پدیدآور علامه آیتاللَه سید محمدحسین حسینی طهرانی
گروه مطلع انوار
توضیحات
جلد نهم از موسوعۀ گرانسنگ «مطلع انوار» اثر حضرت علامه آیةالله حاج سید محمدحسین حسینی طهرانی قدّس سرّه، یادداشتها و برداشتهای مؤلف از آثار مختلف، در موضوع «اهلبیت علیهمالسلام» میباشد که گردآوریِ چنین مباحثی همراه با ذکر اسناد و مدارک، راه تتبّع در این موضوعات را برای اهل تحقیق، هموارتر نموده است.
اهم مباحث این مجلّد:
در این مجلد ابتدا مقدماتی در فضیلت و محبت اهل بیت علیهم السلام و فضیلت روضهخوانی، و تاریخ اعیاد و وَفَیات، و مدّت امامت و خلافت آن ذواتِ مقدّسه بیان شده است و در ادامه به برگزیدۀ احوالات تمامی چهارده معصوم علیهم السلام؛ از حضرت رسولالله ـ صلی الله علیه و آله و سلّم ـ تا حضرت حجّة بنِ الحَسن العَسکری ـ اروحنا فداه ـ و ذکر فضایل و چه بسا آداب زیارت آنها به صورت مجزّا و مستقل پرداخته شده است.
هو العلیم
دوره مُهذّب و محقّق
مكتوبات خطی، مُراسلات و مواعظ
مَطلَعِ أنوار
جلد نهم
كلام (اهل بیت علیهم السّلام)
مؤلّف:
حضرت علاّمه آیة الله حاج سیّد محمّد حسین حسینی طهرانی
قدّس الله نفسه الزّكیّة
با مقدّمه و تعلیقات:
سیّد محمّد محسن حسینی طهرانی
و قال صلّی الله علیه و آله و سلّم: ”مَن حَفِظنی فی أهل بیتی فقد اتّخذ عند الله عهدًا.“
پیغمبر اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم فرمودند: «کسى که توصیه مرا درباره اهل بیتم رعایت نماید، عهد خویش را با پروردگار محکم نموده است.»
ینابیع المودّة لذوی القربی، ج 2، ص 115
تصویر علاّمه طهرانی رضوان الله علیه چند سال قبل از ارتحال در ایوان منزل (مشهد مقدّس)
تصویر علاّمه طهرانی رضوان الله علیه هنگام سکونت در طهران
مقدّمات
در فضیلت و محبّت اهل بیت علیهم السّلام
در فضیلت روضه خوانی برای اهل بیت علیهم السّلام
تاریخ موالید و وفیات ائمه علیهم السّلام
[روایت وارده در فضیلت و محبّت اهل بیت علیهم السّلام]
[امام رضا علیه السّلام]: «النَّظرُ إلی ذُرّیَّتی عبادَةٌ ما لم یتلَوَّثوا بِالمَعاصی.»1و2
[روی عن أبیعبدالله علیه السّلام]: «لا تَدَعوا حُبَّ آلِ محمّدٍ، اتِّکالًا علی العَمَلِ الصّالحِ، و لا تَدَعوا العملَ الصّالحَ، اتِّکالًا علَی حُبِّ آلِ محمّدٍ؛ فإنّهُ لا یُقبَلُ أحَدُهما دونَ الآخَر.»3و4
و أخرج محبّ الدین الطبری فی الرّیاض، مجلّد 2، صفحة 189 عن أبیبکر:
«رأیتُ رسولَ الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم خیَّم خیمةً، و هو متّکئٌ علی قَوسٍ عربیّةٍ، و فی الخیمة علیٌّ و فاطمةُ و الحسنُ و الحسینُ، فقال: ”معشرَ المسلمین أنا سِلمٌ لمَن سالم أهلَ الخیمة، حربٌ لمَن حاربهم، ولیٌّ لمَن والاهم. لا یُحبّهم إلّا سعیدُ الجدِّ، طیِّبُ المَولِد؛ و لا یبغضهم إلّا شقیُّ الجدِّ، رَدِیءُ الولادة“».1
قول الرّضا علیه السّلام بمحمّد بن کعب القُرطیّ: «لو زادک جدّی رسول الله صلّی الله علیه و آله لَزِدناک»
[مستدرک الوسائل، طبع سنگی، جلد 2، صفحه 400]:
«و عن الحاکم أبیعبدالله الحافظ بإسناده [عن محمّد بن عیسی] عن أبیحبیب السّاجی، قال: رأیت رسولَ الله صلّی الله علیه و آله فی المَنام، و حدّثنی محمّد بن منصور السَّرخسیّ بالإسناد، عن محمّد بن کَعْب القُرطیّ [القُرَظِیّ] قال:
کنت فی جُحْفَة نائمًا فرأیت رسول الله صلّی الله علیه و آله فی المنام، فأتیتُه فقال لی: ”یا فلان! سَرَرْتُ بما تَصْنع مع أولادی فی الدّنیا.“
فقلتُ: لو ترکتُهم فبمن أصْنَع؟!
فقال صلّی الله علیه و آله: ”فلا جَرَم تُجزَی منّی فی العُقبی.“
فکان بین یدیه طَبقٌ فیه تمرٌ صَیحانیٌّ، فسألتُه عن ذلک، فناولنی قبضةً فیها ثمانی عشرةَ تمرةً، فتأوّلتُ ذلک أن أعیشَ ثمانی عشرة سنةً.
فنسیت ذلک، فرأیت یومًا ازدحامَ النّاس، فسألتهم عن ذلک، فقالوا: أتَی علیّ بن
موسی الرّضا علیهما السّلام، فرأیته جالسًا فی هذا الموضع، و بین یدیه طبقٌ فیه تمرٌ صَیْحانیٌّ، فسألته عن ذلک، فناولنی قبضةً فیها ثمانی عشرة تمرةً، فقلت له: زدنی منه! فقال:
”لو زادک جدّی رسول الله صلّی الله علیه و آله لزِدناک!“»1
[محبّت نداشتن به عترت رسول خدا ریشه در سه امر دارد]
[مستدرک الوسائل، طبع سنگی، جلد 2] صفحۀ 400:
«و عن یوسفِ بنِ الحارثِ، عن محمّد بن جعفر الأحمر، عن إسماعیل بن عبّاس، عن یزید بن جبیرة، عن داود بن الحَصین، عن أبیرافع، عن أمیرالمؤمنین علیه السّلام، أنّه قال:
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله: ”من لم یُحبَّ عترتی و العربَ فهو من إحدی الثّلاث: إمّا منافقٌ، أو وُلِدَ مِن زنیً، أو حَمَلَته أُمُّه و هی حائض.“»2و3
کلام ابن جوزی در حرمت صلَوات بدون عطف آل
«أصل آل: أهل، قلبت الهاءُ ألفًا بدلیل تصغیرها علی أُهیل، لأنّ الهاء و الألف یُقلَب کلٌّ منهما إلی الآخر؛ کما فی حکایة بعضهم: أل فعلتَ؟ أصله: هل فعلتَ؟
و کما فی قول الشاعر:
*** | لِهَنّک سمحٌ ذا یَسارٍ و مُعدِمًاکما قد ألِفتَ الحلمَ مَرضیٰ و مُغضبًا |
أصله: لأنّک سمحٌ.
و کما فی ماءٍ أصله: ماه، بدلیل جمعِهِ علی میاه.
و حیثُ کان أصلُ آل ”أهل“ فیکونان متّحدَین معنیً.
قال فی القاموس: ”أهلُ الرجل: عشیرتُه و ذَووا قُرباه و أقرِباه. ثُمَّ قال: آل الله و رسولِهِ: أولیاؤُه.“
و فی المصباح: ”الآل: أهلُ الشّخص و هم ذَووا قَرابته و قد أُطلِق علی أهل بیته و علی الأتباع.“ ـ انتهی.
فإطلاقه علیٰ غیر القَرابة مجازٌ، و بذلک اعتذر عن ترکِ ذکر الصّحابة فی الصلاة علی النبی صلّی الله علیه و آله و سلّم. و قیل: إنّما ترکوا اقتداءً بالنّبی صلّی الله علیه و آله و سلّم، حیثُ قال فی تعلیمِ الصّلاة علیه: ”قولوا اللهمّ صلّ علی محمّد و آل محمّد.“ و هو الّذی جَرَی علیه أئمةُ أهل البیت علیهم السّلام و شیعتُهُم خلفًا عن سلفٍ، و الّذی أوجبه الشّرعُ فی الصّلوات المَفروضة و المَسنونة؛ و قد نَهَی صلّی الله علیه و آله و سلّم عن الصّلاة، البَتْراءِ و هی إفرادُه بالصّلاة عن الآل. و یَنبغی عدمُ ترک التّسلیم مع الصّلاة، للأمر به فی الآیة و إن لم یُذکَرْ فی هذه الرّوایة.
ابن حجر عسقلانی در کتابهایش آل را عطف کرده است
و من العَجیب مع هذا کلِّه ما جری علیه جمهورُ علماء أهل السّنة من عدم ذکرهم الآلَ معه صلّی الله علیه و آله و سلّم عند الصّلاة علیه، فإن ذَکروهم ذَکروا معهم أصحابَه. اللهمّ إلّا نفرًا قلیلًا، منهم الحافظُ بنُ حجرِ العَسقَلانی فی کُتبه کُلِّها کالإصابة و غیرِه، و لا نجدُ لهم فی ذلک عذرًا کاعتذارهِم عن تسنیمِ القبور مع ورود السّنة بالتسطیح، و اعتذارِهم عن ترکِ التَّحنُّک مع ورودِ النّهی عن العمامةِ القَعطاءِ، و صرفِ آیة التّطهیر و غیرِها إلی غیرِهم مع ورودِ الرّوایات فی صِحاحهم بأنّها نُزلت فیهم؛ و غیرِ ذلک.
أمّا قوله تعالی ﴿صَلُّواْ عَلَيۡهِ وَسَلِّمُواْ تَسۡلِيمًا﴾1 فلا یَقتضی ذلک؛ فإنّه أمر بالصلاة علیه و لم یُبیِّن کیفیَّتَها و بیَّنها هو علیه السّلام بقوله: ”قولوا اللهمّ صلِّ علَی محمّدٍ و آلِ محمّدٍ“، و لا شکَّ أنَّ اللّازمَ اتّباعُ المأثورِ عنه صلّی الله علیه و آله و سلّم فی کیفیّة التّصلیة.
نعم، لا بأسَ بإضافة أصحابِه المنتَجَبین إلی الآل، بل هو أکمل. و لا یُنافیه الإقتصار علَی الآل فی الحدیث المذکور؛ فإنه لِبیان التّصلیةِ المأمورِ فی الآیة الشّریفة و أنَّ المَطلوبَ فیها هذا المقدارُ لا بِشَرط عدمِ الزّیادة؛ و الصّلاةُ مِن اللهِ تعالَی المغفرةُ و الرّحمةُ و رفعُ الدّرجة فَتَصحُّ بالنّسبة إلی کلِّ أحدٍ من المؤمنین، فضلًا عن الصّحابة المُنتَجَبین؛ کما قال تعالی: ﴿هُوَ ٱلَّذِي يُصَلِّي عَلَيۡكُمۡ وَمَلَـٰٓئِكَتُهُۥ﴾،2 ﴿وَصَلِّ عَلَيۡهِمۡ إِنَّ صَلَوٰتَكَ سَكَنٞ لَّهُمۡ﴾،3 ﴿أُوْلَـٰٓئِكَ عَلَيۡهِمۡ صَلَوَٰتٞ مِّن رَّبِّهِمۡ﴾4، و قال علیه السّلام: ”اللهمّ صلّ علی آل فلان“.5
قال ابن أبیالحدید فی شرح نهج البلاغة:
”إلّا أنّها صارت مخصوصةً فی العُرف بالنّبی صلّی الله علیه و آله و سلّم، و لا تُطلَقُ علَی غیره إلّا معه، فلا یُقال فی العُرف: اللهمّ صلِّ علی فلان، إلّا أمیرَالمؤمنین علیه السّلام، فإنَّهم یقولون صلواتُ الله علیه.“6 ـ انتهی.
و فی الأدعیة المأثورة عن الأئمة أهل البیت علیهم السّلام ـ و کفی بهم قدوةً ـ الصّلاةُ علَی جمیع الأئمّة علیهم السّلام، و علَی الزّهراء علیها السّلام، و ابنَیْ رسولِ الله صلّی الله علیه و آله و سلّم، و ابنَتِه رُقَیّةَ؛ و ذلک یفوت حدَّ الإحصاء.
ثم إنّ فی ذِکرهم معه حینَ تعلیمه الصّلاةَ علیه و عدمِ ذکر أصحابِه، إشارةً إلی أنّهم منه و هو منهم، و أنّ الصّلاةَ علیهم من جُملة الصّلاة علیه؛ فإنَّ نورَهم واحدٌ و طینَتَهُم واحدةٌ، کما أفصَحَ عنه قولُه تعالی فی آیة المباهلة: ﴿وَأَنفُسَنَا وَأَنفُسَكُمۡ﴾1 و قولُه علیه السّلام یومَ أُحدٍ فی حقّ علیٍّ علیه السّلام: ”إنّه منّی و أنا منه“،2 و مؤاخاتُه له، و قولُه: ”علیٌّ منّی بمَنزِلَةِ الرّوحِ من الجسد“،3 ”علیٌّ منّی بمنزلة الذِّراع من العَضُد“،4 ”علیٌّ منّی بمنزلة الصِّنو من الصِّنو“،5 ”حسینٌ منّی و أنا من حسینٍ“،6 ”فاطمةُ بَضعةٌ منّی.“7 ـ إلی غیر ذلک.
