟! بیچاره یعقوب به ذائقۀ نور ایمان بداهةً در جواب گفت: ”و الله! قنبر که خادم حسن و حسین بود، هم از تو و هم از پسران تو أشرف است!!“ متوکّل در حین استماع این جواب حق و صحیح، به جلاّد امر می‌کند که زبان عالم بیچاره را از پشت سرش بیرون می‌کند!»2

    1. ـ جنگ 23، ص 68.
    2. ـ جنگ 9، ص 7.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

421
  •  برگزیده احوالات حضرت امام حسن عسکری علیه السّلام

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

422

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

423
  •  [سیر علوم و تاریخ شیعه در عصر امام حسن عسکری علیه السّلام‌]

  •  [تاریخ الشّیعة] صفحة 62:

  • «و لعلّ سلمانَ الفارسیّ أوّلُ مَن وضَع فیها1 حَجَرَ التّشیّع، و بَنَی علیه حذیفةُ ابن الیَمان، و لا تَسَلْ عن الکوفة فی ذلک الیوم، بل و فیما قبله و ما بعده، فإنّها من أکبَرِ مُدُن الشّیعةِ فی الوِلاء.»2و3

    1. ـ أی: مدائن. (محقّق)
    2. ـ جنگ 20، ص 314.
    3. ـ امام شناسی، ج 16و17، ص 220:
      «در زمانی که متوکّل حضرت امام هادی علیه السّلام را از مدینه طلبید، حضرت امام حسن عسکری علیه السّلام* هم همراه پدر بودند. و همیشه آن حضرت با پدرشان در سامرّاء بودند تا وقتی که پدر به رفیق أعلی واصل شد.
      آنگاه حضرت در این مدّت کوتاه عمرشان پس از این در سامرّاء با زندگی توأم با مرارت و أذیّت گذراندند، و با پدرشان در تحمّل مصیبت‌ها شریک بودند. و پس از ارتحال پدرشان منفرداً تحمّل بدی‌ها و زشتی‌های بنی‌عباس را می‌نمودند. حال و رفتار عبّاسیّون با وی، از إسائه و چشم‌پوشی از مقامات و تضییق بر او و زندان، مثل حال و رفتارشان با پدرش بوده است، بدون اندک فُسْحَتی و إرفاقی که به او برسد.
      شیعیان در عصر او حالشان به مثابۀ حالشان با پدرش بوده است. و شهر قم در عهد او و در عهد پدرش [ادامه در صفحه بعد]

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

424
  • ...1

    1. [ادامه تعلیقه صفحه قبل] از زمان پیش، عاصمۀ بزرگی از عَواصِم و محل‌های علم شیعه بوده است. در بلده قم به مقداری که از شمارش و حساب بیرون می‌باشد راویان شیعه، و به مقدار بسیاری از مؤلّفین در علم حدیث و در سایر فنون علم مجتمع بوده‌اند.
      و در سامرّاء و اطراف مجاور سامرّاء به قدری شیعه زیاد بوده است که به مقدار معتنابهی بالغ می‌گردیده است. و در بلده بغداد خلق کثیری شیعه بوده‌اند. شهر مَدائن در آن عصر معمور و آباد بوده است و تشیّع در آن دارای قِدْحِ مُعَلَّی** بوده است. و پیوسته مواصلات میان شیعیان آنجا و میان امام، متوالی و مرتَّب بوده است. و شاید سلمان فارسی اوّلین واضع حَجَر تشیّع در آنجا بوده است، و روی آن حَجَر بوده است که حُذَیْفَة بن یَمان بنای تشیّع کرده است.
      و اما از کوفۀ آن عصر چیزی مپرس. کوفه در آن عصر، و ما قبل از آن، و ما بعد از آن از بزرگ‌ترین شهرهای تشیّع محسوب می‌گردیده است ... .
      باری، پیوسته حال بنی‌عباس با امام عسکری علیه السّلام بر همان منوال خشونت بود، تا آنکه مُعْتمِد عباسی او را با سمّ پنهانی شهید کرد. و شیعه نیز بر همان منوال بودند تا حضرت امام علیه السّلام از دنیا رحلت نمود.
      *. آن حضرت در شهر ربیع الآخر از سنۀ 231 و یا 232 متولّد شدند، و در سامرّاء هشتم ربیع الاوّل از سنۀ 260 علی الأشهر رحلت یافتند، و با پدرشان در خانۀ خودشان مدفون شدند. ایّام امامت آن حضرت شش سال و عمرشان 28 یا 29 سال بوده است؛ و علی‌هذا بعد از حضرت امام محمّد تقی علیه السّلام کوچک‌ترین امامان بوده‌اند.
      ** قِدْح با کسره قاف و سکون دال: عبارت است از تیری که پرتاب می‌کنند پیش از آنکه تراشیده و تسویه گردد. و به تیر مَیْسر (قمار) نیز قِدْح گویند. و معلَّی: عبارت است از هفتمین تیر از سهام میسر قمار که از همه دارای برد بیشتری بوده است. در زمان جاهلیت نوعی از قمار بود که بدان أزلام می‌گفتند و آن بدین گونه بود که شتری را به قیمت خود می‌خریدند و آن را به قمار می‌گذاردند. بدین طریق که هشت نفر برای قمار مجتمع می‌شدند و هشت چوبه تیر را در ظرفی می‌نهادند و روی یکی می‌نوشتند: یک سهم و روی دگری دو سهم و همین‌طور تا روی هفتمین می‌نوشتند هفت سهم و هریک از اینها اسم خاصی را دارا بود؛ مثلاً نام هفتمی از آنها مُعَلَّی بود، و روی هشتمین می‌نوشتند: بدون سهم. آنگاه این شتر را به 28 سهم تقسیم می‌نمودند؛ یعنی به 7 سهمی و 6 سهمی و 5 سهمی تا یک سهمی که مجموعاً 28 سهم می‌گردد. هشت تن قمارباز می‌آمدند بر سر آن ظرف و چوبه‌های تیر را بر می‌داشتند. آن چوبه‌ای که بر روی آن عدد یک نوشته بود یک سهم را می‌برد، و آن که به روی آن عدد دو نوشته بود دو سهم را می‌برد. و همین‌طور آن کس که عدد 7 را بر می‌داشت 7 سهم از شتر را می‌برد، که بزرگ‌ترین سهم بوده است. و آن کس که چوبه بدون سهم را برمی‌داشت بازنده در این قمار بود، و می‌بایست به تنهایی تمام قیمت شتر را بپردازد. و در این نوع قمار هفت نفر برنده بوده‌اند به سهام‌های متفاوت، و یک نفر بازنده بود. و چون بالاترین بُرْد برای هفت سهمی بوده است؛ لهذا این مثال قِدْح مُعَلَّی در عرب برای صاحب نصیب أعظم استعمال می‌شود. و مرحوم مظفر در این عبارت می‌فرماید: ”نصیب أتمّ و أکمل در تشیّع نصیب اهل مدائن، دست‌پروردۀ سلمان فارسی و حذیفه بوده است.“»

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

425
  •  جعفر کذّاب از حضرت عسکری و شیعیانش نزد متوکّل و غیره سعایت می‌نمود و آنها را مورد حبس و شکنجه و تبعید می‌ساخت

  •  [الشّیعة و التّشیّع] صفحة 270:

  •  «جعفر الکذّاب:

  •  کان للإمام العسکریّ أخٌ یُسمَّی جعفرًا، و کان یکید له و یَدُسّ علیه و علی شیعته الدّسائسَ عند الخلفاء، و قد لحِق بالمُوالین الأذَی و الحبسُ و التّشریدُ من وِشایَتِه و افتراءاتِه، و ادّعَی الإمامةَ بعد أخیه، و لذلک قیل له: الکذّابُ.

  •  و جاء جعفرٌ هذا إلی الوزیر ابنِ خاقان بعد أن قُبِض أخوه الإمامُ و قال له: اجْعَلْ لی مرتبةَ أبی و أخی، و أُعطیک فی کلّ سنةٍ عشرین ألف دینارٍ.

  •  فنهَره الوزیرُ، و قال له: یا أحمَقُ! إنّ السّلطان جرّد سیفَه و سَوطَه علی الّذین والوا أباک و أخاک، لیَرُدّهم عن ذلک، فلم یَقدِر، و جهَد أن یُزیل أباک و أخاک عن تلک المرتبةِ فلم یتهیّأ له؛ فإن کنتَ عند شیعةِ أبیک و أخیک إمامًا فلا حاجة بک إلی إمامٍ یُرتِّبک مراتبَهم؛ و إن لم تکن عندهم بهذه المرتبة لم تَنَلها، و إن سانَدَک السّلطانُ و غیرُه. ثمّ أمَر الوزیرَ أن یُحجَب عنه جعفرٌ، و لا یُؤذَن له علیه بالدُّخول.»1

  •  [وصایای امام حسن عسکری علیه السّلام به علیّ بن الحسین بن بابویه القمّی]

  •  فی بیان الغیب، صفحه 66: 

    1. ـ جنگ 23، ص 69.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

426
  •  «توقیع وارد از حضرت امام حسن عسکری علیه السّلام به سوی علیّ بن الحسین بن بابویه القمّی:

  • بسم اللَه الرّحمَن الرّحیم

  • الحَمدُ لِلّهِ رَبّ العالَمین، و العاقِبَةُ للمُوَحّدین، و النّارُ للمُلحِدین،

  •  و لا عُدوانَ إلّا علَی الظّالِمین، و لا إلهَ إلّا اللَهُ أحسَنُ الخالِقین،

  •  و الصّلاةُ علَی خَیرِ خَلقِه محمّدٍ و عِترَتِه الطّاهِرین.

  •  أمّا بَعدُ: أُوصیکَ یا شَیخی و مُعتَمَدی و فَقیهی أباالحَسن عَلیَّ بن الحُسَین بن بابَوَیهِ القُمّی ـ وَفّقَکَ اللهُ لِمَرضاتِه و جَعلَ مِن وُلدِکَ أولادًا صالِحینَ بِرَحمَتِه ـ بتَقوَی اللَهِ تَعالَی و إقامَ الصّلاةِ و إیتاءَ الزّکاةِ، فإنّهُ لا تُقبَلُ الصّلاةُ مِن مانِعی الزّکاةِ.

  •  و أُوصیکَ بمَغفِرَةِ الذّنبِ، و کَظمِ الغَیظِ، و صِلَةِ الرَّحِمِ، و مُواساةِ الإخوانِ، و السَّعیِ فی حَوائجِهِم فی العُسرِ و الیُسرِ، و الحِلمِ عِندَ الجَهلِ، و التَّفَقُّهِ فی الدِّینِ، و التَّثَبُّتِ فی الأمورِ، و التَّعَهُّدِ لِلقُرآنِ، و حُسنِ الخُلقِ، و الأمرِ بالمَعروفِ و النَّهیِ عَن المُنکَرِ، قالَ اللَهُ عَزّوجَلّ: ﴿لَّا خَيۡرَ فِي كَثِيرٖ مِّن نَّجۡوَىٰهُمۡ إِلَّا مَنۡ أَمَرَ بِصَدَقَةٍ أَوۡ مَعۡرُوفٍ أَوۡ إِصۡلَٰحِۢ بَيۡنَ ٱلنَّاسِ﴾،1 و اجتِنابِ الفَواحِشِ کُلِّها.

  •  و علَیکَ بصَلاةِ اللّیلِ! فإنّ النّبیَّ صلّی الله علَیهِ و آلِه أوصَی عَلیًّا علیه السّلام فقالَ: ”یا عَلیُّ! علَیکَ بصَلاةِ اللّیلِ، علَیکَ بصَلاةِ اللّیلِ، علَیکَ بصَلاةِ اللّیلِ!“ و مَن استَخَفَّ بصَلاةِ اللّیلِ فلَیسَ مِنّا. فاعْمَل بوَصیَّتی، و أْمُر جَمیعَ شیعَتی بما أمَرتُکَ بِه، حتّی یَعمَلوا علَیهِ.

  •  و علَیکَ بالصَّبرِ و انتِظارِ الفَرَجِ! فإنّ النّبیَّ صلّی الله علَیهِ و آلِه قالَ: 

    1. ـ سوره النّساء (4) صدر آیه 114.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

427
  •  ”أفضَلُ أعمالِ أُمّتی إنتِظارُ الفَرَجِ.“ و لا تَزالُ شیعَتُنا فی حُزنٍ، حتّی یَظهَرَ وَلَدی الّذی بَشَّرَ بِه النّبیُّ صلّی الله علَیهِ و آلِه، حَیثُ قالَ: ”[إنّهُ] یَملَأُ الأرضَ قِسطًا و عَدلًا کَما مُلِئت ظُلمًا و جَورًا.“

  •  فاصْبِر یا شَیخِی! و أْمُر جَمیعَ شیعَتی بالصَّبرِ؛ فإنّ الأرضَ لِلّهِ یورِثُها مَن یَشاءُ و العاقِبَةُ لِلمُتَّقینَ. 

  •  و السّلامُ علَیکَ و علَی جَمیعِ شیعَتِنا و رَحمَةُ اللَهِ و بَرَکاتُه، و حَسبُنا اللَهُ و نِعمَ الوَکیلُ، نِعمَ المَولَی و نِعمَ النّصیرُ.» ـ انتهی1.2

    1. ـ خاتمة المستدرک، ج ‌3، ص 277.
    2. ـ جنگ 3، ص 146.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

428

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

429
  •  برگزیده احوالات حضرت حجّة بن الحسن عجّل الله فرجه

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

430

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

431
  •  [ولادة الإمام الحجّة محمّد بن الحسن علیه السّلام]

  •  [الشّیعة و التّشیّع] صفحة 272:

  •  «هو الإمامُ الثّانی عشر من أئمّة آل الرّسول. وُلد للنّصف من شعبان سنة 255 من الهجرة فی سامرّاء أیّامَ الخلیفة المُعتَمِد، و لمّا وُلِد أمَر أبوه أن یُفرَّق عنه عشرةُ آلاف رطلٍ مِن الخُبز، و مثلُها من اللّحم، کما عُقَّ عنه ثلاثُ مائة رأسٍ من الغَنَم.»

  •  [سفرای اربعة امام زمان علیه السّلام]

  •  [الشّیعة و التّشیّع] صفحة 273: 

  •  «و کان السّفیرُ الأوّل بین الإمام الغائب و شیعتِه رجلٌ یُدعَی عثمانُ بن عَمرو العَمریّ الأسدیّ،1 وکان عثمانُ هذا وکیلًا للإمام علیٍّ الهادیّ علیه السّلام جدِّ الإمام الغائب، ثمّ وکیلًا لأبیه الإمام حسن العسکریّ علیه السّلام، ثمّ صار سفیرًا للمهدیّ علیه السّلام. و لمّا تُوُفِّی عثمانُ تولّی السّفارةَ بعده وَلَدُه محمّدٌ بأمرِ المهدیّ علیه

    1. ـ با توجه به اینکه سفیر اوّل امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشّریف جناب عثمان بن سعید بن عمرو العَمْری می‌باشد، که البته العُمَری نیز وارد شده است؛ لذا ظاهراً سهو قلم و یا افتادگی عبارت است. (محقّق)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

432
  • السّلام، ثمّ تولّاها بعده الحسینُ بن روح النّوبختیّ، ثمّ علیُّ بن محمّد السَّمُریّ، و بعد هؤلاء السّفراءِ‌ الأربعة انتهت الغیبةُ الصّغریٰ.

  • أمّا الغیبةُ الکبریٰ فتُبتدَئ بمنتصف شعبان 328 ه‍، و فیها انقطعت الاتّصالاتُ و السّفارةُ بین الإمام و شیعتِه، و اللهُ سبحانه أعلَمُ بحِکمتها؛ فإنّها سرٌّ من أسراره عزّوجلّ، و الشّکُ فی أسرار الله جُحودٌ؛ و الجهلُ لیس عذرًا یسوِّغ الإنْکارَ، إذ لیس کلُّ ما هو کائن یجب أن نَعلَمه بالتفصیل. فنحن المسلمین جمیعًا نُؤمِن بالقرآن الکریم کلمةً کلمةً، و حرفًا حرفًا، و مع ذلک نَجهَل بعضَ معانی ألفاظِه؛ کفواتح السُّوَر الّتی قیل: إنّ علمَها عند الله وحده، و قال آخرون: إنّ علمَها عند الله و نبیِّه لا غیره، و قلنا: نحن عندهما و عند الأئِمّة الآل الأطهار فقطّ سلام الله و صلواته علی جدّهم و علیهم أجمعین.»1

  •  [خواجه پارسا تصریح به روایت امام زمان دارد]

  •  [النجم الثاقب] صفحه 128:

  •  «و محمّد بن محمّد بن محمود الحافظی البخاری ـ که معروف است به خواجه محمّد پارسا، و ملاّ جامی در نفحات الأنس او را مدح بلیغ نموده ـ در کتاب فصل الخطاب گفته:

  •  ”و چون گمان کرد أبوعبدالله جعفر بن أبی‌الحسن علیّ الهادی علیه السّلام که فرزندی برای برادرش أبی‌‌محمّد حسن العسکری علیه السّلام نیست و ادّعا کرد که برادرش حسن العسکری علیه السّلام امامت را در او قرار داد، نامیده شد کذّاب. و عقب از وُلدِ جعفر بن علیّ در علیّ بن جعفر است؛ و عقب این علی در سه نفر است:

    1. ـ جنگ 23، ص 70.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

433
  • عبدالله و جعفر و اسماعیل. و أبومحمّد حسن العسکری علیه السّلام، فرزندش محمّد معلوم است در نزد خاصّۀ اصحاب او و ثقات اهل او.“

  •  آنگاه مختصری از حدیث حکیمه خاتون نقل کرده و در آخر آن گفته که:

  •  ”حضرت عسکری علیه السّلام فرمود: ای عمّه! ببر این فرزند را نزد مادرش!

  •  پس او را بردم و به مادرش برگرداندم. حکیمه گفت: پس آمدم نزد أبی‌محمّد حسن عسکری علیه السّلام، پس دیدم آن مولود را که در پیش روی اوست و بر او جامه زردی است. آن‌قدر بَهاء و نور داشت که قلب مرا مأخوذ داشت؛ پس گفتم: ای سیّد من! آیا در نزد شما علمی هست در این مولود مبارک، پس آن را القا فرمایی به من؟

  •  فرمود: ای عمّه! این است آنکه باید انتظار او را داشت! این است که ما را بشارت دادند به او!