و لِلّه دَرُّ القائل:
*** | یا أهلَ بیت رسول الله حُبُّکمفرضٌ من الله فی القرآن أنزلَه |
*** | یَکفیکُم من قدیمِ الفَخر أنّکممن لا یصلّی علیکُم لا صلاةَ له8 |
و عن الکسائی: منعُ إضافة آل إلی المُضمَر، و لم یُوافقْه غیرُه؛ إذ لا قیاسَ یَعضُدُه و لا سماعَ یؤیِّدُه.»1
خطبۀ نهج البلاغة راجع به آل محمّد علیهم السّلام
خطبۀ 237 از طبع عبده مصر، صفحۀ 467 از جلد 1:
«هم عَیشُ العِلمِ و مَوتُ الجهلِ، یُخبِرُکم حِلمُهم عَن علمِهم و صَمتُهم عن حِکَمِ مَنطقِهم، لا یُخالفون الحَقَّ و لا یَختلفون فیه، و هم دَعائِمُ الإسلامِ و ولائِجُ الاعتِصامِ. بِهم عادَ الحَقُّ إلی [فی] نِصابِه، و انزاحَ الباطِلُ عن مُقامِه، و انقَطَعَ لِسانُه عن مَنبَتِه. عَقَلوا الدِّینَ عقلَ وِعایَةٍ و رِعایَةٍ، لا عَقلَ سَماعٍ و رِوایَةٍ؛ فَإنَّ رُواةَ العِلمِ کَثیرٌ و رُعاتَه قَلیلٌ.»2
و در منتهی الآمال، جلد 1، صفحۀ 89 آورده است که:
«قالَ الثَّورِیُّ لِجعفرِ بنِ محمَّدٍ علیه السّلام: یا بنَ رسولِ اللهِ! اعتَزَلتَ النّاسَ؟ فَقالَ: ”یا سُفیانُ! فَسَدَ الزَّمانُ و تَغَیَّرَ الإخوانُ. فرأیتُ الانفِرادَ أسکَنَ لِلفُؤادِ.“
ثمَّ قال علیه السّلام:
”ذَهَبَ الوفاءُ ذهابَ أمسِ الذّاهِبِ | *** | و النّاسُ بَینَ مُخاتِلٍ و مُوارِبِ3 |
*** | یُفشونَ بَینَهم المَودَّةَ و الصَّفاو قُلوبُهم مَحْشُوَّةٌ بِعَقاربِ“»4 |
در منتهی الآمال، جلد 1 صفحه 90 گوید:
«قالَ أمیرالمؤمنین علیه السّلام: ”النّاسُ أبناءُ الدُّنیا و لا یُلامُ الرَّجُلُ علی حُبِّ أُمِّه.“»1
و نیز فرموده است: «إذا أقبَلَتِ الدُّنیا عَلَی أحدٍ أعارَته مَحاسِنَ غیرِه؛ و إذا أدبَرَت عنه سَلَبَته مَحاسِنَ نَفسِهِ.»2
[درباره احادیث معرفتهم صلوات الله علیهم بالنّورانیّة]
در جلد سابع بحار الأنوار، صفحۀ 274 در باب [14] نادرٌ فی معرفتهم صلوات الله علیهم بالنّورانیة، حدیثی مرحوم مجلسی از مرحوم والدش نقل میکند که آن مرحوم در بعضی از کتب عتیق که بعضی از محدثین از اصحاب جمعآوری نمودهاند، نقل میکند و خود مرحوم مجلسی میفرماید:
«این حدیث را خود من نیز در کتاب عتیقی که مشتمل بر اخبار کثیرهای بود یافتم.»
این حدیث دارای مضامین بسیار مهم و عجیبی است، چون بسیار مفصّل بود در اینجا ذکر ننمودم و هر که بخواهد به آن نشانی فوق در خود کتاب بحار الأنوار مطالعه نماید3.4
...1
...1
...1
...1
...1
...1
...1
...1
...1
...1
[مزایای اختصاصی ذرّیۀ طاهره به نظر حافظ قسطلانی]
در الغدیر، جلد 6، صفحۀ 354 و 355 گوید:
«قال الحافظُ القسطلانی فی المواهب اللدنیَّة، کما فی شرحه، مجلّد 7، صفحة 21:
فهذه الذّرّیّةُ الطّاهرة قد خُصّوا بمزایا التَّشریف، و عُمّوا بواسطة السیّدة فاطمة بفضلٍ ضِیفٍ، و أُلبِسوا رداءَ الشَّرف، و مُنِحوا بمزید الإکرام و التُّحَف، و قد وقع الإصطلاح علی اختصاصهم من بین الشَّرف کالعبّاسیّین و الجعافرة (ذرّیّة جعفر بن أبیطالب) بالشُّطفَة1 الخضراءِ لمزید شرفهم، و السّببُ فی ذلک کما قیل: أنّ المأمونَ الخلیفةَ العبّاسیَّ أراد أن یجعل الخلافةَ فی بنی فاطمة، فاتّخذ لهم شِعارًا أخضَرَ و ألبَسهم ثیابًا خُضْرًا، لکون السّوادِ شعارَ العبّاسیّین، و البیاضِ
شِعارَ سایر المسلمین فی جمعهم و نحوها، و الأحمرُ مختلفٌ فی کراهته، و الأصفر شِعارُ الیهود بآخره؛ ثمّ انثَنَی1 عزمُه عن ذلک و ردّ الخلافةَ لبنِی العبّاس، فبقی ذلک شِعارًا لأشراف العلویّین من الزّهراء، لکنّهم اختصروا الثّیابَ إلی قطعةٍ من ثوبٍ أخضَرَ تُوضَع علی عمائمهم هی المسمّاة (بالشُّطفَة) شعارًا لهم؛ ثمّ انقطع ذلک إلی أواخر القرن الثّامن.
قال فی حوادث سنةِ ثلاث و سبعین و سبعمائة (773) من إنباء الغَمر بأبناء العُمر2:
و فیها أمَرَ السلطانُ الأشرف أن یمتازوا عن الناس بعصائبَ (جمع عصابة) خُضرٍ علی العمائم، ففُعل ذلک بمصرَ و الشام و غیرهما. و فی ذلک یقول الأدیبُ أبوعبدالله بن جابر الأُندلسی (و ذکر البیتین المذکورَین)3 و الأدیبُ شمس الدین الدّمشقیّ:
أطرافُ تیجانٍ أتَتْ من سُندُسٍ ** خُـضرٍ بأعلامٍ علی الأشرافِ
و الأشرفُ السُّلطانُ خصّهم لها ** شرفًا لیُفَرِّقَهم من الأطراف
و الأشرف هو شعبان بن حسن بن الناصر، خنق سنة 778.» ـ انتهی.4
[در فضیلت روضهخوانی برای اهل بیت علیهم السّلام]
1. در صفحۀ 3 از کامل الزیارة از حضرت صادق علیه السّلام روایت میکند که فرمودند به عبدالله بن حمّاد بصری:
«”بلغنی أنّ قومًا یأتونه، یعنی الحسینَ علیه السّلام، من نواحی الکوفة و ناسًا من غیرهم و نسائًا یَندُبنَه و ذلک فی النّصف من شعبانَ؛ فمِن بین قارﺉٍ یقرء و قاصٍّ یقُصُّ و نادبٍ یندُبُ و قائلٍ یقول المراثی.“
فقلت له: نعم، جُعلت فداک، قد شهدتُ بعض ما تصف.
فقال: ”الحمد للّه الذی جعل فی الناس مَن یفِدُ إلینا و یمدَحنا و یرثی علینا [لنا] و جَعَلَ عدوَّنا مَن یطعَنُ علیهم مِن قَرائبنا [قرابتنا] أو مِن غیرهم؛ یهَدِّدونهم و یقَبِّحون ما یصنعون.“»1
2. و در صفحۀ 4 از عیون صدوق از حضرت رضا علیه السّلام روایت کرده است که به حسن بن علی بن فضّال فرمودند:
«مَن ذَکَر [تذکّر] مُصابَنا و أبکی، لم تبکَ عینُه یومَ تبکی العیون.»2
3. و در کامل الزیارة3 و ثواب الأعمال4 و أمالی5 از حضرت صادق علیه السّلام روایت کرده است که به أبیعمارى مُنْشِد (یعنی شعر خوان) فرمودند:
«مَنْ أنشدَ فی الحسین بن علی صلوات الله علیه فأبکی خمسین فَلهُ الجنّةُ، و مَن أنشدَ
فی الحسین علیه السّلام شعرًا فأبکی ثلاثین فله الجنّةُ، و مَن أنشدَ فی الحسین علیه السّلام فأبکی عشرین فله الجنّةُ، و من أنشدَ فی الحسین علیه السّلام شعرًا فأبکی واحدًا فله الجنّةُ، و من أنشدَ فی الحسین فبکی فله الجنّةُ و مَنْ أنشد فی الحسین فتباکی فله الجنّة.»1
4. و در صفحۀ 5 از کامل الزیارة از حضرت صادق علیه السّلام روایت کرده است که به أبیهارون مکفوف (یعنی نابینا) فرمودند:
«یا أباهارون! من أنشد فی الحسین علیه السّلام فأبکی عشَرَةً، ثمَّ جَعَلَ ینقص واحدًا واحدًا حتّی بَلَغ الواحدَ؛ فقال: من أنشد فی الحسین علیه السّلام فأبکی واحدًا فله الجنّةُ.»2
5. و در ثواب الأعمال از حضرت صادق علیه السّلام مروی است که به أبیهارون فرمودند:
«مَن أنشدَ فی الحسین علیه السّلام [شعرًا] فَبَکی و أبکی عشرةً کُتبت لَهم الجنّةُ، و من أنشدَ فی الحسین علیه السّلام [شعرًا] فَبَکی و أبکی خمسةً کُتبت لهم الجنّةُ، ومن أنشدَ فی الحسین علیه السّلام [شعرًا] فَبَکی و أبکی واحدًا فلهما الجنّةُ.»3
6. و در صفحۀ 6 گوید که: «در ثواب الأعمال4 از حضرت صادق علیه السّلام مرویّ است که به صالح بن عقبه فرمودند:
”من أنشدَ فی الحسین علیه السّلام بیتًا من شعر فَبَکی و أبکی عشرةً فله و لهم
الجنّةُ، و من أنشدَ فی الحسین علیه السّلام بیتًا من شعر فَبَکی و أبکی تسعةً فله و لهم الجنّةُ؛ فلم یزل حتّی قال: و مَن أنشد فی الحسین علیه السّلام بیتًا فَبَکی، و أظُنُّه قال: أو تباکی فله الجنّةُ.“»
7. و در صفحۀ 7 از رجال شیخ کشّی از حضرت صادق علیه السّلام روایت کرده است که:
«چون جعفر بن عفّان پس از آنکه در محضر آن حضرت اشعاری در مرثیه قرائت کرد و آن حضرت را گریانید، به او فرمودند:
”و لَقد أوجبَ اللهُ تَعالی لک ـ یا جعفرُ! ـ فی ساعتِهِ الجنّةَ بأسرِها و غَفَرَ اللهُ لک فقال: یا جعفرُ! ألا أزیدُک؟“
فقال: نعم، یا سیدی!
قال: ”ما من أحَدٍ قال فی الحسین علیه السّلام شعرًا فَبَکی و أبکی به إلّا أوجبَ اللهُ له الجنّةَ و غَفَرَ له.“»1
8. و در صفحۀ 8 گفته است که:
«یکی از علمای اعلام میفرمود: کار روضهخوانی به جایی رسیده است که داخل در علوم شده و علمی خاصّ گشته که باید در تعریف آن گفت: ”علمٌ یُبحث فیه عن عوارض أجساد الشّهداء و ما یتعلّق بها.“»
9. و در صفحۀ 15 از کافی از حضرت باقر علیه السّلام روایت کرده که به أبیالنعمان در ضمن وصایای خود فرمودند:
«و لا تَستأکِلْ الناسَ بنا فتَفتَقِر.»2
10. و شیخ مفید در أمالی خود این روایت را به این عبارت روایت نموده است:
«یا أباالنّعمان! لا تستأکِلْ بنا الناسَ فلا یزیدَک اللهُ بذلک إلّا فقرًا.»1
11. و شیخ کشّی در رجال خود روایت کرده از قاسم بن عوف که حضرت امام زینالعابدین علیه السّلام به او فرمودند:
«و إیاک أن تستأکِلَ بنا فیزیدَک اللهُ فقرًا.»2و3
تاریخ موالید و وفیات ائمّۀ معصومین سلام الله علیهم أجمعین
10 محرّم الحرام*شهادت حضرت سیّدالشّهداء علیه السّلام
(مورد اتّفاق کتب)
25 محرّم الحرام*شهادت حضرت امام زینالعابدین علیه السّلام
(بحار الأنوار، ج 11؛ و فی غیره أیضًا)
7 صفر الخیر*شهادت حضرت امام حسن مجتبی علیه السّلام
(توضیح المقاصد؛ و تقویم المحسنین)
7 صفر الخیر*ولادت حضرت موسی بن جعفر علیه السّلام
(بحار الأنوار، ج 12)
20 صفر الخیر*أربعین حضرت سیّدالشّهداء علیه السّلام
28 صفر الخیر*رحلت حضرت رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم
(اغلب کتب امامیّه)
30 صفر الخیر*شهادت حضرت امام رضا علیه السّلام
(إثبات الوصیّة)
8 ربیع الاوّل*شهادت حضرت امام حسن عسکری علیه السّلام
(بحار الأنوار، ج 12)
17 ربیع الاوّل*ولادت حضرت رسول الله و ولادت حضرت صادق علیهما السّلام
(البدایة و النهایة، ج 2، ص 260؛ و الکافی أیضًا)
8 ربیع الثّانی*ولادت حضرت امام حسن عسکری علیه السّلام
(جنّات الخلود)
3 جمادی الثّانیة*شهادت حضرت زهراء سلام الله علیها
(الإصابة، ج 8، ص 159 و ص 95)
20 جمادی الثّانیه*ولادت حضرت زهراء سلام الله علیها
(وقایع الأیّام، و اغلب کتب الإمامیّه)
1 رجب*ولادت حضرت امام باقر علیه السّلام
(بحار الأنوار، ج 11)
2 رجب*ولادت حضرت امام علی النقی علیه السّلام
(جنّات الخلود)
3 رجب*شهادت حضرت امام علی النقی علیه السّلام
(وفیات الأعیان، و غیره)
10 رجب*ولادت حضرت امام محمّد تقی علیه السّلام
(کتب الإمامیه)
13 رجب*ولادت حضرت أمیرالمؤمنین علیه السّلام
(در کتب بسیاری وارد است)
25 رجب*شهادت حضرت موسی بن جعفر علیه السّلام
(بحار الأنوار، ج 12)
27 رجب*بعثت حضرت خاتم المرسلین صلّی الله علیه و آله و سلّم
3 شعبان المعظّم*ولادت حضرت امام حسین علیه السّلام
(در کتب بسیاری و در بحار، ج 10، ص 146؛ و در نامهای که به وکیل امام منتظر علیه السّلام خارج شده است)
5 شعبان المعظّم*ولادت حضرت سجاد علیه السّلام
(دروس شهید)
15 شعبان المعظّم*میلاد حضرت قائم آل محمّد، محمّد بن الحسن علیه السّلام
(وفیات الأعیان؛ و الکافی؛ و بحار الأنوار، ج 13؛ و مدینة المعاجز)
15 رمضان المبارک*میلاد حضرت امام حسن مجتبی علیه السّلام
(در اغلب تواریخ؛ و در بحار الأنوار، ج 44، ص 134)
21 رمضان المبارک*شهادت حضرت أمیرالمؤمنین علیه السّلام
(اغلب کتب امامیّه)
25 شوّال المکرّم*شهادت حضرت صادق علیه السّلام
(جنّات الخلود)
11 ذوالقعدة الحرام*ولادت حضرت امام رضا علیه السّلام
(دروس شهید اوّل)
30 ذوالقعدة الحرام*شهادت حضرت امام محمّد تقی علیه السّلام
(روضة الواعظین)
7 ذوالحجّة الحرام*شهادت حضرت باقر علیه السّلام
(جنّات الخلود)
18 ذوالحجّة الحرام*عید سعید غدیر1
[جدول بیان ولادت و وفات ائمّۀ طاهرین علیهم السّلام توسّط مرحوم عسکری طهرانی]
جداول این صفحه و صفحات دیگر از روی بعضی از نوشتجات علاّمۀ خبیر، داییزاده محترم، حضرت آقای آقا میرزا نجمالدّین، شریف عسکری طهرانی برداشته شده است.