  •  حکیمه گفت: پس من به سجده افتادم برای شکر خداوند بر این مژده.

  •  گفت: آنگاه تردّد می‌کردم نزد أبی‌محمّد حسن عسگری علیه السّلام، پس او را نمی‌دیدم؛ پس روزی به او گفتم: ای مولای من! چه کردی با سیّد و منتظَر ما؟

  •  فرمود: سپردیم او را به کسی که سپرد مادر موسی به او پسر خود را.“»

  •  محیی‌الدّین عربی در فتوحات تصریح به امام زمان پسر امام حسن عسکری علیهما السّلام کرده است

  •  [النجم الثاقب صفحه 339]:

  •  «و ابن عربی مالکی با آن همه نصب و عداوتی که با امامیه دارد، حتّی در سامرۀ خود می‌گوید: ”رجبیّون جمعی از اهل ریاضتند در ماه رجب که اکثر کشف ایشان اینست که: رافضیان را به صورت خوک می‌‌بینند.“ در باب سیصد و شصت و

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

434
  • شش از فتوحات خود می‌گوید:

  •  و بدانید که لابدّ است از خروج مهدی علیه السّلام؛ لکن بیرون نمی‌آید تا پر شود زمین از جور و ظلم؛ پس پر می‌کند آن را از قسط و عدل. و اگر نماند از دنیا مگر یک روز، خداوند طولانی می‌کند آن روز را تا آنکه خلافت کند این خلیفه. و او از عترت رسول الله صلّی الله علیه و آله است، از فرزندان فاطمه. جدّ او حسین بن علیّ بن أبی‌طالب علیهما السّلام است. و والد او حسن عسکری است پسر امام علی نقی پسر امام محمّد تقی پسر امام علیّ الرّضا پسر امام موسی الکاظم پسر امام جعفر الصّادق پسر امام محمّد باقر پسر امام زین العابدین علی پسر امام حسین پسر علیّ بن أبی‌طالب.

  •  تا آخر کلام که شرحی است از اوصاف و حالات خروج آن جناب، و گذشت در باب چهارم با ذکر جماعتی دیگر از اهل سنّت که موافقند در این رأی با معاشر امامیّه.»1و2

  •  احادیثی دربارۀ حضرت مهدی از طریق عامّه

  •  [الشّیعة و التّشیّع] صفحة 95:

  •  1. «قال ابن ماجة فی سُنَنِه، مجلّد 2، طبعة سنة 1953، الحدیث رقم 4082:

  •  ”قال رسول الله: إنّا أهلُ بیتٍ اختار اللهُ لنا الآخِرةَ علی الدّنیا. و إنّ أهلَ بَیتی سیَلقَون بعدی بَلاءً شدیدًا و تَطریدًا، حتّی یأتِیَ قَومٌ مِن قِبَلِ المَشرقِ معهم رایاتٌ سودٌ، فیَسألون الخیرَ فلا یُعطَونه، فیُقاتِلون فیَنتصرون فیُعطَون ما سَألوا، فلا یَقبَلونه،

    1. ـ جهت اطّلاع از آراء و انظار جناب محیی‌الدّین عربی به روح مجرّد, ص 309 الی 468 مراجعه شود. (محقّق)
    2. ـ جنگ 23، ص 338.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

435
  • حتّی یَدفَعونها إلی رجلٍ مِن أهلِ بَیتی فیَملَأها قِسطًا، کما مُلِئَت جَورًا.“»

  •  2. و الحدیث رقم 4083: قال رسول الله: یکون فی أُمّتی المهدیّ، إن قُصِرَ فسَبعٌ. و إلّا فتِسعٌ. تَنعَم فیه أُمّتی نِعمةً لم تَنعَم مثلَها قطّ، تُؤتَی أُکُلُها و لاتَدَّخِرُ منه شیئًا و المالُ یومئذٍ کُدوسٌ، فیقوم الرّجلُ یقول: یا مَهدیُّ! أعْطِنی. فیقول: خُذْ.“

  • 3. و الحدیث رقم 4085: ”المهدیُّ منّا أهلَ البیت.“

  •  4. و الحدیث رقم 4086: ”المهدیّ مِن وُلدِ فاطمةَ.“

  •  5. و الحدیث رقم 4087: ”نحن بنو عبدالمطّلب سادةُ أهل الجنّة: أنا و حَمزةُ و علیٌّ و جَعفَرٌ و الحسنُ و الحسینُ و المهدیُّ.“

  •  6.و قال أبوداود السجستانیّ فی سنَنهِ، مجلّد 2، طبعة سنة 1952، صفحة 422 و ما بعدها:

  • قال رسولُ الله: لو لم یَبقَ من الدّنیا إلّا یومٌ لطوَّل اللهُ ذلک الیومَ، حتّی یَبعَث رجلًا من أهل بَیتی، یُواطِئ اسمُه اسمِی، و اسمُ أبیه اسمُ أبی، یَملَأ الأرضَ قِسطًا و عدلًا، کما مُلِئَت ظُلمًا و جَورًا.“

  •  7. و فی حدیثٍ آخر: ”المهدیُّ مِنّی. یَملَأ الأرضَ قِسطًا و عَدلًا، کما مُلِئَت ظُلمًا و جَورًا، و یَملِکُ سَبعَ سنین.“

  •  8. و جاء فی صحیح التّرمذیّ، مجلّد 9، طبعة سنة 1934، صفحة 74:

  • قال رسول الله: لا تَذهَب الدّنیا، حتّی یَملِکَ العَرَبَ رجلٌ مِن أهل بَیتی یُواطِئ اسمُه اسمِی.“

  •  9. و فی صفحة 75: قال رسول الله: یَلِی رجلٌ مِن أهل بَیتی، یُواطِئ اسمُه اسمِی، و لو لم یَبقَ من الدّنیا إلّا یومٌ واحدٌ لطوَّل اللهُ ذلک الیومَ، حتّی یَلِیَ.“

  • 10. و جاء فی کتاب کنوز الحقایق للإمام المناویّ، المطبوع مع کتاب الفتح

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

436
  • المبین سنة 1317، صفحة 3: ”أبشِرِی یا فاطمةُ، المَهدیُّ مِنکِ.“»

  •  11. [الشّیعه و التّشیّع] صفحة 97:

  •  «و ینطبق علیهم الحدیثُ الّذی نقَله صاحبُ الأعیان، فی الجزء الرّابع، عن فرائد السّمْطَین لمحمّد بن إبراهیم الحمّوئی الشّافعیّ، عن النبیّ: ”مَن أنکَرَ خروجَ المَهدیّ فقد کَفَرَ بما أُنزِلَ علی محمّدٍ.“»1

  •  دلیل بر وجود مهدی و روایات وارده از رسول خدا صلّی الله علیه و آله

  •  [الشّیعه و التّشیّع] صفحة 98:

  •  «إنّ القولَ بخروج المهدیّ و ولادتِه و کلَّ ما یتّصل به، لا مستندَ له إلّا الأحادیثُ النّبویّة. غایة الأمر أنّ خروجه فی آخر الزّمان ثبَت بطریق السّنّة و الإمامیّة، أمّا ولادتُه فقد ثبَتتْ بطریق الإمامیّة فقط؛ و لیس من الضّروریّ لأن یُؤمِن المسلمُ بشیءٍ إن یَثبُت بطریق الفریقَین، و إنّما الواجبُ أن یُؤمِن بما یَثبُت عنده، علی شَریطةِ أن لا یُناهِض إیمانَه حکمُ العقل و یُصادِمه، و قد بیّنّا أنّ بقاءَ المهدیّ حیًّا تمامًا کالخوارق الّتی حدَثتْ لإبراهیمَ و داودَ و سلیمانَ و موسی و عیسی و غیرِهم من الأنبیاءِ، لا تتنافی و شیئًا مع حُکمِ العقل بالإمکان؛ لأنّها قد حدَثتْ بالفعل، و الدّالُّ علی الوقوع دالٌّ علی الإمکان بالضّرورة.»2

  •  خلاصۀ گفتار آقای حلبی دامت إفاداته، راجع به امام زمان ارواحنا فداه

  •  این خلاصۀ گفتار آقای حاج شیخ محمود حلبی ـ دامت إفاداته ـ است که در

    1. ـ جنگ 23، ص 13.
    2. ـ جنگ 23، ص 15.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

437
  • اصفهان، در یکی از شب‌های ماه رمضان 1393 هجریّه قمریّه بیان نموده‌اند:

  • «بِسۡمِ ٱللَهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ

  • ﴿قُلۡ كَفَىٰ بِٱللَهِ شَهِيدَۢا بَيۡنِي وَبَيۡنَكُمۡ وَمَنۡ عِندَهُۥ عِلۡمُ ٱلۡكِتَٰبِ﴾.1

  • حجج الهیّه از انبیاء و اوصیاء دو نشانه دارند که حقّ از باطل، و پیغمبران از متنبّیان باطل شناخته شده و متمایز می‌گردند. عیناً نوّاب آنها نیز باید دارای این دو نشانه باشد: اوّل: علم الهی، دوّم: قدرت الهیّه، تا بتوانند با این دو جناح مردم را به علوم و اسرار الهیّه رهبری نموده و ولایت امر مردم را در دست گیرند. در بین امّت رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم غیر از أئمّۀ دوازده‌گانه شیعه، هیچ‌یک دارای چنین مقامی نبوده‌اند. مُسلم و ابوداود در صحاح خود بیان کرده‌اند و همچنین صاحبان صحاح ستّه، به استثنای بخاری آورده‌اند. بخاری هم آورده ولی به صورت و کیفیّت دیگر که:

  •  رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم فرموده است: ”لا یزال یکون هذا الدِّینُ عَزیزًا مَنیعًا ما وَلّاَهم اثناعَشَر.“ بعد آهسته فرمودند: ”کُلُّهم مِن قریش.“2

  •  و متظافراً از آنها وارد شده است که: ”کلّهم یجمع علی الهدی و دین الحقّ.“ و به عبارت دیگر وارد است که: ”کلّهم یجمع علیه الاُمّة.“

  •  این دوازده نفر چه کسانی هستند؟ کدام یک از این پنج مذهب حنفی، حنبلی، مالکی، شافعی و وهّابی طبق این حدیث رفتار نموده است؟! به جز مذهب شیعۀ ما، همه سُنّی‌ها در این حدیث وامانده‌اند.