بسم اللَه الرّحمن الرّحیم
مولد النبیّ صلّی الله علیه و آله و سلّم
سیرة الحلبیّة، ج 1، ص 65*بسبعین سنة (سنة 70)*بعد عام الفیل
بحار الأنوار، ج 6، ص 75*بأربعین سنة (سنة 40)*بعد عام الفیل
الإستیعاب، ج 1، ص 13*بثلاثین سنة (سنة 30)*بعد عام الفیل
سیرة الحلبیّة، ج 1، ص 65*بثلاث وعشرین سنة (سنة 23)*بعد عام الفیل
سیرة الحلبیّة، ج 3، ص 404*بعشرین سنة (سنة 20)*بعد عام الفیل
سیرة الحلبیّة، ج 3، ص 404*بخمسة عشر سنة (سنة 15)*بعد عام الفیل
سیرة الحلبیّة، ج 3، ص 404*بعشر سنین (سنة 10)*بعد عام الفیل
سیرة الحلبیّة، ج 3، ص 404*بسبعین یوماً*بعد عام الفیل
کشف الغمّة، ص 6*بشهرین و ستّة أیّام*بعد عام الفیل
سیرة الحلبیّة، ج 3، ص 404*بخمس و خمسین یوماً*بعد عام الفیل
الإستیعاب، ج 1، ص 13*بخمسین یوماً*بعد عام الفیل
الإستیعاب، ج 1، ص 13*بأربعین یوماً*بعد عام الفیل
الإستیعاب، ج 1، ص 13*شهر واحد*بعد عام الفیل
مولده صلّی الله علیه و آله و سلّم بالأشهر الرومیّة
بحار الأنوار، ج 6، ص 57*فی عشرین شباط*بعد عام الفیل
بحار الأنوار، ج 5، ص 57*21 نیسان*بعد عام الفیل
البدایة و النهایة، ج 2، ص 161*20 نیسان*بعد عام الفیل
سیرة الحلبیّة، ج 1، ص 63*21 نیسان*بعد عام الفیل
مولده صلّی الله علیه و آله و سلّم بحسب الأشهر العربیّة
سیرة الحلبیّة، ج 1، ص 64*10 محرّم الحرام*بعد عام الفیل
سیرة الحلبیّة، ج 3، ص 404*صفر من غیر تعیین*بعد عام الفیل
الإستیعاب، ج 1، ص 13*1 ربیع الأوّل*بعد عام الفیل
اُسد الغابة، ج 1، ص 14*2 ربیع الأوّل*بعد عام الفیل
تقویم الشریعة*6 ربیع الأوّل*بعد عام الفیل
اُسد الغابة، ج 1، ص 14*8 ربیع الأوّل*بعد عام الفیل
البدایة و النّهایة، ج 2، ص260؛ الکافی*10 ربیع الأوّل*بعد عام الفیل
البدایة و النّهایة، ج 2، ص260؛ الکافی*12 ربیع الأوّل*بعد عام الفیل
البدایة و النّهایة، ج 2، ص260؛ الکافی*17 ربیع الأوّل*بعد عام الفیل
البدایة و النّهایة، ج 2، ص260؛ الکافی*18 ربیع الأوّل*بعد عام الفیل
البدایة و النّهایة، ج 2، ص260؛ الکافی*23 ربیع الأوّل*بعد عام الفیل
سیرة الحلبیّة، ج 3، ص 404*ربیع الثانی من غیر تعیین*بعد عام الفیل
سیرة الحلبیّة، ج 3، ص 404*رجب من غیر تعیین*بعد عام الفیل
سیرة الحلبیّة، ج 1، ص 63*8 شهر رمضان*بعد عام الفیل
تاریخ الیعقوبی، ج 2، ص 4*12 شهر رمضان*بعد عام الفیل
و سیرة الحلبیّة، ج 1، ص 63*12 شهر رمضان *بعد عام الفیل
یوم مولوده صلّی الله علیه و آله و سلّم: فجر الجمعة، أو طلوع الشّمس و به قال الإمام الصّادق [علیه السّلام] أو الزّوال؛ و قیل: یوم الإثنین عند الغروب، سیرة الحلبیّة؛ و کشف الغمّة؛ و جنّات الخلود.
یوم وفاته صلّی الله علیه و آله و سلّم
جنّات الخلود*2 صفر سنة 11 ه*قیل: یوم الإثنین
أغلب کتب الإمامیّة*28 صفر سنة 11 ه*قیل: یوم الإثنین
سیرة الحلبیّة، ج 3، ص 391*1 ربیع الاوّل سنة 11 ه*قیل: یوم الإثنین
سیرة الحلبیّة، ج 3، ص 391*2 ربیع الاوّل سنة 11 ه*قیل: یوم الإثنین
بحار الأنوار، ج 6، ص 803*8 ربیع الاوّل سنة 11 ه*قیل: یوم الإثنین
بحار الأنوار، ج 6، ص 803*10 ربیع الاوّل سنة 11 ه*قیل: یوم الإثنین
سیرة الحلبیّة، ج 3، ص 391*12 ربیع الاوّل سنة 11 ه*قیل: یوم الإثنین
عِقد الفرید، و غیره*13 ربیع الاوّل سنة 11 ه*قیل: یوم الإثنین
کشف الغمّة*18 ربیع الاوّل سنة 11 ه*قیل: یوم الإثنین
بحار الأنوار، ج 6، و غیره*22 ربیع الاوّل سنة 11 ه*قیل: یوم الإثنین
* * *
مولد حضرت علی بن أبیطالب علیهما السّلام یوم الجمعة
*بثلاث و عشرین سنة*قبل البعثة
*بخمسة عشر سنة*قبل البعثة
*بستّة عشر سنة*قبل البعثة
جنّات الخلود*8 رجب المرجّب*قبل البعثة
ینابیع المودّة*10 رجب المرجّب*قبل البعثة
فی کتب عدیدة، و علیه الإمامیّة*13 رجب المرجّب*قبل البعثة
مسار الشّیعة*23 رجب المرجّب*قبل البعثة
دروس، الشّهید علیه الرّحمة*7 شعبان*قبل البعثة
بحار الأنوار، ج 6*23 شعبان*قبل البعثة
کنز، الکراجکی علیه الرّحمة*15 رمضان*قبل البعثة
یوم شهادته علیه السّلام، و ما قیل فی مقدار عمره: 57 سنة، 58 سنة، 63 سنة، 65 سنة، 68 سنة؛ تاریخ الخمیس، مجلّد 2، صفحة 291:
بحار الأنوار، ج 9 و ج 20*9 رمضان سنة 40*یوم شهادته علیه السّلام
بحار، و غیره*17 رمضان سنة 40*یوم شهادته علیه السّلام
أغلب کتب الامامیّة*21 رمضان سنة 40*یوم شهادته علیه السّلام
عقد الفرید*23 رمضان سنة 40*یوم شهادته علیه السّلام
بحار، ج 9*22 رمضان سنة 40*یوم شهادته علیه السّلام
توفّی علیه السّلام و له من العمر: 57، أو 58 أو 63 أو 65 أو 68؛ مرویّاته فی کتب الجمهور: 586 حدیثًا؛ تاریخ الخمیس، مجلّد 2، صفحة 316.
* * *
مولد سیّدة النّساء، فاطمة علیها السّلام: سنة الخامسة من البعثة
وقایع الأیّام، و غیره*15 جمادی الثانی*مولد سیّدة النّساء
وقایع الأیّام، و غیره*16 جمادی الثانی*مولد سیّدة النّساء
وقایع الأیّام، و أغلب کتب الامامیّة*20 جمادی الثانی*مولد سیّدة النّساء
معرفة التقویم، للمصطفوی*25 جمادی الثانی*مولد سیّدة النّساء
معرفة التقویم، للمصطفوی*7 صفر*سنة وفاتها و یومه
* * *
مولد الإمام الثّانی، الحسن المجتبی علیه السّلام: یوم الجمعة، سنة 2، أو سنة 3 ﻫ فی المدینة.
جنّات الخلود*3 شعبان*مولد الامام الثّانی
تاریخ ابن عساکر، ج3، ص 199*15 شعبان*مولد الامام الثّانی
فی أغلب التّواریخ1*15 رمضان*مولد الامام الثّانی
یوم وفاته علیه السّلام، کان فی المدینة سنة 49 أو 50، 51.
توضیح المقاصد*7 صفر*یوم وفاته علیه السّلام
تقویم المحسنین2*28 صفر*یوم وفاته علیه السّلام
روضة الواعظین*29 صفر*یوم وفاته علیه السّلام
روضة الواعظین*30 صفر*یوم وفاته علیه السّلام
مستدرک الحاکم*5 ربیع الأوّل*یوم وفاته علیه السّلام
مستدرک الحاکم*2 ربیع الأوّل*یوم وفاته علیه السّلام
مستدرک الحاکم، ج 3، ص 173*7 ربیع الأوّل*یوم وفاته علیه السّلام
جنّات الخلود*4 جمادی الأولی*یوم وفاته علیه السّلام
عدد زوجاته علیه السّلام، قیل: 64، و 70، و 90، و 250؛ بحار الأنوار، مجلّد 10.
أولاده علیه السّلام، قیل: 15؛ و قیل: 20 ذکرًا و اُنثی.
* * *
مولد الحسین علیه السّلام: سنة 3 أو 4 ه.
جنّات الخلود*5 ربیع الأوّل*مولد الحسین
توضیح المقاصد؛ و مثیر الأحزان؛ و أعلام الوری؛ بحار، ج 10، ص 146*30 ربیع الأوّل*مولد الحسین
مثیر الأحزان، لابن نما*3 جمادی الأولی*مولد الحسین
مثیر الأحزان؛ بحار، ج 10، ص 146*5 جمادی الأولی*مولد الحسین
مدینة المعاجز، ص 235*12 رجب*مولد الحسین
فی کتب عدیدة؛ و بحار، ج 10، ص 146؛ و فی کتابٍ خرج إلی وکیل الامام علیه السّلام*3 شعبان*مولد الحسین
تاریخ الخمیس، ج 1، ص 522*4 شعبان*مولد الحسین
فی کتب عدیدة للسنّة و الشّیعة؛ بحار، ج 10، ص 146*5 شعبان*مولد الحسین
نور الأخبار*10 شعبان*مولد الحسین
نور الأخبار*15 شعبان*مولد الحسین
نور الأخبار*25 شعبان*مولد الحسین
بحار، ج 10، عن دروس، الشّهید (ره)*13 رمضان*مولد الحسین
* * *
مولد الإمام السجّاد علیه السّلام: سنة 36 أو 37 أو 38 ه ؛ و إسم أُمّه علیه السّلام: شهربانو.
نور الأخبار*2 جمادی الأولی*قیل: کان
نور الأخبار*5 جمادی الأولی*قیل: کان
جامع الأخبار*15 جمادی الأولی*قیل: کان
تقویم الشّریعة*14 جمادی الثانیة*قیل: کان
جنّات الخلود*15 جمادی الثانیة*قیل: کان
جنّات الخلود*11 رجب*قیل: کان
عمدة الزّائر*15 رجب*قیل: کان
الدّروس*5 شعبان*قیل: کان
بحار الأنوار، ج 20*7 شعبان*قیل: کان
بحار الأنوار، ج 20*8 شعبان*قیل: کان
روضة الواعظین1*9 شعبان*قیل: کان
توفّی الإمام السجّاد فی المدینة سنة 95 ﻫ ؛ و دفن فی بُقعةِ عمّه الحسن المجتبی علیهما السّلام.
یوم وفات الإمام الرّابع، علیّ بن الحسین علیهما السّلام؛ قیل: إنّه توفّی شهر محرّم الحرام:
جلاء العیون، و غیره*11 محرّم سنة 95*یوم وفات الامام
توضیح المقاصد؛ و جنّات الخلود، یوم الإثنین*12 محرّم سنة 95*یوم وفات الامام
مطالب السؤول، یوم الإثنین*18 محرّم سنة 95*یوم وفات الامام
وقایع الأیّام*19 محرّم سنة 95*یوم وفات الامام
جنّات الخلود*22 محرّم سنة 95*یوم وفات الامام
بحار الأنوار، ج 11؛ و فی غیر البحار أیضاً*25 محرّم سنة 95*یوم وفات الامام
* * *
یوم مولد الإمام الخامس، محمّد الباقر علیه السّلام: ولد فی المدینة سنة 57 ﻫ ؛ إسم أُمّه علیه السّلام: فاطمة بنت الحسن.
تقویم المحسنین، للفیض (ره)*2 صفر الخیر*یوم مولد الامام
کشف الغمّة، للإربلی (ره)*3 صفر الخیر*یوم مولد الامام
بحار الأنوار، ج 11*1 رجب*یوم مولد الامام
نور الأخبار*5 رجب*یوم مولد الامام
نور الأخبار*10 رجب*یوم مولد الامام
نور الأخبار*20 رجب*یوم مولد الامام
یوم وفاته علیه السّلام: سنة 119، فی عصر مروان الحمار، آخر بنی اُمیّة.
جلاء العیون، و غیره*17 صفر*قیل: کان یوم
وفیات الأعیان*18 صفر سنة 119*و قیل: کان فی
وفیات الأعیان*23 صفر سنة 119*و قیل: کان فی
جنّات الخلود*7 ربیع الأوّل*و قیل: کان فی
بحار الأنوار، ج 11*7 ربیع الثانی*و قیل: کان فی
جنّات الخلود، یوم الإثنین*7 ذیالحجّة*و قیل: کان فی
* * *
یوم ولادة الإمام السّادس، جعفر بن محمّد الصادق علیه السّلام: ولد فی المدینة سنة 83 ه ؛ إسم أُمّه علیه السّلام: اُمّ فروة
جنّات الخلود، و غیره؛ و علیه الامامیّة*17 ربیع الأوّل*قیل: کان فی
صحاح الأخبار*20 ربیع الأول*قیل: کان فی
وفیات الأعیان*8 رمضان المبارک*قیل: کان فی
یوم وفاته علیه السّلام: کان فی المدینة سنة 148 فی أیّام المنصور العبّاسی.
نور الأخبار، و غیره*15 رجب*قیل: کان فی
جنّات الخلود، و غیره*25 رجب*قیل: کان فی
جلاء العیون*15 شوّال*قیل: کان فی
تقویم الشّریعة*16 شوّال*قیل: کان فی
جنّات الخلود، یوم الإثنین*25 شوّال*قیل: کان فی
* * *
یوم ولادة الإمام السّابع، موسی الکاظم علیه السّلام: کان خارج المدینة بالأیواء، سنة 128 ﻫ ؛ قرب المدینة المنوّرة. إسم أُمّه: حمیدة المصفّاة.
بحار الأنوار، ج 12*7 صفرالخیر*قیل: ولد فی یوم
نور الأخبار*17 صفرالخیر*قیل: ولد فی یوم
نور الأخبار*25 صفرالخیر*قیل: ولد فی یوم
نور الأخبار*27 صفرالخیر*قیل: ولد فی یوم
یوم وفاته علیه السّلام فی حبس هارون ببغداد، و له من العمر أربع و خمسین سنة.
تاریخ الخمیس، ج 2، ص 320*5 رجب سنة 183*قیل: کان یوم الخمیس
بحار الأنوار، و غیره*6 رجب سنة 183*قیل: کان یوم الخمیس
نور الأخبار، و غیره، ج 22*21 رجب سنة 183*قیل: کان یوم الخمیس
نور الأخبار، و غیره، ج 22*23 رجب سنة 183*قیل: کان یوم الخمیس
بحار الأنوار، ج 11*24 رجب سنة 183*قیل: کان یوم الخمیس
بحار الأنوار، ج 12*25 رجب سنة 183*قیل: کان یوم الخمیس
* * *
یوم ولادة الإمام الثامن، علیّ بن موسی الرّضا علیه السّلام: سنة 153 فی المدینة؛ إسم أُمّه علیه السّلام: نجمة.
المناقب، و غیره*11 ربیع الأوّل، سنة 153*قیل: ولد علیه السّلام فی
تاریخ الخمیس، ج 2، ص 320*11 ربیع الثانی*قیل: ولد علیه السّلام فی
وفیات الأعیان*6 شوّال*قیل: ولد علیه السّلام فی
وفیات الأعیان*7 شوّال*قیل: ولد علیه السّلام فی
توضیح المقاصد*8 شوّال*قیل: ولد علیه السّلام فی
کتاب الإمام الرّضا، طبع بغداد*10 ذیالقعدة*قیل: ولد علیه السّلام فی
الدّروس، للشّهید (ره)*11 ذیالقعدة*قیل: ولد علیه السّلام فی
جنّات الخلود*15 ذیالقعدة*قیل: ولد علیه السّلام فی
نور الأخبار*23 ذیالقعدة*قیل: ولد علیه السّلام فی
مطالب السّؤول*11 ذیالحجّة*قیل: ولد علیه السّلام فی
جنّات الخلود*15 ذیالحجّة*قیل: ولد علیه السّلام فی
یوم وفاته علیه السّلام بطوسِ خراسان سنة 203، و له من العمر 49 سنة.
نور الأخبار*4 صفر*قیل: توفّی علیه السّلام
عمدة الزّائر*7 صفر*قیل: توفّی علیه السّلام
بحار الأنوار، ج 12*14 صفر*قیل: توفّی علیه السّلام
بحار الأنوار، ج 12*17 صفر، سنة 203*قیل: توفّی علیه السّلام
الدّروس*30 صفر، سنة 203*قیل: توفّی علیه السّلام
نور الأخبار*30 ربیع الأوّل*قیل: توفّی علیه السّلام
بحار الأنوار، ج 20*1 رمضان المبارک*قیل: توفّی علیه السّلام
نور الأخبار*7 رمضان المبارک*قیل: توفّی علیه السّلام
نور الأخبار*17 رمضان المبارک*قیل: توفّی علیه السّلام
عیون الأخبار*21 رمضان المبارک*قیل: توفّی علیه السّلام
المناقب*24 رمضان المبارک*قیل: توفّی علیه السّلام
نور الأخبار*13 ذیالقعدة*قیل: توفّی علیه السّلام
نور الأخبار*23 ذیالقعدة*قیل: توفّی علیه السّلام
وفیات الأعیان*5 ذیالحجّة*قیل: توفّی علیه السّلام
إثبات الوصیّة*30 ذیالحجّة*قیل: توفّی علیه السّلام
* * *
یوم ولادة الإمام التّاسع، محمّد الجواد علیه السّلام: یوم الجمعة سنة 195؛ ولد فی المدینة المنوّرة؛ إسم أُمّه علیه السّلام: ریحانة؛ و قیل: سکینة.
ولد علیه السّلام یوم الجمعة؛ و علیه عمل الإمامیّة*10 رجب سنة 195*قیل: ولد فی یوم
روضة الصّفا*11 رجب سنة 195*قیل: ولد فی یوم
جنّات الخلود*15 رجب سنة 195*قیل: ولد فی یوم
وفیات الأعیان*5 رمضان*قیل: ولد فی یوم
أخبار الدّول*9 رمضان*قیل: ولد فی یوم
إعلام الوری*15 رمضان*قیل: ولد فی یوم
نور الأخبار*12 رمضان*قیل: ولد فی یوم
نور الأخبار*18 رمضان*قیل: ولد فی یوم
إثبات الوصیّة، للمسعودی*19 رمضان*قیل: ولد فی یوم
و کان مقامه مع أبیه سبع سنین و ثلاثة أشهر و عشرین یومًا (الموالید، صفحة 6)؛ و کان عمره الشّریف خمسًا و عشرون سنة و أربعة أشهر و عشرین یومًا.
و یوم وفاته علیه السّلام:
نور الأخبار*28 محرم سنة 220*قیل: توفّی علیه السّلام یوم
نور الأخبار*10 رجب*قیل: توفّی علیه السّلام یوم
عیون الأخبار*5 رمضان*قیل: توفّی علیه السّلام یوم
جنّات الخلود*1 ذیالقعدة*قیل: توفّی علیه السّلام یوم
بحار الأنوار، ج 12*11 ذیالقعدة*قیل: توفّی علیه السّلام یوم
روضة الواعظین*30 ذیالقعدة*قیل: توفّی علیه السّلام یوم
بحار الأنوار، ج 12*3 ذیالحجّة*قیل: توفّی علیه السّلام یوم
وفیات الأعیان*5 ذیالحجّة*قیل: توفّی علیه السّلام یوم
الکافی، و غیره*6 ذیالحجّة*قیل: توفّی علیه السّلام یوم
بحار الأنوار، ج 12*30 ذیالحجّة*قیل: توفّی علیه السّلام یوم
توفّی علیه السّلام سنة 220 ببغداد، و دفن مع جدّه الإمام الکاظم علیه السّلام فی البقعة الّتی بناها لقبره الإمام موسی بن جعفر فی حیاته، کما فی الدّرّ النّظیم.
* * *
الإمام العاشر، علیّ بن محمّد الهادی علیه السّلام: ولد علیه السّلام بصریا قریة علی ثلاث أمیال من المدینة المنوّرة فی شهر رجب سنة 214؛ إسم أُمّه علیه السّلام: سمانة؛ و قیل غیر ذلک. و قد اختلف فی یوم ولادته علیه السّلام علی أقوال:
جنّات الخلود*15 جمادی الثانیة سنة 214*قیل: ولد فی یوم
جنّات الخلود*2 رجب*و قیل: ولد فی یوم
درّ النّظیم*3 رجب*و قیل: ولد فی یوم
جنّات الخلود*5 رجب سنة 212*و قیل: ولد فی یوم
الفرق و المذاهب*13 رجب سنة 212*و قیل: ولد فی یوم
جنّات الخلود*17 رجب سنة 212*و قیل: ولد فی یوم
وفیات الأعیان*9 ذیحجة*و قیل: ولد فی یوم
المجالس السّنیّة؛ و در أعیان الشّیعة از کلینی در کافی نقل کرده است*15 ذیحجة*و قیل: ولد فی یوم
جنّات الخلود*17 ذیحجة*و قیل: ولد فی یوم
مسار الشّیعة*27 ذیحجة*و قیل: ولد فی یوم
دیوان الشّیخ حرّ (ره)*29 ذیحجة*و قیل: ولد فی یوم
أولاده علیه السّلام ثمانیة: الحسن، و الحسین، و محمّد، و جعفر، و موسی، و عبدالله، و زید؛ و فی فصول المهمّة قال: کان له بنتًا: عایشة.
بنی المعتصم سامرّاء، سنة 221، و سکن فیها مع جنوده؛ و لمّا ولّی المتوکّل أحضر الإمام الهادی علیه السّلام بسامرّاء ... و بقی بها ... و توفّی فیها سنة 254، و دفن فی داره بسرّ من رأی.
و قد اختلف فی یوم وفاته علی أقوال لا تزید علی اثنی عشر:
تاریخ الخطیب البغدادی*27 جمادی الأولی*قیل: توفّی یوم
توضیح المقاصد*4 جمادی الثانیة*قیل: توفّی یوم
جلاء العیون*25 جمادی الثانیة*قیل: توفّی یوم
وفیات الأعیان؛ و جنّات الخلود، یوم الإثنین*26 جمادی الثانیة*قیل: توفّی یوم
نور الأخبار*27 جمادی الثانیة*قیل: توفّی یوم
عمدة الزّائر*28 جمادی الثانیة*قیل: توفّی یوم
وفیات الأعیان و غیره*3 رجب*قیل: توفّی یوم
تاریخ سامرّاء، للشّیخ ذبیح الله، ج 2*5 رجب*قیل: توفّی یوم
کشف الغمّة؛ و نور الأخبار؛ و الصواعق، یوم الإثنین*25 رجب*قیل: توفّی یوم
وفیات الأعیان؛ و تاریخ الطبری، یوم الإثنین*26 رجب*قیل: توفّی یوم
نور الأخبار*27 رجب*قیل: توفّی یوم
تذکرة خواصّ الأئمّة قال:
«توفّی علیّ الهادی بن محمّد فی جمادی الثانیة، سنة 254 بسرّ من رأی، و مولده فی رجب، سنة 214، و کان عمره یوم مات أربعین سنة، و کان وفاته فی أیّام المعتزّ، و دفن بسرّ من رأی؛ و قیل: إنّه مات مسمومًا.»
و فی الفصول المهمّة:
«ذهب کثیر من الشّیعة إلی أنّ أبامحمّد الحسن العسکریّ مات مسمومًا، و کذلک أبوه أو جدّه و جمیع الأئمّة الّذین من قبلهم خرجوا کلّهم من الدّنیا علی الشّهادة؛ و استدلّوا علی ذلک بما رُوِی عن الصّادق علیه السّلام أنّه قال: ”ما مِنّا إلّا مَقتولٌ أو شَهیدٌ.“»
* * *
الإمام الحادی عشر، أبومحمّد، المشهور: أنّه ولد فی المدینة سنة 231؛ و فی
تذکرة الخواصّ لسبط ابن الجوزی قال:
«إنّه علیه السّلام ولد فی سامرّاء سنة 231، و توفّی فیها سنة 260، و دفن مع أبیه فی حجرة واحدة.»
و قد اختلفوا فی یوم ولادته علی أقوال تسعة؛ و کان إسم أُمّه علیها السّلام: سوسن.
بحار الأنوار، ج 12 و ج 22*4 ربیع الثانی*قیل: ولد فی یوم
وفیات الأعیان*6 ربیع الثانی*و قیل: ولد فی یوم
جنّات الخلود*8 ربیع الثانی*و قیل: ولد فی یوم
جنّات الخلود*10 ربیع الثانی*و قیل: ولد فی یوم
وفیات الأعیان*13 رجب*و قیل: ولد فی یوم
نور الأخبار*17 رجب*و قیل: ولد فی یوم
الإتحاف بحسب الأشراف، ص 178*8 ربیع الأوّل*و قیل: ولد فی یوم
ینابیع المودّة، ص 451*6 ربیع الأوّل*و قیل: ولد فی یوم
جنّات الخلود*10 رمضان*و قیل: ولد فی یوم
بحار الأنوار، ج 12*4 ربیع الأوّل*و قیل: ولد فی یوم
أولاده علیه السّلام: فی موالید الأئمّة، لإبن النجّار البغدادی، طبع نجف، سنة 1370، قال:
«ولد للحسن بن علی علیهما السّلام: محمّد و موسی و فاطمة و عایشة.»