    1. ـ سوره الرّعد (13) ذیل آیه 43.
    2. ـ منابع روایت در کتب اهل تسنّن با اختلاف در متن روایت: مسند أحمد، ج 5، ص 93؛ صحیح مسلم، ج 6، ص 4؛ فتح الباری، ج 13، ص 182؛ صحیح ابن حیّان، ج 15، ص 45؛ المعجم الکبیر، ج 2، ص 195؛ کنز العمّال، ج 12، ص 32.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

438
  •  قاضی عیاض دامان خود را به کمر زده و خیال کرده است که این حدیث را با مذهب اهل تسنّن تطبیق دهد، و چنین استدلال کرده است که:

  •  ”چون در این حدیث وارد است که این دوازده نفر مورد اتّفاق و اجماع امّت هستند؛ بنابراین افرادی را که امّت بر آنها اجماع کرده‌اند عبارتند از: 1. أبوبکر 2. عمر 3. عثمان 4. علیّ بن أبی‌طالب 5. معاویّة 6. یزید بن معاویّة 7. عبدالملک بن مروان، و چهار نفر از اولاد عبدالملک: (8. هشام بن عبدالملک 9. ولید بن عبدالملک 10. یزید بن عبدالملک 11. سلیمان بن عبدالملک) و دوازدهمین عمر بن عبدالعزیز است.

  •  چون چهار نفر از اولاد عبدالملک به خلافت رسیدند، شبی عبدالملک در خواب دید که چهار بار در محراب پیغمبر [صلّی الله علیه و آله و سلّم] رفته و اِدرار کرده است. معبّر را احضار کرد. معبّر تعبیر نمود که از تو چهار پسر به ظهور خواهد رسید که همۀ آنها خلیفه مسلمین خواهند شد.“

  •  و عجیب تعبیری نموده است، چون همۀ آنها محراب و منبر پیغمبر را گرفتند، چه گرفتنی؟!

  •  آری، قاضی عیاض می‌گوید: ”اینها چون مورد اتّفاق و اجماع امّتند، لذا مرجع حدیث شریف آنها خواهند بود.“

  •  هشام بن عبدالملک با آن جنایت‌های روشن جزو این دوازده نفر است و ولید بن عبدالملک نیز جزو آنهاست؟!

  •  آن ولیدی که قرآن را بر سر نیزه نموده و با تیر سوراخ سوراخ نموده و می‌گفت:

  • ***تُهَدِّدُنی بِجَبّارٍ عَنیدٍفها أنا ذاک جَبّارٌ عَنیدٌ
  • ***إذا لاقَـیتَ رَبَّک یومَ حَـشرٍفقُل یا رَبِّ مَزَّقَنی الوَلیدُ1
    1. ـ الکامل، ج 5، ص290؛ الطرائف، ج 1، ص 167؛ بحار الأنوار، ج 38، ص 193.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

439
  •  اینها کسانی هستند که اسلام به وجود آنها عزیز و منیع است؟!

  •  آن وقت پس از عمر بن عبدالعزیز چه شد؟ آیا اسلام از عزّت و مناعت افتاد؟ یا آنکه اسلام به حسب ظاهر عزیزتر شد.

  •  رسول خدا [صلّی الله علیه و آله و سلّم] می‌فرماید: 

  •  بعد از این دوازده نفر ثُمَّ یکون الهَرجُ و المَرجُ «امور پاچیده و از هم گسیخته خواهد شد.»

  •  آیا بعد از عمر بن عبدالعزیز چنین شد؟ یا آنکه اسلام منیع‌تر و عزیز شد؟

  •  باری این نهایت کوششی است که یک عالم سنّی مذهب برای توجیه این حدیث نموده است.1

  •  آن دوازده نفری که موجب عزّت و مناعت اسلام هستند، همین دوازده نفری هستند که ما می‌گوییم: ائمّۀ اثنا‌عشر شیعه علیهم السّلام. و عجب آن است که در بعضی از روایات دیگر که از آنها نقل شده است، اسامی آنها بیان شده است. در بعضی از روایات یک‌یک از اسامی آنها و در بعضی دیگر اسم بعضی از آنها.

  •  ثعلبی که از علماء و مفسّرین معروف آنها‌ست، روایت می‌کند که:

  •  در یک روز صبح، بعد از فریضۀ صبح رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم بر منبر بر آمد و فرمود:

  • مَنِ افْتَقَدَ الشَّمسَ فَلْیتمسَّکْ بالقَمَرِ! و مَنِ افْتقدَ القَمَرَ فَلْیتمسَّکْ بالفرقدان! و من افْتَقَدَ الفَرقَدانِ فَلْیتمسَّکْ بالنُّجومِ الزّاهِرَة!

    1. ـ و أنا أقول: در اینجا باید به قاضی عیاض گفت: اگر ملاک عزّت و مناعت آن چیزی است که او می‌‌پنداشته است، و بنا بر آن اصل، حدیث [را] بر این دوازده نفر منطبق نموده است، باید گفت: چرا اصولاً رسول خدا دوازده نفر معیّن فرموده است؟ با آنکه بسیاری از خلفا چون هارون و مأمون و متوکّل و غیرهم مسلّماً از نقطۀ شوکت ظاهری از این دوازده نفر کمتر نبودند، پس اشکال باید به رسول الله [صلّی الله علیه و آله و سلّم] وارد باشد که عزّت و مناعت اسلام را منحصر به اینها نموده است. (مرحوم علاّمه طهرانی رضوان الله علیه)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

440
  •  به مقتضای قواعد عربیه باید بفرماید: ”فلیتمسّک بالفرقدین“؛ لکن در اینجا یک نکته علمی است که فرقدان فرموده است.1

  •  از رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم سؤال شد که مراد شما از شمس و قمر و فرقدان و انجم زاهره چیست؟

  •  حضرت فرمودند:

  •  شمس منم، تا من هستم به من متوسّل باشید. من که از بین شما رفتم علیّ است، به علی متمسّک باشید. چون علی از میان شما رفت به دو ستارۀ روشن حسن و حسین، و بعد از آن دو به أئمّۀ دیگر (که در بعضی از روایات اسم این دوازده نفر بیان شده است) متمسّک باشید.

  •  که در کتب اهل سنّت است.2

  •  قرآن هم شاهد است، قرآن می‌گوید:

  •  گواه پیغمبر کسی است که در او علم الکتاب باشد.3

  •  و غیر از دوازده نفر امامان شیعه، کسی که دارای علم کتاب باشد نیست.

  •  بعضی از امامان و پیشوایان علمشان سبب کشته شدن آنان شده است، حضرت موسی بن جعفر علیه السّلام در حرم رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم می‌‌نشست و به بحث و تفسیر و تحلیل و نقد می‌‌پرداخت، تا آنکه او را به زندان بغداد فرستاده و شهیدش ساختند.

    1. ـ در جمیع کتب و مصادر موجود «بالفرقدین» آمده است. ظاهراً در نسخۀ موجود نزد مرحوم حلبی «بالفرقدان» بوده است. (محقّق)
    2. ـ قصص الأنبیاء المسمی عرائس المجالس، ص 8، با قدری اختلاف؛ کفایة الأثر، ص 40؛ بحار الأنوار، ج 36، ص 289.
    3. ـ اشاره دارد به سوره الرّعد (13) ذیل آیه 43: ﴿قُلۡ كَفَىٰ بِٱللَهِ شَهِيدَۢا بَيۡنِي وَبَيۡنَكُمۡ وَمَنۡ عِندَهُۥ عِلۡمُ ٱلۡكِتَٰبِ﴾. (محقّق)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

441
  •  شاگردان آنها عجیب بودند: هِشام بن حَکَم یکی از شاگردان مکتب حضرت صادق [علیه السّلام] است. هارون یک مناظره و سخنرانی او را از پس پرده شنید و گفت: زبان این مرد بر علیه من از صد هزار شمشیر برنده زیان‌‌آورتر است.

  •  حضرت علی بن موسی الرّضا علیهما السّلام در مسجد رسول خدا [صلّی الله علیه و آله و سلّم] می‌‌نشست و چنان مناظره می‌‌نمود که هرکس را مبهوت می‌‌ساخت و می‌فرمود: ”از هر مقوله که می‌خواهید از من بپرسید.“

  •  به آن حضرت می‌گفتند: ”سَیفُ هارون یَقطُرُ دَمًا.“

  •  حضرت می‌فرمود: 

  •  همان‌طور که جدّم رسول خدا [صلّی الله علیه و آله و سلّم] می‌فرمود: اگر ابوجهل بتواند یک مو از بدن من کم کند من رسول خدا نیستم، من می‌گویم: اگر هارون بتواند یک مو از بدن من کم کند من وصیّ رسول خدا نیستم.

  •  لذا در صَلَوات بر آن حضرت خواجه نصیرالدّین طوسی می‌‌فرماید:

  •  و الحُجَج الرَّضویة.

  •  حضرت جواد الأئمّه علیه السّلام در یک نشست (یعنی در یک دوره، نه در یک جلسه) سی هزار مسأله را پاسخ گفت. حضرت هادی علیه السّلام همین‌طور بود.

  •  از حضرت عسکری علیه السّلام یک روایت در باب توحید وارد است که مکتوب به خطّ خود آن حضرت هم بوده است، در آن یک اقیانوس از علم مندرج و مندمج است.

  •  قرآن باید علمش در خزانه‌ای در افراد بشر باشد، و باید محفوظ باشد تا روز قیامت.

  •  ما دو قسم معلّم داریم: معلّم نظری و معلّم عملی. گرچه تعلیم نظری حائز اهمّیت است و شاعر در این باب گوید:

  • ***به سخن پخته شود خام همهبه سخن زنده شود نام همه

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

442
  • ***نیست در کان گهری بهتر از اینیا در امکان هنری برتر از این
  •  ولی تعلیم عملی چیز دیگری است. ائمّه طاهرین با وجودِ خود مردم را تعلیم می‌نمودند، با عمل و حسّ و وجدان مردم را به سرچشمه هدایت و ایقان دعوت می‌نمودند. فی تَقَلُّبِ الأحوال تُعرَف جَواهرُ الرّجال.1

  •  امام زمان پای برهنه در قبرستان بقیع می‌روند، از در قبرستان از همان جا که از پلّه‌ها بالا می‌‌روید. بعضی آن حضرت را بدین حال زیارت کرده‌اند؛ این تعلیم عملی است. ائمّه پیشوایان در تعلیم و تربیت‌اند، پیشوایان در ارتباط با خدا هستند.

  •  در حدیث معتبر در فقه الرّضا شیخ صدوق از امام صادق علیه السّلام روایت می‌کند که:

  • و انوِ عند افتتاح الصّلاة ذِکرَ اللهِ و ذکرَ رسولِه [صلّی الله علیه و آله و سلّم]. و اجْعَلْ واحدًا من الأئمّةِ نُصبَ عَینَیک!2

  • این حدیث بسیار معتبر است؛ و اصولاً فقه الرَّضا معتبر است. ولی از این حدیث بعضی سوء استفاده نموده و در حال نماز صورت مرشِد را در نظر می‌‌آورند، غافل از این که در این حدیث وارد است: ”عند افتتاح الصّلاة“ نه ”فی الصّلاة“. علاوه در این حدیث صورت مُلکی نیامده است، بلکه مراد حقیقت ملکوتی امام است. از اینها گذشته ائمّه علیهم السّلام را عند افتتاح الصّلاة باید در نظر داشت، نه هر ‌‌‌‌‌که بوق و مَن تشائی به دست دارد و خود را پشم علی‌شاه نام نهاده است. عالم به کتاب غیر از دوازده معصوم کسی نیست، و الآن غیر از حضرت حجّت کسی نیست.

    1. ـ ینابیع المودّة، ج 2، ص 243، با قدری اختلاف.
    2. ـ فقه الرّضا علیه السّلام، ص 105؛ بحار الأنوار، ج 81، ص 207.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

443
  •  او می‌‌تواند بیان کند که معنی ﴿كٓهيعٓصٓ﴾1 چیست؟ از حروف مقطّعۀ قرآن غیر از دوازده معصوم نتوانسته است دربارۀ آن چیزی بگوید. هرچه در این‌باره بیان شده است، از آنها رسیده است.

  •  از حضرت صاحب الأمر راجع به ﴿كٓهيعٓصٓ﴾ سؤال کردند، فرمود:

  • ﴿كٓ﴾ راجع به قصّۀ کربلاست، و ﴿ه﴾ هلاکت حضرت سیدالشّهداء، و ﴿ي﴾ یزید ملعون است، و ﴿ع﴾ عطش سیّدالشّهداء، و ﴿ص﴾ صبر آن حضرت است.2

  •  قصّۀ مقدّس اردبیلی و تشرّف او به خدمت حضرت امام زمان عجّل الله فرجه در مسجد کوفه برای رفع معضله در مسأله مشهور است.

  •  أئمّه زنده‌اند! در اذن دخول حَرَم‌های آنان می‌خوانیم: 

  •  أشهَدُ أنّک تَشهَدُ مَقامی و تَسمَعُ کَلامی و تَرُدُّ سَلامی و أنّک حَیٌّ عند رَبِّک مَرزوقٌ.

  • ***گر مرد این دری بدرآ کاندرین سرادربان برای منع خروج است نی دخول
  • ***سِرّ غیب آن را سزد آموختنکز تکلّم لب تواند دوختن
  • بابُ اللهِ الّذی منه یُؤتَی، و السَّبَبُ المتَّصلُ بین الأرضِ و السّماءِ.

  • امروز امیر دَرِ میخانه تویی تو***فریاد رس نالۀ مستانه تویی تو
  • ***مرغ دل ما را که به کس رام نگرددآرام تویی دام تویی دانه تویی تو
  • ***ویرانه بود هر دو جهان نزد خردمندگنجی که نهان است به ویرانه تویی تو»
  •  در گفتار دیگری حضرت آقای حلبی ـ دامت برکاته ـ در تحت عنوان ﴿وَلَقَدۡ

    1. ـ سوره مریم (19) آیه 1.
    2. ـ مناقب آل أبی‌طالب علیهم السّلام، ابن شهر آشوب، ج 3، ص 237.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

444
  • وَصَّلۡنَا لَهُمُ ٱلۡقَوۡلَ لَعَلَّهُمۡ يَتَذَكَّرُونَ﴾1 راجع به لزوم وجود ولیّ خدا در دنیا تا هنگامی که بشر در دنیا زندگی می‌کند بیاناتی دارند:

  •  «صلواتی که بر ائمّه طاهرین فرستاده می‌‌شود موجب رقاء درجه و علوّ مقام ایشان است، و هیچ‌گاه آنها از کسب فیض از درگاه حضرت باری تعالی شأنه مستغنی نخواهند بود.

  • اللهمّ أعطِ محمّدًا الوَسیلَةَ و الفَضلَ و الفَضیلَةَ و الدَّرَجَةَ الرَّفیعَة.2

  •  در روز قیامت به قاری قرآن می‌گویند: ”اقْرَءْ وَ ارْقَ.“3

  •  [در] روایت وارد است که ائمّه طاهرین می‌فرمایند:

  • ”در هر شب جمعه علم ما زیاد می‌شود از راه پیغمبر“؛ یعنی علم خدا به رسول الله افاضه می‌گردد و از آن حضرت به ائمّه افاضه می‌‌شود.4

  • ﴿يَخۡتَصُّ بِرَحۡمَتِهِۦ مَن يَشَآءُ﴾.5 ﴿ذَٰلِكَ فَضۡلُ ٱللَهِ يُؤۡتِيهِ مَن يَشَآءُ﴾.6

  •  هر چه بر قدرت و علم آنها افزوده شود باز محتاجند، زیرا استغناء و غنیٰ اختصاص به ذات مقدّس پروردگار دارد. در دعای شریف ندبه که دارای مضامین بسیار عالی است، می‌خوانیم:

  • بنفسی أنت مِن عبیدِ عِزٍّ لا یُسامَی.7

    1. ـ سوره قصص (28) آیه 51.
    2. ـ مصباح المتهجد، ص 220؛ بحار الأنوار، ج 83، ص 167. (ذیل دعای معروف به حریق)
    3. ـ الکافی، ج 2، ص 606.
    4. ـ الکافی، ج 1، ص 253، بابٌ فی أنّ الأئمة یزدادون فی لیلة الجمعة.
    5. ـ سوره آل عمران (3) صدر آیه 74.
    6. ـ سوره الجمعة (62) صدر آیه 4.
    7. ـ در دعای ندبه «بنفسی أنت من عَقیدِ عزٍّ لا یُسامَی» وارد است که این‌گونه معنی می‌شود: «جانم به فدای تو که خدای متعال مقامی را به تو إعطاء نموده که با آن مقام به قلّۀ عزّتی رسیده‌ای که هیچ‌کس را توان رسیدن به آن نیست.» (محقّق)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

445
  •  آری، آن حضرت از بندگانی است که به بندگی و عبودیّت لباس عزّتی پوشیده که بالای آن عزّت و مقامی نیست. هرکه بامش بیش برفش بیشتر.