یوم وفات الإمام أبیمحمّد الحسن علیٍّ العسکریّ علیهما السّلام، قد ذکر فیه أقوال مختلفة:
بحار، ج 12؛ و غیره*1 ربیع الأوّل*قیل: إنّه توفی یوم
مرآة الجنان، ج 2، ص 172*6 ربیع الأوّل*قیل: إنّه توفی یوم
مسار الشّیعة*4 ربیع الأوّل*قیل: إنّه توفی یوم
بحار الأنوار، ج 12*8 ربیع الأوّل*قیل: إنّه توفی یوم
نور الأخبار*10 ربیع الأوّل*قیل: إنّه توفی یوم
دمعة السّاکبة*12 ربیع الأوّل*قیل: إنّه توفی یوم
وفیات الأعیان*8 جمادی الأولی*قیل: إنّه توفی یوم
وقایع الأیّام، للشیخ غلامحسین (ره)*16 رجب*قیل: إنّه توفی یوم
مطالب السؤول، صفحة 88، لمحمّد بن طلحة الشافعیّ، قال:
«اعلم أنّ المنقبة العلیا و المزیّة الکبری الّتی خصّه الله تعالی بها و قلّده فریدَها و منحه تقلیدَها و جعلها صفةً دائمةً لا یُبلی الدهر جدیدَها و لا تنسی الأنسیة تلاوَتها و ترویها، إنّ المهدیّ محمّد من نَسلِهِ المخلوق منه و ولده المنتسب إلیه، بضعتُه المنفصلة عنه.» ـ إنتهی.
* * *
الإمام الثانی عشر و الحجّة المنتظر، عجّل الله فرجه و سهّل الله مخرجه، و جعلنا من أنصاره:
ولد علیه السّلام فی سامرّاء، فی دار أبیه العسکریّ علیه السّلام، فی لیلة النصف من شعبان سنة 256؛ و قیل: غیر ذلک. أُمّه علیه السّلام: نرجس؛ و قیل: صَیقل؛ و قیل: حکیمة.
وفیات الأعیان: سنة 258*9 ربیع الأوّل*قیل: ولد فی یوم
مدینة المعاجز: سنة 257؛ و بحار الأنوار، ج 13: سنة 256*8 شعبان*و قیل: ولد فی یوم
نور الأخبار*9 شعبان*و قیل: ولد فی یوم
نور الأخبار؛ و جنّات الخلود*13 شعبان*و قیل: ولد فی یوم
نور الأخبار؛ و جنّات الخلود*14 شعبان*و قیل: ولد فی یوم
وفیات؛ و الکافی؛ و بحار، ج 13: لیلة الجمعة؛ و مدینة المعاجز: سنة 257*15 شعبان*و قیل: ولد فی یوم
عند طلوع الفجر سنة 254؛ و قیل: سنة 255*3 شعبان*و قیل: ولد فی یوم
و قیل: سنة 256؛ و قیل: سنة 258؛ سنة 257، مدینة المعاجز*4 شعبان*و قیل: ولد فی یوم
(3) و (4). بحار، ج 13؛ و نور الأخبار؛ و وقایع الأیّام؛ و عمدة الزائر*1 رمضان*و قیل: ولد فی یوم
وقایع الأیّام من مطالب السؤول؛ و فی بحار الأنوار، ج 13 کذلک*23 رمضان*و قیل: ولد فی یوم
و کان إسم أبیه علیهما السّلام: عبدالله؛ و إسم آخر معروف و هو: الحسن بن علیّ؛ کما ذکره فی جنّات الخلود، صفحة 185؛ و فی الصواعق، صفحة 6.
* * *
سنة وفات خدیجة علیها السّلام: سنة عشر من البعثة، عاشر رمضان المبارک، بعد خروج بنیهاشم من الشِعب، و دفنت بالحجون و لم تکن الصّلاة شرّعت علی الجنائز، فنزل النبیّ صلّی الله علیه و آله و سلّم فی قبرها و دعا لها (ینابیع المودّة، صفحة 171).
سنة وفاتها و یومه عند الإمامیّة و السنّة، سنة 11 ه .
معرفة التّقویم*7 صفر*قیل: توفّیت علیها السّلام
عمدة الزّائر: 40 یوم [بعد الخروج من الشعب]*8 ربیع الثانی*قیل: توفّیت علیها السّلام
نور الأخبار: 45 یوم*13 ربیع الثانی*قیل: توفّیت علیها السّلام
البدایة و النهایة، ج 6، ص 333*28 ربیع الثانی*قیل: توفّیت علیها السّلام
تذکرة خواصّ الأئمّة، ص 181: یوم 70*8 جمادی الأول*قیل: توفّیت علیها السّلام
الإستیعاب، ج 2، ص 772: 75*13 جمادی الأول*قیل: توفّیت علیها السّلام
نزل الأبرار و غیره: 90*28 جمادی الأول*قیل: توفّیت علیها السّلام
الإصابة، ج 8، ص 159: 95*3 جمادی الثانیة*قیل: توفّیت علیها السّلام
الإختیارات: 97*5 جمادی الثانیة*قیل: توفّیت علیها السّلام
کشف الغمّة: 100*9 جمادی الثانیة*قیل: توفّیت علیها السّلام
دلائل الإمامة: 111*20 جمادی الثانیة*قیل: توفّیت علیها السّلام
نور الأخبار: 120*28 جمادی الثانیة*قیل: توفّیت علیها السّلام
وقایع الأیّام: 122*29 جمادی الثانیة*قیل: توفّیت علیها السّلام
بحار الأنوار، ج 1*21 رجب*قیل: توفّیت علیها السّلام
جنّات الخلود*25 رجب*قیل: توفّیت علیها السّلام
وقایع الأیّام، شیخ غلامحسین*28 شعبان*قیل: توفّیت علیها السّلام
وقایع الأیّام، شیخ غلامحسین*29 شعبان*قیل: توفّیت علیها السّلام
وقایع الأیّام، شیخ غلامحسین*30 شعبان*قیل: توفّیت علیها السّلام
جنّات الخلود، و علیه أهل السنّة*3 رمضان*قیل: توفّیت علیها السّلام
مستدرک الحاکم، ج 3، ص 162*28 شوّال*قیل: توفّیت علیها السّلام
مستدرک الحاکم، ج 3، ص 162*29 شوّال*قیل: توفّیت علیها السّلام
مستدرک الحاکم، ج 3، ص 1621*30 شوّال*قیل: توفّیت علیها السّلام
[جدول تعیین مقدار امامت و خلافت ائمّۀ طاهرین علیهم السّلام و تطبیق با خلافت خلفای غاصبه]
اوّل سال دهم هجری
خلافت و إمامت مولی الموحّدین و أمیرالمؤمنین علیبنأبیطالب علیه و علی أولاده سلام الله أجمعین 40 هجری
أبوبکر
11هجری 13*عمر
هجری 23*عثمان
هجری 35*خلافت ظاهریّۀ حضرت امیر
هجری 40 هجری
امامت و خلافت حضرت امام حسن مجتبی علیه السّلام
40 هجری
معاویة بن أبیسفیان =
اول پنجاهم هجری
امامت حضرت سیّدالشّهداء حسین بن علیٍّ علیهما السّلام
61 هجری
معاویة بن أبیسُفیان
60*یزید بن معاویة =
هجری
امامت و خلافت حضرت سیّدالسّاجدین و زینالعابدین:
= یزید بن معاویة
64*معاویة بن یزید
هجری*مروان بن حکم
65*عبد الملک بن مروان =هجری
اول هشتادم هجری
عَلیّ بن الحسین علیه الصَّلاة و السَّلام
95 هجری
= عبدالملک بن مروان
86*ولید بن عبد الملکهجری
امامت و خلافت حضرت باقر العلوم: محمّد بن علیّ =
95 هجری
= ولید بن عبدالملک
96*سلیمان بن عبدالملک
هجری 99*عمر بن عبدالعزیز بن مروان
هجری 101*یزید بن عبدالملک
هجری 105*هشام بن عبدالملک =
هجری
اول صد و دهم هجری
= ابن الحسین علیه السّلام
114 هجری
= هشام بن عبدالملک
امامت و خلافت حضرت امام صادق: جعفربن محمّد =
114 هجری
= هشام بن عبدالملک
127*مروان بن محمّد بن
مروان حکم
132*ابوالعباس سفّاح
عبد الله بن محمّد
هجری 136*أبوجعفر=
هجری
صد و چهلم هجری
= ابن علیّ علیه السّلام
148 هجری
منصور: عبد الله بن محمّد دوانیقی
148هجری امامت و خلافت حضرت امام کاظم: موسی بن =
= منصور: عبد الله بن محمّد دوانیقی
158*مهدیّ: محمّد بن منصور
هجری 169*موسی بن مهدی: هادی
هجری 170
صد و هفتاد هجری
= جعفر علیه السّلام 183 هجری
هارون الرّشید: هارون بن محمّد بن منصور، برادر موسی بن مهدیّ (هادی)
183هجری امامت و خلافت حضرت امام رضا =
هارون الرّشید: هارون بن محمّد بن منصور، برادر موسی بن مهدیّ (هادی) 193*محمّد أمین
هجری 196*مأمون
هجری
مستشار عبدالحلیم جندی که از ارکان مجلس اعلای شئون اسلامیّۀ مصر است، در تعلیقۀ صفحۀ 51 از کتاب ارزشمند خود: الإمام جعفر الصّادق، خلفای
بنیامیّه و بنیمروان و مدّت حکومتشان را بدین صورت ذکر نموده است:
«بنوأُمیّة: معاویة (60 ـ 41)، یزید: (64 ـ 60)، معاویة بن یزید ثلاثة أشهر فی سنة 64؛ بنومروان: مدّة الخلافة: مروان بن حکم (65 ـ 64)، عبدالملک بن مروان (86 ـ 65)، الولید بن عبدالملک(96 ـ 86)، سلیمان بن عبدالملک (99 ـ 96)، عمر بن عبدالعزیز بن مروان (101 ـ 99)، یزید بن عبدالملک (105 ـ 101)، هشام بن عبدالملک (125 ـ 105)، الولید بن یزید بن عبدالملک (126 ـ 125)، یزید بن الولید بن عبدالملک (126)، إبراهیم بن الولید بن عبدالملک (126)، مروان بن محمّد بن مروان (132 ـ 127) أو 750 میلادی.»
و در مروج الذّهب مدّت خلافت بنیامیّه را دقیقاً ذکر کرده است1 و ما در جُنگ شمارۀ 9، صفحۀ 86 [دستنویس] ملخّص آن را طبق تعلیقۀ صفحۀ 270، از دیوان حمیری آوردهایم، و با حساب دقیقی آن را ألف شهر دانسته است.
مجلسی در [جلد] نهم بحار، صفحۀ 594 در گفتار أمیرالمؤمنین علیه السّلام در نهج البلاغه دربارۀ مروان حکم: «أما إنَّ له إمرَةً کَلَعْقَةِ الکلب» گوید:
«و التشبیه لمُدَّة ملکه بلَعقَةِ الکلب أنفَه، للتّنبیه علی قصر أمرها و کانت مدّةُ إمرَته أربعةَ أشهرٍ و عشرًا و رُوِی ستّةُ أشهر.»2
200 از هجرت
حضرت رضا علیه السّلام
203*امامت وخلافت حضرت جواد الأئمّه: امام محمّد =
هجری
دوران حکومت مأمون الرّشید: عبد الله =
= تقی علیه السّلام
219*امامت وخلافت حضرت هادی: =
هجری
= بن هارون
218*حکومت معتصم برادر مأمون: إبراهیم
هجری 227*حکومت واثق
هجری
230 از هجرت
= إمام علیٌّ النَّقیّ صلوات الله =
واثق: هارون
232*حکومت جعفرمتوکّل: ابن محمّد بن هارو=
هجری 247
= و سلامه علیه
254*امامت حضرت امام حسن عسکریّ هجری علیه السّلام 260 هجری
= ن
247*محمّد مستنصر
منتصر
بن متوکل 248*مستعین بالله
احمد بن محمّد بن معتصم 252*معتز بالله زبیر بن متوکل
255*مهتدی بالله= محمّد بن واثق*معتمد علی الله =
256
260 از هجرت
غیبت صغری امامت و خلافت حضرت بقیّة الله تعالی
معتمد: أحمد بن جعفر متوکل
حجّة ابن الحسن العسکریّ:
معتمد: احمد بن جعفر متوکل
279*معتضد بالله: أحمد بن طلحة
هجری 289*مکتفی
290 از هجرت
محمّد بن الحسن، قائم آل محمّد
مکتفی بالله: علی بن معتضد
295*المقتدر بالله =
هجری
عجّل الله تعالی فرجه الشریف
= جعفر بن معتضد
|
320 از هجرت
ول
و جعلنا من أنصاره =
حسین بن روح نایب 3، 329
*غیبت کبری
= و شیعته
هجری
القاهر بالله محمّد بن
معتضد 322*حکومت راضی بالله: محمّد بن جعفر
هجری 329*متّقی بالله: إبراهیم بن مقتدر
هجری 333*مستکفی عبدالله بن علی
هجری 334
و موالیه و الذّابِّینَ عنه؛
حکومت مطیع لله: فضل بن مقتدر
350 از هجرت
اللهمّ أیِّده و أیِّدْ به و انْصُره
حکومت مطیع بالله: فضل بن مقتدر 363
و انْتَصِر به، و اجْعَلْ له سلطانًا نصیرًا
حکومت طایع بالله: عبدالکریم بن مطیع بالله 380 هجری1
[مجموع خلافت بنیالعباس]
بنیالعبّاس 524 سال خلافت کردند و مجموعاً 37 تن بودند. بَدْو خلافت آنها در 13 ربیع الأوّل 132 بود که سفّاح به خلافت نشست و آخرین آنها مستعصم بالله است.2
برگزیده احوالات حضرت محمّد صلّی الله علیه و آله و سلّم
نسب و خویشاوندان رسول الله صلّی الله علیه و آله
[الشّیعة و التّشیّع للشیخ محمّدجواد المغنیة] صفحة 228:
«مُحمّدٌ المُصطفی
أبوه: عبدالله، و جدُّه لأبیه عبدالمطّلب، وأُمُّه آمنة، و جدُّه لأُمِّه وَهَب.
أعمامُه تسعةٌ: الحارث، و الزُّبیر، و أبوطالب و اسمُه عبد مناف، و حَمزة و الغَیداق، و ضِرار، و المُقوِّم، و أبولَهَب و اسمُه عبد العُزّی، و العبّاس؛ و جمیعُ أعمامه إخوةٌ لأبیه من جهة الأب فقطّ، ماعدا أباطالب فإنّه أخٌ لأبیه من جهة الأب و الأُمّ.
عمّاتُه ستَّةٌ: أُمَیمَة، و أمّ حکیم، و بَرَّة، وعاتِکة، و صَفِیّة، و أروَی.
لیس لآمنة بنتِ وَهَب أخٌ أوأُختٌ لیکونَ للنّبیّ خالًا أو خالةً، و لم تَلِد آمنةُ غیرَه، لیکون هو عَمًّا أو خالًا لغیره.
أبناءُ عمّه: لم یُعقَّب من أعمامه التّسعة إلّا أربعةٌ: الحارث، و أبوطالب، و العبّاس، و أبولهب؛ و أبناءُ أبیطالب أربعةٌ: طالب، و عقیل، و جَعفَر، و علیٌّ؛ و أبناءُ الحارث خمسةٌ: أبوسفیان، و المُغِیرة، و نَوفَل، و رَبِیعة، و عبد شمس، و قد سمّاه النّبیُّ عبدَالله؛ و أبناءُ العبّاس تسعةٌ: عبدالله و عبیدالله و الفَضل، و قُثَم، و مَعبَد، و عبدالرّحمن،
و تمیم، و کثیر و الحارث؛ و أبناءُ أبیلهب أربعةٌ: عُتَیبَة، و مُعَتِّب، و عُتبَة، و عُقْبَة و أُمُّهم أُمُّ جمیل أُختُ أبیسفیان؛ فالمجموع 22 من الذُّکور.
و یلتقی نَسَبُ النّبیّ مع نَسَب أبیسفیان عدوِّه الألَدِّ فی عبد مناف، فإنّه جدٌّ لجدّ النّبیّ صلّی الله علیه و آله و سلّم، و فی الوقت جدٌّ لجدّ أبیسفیان. فالنّبیّ هو محمّدٌ بن عبدالله بن عبدالمطّلب بن هاشم بن عبدمناف صلّی الله علیه و آله و سلّم، و أبوسفیان هو صَخرُ بن حَرب بن أمیّة بن عبدشمس بن عبدمناف.»1
[اجداد رسول اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم تا عدنان]
اجداد گرامی حضرت رسول اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم:
«محمّد بن عبداللَه بن عبدالمطّلب بن هاشم بن عبد مَناف بن قُصَیَّ بن کَلاب بن مُرَّة بن کعب بن لُؤَیّ بن غالب بن فِهْر بن مالک بن نَضْر بن کِنانَة بن خُزَیْمَة بن مُدرِکَة بن إلیاس بن مُضَر بن نِزار بن مَعَدّ بن عدنان.»2و3
ازواج و أولاد و غزوات رسول الله
[الشّیعة و التّشیّع] صفحة 229:
«زوجاته: اختاره الله، و عنده تسعٌ: عائشة، و حَفْصة، و أُمّ سَلِمَة، و أُمّ حبیبة، و زینب بنت جَحْش، و مَیمونة، و صفیّة، و جُوَیْرِیَة، و سَودَة، و کان قد تزوّج زینبَ بنت خُزَیمَة الهِلالِیّة، و ماتَت قبلَه؛ و أوّلُ زوجاته و سیّدتُهنّ السّیّدةُ خدیجة. تزوّجها و
هو ابن 25 سنة و هی بنت 40، و لم یتزوّج غَیرَها حتّی ماتت، و بقی بعدها سنةً بدون نساءٍ و تزوّج غیرَ مَن ذکرنا، و حصل الفراقُ بینه و بینهنّ قبل الدّخول؛ هذا، و کان عنده من السَّراری1 غیر الزّوجات ماریّةُ القبطیّةُ أُمًّا لولده إبراهیم، و مَیمونةُ بنت سَعْد، و أُمَیمَة، و رَیحانَةُ بنت زید بن بنیالنّضیر.
أولاده: جاءه ثلاثةُ ذکورٍ، و أربعُ إناثٍ، و الذّکورُ هم القاسم، و عبدالله من السّیّدة خدیجة، و إبراهیم من ماریّة القبطیّة، و ماتوا أطفالًا.
و الإناثُ: زینب، و أُمّکلثوم، و رقیّة، و فاطمة، أسلمْنَ و تزوّجْنَ، ثمّ تُوُفِّین فی حیاته ما عدا الزّهراءَ سیّدةَ النّساء.»
صفحة 230: «و جمیعُ غزواته 62، منها 36 لم یخرج النّبیُّ معها، و 26 کان معها، و الغزواتُ الّتی حدَث فیها قتالٌ بقیادته تسعةٌ: بدرٌ، أُحُدٌ، و الخندق، و بنوقُرَیضَة، و المُصطَلَق، و خَیبَرُ، و فتح مکّة، و حُنَینٌ، و الطائف.»2
زندگی رسول الله، ازدواج در 25 سالگی با حضرت خدیجه (بیوه زن 40 سالۀ دو شوهر نموده)
[یوم الإسلام] صفحة 44:
«و یظهر أنّه أُبیح للقبائل المختلفة أن تَتلُوَه بلَهَجاتها، و من ذلک نشأت القراءَاتُ المختلفة و قد أجاز الرّسولُ ذلک، و أجازه الصّحابةُ من بعده.»
صفحة 46: «بل کانت أفعالُ النّبیّ صلّی الله علیه و آله و سلّم فی جمعه کِبارَ
الصّحابة و سؤالِه بعضَهم فی مسائلَ دینیّةٍ تدلّ علی صحّة هذا الإجتهاد کالّذی فعل مع عُمَرَ فی استشارته فی الأذان و نحو ذلک.»
صفحة 47: «و لمّا بلغ الثانیّةَ عشرة رحَل مع عمّه أبیطالب إلی الشّام، فقابل فی أثناءِ رحلتِه راهبًا مسیحیًّا اسمُه بُحَیرا، و تزوّج و هو فی الخامسة و العشرین من خدیجة و هی سیّدةٌ قُرَشیّة تُناهِز الأربعین من بنیأسد، و کانت قد تزّوجَت قبل النّبیّ بزوجَین و کانت ذاتَ ثروة و جاهٍ فکانت مِن أوفَرِ أهل مکّة غنًی و کانت تستخدم رجالًا من قریش کان آخرُهم محمّدًا صلّی الله علیه و آله و سلّم، و لم یتزوّج غیرَها فی أثناء حیاتها فکفاه اللهُ مؤونةَ الیُتْمِ و الفقر.»
صفحة 48: «و لیس أدلَّ علی صدق الرّجل من أن یُؤمِن به أقربُ النّاس إلیه کخدیجة و علیّ بن أبیطالب.»
صفحة 49: «و رفع من شأن نصف المجتمع و هو المرأة و لاقی فی سبیل ذلک کثیرًا فلم ییأس.»1
دربارۀ معنای کَبْش و لقب رسول الله ابن أبیکبشه که قریش به او داده بودند
در نهایه ابن أثیر، جلد 4، صفحۀ 144 وارد است:
«کبش فی حدیث أبیسفیان ”لقد أمِرَ أمرُ ابنِ أبیکَبْشَةَ“ کان المشرکون یَنسُبون النّبیَّ صلّی الله علیه و آله إلی أبیکَبْشَة؛ و هو رجلٌ مِن خُزاعة خالَف قُریشًا فی عبادة الأوثان و عبَد الشِّعرَی2 العَبورَ فلمّا خالفهم النّبیُّ صلّی الله علیه و آله و سلّم فی عبادة
الأوثان شبَّهوه به.
و قیل: إنّه کان جَدَّ النّبیّ صلّی الله علیه و آله من قِبَل أُمِّه، فأرادوا أنه نَزَعَ فی الشَّبَه إلیه.»1
و در جلد 3، صفحۀ 249 در مادّۀ عصم گوید:
«فیه ”من کانت عِصمتُه شهادةَ أن لا إلهَ الّا اللهُ“ أی ما یَعصِمه من المَهالک یوم القیامة؛ و منه شعر أبیطالب: ”ثِمالُ الیَتامَی عِصمةٌ لِلأرامِلِ“2 أی: یَمنعُهم من الضَّیاعِ والحاجة.»3
[حدیثی در خصائص پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم]
«بروایة الحَسَنِ و الحسینِ علیهما السّلام فی کتابِ مُحمّدِ بن إبراهیم بن إسحاق الطّالِقانیِّ، عن ثِقاتِه، عن الحَسَنِ بن علیٍّ صلواتُ اللَهِ علیه قال: سَألتُ خالِی هِندَ بن أبیهالَةَ التَّمیمیِّ، و کانَ وَصّافًا عَن حِلیَةِ النَّبیِّ صلّی الله علیه و آله، و أنا أشتَهِی أن یَصِفَ لی منها شیئًا أتَعَلَّقُ بِه؛ فقال:
کان رسولُ اللَهِ صلّی الله علیه و آله فَخْمًا مُفَخَّمًا، یَتَلألأ وَجهُه تَلألؤَ القَمَرِ لیلةَ البَدرِ، أطوَلَ مِن المَربوعِ و أقصَرَ مِن المُشَذَّبِ، عَظیمَ الهامَةِ، رَجِلَ الشَّعرِ، إذا انفَرَقَت عَقیصَتُه قَرَنَ، و إلّا فلا یُجاوِزُ شَعرُه شَحمَةَ أُذُنَیه إذا هو وَفَّرَه، أزهَرَ اللَّونِ،
واسِعَ الجَبینِ، أزَجَّ الحَواجِبِ، سَوابِغَ فی غیرِ قَرَنٍ، بینهما عِرقٌ یُدِرُّه الغَضَبُ، أقنَی العِرنینِ، له نورٌ یَعلوه، یَحسَبُه مَن لم یَتَأمَّله أشَمَّ، کَثَّ اللِّحیةِ، سَهلَ الخَدَّینِ، أدعَجَ، ضَلیعَ الفَمِ، أشنَبَ، مَفلَّجَ الأسنانِ، دَقیقَ المَسرُبَةِ، کأنّ عُنُقَه جِیدُ دُمیَةٍ فی صَفاءِ الفِضَّةِ، مُعتدلَ الخَلقِ، بادِنًا مُتماسِکًا، سَواءَ البَطنِ و الصَّدرِ، عَریضَ الصَّدرِ، بَعیدَ ما بین المَنکِبَین، ضَخمَ الکرادیسِ، أنوَرَ المُتجرِّدِ، مَوصولَ ما بَین اللَّبَّةِ و السُّرَّةِ بِشَعرٍ یَجرِی کالخَطِّ، عارِیَ الثَّدیَینِ و البَطنِ ممّا سِوَی ذلک، أشعَرَ الذِّراعَینِ و المَنکِبَین، و أعلَی الصَّدرِ، طَویلَ الزَّنْدَین، رَحْبَ الرّاحَةِ، شَثْنَ الکَفَّین و القَدَمَین، سائلَ الأطرافِ، خَمصانَ الأخمَصَین، مَسیحَ القَدَمَین یَنبو عنهما الماءُ، إذا زالَ زالَ قَلعًا، یَخطو تکفیًا [تکفّؤًا] و یَمشِی هَونًا، سَریعَ المَشیَةِ، إذا مَشَی کأنّما یَنحَطُّ مِن صَبَبٍ و إذا التَفَتَ التَفَت جَمیعًا، خافِضَ الطَّرفِ، نَظَرُه إلی الأرضِ أطوَلُ مِن نَظَرِه إلی السَّماءِ، جُلُّ نَظَرِه المُلاحَظَةُ، یَسوقُ أصحابَه و یَبدُرُ مَن لَقَی بالسَّلامِ...» ـ الخ.1
بعضی از معانی لغات حدیث هند بن أبیمرّة [هالة] التّمیمیّ، راجع به اوصاف رسول الله صلّی الله علیه و آله:
فَخْم: جلیل القدر.
مُفَخَّم: بزرگ داشته شده.
مَربوع: وسیط القامة.
مُشَذَّب: طویل القامة.
الرَّجِل من الشَّعْر: ما بین الجُعودَة و الاسترسال.
قَرَنَ: میبافت و متّصل میکرد.
وَفَّرَه: کثّره.
الوَفْرَة: ما سال من الشَّعر.
أزهَرُ اللَّونِ: صافی اللّون، المشرق الوجه.
أزَجّ: طویل.
سَوابِغ جمع سابِغ: بمعنی الوسیع.
أدَرَّ الغَضَبُ العِرقَ: امتَلأته دمًا.
قَنِیَ ـَ قَنًّا الأنفُ: ارتفع وسطُ قَصَبَتهِ و ضاق مَنخَراه، فهو أقنَی.
العِرنِین: الأنفُ کلُّه أو ما صَلِب منه.
شَمَّ الأنفُ أو الجبلُ: ارتفع أعلاه، فهو أشَمّ و شَمیم.
الکَثّ: بمعنی الکثیف، یعنی غلیظ و پر پشت.
سَهلُ الوَجه: قلیلٌ لحمُه.
دَعَجَت ـَ دَعَجًا العین: صارت شدیدةَ السّواد مع سَعَتها، فصاحبُها أدعَج.
ضَلیعُ الفم: عظیمُه.
شَنِبَ ـَ شَنَبًا الرّجلُ: کان أبیضَ الأسنان حسنها، فهو أشنَب.
فَلَجَ ـُـِ فَلجًا: شقّه و قسّمه.
فَلِجَ ـَ فَلَجًا و فَلَجَةً: تباعدَ ما بین قدمَیه أو یدَیه أو أسنانه.
المَسرَبَة و المَسرُبَة: الشَّعر وسط الصدر إلی البطن.