  •  یأتی بِمِثالٍ جَدیدٍ علی العَرَبِ شَدِیدٌ.

  • ***شرح این هجران و این سوز جگراین زمان بگذار تا وقت دگر
  • ﴿قُلۡ كَفَىٰ بِٱللَهِ شَهِيدَۢا بَيۡنِي وَبَيۡنَكُمۡ وَمَنۡ عِندَهُۥ عِلۡمُ ٱلۡكِتَٰبِ﴾.1

  • ***خوشا آن زمانی که ساقی تو باشیدهی دم به دم باده‌های نهانی
  • ***خوشا آن زمانی که هر ذرّه از مابه رقص اندر آید که ربّی سقانی
  • ***ز سر گیرد این دل عروج منازلز نو گیرد این تن مزاج جوانی
  •  در سنۀ بیست و یک خورشیدی که به کربلا در خدمت حضرت آیة الله حاج سید أبوالحسن اصفهانی ـ أعلی الله تعالی مقامه ـ رسیدم، در نجف اشرف ایشان به اندازه‌ای به من محبّت و احترام نمودند که حدّ ندارد. و در یک شب که خدمتشان بودم و سه ساعت در مجلس خصوصی بتمام معنی الکلمه سخن می‌گفتیم و من اعتراضاتی گستاخانه داشتم و می‌گفتم: چرا چنین و چنان نمی‌کنید؟! و الآن وظیفۀ شما است که پنجاه میلیون تومان در سامرّه خرج کنید و شیعیان شهر بَلَد را به آنجا ببرید تا خانه تهیّه نموده و کسب کنند و شهر ائمّه طاهرین سلام الله علیهم اجمعین و شهر امام زمان را پاسداری کنند.

  •  پس از آن که خوب سخنان مرا گوش داد، برخاست و از دولابچه‌ای که در بالا سر او بود مقدار بسیاری پاکت‌های مختلف بیرون آورده و همه را جستجو نمود، تا رسید به یک پاکت، آن را بوسید و به من داد و فرمود: بخوان! من پاکت را باز نموده کاغذی در آن بود که در بالای آن نوشته بود:

    1. ـ سوره الرّعد (13) ذیل آیه 43.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

446
  •  فَرمانُهُ علیه السّلام: ”قل له: أرْخِصْ نفسَک و اجْعَلْ مَجلسَک فی الدِّهلیزِ و اقْضِ حَوائجَ النّاسِ! نحن نَنصُرک.“

  •  این نامه‌ای است که یک نفر از کسانی که با حضرت صاحب الأمر مراوده و ارتباط داشته است، به دستور آن حضرت در مقابل کسب تکلیفی که ایشان از حضرت نموده بودند نوشته، و قل له خطاب به اوست, به سیّد ابوالحسن چنین بگو. آن واسطه هم بعداً معلوم شد که کیست.

  •  در این حال مرحوم سیّد أبوالحسن فرمودند: خیال نکنید ما هم بی‌ربط هستیم و هرچه می‌کنیم خودسر می‌کنیم. ـ انتهی.

  •  حضرت صاحب‌الأمر خودشان فرموده‌اند:

  • إنّا غیرُ مُهمِلین لِمُراعاتِکم و لا ناسینَ لِذِکرِکم و لولا ذلک لاستَلَبَتْکم الأعداءُ.1

  •  و در جواب سید حلاّوی که در غیبت آن حضرت قصیدۀ شکوائیۀ معروف خود را ساخت و جدّاً تقاضای ظهور نمود و از گرفتاری شیعیان مفصّلاً آورد، حضرت چنین فرمودند: ”لَیسَ الأمرُ بِیَدی.“»2

  •  غیبت صغری از روز تولّد حضرت امام زمان بوده است

  •  [تاریخ الشّیعة] صفحة 64:

  •  «فکانت غیبتُه الصّغریٰ مِن یوم مَولِده، و هذا لا یختلف فیه اثنان من الشّیعة، و أشارَ إلیه بعضُ أهل السّنة أیضًا؛ مثل ابن الصَّبّاغ المالکیّ، فی کتابه الفصول المهمّة، فی الفصل الحادی عشر، فی أُخرَیات ترجمةِ الإمام العَسکریّ، قال: ”و خلّف

    1. ـ الإحتجاج، ج 2، ص 495؛ بحار الأنوار، ج 53، ص 174. در تمامی مصادر موجود به‌جای لفظ «لاستبلتکم» لفظ «لاصطلمتکم» آمده است. (محقّق)
    2. ـ جنگ 7، ص 337.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

447
  • أبومحمّد الحَسَن من الوَلَدِ ابنَه الحجّةَ القائم المنتظر لدولةِ الحقّ؛ و کان قد أخفَی مَولدَه و ستَر أمرَه لصعوبةِ الوقت و خوفِ السّلطان و تطلّبِه للشّیعة و حبسِهم و القبضِ علیهم.“»1

  •  صفحة 65: «و کان مَسکنُهم جمیعًا ببغداد و بها مواضعُ قبورِهم و هی الیوم معروفةٌ و تُزار، و کان هؤلاء السُّفراءُ وُسَطاءَ بین الشّیعة و الإمامِ لحملِ أسئلتِهم إلیه و أخذِ الجواب منه بتوقیعِه إلیهم، و السَّفیرُ هو أُستاذُ التّدریس فی وقته، یَحمِل إلی وُرّادِ العلم علومَ الإمام الغائب، و مِن بعدهم انقطع الوصولُ إلیه و الأخذُ عنه رأسًا،‌ و انحصر أخذُ الأحکام بالاجتهاد.»

  •  غیبت کبری از سنۀ 329 بوده است

  •  [تاریخ الشّیعة] صفحة 66:

  •  «انتهت الغیبةُ الصُّغری بموت السَّمُریّ ـ رضوان الله علیه ـ عام 329، و بعدها وقَعتِ الغیبةُ الکبری، و عنها یَخرُج عجّل اللهُ فرَجَه و سهّل مخرجَه، و الفارقُ بین الغَیبتین أنّ الصّغری توفَّق لمشاهدته و الاجتماعِ به خواصُّ مَوالیه، و فی هذه

    1. ـ کان عثمان بن سعید من قوّام العسکریَین و وکلائِهما و یُلقَّب بالسَّمّان، کما یُلقَّب بالعمریّ؛ و خرَج التوقیعُ من الحجّة بسَفارتِه و لم تطُل أیّامُه، ثمّ خرَج التوقیعُ بسَفارةِ ابنه محمّد و کان مِن قبلُ وکیلًا لأبی‌محمّد العسکریّ و کانت وفاتُه فی أواخر جمادی الأولی عام 304 أو 305. ثمّ خرَج التوقیعُ أیّام حیاة محمّد بسَفارةِ الحسین مِن بعده، و هو من بنی‌نوبخت، و کانت وفاتُه فی شعبان عام 326. و فی أیّام الحسین خرَج التوقیعُ بسَفارةِ السَمُریّ من بعده، و لمّا تُوُفّی السمریّ عام 329 لم یَخرُج التوقیعُ بسَفارةِ أحدٍ بل ذکر الشیخُ فی کتاب الغیبة، ص 257: «أنّ توقیعًا خرَج علی یدِ السَّمُری یُعزَّی فیه الشیعة بموته، و یُذکَر فیه انقطاعُ السَفارةِ بعده و وقوعُ الغیبة الکبری.»

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

448
  • الکبری الّتی نحن فیها لا یتوفّق لذلک إلّا خواصُّ الخواصّ. وفقّنا الله تعالی لمشاهدةِ تلک الطَّلعَةِ الرّشیدة و الغُرَّةِ الحمیدة، و جَعَلَنا مِن أنصاره و أعوانِه فی غیبته و عند ظهوره؛ إنّه سمیعٌ مُجیبٌ.»1

  •  راجع به عدم ایراد رُقاع وارده از ناحیه، در فقه جعفریّ

  • الغدیر، مجلّد 3، صفحة 280 و 281:

  •  «کیف یَخفَی علی الباحث؟ أنَّ الإمامیّةَ لا تتعبّد بالرِّقاع الصّادرةِ من المهدیّ المنتظَر، و کلامُ الرّجل و مَن لَفَّ لَفَّه،2 کما یأتی عن القصیمی فی الصّراع بین الإسلام و الوَثَنیّة أوضَحَ ما هنا لک من السرِّ المستسرّ فی عدم تعبّدِهم بها؛ وعدمِ ذکر المحامدة الثلاثة مؤلِّفِی الکتبِ الأربعة الّتی هی عُمدةُ مراجعِ الشّیعة الإمامیّة فی تلکم التآلیفِ شیئًا من الرِّقاعِ و التّوقیعات الصّادرةِ من النّاحیة المقدّسة.

  •  و هذا یُوقِظ شعورَ الباحث إلی أنّ مشایخَ الإمامیّة الثّلاثة کانوا عارفین بما یَؤول إلیه أمرُ الأُمّة من البَهرَجَةِ و إنکارِ وجود الحُجَّة؛ فکأنّهم کانوا مَنهیّین عن ذکر تلک الآثارِ الصّادرةِ من الناحیة الشریفة فی تآلیفهم، مع أنّهم هم رُواتُها و حَمَلَتُها إلی الأُمّة.