الدُمیَة: الصورةُ المزیّنةُ فیها حمرةٌ کالدّم.
بَدَنَ ـُ بَدَنًا: عظُم بدنُه بکثرة لحمِه، فهو بادِن.
تَماسَک: مَلِک نفسَه.
الکُردوس: الفِقرَةُ من فِقَر الکاهِل؛ کلُّ عظمَین التقیا فی مفصل، جمع کَرادیس.
تجرّد: أی: تعرّی، یعنی خالی شد؛ و شاید در حدیث به معنی خلوّ از کدورات و کثافات باشد؛ کما آنکه عطف این کلمه به کلمه «أنوَر» مؤیّد این معنی است.
اللَّبَّة: موضع القلادة من الصدر.
الأشعَر: الکثیر الشَعر الطویلة.
شَثْن و شَثْل: به معنی غلیظ و درشت و پرگوشت.
الطَرَف، جمع أطراف: بمعنی أطراف البدن؛ و معنی سائلُ الأطراف اینکه: اطراف بدن حضرت افتاده بود.
خَمْصان: ضامر البطن؛ أخْمَص القَدَم: ما لا یصیب الأرضَ مِن باطنها. و ربّما یراد بها القَدَمُ کلّها؛ أخمَصُ البَدَن: وسطُه.
المَسیح: حسن الوجه.
زال: تحرّک.
قَلَع ـَ قَلعًا: انتزعه مِن أصله.
صَبَبٌ: سرازیری.
ساقَ ـُ الماشیةَ: حَثَّها علی السّیر مِن خلف (عکس قادَها).
دَمُثَ ـُ دَماثَةً: سَهُلَ خُلقُه، فهو دَمِثٌ.
الجافی: الغلیظ؛ جافی الخُلُق: غلیظ العِشرَة.
المَهین: الحقیر الضعیف ـ القلیل الرأی و التمییز.
الذَّواق: طَعْم؛ یقال «ذواقه طیّبٌ» أی: حسن.
تَحَدَّث: تکلّم.
احتَرَسَ [منه]: تحفّظ و تَوقَّی.
البِشْر: بشاشة الوجه.
تَفَقّدَه: طلبَه عند غیبته.
العَتاد: آلة الحرب1.2
پنج چیز از اختصاصات رسول الله است
در جامع الصّغیر سیوطی، صفحۀ 46 و 47 از رسول خدا به روایت بخاری و مسلم و نسائی از جابر صحیحاً آورده است که:
«آن حضرت گفتهاند: ”أُعطِیتُ خَمسًا لم یُعطَهُنَّ أحَدٌ من الأنبیاء قَبلی: نُصِرتُ بالرُّعب مَسِیرةَ شَهرٍ؛ و جُعِلَتْ لی الأرضُ مَسجدًا و طهورًا؛ فأیُّما رجلٍ مِن أُمَّتی أدرَکَته الصَّلاةُ فلیُصَلِّ؛ و أُحِلَّت لی الغنائمُ، و لم تُحَلَّ لأحدٍ قَبلی؛ و أُعطِیتُ الشَّفاعةَ؛ و کان النبیُّ یُبعَث إلی قومه خاصَّةً؛ و بُعِثتُ إلی النّاس عامَّةً“.»3
و در مغازی واقدی، جلد 3، صفحۀ 1021 و 1022 از عبدالله بن عمر در غزوۀ تبوک آورده است که:
«قال رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم: ”أُعطِیتُ خَمسًا ما أُعطیَهُنَّ أحدٌ قَبلی: بُعِثتُ إلی النّاس کافَّةً؛ و إنَّما کان النَّبیُّ یُبعَث إلی قومِه؛ و جُعِلتْ لی الأرضُ مَسجدًا و طهورًا، أینَما أدرَکَتْنی الصَّلاةُ تَیمَّمتُ و صَلَّیتُ؛ و کان مَن قَبلی یُعظِمون ذلک و لا یُصَلّون إلّا فی کنائسِهم و البِیَع؛ و أُحِلَّت لی الغنائمُ آکُلُها، و کان مَن قَبلی یُحَرِّمونها؛ و الخامسة هی ما هی؟ هی ما هی؟ هی ما هی؟ ثلاثًا“.
قالوا: و ما هی یا رسولَ الله؟ فقال رسولُ الله صلّی الله علیه و آله و سلّم:
”قیل لی: سَلْ! فکلُّ نبیٍّ قد سَألَ، فهی لکم و لمن شَهِدَ أنْ لا إلهَ إلّا اللهُ“.»1و2
خصوصیّات اخلاق رسول الله صلّی الله علیه و آله
[الشّیعة و التّشیّع] صفحة 230:
«من أخلاقه:
کان یجلِس علی الأرض، و ینام علیها، و یَخصِف النَّعلَ، و یَرقَع الثّوبَ بیده، و یَحلُب الشّاةَ، و یَعقِل البعیرَ، و یَطحَن مع الخادِم، و کان یُعصِّب الحَجَرَ علی بَطنه مِن الجوع، و یأکل ما یَجِد، و یَرکَب ما أمکنه من فَرَسٍ أو بعیر أو بَغْلَة أو حمار، و یُردِف خلفَه، و ربما رَکِبه عاریًا بلا سَرجٍ، و یمشِی راجلًا، و یجالس الفقراءَ، و یُؤاکِل المساکین، و کان لایَثبُت بصرُه فی وجهِ أحد، و یغضب لربّه، و لا یغضب لنفسه، و کان أکثرَ النّاس تبسّمًا، و ربّما ضَحِک مِن غیر قَهقَهَةٍ، و لم یکن شیءٌ أبغَضَ إلیه من الکذبِ، إلی غیر ذلک من الفضائل، و کریمِ الشّمائل.»3
[قصیده بوصیری در مکارم اخلاق رسول خدا صلّی الله علیه و آله وسلّم]
در سفینة البحار، جلد 1، صفحۀ 411، در مکارم اخلاق حضرت رسول الله صلّی الله و علیه و آله و سلّم مطالبی نفیس آورده است.4 از آن جمله مقداری از
قصیدۀ بوصیری را آورده است و چند بیت فارسی:
*** | فاقَ النبییّن فی خَلقٍ و فی خُلُقٍو لم یُدانوه فی عِلمٍ و لا کَرَمِ |
*** | وکلُّهم مِن رسول الله ملتمسٌغَرْفًا مِن البحر أو رَشْفًا من الدِّیَمِ |
*** | فهو الّذی تمّ معناه و صورتُهثمّ اصطفاه حبیبًا بارِئُ النَّسَمِ |
*** | منَزَّهٌ عن شریکٍ فی محاسنهفجَوهَرُ الحُسنِ فیه غَیرُ مُنقَسمِ |
*** | فـمَبلَغُ الـعِلم فـیه أنّه بَـشَرو أنّه خَیرُ خَلقِ الله کلِّهمِ |
*** | شمّۀ نُه مسند و هفت اخترانختم رسل خاتم پیغمبران |
*** | احمد مرسل که خرد خاک اوستهر دو جهان بستۀ فتراک اوست |
*** | اُمّی گویا به زبان فصیحاز الف آدم و میم مسیح |
*** | هم چو الف راست به عهد و وفااوّل و آخر شده بر انبیاء |
*** | بود در این گنبد فیروزه خشتتازه ترنجی ز سرای بهشت |
*** | رسم ترنج است در این روزگارپیش دهد میوه پس آرد بهار |
[رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم: إنّی لم أُبعَث لَعّانًا و لکنّی بُعِثتُ داعیًا و رحمةً]
و در [سفینة البحار، جلد 1] صفحه 412 گوید:
«قال القاضی عیاض فی الشفاء: و رُوِی أنّه لمّا کُسِرت رَباعِیَتُه و شُجَّ وجهُه یوم أُحُدٍ شقَّ ذلک علی أصحابه شدیدًا، و قالوا: لو دعوتَ علیهم! فقال: ”إنّی لم أُبعَث لَعّانًا و لکنّی بُعِثتُ داعیًا و رحمةً، اللهمّ اهْدِ قومی! فإنّهم لا یعلمون.“ ثمّ قال القاضی بعد روایة أُخریٰ قریبةٍ من ذلک: انظُر ما فی هذا القول من جِماع الفضل و درجات الإحسان و حُسن الخُلق و کَرَم النفس و غایة الصّبر و الحلم، إذ لم یقتصر صلّی الله علیه و آله و سلّم علی السّکوت عنهم، حتّی عفا عنهم ثمّ أشفَق علیهم و رَحِمهم و
دعا و شفَع لهم، فقال: ”اللهمّ اغفِرْ أو اهْدِ.“ ثم أظهَر بسبب الشفقة و الرحمة بقوله: ”لقومی“ ثمّ اعتذر عنهم بجَهلهم فقال: ”فإنّهم لا یعلمون.“»1
و در صفحه 417 گوید:
«و عن أبیأُمامَة قال: خرج علینا رسولُ الله صلّی الله علیه و آله و سلّم متوکِّئًا علی عصًا، فقُمنا له فقال: ”لا تقوموا کما تقوم الأعاجمُ! یُعظِّم بَعضُهم بعضًا.“»2
و در صفحه 148 از جلد 6 بحار الأنوار، از تفسیر علی بن ابراهیم با اسناد خود از عبدالله بن سنان، از حضرت صادق علیه السّلام آورده است که:
«قالَ علیه السّلام: کان رسولُ الله صلّی الله علیه و آله و سلّم فی بیت أُمِّ سَلَمَة فی لَیلتِها ففَقَدَته من الفِراشِ، فدخَلها فی ذلک ما یَدخُل النِّساءَ، فقامَت تَطلُبه فی جوانبِ البیتِ، حتّی انتَهَت إلیه و هو فی جانِبٍ مِن البیت، قائِمٌ رافِعٌ یَدَیه یَبکِی و هو یقول: ”اللهمّ لا تَنزع مِنّی [عنّی] صالِحَ ما أعطَیتَنِی أبدًا! اللهمّ لا تُشمِت بِی عَدُوًّا و لا حاسِدًا أبدًا! اللهمّ و لا تَرُدَّنی فی سوءٍ استنقذتَنِی مِنه أبدًا! اللهمّ و لا تَکِلنی إلَی نَفسی طَرفَةَ عَینٍ أبدًا!“
قال: فانصرفَت أُمُّ سَلَمَةَ تَبکِی، حتّی انصرف رسولُ اللهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم لِبُکائِها، فقال لها: ”ما یُبکِیکِ یا أُمَّ سَلَمَةَ؟“
فقالت: بِأبی أنت و أُمّی یا رسولَ اللهِ! و لِمَ لا أبکِی و أنت بالمکانِ الّذی أنت به مِن الله؟! قد غفَر اللهُ لک ما تقدَّم مِن ذَنبِک و ما تأخّر، تَسألُه أن لا یُشمِتَ بک عدوًّا أبدًا، و أن لا یَرُدَّک فی سوءٍ استنقذک منه أبدًا، و أن لا یَنزِعَ منک صالِحًا أعطاک أبدًا، و أن لا یَکِلَک إلی نفسک طَرفَةَ عَینٍ أبدًا.
فقال: ”یا أُمَّ سَلَمَةَ! و ما یُؤمِنُنِی و إنَّما وَکَلَ اللهُ یونُسَ بن مَتَّی إلی نفسه طَرفَةَ
عَینٍ و کان مِنه ما کان؟!“»1و2
[مکارم اخلاق رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم به نقل از مجمع البحرین]
در مجمع البحرین فی مادّة کَرَم وارد است که:
«و مکارمُ الأخلاق الّتی خصّ النبیُّ صلّی الله علیه و آله و سلّم بها عَشَرةٌ: الیقین و القناعة و الصّبر و الشّکر و الحِلم و حُسن الخُلق و السّخاء و الغِیرة و الشّجاعة و المُرُوَّة.
و فی الحدیث ”امتَحِنوا أنفسَکم بمکارم الأخلاق، فإن کانت فیکم فاحْمَدوا اللهَ تعالی، و إن لم یکن فیکم فاسْألوا اللهَ و ارْغَبوا إلیه فیها“.
ثمّ أنَّه علیه السّلام ذکَر العشرةَ السالفةَ؛ و فیه و قد سُئِل عن مکارم الأخلاق فقال: ”العَفوُ عمَّن ظَلَمَک، و صِلةُ مَن قَطَعَک و إعطاءُ مَن حَرَمَک، و قولُ الحقّ و لو علی نفسِک.“»3و4
[مکارم اخلاق رسول خدا صلّی الله علیه و آله به نقل از السّنة قبل التّدوین]
[السّنة قبل التّدوین] صفحة 33:
«بُعِث لیُتمِّم مکارمَ الأخلاق، فلم یکن صلّی الله علیه (و آله) و سلّم فاحِشًا و لا متفحِّشًا، و کان یقول: ”إنَّ مِن خِیارکم أحسنَکم أخلاقًا.“5 کان أشدَّ حیاءً من
العَذراءِ فی خِدْرها، و إذا کرِه شیئًا عُرِف فی وجهه، و إذا سُرَّ استنار وجهُه، حتّی کأنَّه قطعةُ قَمَرٍ، و کان أصحابه یعرفون ذلک منه؛ و لم یَحقِد علی إنسانٍ قطُّ لنفسه، و ما انتقم لنفسه، إلّا أن تُنتَهک حرمةُ الله فیَنتقِم للّه بها.»