  •  و ذلک، لئلّا یَخرُج مذهبُ العِترة عن الجعفریّةِ الصّادقةِ إلی المهدویّة، حتّی لایَبقَی لرجالِ العصبیّة العَمیاء مجالٌ للقول: بأنّ مذهب الإمامیّة مأخوذٌ من الإمام الغائِبِ الّذی لا وجود له فی مَزعَمَتِهم، و أنّهم یتعبّدون بالرِّقاع المُزوَّرة فی حُسبانهم؛

    1. ـ جنگ 20، ص 314.
    2. ـ أی: مَن انضَمّ إلیه. (محقّق)

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

449
  • و هذا سِرٌّ من أسرار الإمامة یُؤکِّد الثّقةَ بالکتب الأربعة و الاعتمادَ علیها.

  •  هذا ثقةُالإسلام الکُلَینیّ، مع أنَّ بِیئَتُه (بغداد) تَجمَع بینه و بین سُفراءِ الحجّة المنتظَر الأربعةِ، و یَجمَعهم عصرٌ واحدٌ؛ و قد تُوُفِّی فی الغیبة الصّغری، سنة 323؛ و ألّف کتابَه خلالَ عشرین سنةً تراه لم یَذکُر قطّ شیئًا مِن توقیعات الإمام المنتظر فی کتابه (الکافی) الحافلِ المشتملِ علی ستّةَ عشرَ ألفَ حدیثٍ و مائةٍ و تسعةٍ و تسعین حدیثًا (16199) مع أنّ غیرَ واحدٍ من تلک التّوقیعات یُروَی من طُرُقِه؛ و هو یَذکُر فی کتابِه کثیرًا مِن توقیعات بقیّة الأئمة من أنّ أهل بیت العصمة سلام الله علیهم.»

  •  راجع به علّت عدم ایراد توقیعات و رقاع وارده از ناحیه در کتب اربعة

  •  و هذا أبوجعفر ابن بابویه الصّدوق، مع روایتِه عِدّةً مِن تلک الرِّقاع الکریمةِ فی تألیفه [اکمال الدّین] و عَقْده لها بابًا فیه، صفحة 266، لم یَذکُر شیئًا منها فی کتابِه الحافل [من لا یحضره الفقیه].

  •  نعم، فی موضعٍ واحدٍ منه [علی ما وَقَفتُ] یَذکُر حدیثًا فی مقام الاعتضاد من دون ذِکرٍ و تسمیةٍ للإمام علیه السّلام؛ و ذلک، فی مجلّد 2، صفحة 41، طبع لکهنو، قال: ”الخبرُ الّذی رُوِی فی مَن أفطَرَ یومًا مِن شَهرِ رمضان مُتعمِّدًا أنّ علیه ثلاثَ کفّاراتٍ، فإنّی أُفتِی به فی مَن أفطَرَ بجِماعٍ مُحرَّم علیه، أو بطَعامٍ مُحرَّم علیه لوجود ذلک فی روایات أبی‌الحسین الأسَدِیّ ـ رضی الله عنه ـ ، فی ما ورَد علیه من الشیخِ أبی‌جعفر محمّدِ بن عثمان العَمرِیّ، قدّس الله روحه.“

  •  و بعدهما شیخُ الطّائفة أبوجعفر الطّوسی؛ فإنّه مع روایتِه توقیعاتِ الأحکام الصّادرةِ من النّاحیة المقدّسة إلی محمّد بن عبدالله بن جعفر الحِمیَریّ فی کتاب [الغیبة] صفحة 184 ـ 214 و 243 ـ 258، لم یُورِد شیئًا منها فی کتابَیه [التَّهذیب و

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

450
  • الاستبصار] اللّذَین یُعدّان من الکتب الأربعة عُمَدِ مصادر الأحکام.»

  •  و أیضاً [الغدیر، مجلّد 3] در صفحۀ 283 و 284، در ردّ سیّد محمّد رشید رضا در المنار تبعاً للآلوسی گوید:

  •  «ولیتنی أقِف و قومی علی تلک الرِّقاع الکثیرة و قد جمَعها العلّامةُ المجلسیّ فی المجلّد الثالث عشر من البحار فی اثنتی عشرةَ صحیفةً، من صفحة 237 ـ 249، و الّتی تُرجَع منها إلی الأحکام إنّما تُعَدّ بالآحاد و لا تَبلُغ حَدَّ العَشَراتِ.

  •  فهل مستندُ تعبّدِ الإمامیّة من بَدءِ الفقه إلی غایته، هذه الصحایفُ المعدودة؟ أم یَحِقّ أن تکون تلک المعدودةُ بالآحاد هی مأخذَ غالبِ مذهبهم؟»

  •  راجع به علّت عدم ایراد توقیعات و رُقاع صادره از ناحیه در احکام فقهیّه

  • [الغدیر، مجلّد 3، صفحة 284]:

  •  «أنا لا أدری، لکن القارئ یَدرِی، ﴿إِنَّمَا يَفۡتَرِي ٱلۡكَذِبَ ٱلَّذِينَ لَا يُؤۡمِنُونَ بِ‍َٔايَٰتِ ٱللَهِ﴾.1

  •  و لیتَه کان یَذکُر رُقعةَ علیّ بن الحسین بن بابوَیه بنصِّها، حتّی تَعرِف الأُمّةُ أنّها رُقعةٌ واحدةٌ لیست إلّا؛ و لیس فیها ذِکرٌ من الأحکام، حتّی تتعبّد بها الإمامیّةُ، و إلیک لفظَها بروایة الشیخ فی کتاب الغیبة:

  •  ”کَتَبَ علیُّ بن الحسین إلی الشّیخ أبی‌القاسم حسین بن روح علی یَدِ علیّ بن جعفر أن یَسألَ مولانا الصّاحبَ أن یَرزُقَه أولادًا فُقهاءَ.

  •  فجاء الجوابُ: إنّک لا تُرزَقُ مِن هذه و ستَملِکُ جاریةً دَیلَمِیّةً؛ و تُرزَقُ منها

    1. ـ سوره النّحل (16) صدر آیه 105.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

451
  • وَلَدَین فقیهَین.“

  •  أتَرَی هذه الرُّقعةَ ممّا یُؤخَذ منه المذهبُ؟ أو فیها مَسَّةٌ بالتّعبد؟1

  •  و أمّا رِقاعُ محمّد بن عبد الله بن جعفر الحِمیَریّ الّتی توجَد فی کتابَی الغیبة و الاحتجاج، فلیست هی إلّا رِقاعًا أربعًا ذکَر الشیخُ فی الغیبة منها اثنتَین فی صفحة 244 ـ 250 تحتوی إحداهما تسعَ مسائل و الأُخری خمسةَ عشر سؤالًا؛ و زادهما الطَّبرسیُّ فی الاحتجاجُ رُقعَتَین. و لو کان المُفترِی منصفًا لکان یَشعُر بأنّ عدمَ إدخال الشیخ هذه المسائلَ فی کتابَیه التَّهذیب و الاستبصار، إنّما هو لِدَحْضِ هذه الشبهة و قطعِ هذه المَزعَمة.»

  •  [الغدیر، مجلّد 3] و در تعلیقۀ صفحۀ 286 گفته است:

  •  «قیامُ الشّیعة عند ذِکرِ الإمام (المنتظر) لیس لحضوره، کما زعَمه الآلوسیُّ، و إنّما هو لما جاء عن الإمامین الصّادقِ و الرِّضا علیهما السّلام مِن قیامهما عند ذِکرِه و هو لم یولد بعدُ؛ و لیس هو إلّا تعظیمًا له، کالقیام عند ذِکرِ رسول الله المندوبِ عند أهل السّنّة؛ کما فی السیرة الحلبیّة، مجلّد 1، صفحة 90.»2

  • [شعری راجع به امام زمان عجّل الله تعالی فرجه از نجم الثّاقب]

  •  این غزل راجع به حضرت امام زمان عجّل الله تعالی فرجه می‌باشد، و این بنده از صفحۀ آخر کتاب نجم الثاقب، صفحه 211 در اینجا یادداشت نموده‌ام:

  • ***بر در پیر خرابات رهی باید کردتکیه بر دولت صاحب کلهی باید کرد
    1. ـ الغیبة للطوسی، ص 308.
    2. ـ جنگ 15، ص141.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

452
  • ***هر شب آه دلی آن سوی روان باید داشتعرض حاجات به هر صبحگهی باید کرد
  • ***هدف تیر ملامت چو گدایان تا چندخویشتن را هدف تیر شهی باید کرد
  • ***تا شوی مورد بخشایش دریای کرمخویش را غرقۀ بحر گنهی باید کرد
  • ***پای از بزم دف و باده نبایست کشیددست در زلف بت ساده گهی باید کرد
  • ***تا به پایان برسد قصۀ شب‌های درازقصه‌ای از سر زلف سیهی باید کرد
  • ***مهر اگر نور به مَه داد ولی کسب ضیاءبهر خود هر دمش از روی مهی باید کرد
  • ***از ازل تا به أبد دیدۀ رحمت باز استپس به ما هم ز ترحّم نگهی باید کرد
  • ***گر طربخانۀ جاوید وفا می‌خواهیبر در میکده‌ات خانگهی باید کرد
  • ***در دل مظهر حقّ حجّت قائم مهدیاز ره طاعت و اخلاص رهی باید کرد»1
  •  [اشعاری از جناب خواجه حافظ شیرازی در مدح حضرت ولیّ عصر علیه السّلام]

  •  در غزل ذیل که از خواجه شمس‌الدّین حافظ شیرازی ـ أعلی الله درجته ـ

    1. ـ جنگ 12، ص 7.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

453
  •  می‌باشد، نکات و اشارات و استعارات لطیفه‌ای به کار برده شده است در صراحت بر آنکه وی به حضور اقدس آن حضرت در عالم ظاهر و جهان طبیعت برای اوّلین بار تشرّف حاصل نموده؛ و اینک در پی آن ملاقات، این غزل را در معرفت او و شرائط آن سروده است:

  • ***یا رب این نو گل خندان که سپردی به منشمی‌سپارم به تو از چشم حسود چمنش
  • ***گرچه از کوی وفا گشت به صد مرحله دوردور باد آفت دور فلک از جان و تنش
  • ***گر به ‌سر منزل سَلمی رسی ای باد صباچشم دارم که سلامی برسانی ز منش
  • ***به ادب نافه گشایی کن از آن زلف سیاهجای دل‌های عزیزست بهم بر مزنش
  • ***گو دلم حقّ وفا با خط و خالت داردمحترم دار در آن طرّۀ عنبر شکنش
  • ***در مقامی که به‌ یاد لب او مِیْ نوشندسِفله آن مست که باشد خبر از خویشتنش
  • ***عِرض و مال از در میخانه نشاید اندوختهر که این آب خورد رخت به دریا فکنش
  • ***هر که ترسد ز ملال انده عشقش نه حلالسرِ ما و قدمش یا لب ما و دهنش
  • ***شعر حافظ همه بیت الغزل معرفت استآفرین بر نَفَس دلکش و لطف سخنش

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

454
  •  از دیوان مصحِّح: حسین پژمان، صفحۀ 131 و صفحۀ 132، غزل شماره 297.1

  •  [شعر حافظ در وصف امام زمان عجّل الله تعالی فرجه]

  •  به دلائل و شواهد کثیره‌ای شعر ذیل که از حافظ است، راجع به حضرت امام زمان عجّل الله تعالی فرجه الشّریف می‌باشد. از طبع پژمان، صفحۀ 20 و 21، غزل شماره 40:

  • ***ای غائب از نظر به خدا می‌سپارمتجانم بسوختی و به جان دوست دارمت
  • ***تا دامن کفن نکشم زیر پای خاکباور مکن که دست ز دامن بدارمت
  • ***صد جوی آب بسته‌ام از دیده بر کناربر بوی تخم مهر که در دل بکارمت
  • ***بارم ده از کرم سوی خود تا بسوز دلدر پای دم‌به‌دم گهر از دیده بارمت
  • ***محراب ابروان بنما تا سحرگهیدست دعا بر آرم و در گردن آرمت
  • ***گر بایدم شدن سوی هاروت بابلیصد گونه ساحری بکنم تا بیارمت
  • ***می‌گریم و مرادم ازین اشک سیل‌بارتخم محبّت است که در دل بکارمت
    1. ـ جنگ 14، ص 152.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

455
  • ***خواهم که پیش میرمت ای بی‌وفا طبیببیمار باز پرس که در انتظارمت
  • ***خونم بریخت وز غم عشقم خلاص دادمنّت پذیر غمزۀ خنجر گذارمت
  • ***حافظ شراب و شاهد و رندی نه وضع توستفی الجمله می‌کنی و فرو می‌گذارمت1
  •  [اشعاری در مدح حضرت ولیّ عصر عجّل الله تعالی فرجه الشّریف]

  • ***مژده ای دل که رسد جان به تن إن شاء اللهآید آن شمع همه انجمن إن شاء الله
  • ***البشارة که گهِ عزّت و شادی برسیدگذرد دورۀ رنج و مِحَن إن شاء الله
  • ***عن‌قریب است که از عدل شهی، دار سرورشود این دهرِ چو بیت الحزن إن شاء الله
  • ***زود باشد که سلیمان جهان بستاندخاتم خود ز کف اهرمن إن شاء الله
  • ***نجل نامیّ حسن آید و دینِ حق رابکند حفظ به‌ وجه أحسن إن شاء الله
  • ***صاحب گلشن دین آید و از گلشن دینبکند بیرون زاغ و زغن إن شاء الله
    1. ـ جنگ 14، ص 150.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

456
  • ***آمدی نیمۀ شعبان و بیاید به جهانحجّت حق ولیّ ذوالمنن إن شاء الله
  • ***لشکر کفر به‌هم درشکند آنکه بودصاحب بازوی لشکرشکن إن شاء الله
  • ***برسد ناصر اسلام و ز غم خصمانشچاک سازند به‌ تن پیرهن إن شاء الله
  • ***خلعت شادی پوشید محبّان کاین شاهبر تن خصم بپوشد کفن إن شاء الله
  • ***آخرین حجّت حق می‌رسد و می‌گیردز وفا دست تو و دست من إن شاء الله
  • ***یوسف دین خدا را نگذارد أعداءبفروشند به بخس ثمن إن شاء الله1
  •  * * *

  • ***ای حجّت کبرای خداوند یگانهخون شد به عزایت جگر اهل زمانه
  • ***بحر غم و اندوه تو را نیست کرانه‌ای تیر غمت بر دل عشّاق نشانه
  •  جمعی به ‌تو مشغول و تو غایب ز میانه

  • ***هرچند بود خاک درت کعبۀ احرارو آن خاک ملائک را کحل است بر ابصار
  • ***عشّاق ز آثار نجویند به ‌جز یارحاجی به ره کعبه و من طالب دیدار
  •  او خانه همی جوید و من صاحب خانه

  • ***در وادی جان بازی مستانه تویی تونور حق و شمع همه کاشانه تویی تو
    1. ـ جنگ 1، ص 124.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

457
  • ***چه کعبه چه بتخانه که جانانه تویی تومقصود من از کعبه و بتخانه تویی تو
  •  مقصود تویی کعبه و بتخانه بهانه1

  •  در استمداد از حضرت امام زمان أرواحنا فداه

  •  انصاری قمی:

  • ***بیا جدّ غریبت را ز راه مهر یاری کنز خون دشمنان او هزاران نهر جاری کن
  • ***بیا بر آن بدن‌هایی که روی خاک افتادهکفن کن غسل ده بالینشان بنشین و زاری کن
  • ***شهنشاها شکیب و صبر هم اندازه‌ای داردبکش شمشیر آتشبار و ترک این بردباری کن
  • ***بیا ای زادۀ احمد تو گلزار بنی‌هاشمبه دشت کربلا از اشک چشمان آبیاری کن
  • ***جهان باشد عزاخانه برای جدّ مظلومتبیا در این عزاخانه ز جان خدمت‌گذاری کن
  • ***بیا بر کام خشک تشنگان از دیده آبی دهبیا بر جسم چاک نوجوانان سوگواری کن
  • ***دل زن‌هاست همچو لاله پر داغ غم و محنتبیا دلجویی غمدیدگان کن غم‌گساری کن
  • ***ره بسیار در پیش است و کوهان شتر لاغربرای کودکان بی‌پدر فکر عماری کن
    1. ـ جنگ 1، ص 137.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

458
  • ***ستون کن زانوت را زیر پای عمّه‌ات زینببگیرش زیر بازو یاریش وقت سواری کن
  • ***ز زنجیر گران بین گردن بیمار را خونینبیا آن گردن مجروح را مرهم‌ گذاری کن
  •  ز شعر تو شرار افروخت انصاری به ‌جان و دل

  •  تو انصاریّ خود را خسروا در حشر یاری کن1

  •  در مدح حضرت ولیّ عصر عجّل الله تعالی فرجه

  • ***ای عَلَمت کنیه و نام نبیّخورده لبت آب ز جام نبیّ
  • ***مهدی دین هادی عالم توییروشنی دیدۀ آدم تویی
  • ***حافظ شرعیّ و امام اممطاعت تو فرض همی بر ذمم
  • ***جان تویی و هر دو جهانت تن استمهر و مه از نور رخت روشن است
  • ***آهن مریخ شده موم توعیسی عقل آمده مأموم تو
  • ***چرخ که این اوج فروشی کندبر در تو حلقه به‌گوشی کند
  • ***عقل که لافش ز سروشی بودپیش تو در نکته نیوشی بود
  • ***فتنه بر اقطار جهان تاخته استتیغ حوادث ز نیام آخته است
  • ***بهر چه یک لحظه به خون ستمگل نکنی خاک وجود و عدم
  • ***ای به درت مقتدی افلاکیانسایه فکن بر سر این خاکیان
  • ***ما همه مقهور و تویی قهرمانخون دل و دین ز جهان وا سِتان
  • ***شرع تو کشتی است بیا نوح باشما همگی تن تو بیا روح باش
    1. ـ جنگ 2، ص 54.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

459
  • ***درد تو جان داروی جان‌های ماستخاک درت آب روان‌های ماست
  •  دیده به دیدار بیا باز کن

  •  پردۀ آهنگ دگر ساز کن1

    1. ـ جنگ 2، ص 104.

مطلع انوار ج9 - كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

460