صفحة 38: «فقال صلّی الله علیه (و آله) و سلَّم: ”لا حسدَ إلّا فی اثنتین: رجلٌ آتاه اللهُ مالًا فسلَّطه علی هَلَکَتِه فی الحقّ، و آخَرُ آتاه اللهُ حِکمةً، فهو یَقضِی بها و یُعلِّمها.“1
ما رواه عبدالله بن عبّاس: أنّ رجلًا أصابَه جُرحٌ فی عهد رسول الله صلّی الله علیه (و آله) و سلَّم، قد أصابه احتلامٌ، فأُمِر بالاغتسال فمات، فبلَغ ذلک النَّبیَّ صلّی الله علیه (و آله) و سلّم فقال: ”قَتَلوه! قتَلهم اللهُ! ألم یکن شفاءَ العَیِّ السّؤالُ؟!“»2
[صفحة 39]: «و لم یقتصر حضُّ رسول الله لأصحابه علی طلب العلم الشّرعیّ مِن خلال القرآن و السّنّةِ الطّاهرة، بل دعاهم إلی کلِّ علمٍ یفید المسلمین، حتّی أنَّه أوّلُ ما قَدِم المدینةَ و سَمِع من زید بن ثابت بِضعَ عشرة سورةً من القرآن، و هو صغیرُ السِّنِّ أعجَبَ به، و أمَره أن یتعلّم لغةَ الیهود، فقال: ”یا زید! تعلّمْ لی کتابَ یهودَ، فإنّی و الله! ما آمَنُ یهودَ علَی کتابی“؛ و فی روایةٍ: ”إنّی أکتُب إلی قومٍ فأخاف أن یزیدوا علَیَّ أو یَنقُصوا، فتعلَّمِ السِّریانیّةَ“؛ قال زید: فتعلّمتُها فی سبعةَ عشر یومًا.»3
صفحة 42: «فقال [صلّی الله علیه و آله]: ”لیس مِن أُمَّتی مَن لم یُجِلَّ کبیرَنا، و یَرحَمْ صغیرَنا، و یَعرِفْ لعالِمِنا حقَّه.“»4
کیفیّة تعلّم الأصحابِ الأحکامَ عن رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم
[السّنة قبل التّدوین] صفحة 48:
«و إلی جانب هذا کانت له مجالسُ علمیَّةٌ کثیرةٌ یتخوّل1 فیها أصحابَه بالموعظة، فإذا جلَس جلَس إلیه أصحابُه حِلَقًا حِلَقًا.2 و یقول أنسٌ رضی الله عنه: ”إنَّما کانوا إذا صلّوا الغداةَ قعدوا حِلَقًا حِلَقًا، و یقرؤُون القرآنَ، و یتعلَّمون الفرائضَ و السُّنَنَ.“3 و مِن تاریخ الصَّحابة و حیاتِهم العلمیّة نعلم أنَّ الرَّسولَ الکریم لم یکن یَضَنّ علی مُسلمٍ بالعلم، و أنَّه کان یکثر مجالسةَ أصحابه یُعلِّمهم و یُزکّیهم، و سیظهر لنا ذلک من البحث.»
صفحة 49: «رواه أبوهریرة قال: جاء رجلٌ من بنی فَزارَةَ إلی النَّبیّ صلّی الله علیه (و آله) و سلّم فقال: إنَّ امرأتی ولَدتْ غُلامًا أسوَدَ و إنّی أنکَرتُه، فقال له النَّبیُّ صلّی الله علیه (و آله) و سلّم: ”هل لک من إبلٍ؟“
قال: نعم.
قال: ”فما ألوانها؟“
قال: حُمْرٌ.
قال: ”هل لک مِن أوْرَقَ4؟“
قال: إنَّ فیها لَوُرْقًا.
قال: ”فأنَّی أتاها ذلک؟“
قال: عسی أن یکون نزَعه1 عِرقٌ.2
قال: ”و هذا عسی أن یکون نَزعه عِرقٌ.“»3
کیفیّةُ سؤالِ المسلمین مسائلَهم عن رسول الله
[السّنّة قبل التّدوین، صفحة 49]:
«و من ذلک أنّ فتیً مِن قریش أتی النَّبیَّ صلّی الله علیه (و آله) و سلّم فقال: یا رسول الله ائذَنْ لی فی الزِّنا، فأقبَلَ القومُ علیه و زجَروه فقالوا: مَه مَه!!
فقال: ”ادْنُه“، فدَنا منه قریبًا، فقال: ”أتُحِبّه لأُمِّک؟“
قال: لا و الله، جعَلنی فداک!
قال: ”و لا النّاسُ یُحِبّونه لأُمّهاتهم“ قال: ”أتُحِبّه لابْنَتِک؟“
قال: لا و الله، یا رسول الله! جعَلنی اللهُ فداک!
قال: ”و لا النّاس یُحِبّونه لبَناتهم“
ثمّ ذکَر له رسولُ الله أُختَه و عَمّتَه و خالتَه، و فی کلّ ذلک یقول الفتَی مقالتَه: لا و الله یا رسول الله! جعلنی اللهُ فداک.
قال: فوضَع یدَه علیه و قال: ”اللهمّ اغْفِر ذنبَه! و طَهِّر قلبَه! و حصِّن فَرْجَه!“
قال (الرّاوی): فلم یکن بعد ذلک الفتی یلتفت إلی شیءٍ.»4و5
لینُ کلامه و حسنُ معاشرته صلّی الله علیه و آله و سلّم مع الأعراب و البَدَوِیّین منهم
[السّنّة قبل التّدوین، صفحة 50]:
«و کان یخاطب القومَ بِلُغَتهم و لَهجَتهم؛ و من هذا ما رواه الخطیب البغدادیّ بسنده عن عاصم الأشعریّ قال سمعتُ رسول الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم یقول: ”لَیس مِن امْبِرِّ امْصیامُ فی امْسَفَرِ.“ أراد لیس من البّر الصّیامُ فی السَّفَر، و هذه لغة الأشعریّین یَقلِبون اللّامَ میمًا.»1
صفحة 52: «رواه أبوهریرة رضی الله عنه، قال: دخَل أعرابیٌّ المسجدَ فصلّی رکعتَین. ثمّ قال: اللهمّ، ارْحَمْنی و محمّدًا و لا تَرحَمْ معنا أحدًا! فالتفَتَ (إلیه) النَّبیُّ صلّی الله علیه (و آله) و سلّم، فقال: ”لقد تَحَجَّرتَ واسعًا“ ثمّ لم یَلبَث أن بالَ فی المسجد! فأسرَعَ الناسُ إلیه، فقال لهم رسولُ الله علیه الصّلاة و السّلام: ”إنَّما بُعِثتم مُیَسِّرین و لم تُبعَثوا مُعَسِّرین، أهرِیقوا علیه دَلوًا من ماءٍ أو سَجلًا من ماءٍ.“»2و3
کیفیّة تعلیمِ الرَّسول أصحابَه أحکامَهم و مسائلَهم
[السّنّة قبل التّدوین] صفحة 52:
«فعن ابن عبّاس عن النّبیّ صلّی الله علیه (و آله) و سلّم أنّه قال: ”علِّموا و یسِّروا و لا تُعسِّروا، و إذا غضِب أحدُکم فلْیَسکُت.“1
و عن أنس قال: قال رسول الله صلّی الله علیه (و آله) و سلَّم: ”خیر دینکم أیسَرُه، و خیرُ العبادةِ الفقهُ.“2»
صفحة53: «و مشهورٌ عن معلّم الخیر صلّی الله علیه (و آله) و سلّم أنّه: ما خُیِّر بین الأمرین إلّا أخَذ أیسَرَهما ما لم یکن إثمًا؛ فإن کان إثمًا کان أبعدَ النّاس منه. و ما انتقم رسولُ الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم لنفسه إلّا أن تُنتَهک حرمةُ الله فینتقم للّه بها.»
صفحة 58: «فقال [صلّی الله علیه و آله و سلّم]:”ارجعوا إلی أهلیکم فعَلِّموهم و مُروهم، و صَلّوا کما رأیتُمونی أُُُصَلِّی، و إذا حَضَرَت الصَّلاةُ فلْیُؤذِّنْ لکم أحدُکم، ثمّ لِیَؤُمَّکم أکبَرُکم.“»3
صفحة 60: «و مثال ذلک ما رواه القاسم بن محمَّد أنّ عائشةَ أخبَرتْه: أنَّ
رسولَ الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم دخل علیها وهی مُستَتِرةٌ بقِرامٍ1 فیها صورةُ تماثیلَ؛ فتلوّن وجهُه، ثمّ أهوَی [إلی القِرامِ] القِرامَ، فهَتَکَه بیده، ثمّ قال: ”إنَّ أشدَّ النّاس عذابًا یوم القیامة الَّذین یشبِّهون بخَلقِ الله عزّوجلّ.“»2
صفحة 62: «و قد یَخجَل الصَّحابیُّ من الرَّسول صلّی الله علیه (و آله) و سلّم فیُکلِّف غیرَه عِبْءَ السّؤال، من ذلک ما یرویه علیُّ بن أبیطالب (علیه السّلام) قال: ”کنتُ رجلًا مَذّاءً فکنتُ أستَحیی أن أسألَ رسولَ الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم لمکان ابنَتِه، فأمَرتُ المقدادَ بن الأسوَد، فسأله فقال: یَغسِل ذَکَرَه و یتوضّأ.“»3
مجییء ضمام بن ثعلبة إلی رسول الله صلّی الله علیه و آله و سؤاله بقوله: «أیُّکم محمّدٌ؟!»
[السّنّة قبل التّدوین] صفحة 63:
«کما حدّث لضِمام بن ثَعلَبَة و قومه حین جاءهم رسولُ الله یبلِّغهم الرِّسالةَ، فانطلق ضِمامُ إلی رسول الله صلّی الله علیه (و آله) و سلَّم، و کان حوله أصحابُه، فدخل المسجدَ علی جملٍ، قال أنس: ... فأناخَه فی المسجد، ثمّ عَقَلَه، ثمّ قال لهم: أیُّکم محمّدٌ؟! و النَّبیُّ مُتَّکِئٌ بین ظَهْرانَیهم.4 فقلنا: هذا الرَّجلُ الأبیَضُ المُتَّکِئٌ. فقال له الرَّجلُ (ضِمام):
ابن عبدالمطَّلب، فقال له النَّبی صلّی الله علیه (و آله) و سلَّم: ”قد أجَبتُک.“
فقال الرَّجلُ للنَّبیّ صلّی الله علیه (و آله) و سلَّم: إنّی سائلُک فمُشَدِّدٌ علیک فی المسألة، فلا تَجِدْ عَلَیَّ فی نفسک.
فقال: ”سَلْ عَمّا بَدا لک!“
قال: أسألک بربّک و ربِّ مَن قبلَک! آللهُ أرسَلَک إلی النّاس کلِّهم؟!
فقال: ”اللهمّ! نعم.“
قال: أنشُدُک بالله، آللهُ أمَرَک أن تصلّیَ الصَّلَواتِ الخَمسَ فی الیوم و اللَّیلةِ؟ قال: ”اللهمّ، نعم ...“
فقال الرَّجل: آمنتُ بما جئتَ به و أنا رسولُ مَن ورائی من قومی، و أنا ضِمامُ بن ثَعلَبَة أخو بنیسَعدِ بن بَکر.»1
نصائحه صلوات الله علیه و وصایاه و تعلیمه الیُسرَ من الأفعال لا العُسر
[السّنّة قبل التّدوین] صفحة 66:
«و من ذلک ما رواه علیُّ بن أبیطالب رضی الله عنه قال: ”أوتَرَ رسولُ الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم مِن أوَّل اللَّیلِ و آخرِه و أوسَطِه، فانتهی وِترُه إلی السَّحَر.“2
[و من ذلک ما رواه سالم بن عبدالله عن أبیه عبدالله بن عمر: أنّه رأی رسول الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم و أبابکر و عمر یمشون أمام الجنازة.]3
و من ذلک ما رواه علیُّ بن أبیطالب رضی الله عنه قال: بینما نحن مع رسول الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم نُصلّی، إذ انصَرَف و نحن قیامٌ، ثمّ أقبَلَ و رأسُه یَقطُر، فصَلّی لنا الصَّلاةَ، ثمّ قال: ”إنّی ذکرتُ أنّی کنتُ جُنُبًا حینَ قمتُ إلی الصَّلاة، لم أغتَسِل، فمَن وجَد مِنکم فی بَطنِه رِزًّا1 أو کان علی مِثلِ ما کنتُ علیه فلْیَنصَرِف، حتّی یَفرُغَ من حاجتِه أو غُسلِه، ثمّ یعود إلی الصَّلاة.“2
و ما رواه أیضًا فقال: کان آخرُ کلام رسول الله صلّی الله علیه (و آله) و سلَّم: ”الصَّلاةَ الصَّلاةَ، اتقَّوا الله فیما مَلَکَت أیمانُکم!“»3
تعلیمه الأحکام درجةً فدرجةً
[السّنّة قبل التّدوین] صفحة 71:
«و من ذلک وصیَّته لمعاذ بن جَبَل و لأبیموسی الأشعریّ عند ما وجَّههما إلی الیَمَن،4 قال علیه الصَّلاة و السَّلام:”یَسِّرا و لا تُعسِّرا و بَشِّرا و لا تُنَفِّرا.“
و قال لمعاذ رضی الله عنه: ”إنَّک ستأتی قومًا من أهل الکتاب، فادْعُهم إلی شهادةِ أن لا إلهَ إلّا الله، و أنّی رسولُ الله، فإنْ هم أطاعوا لذلک فأعلِمْهم أنَّ الله افترَضَ علیهم خمسَ صلواتٍ فی کلِّ یومٍ و لیلةٍ، فإنْ هم أطاعوا لذلک فأعلِمْهم أنَّ الله افترَضَ علیهم صَدَقَةً تُؤخَذ مِن أغنیائهم فتُرَدُّ فی فقرائِهم، فإنْ هم أطاعوا لذلک
فإیّاک و کَرائِمَ أموالهم، و اتَّقِ دَعوَةَ المظلوم، فإنَّه لیس بینها و بین الله حِجابٌ.“1
و کان یُشَجِّع عُمّالَه و قُضاتَه، قال علیٌّ رضی الله عنه:
بعثنی رسولُ الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم إلی الیمن، فقلت: یا رسول الله! إنَّک تَبعَثُنی إلی قومٍ هم أسَنُّ مِنّی لأقْضِیَ بینهم، قال: ”اذهَبْ، فإنّ الله تعالی سَیُثبِّت لِسانَک و یَهدِی قلبَک.“2
و فی سنة السّادسة کثُرتْ بُعوثُه صلّی الله علیه (و آله) و سلَّم، فقد وجَّه بعد صلح الحُدَیْبیّة رُسُلَه إلی الملوک، یحملون إلیهم کُتُبَه؛ ففی یوم واحد انطلق ستّةُ نفرٍ إلی جهات مختلفة یتکلّم کلُّ واحدٍ منهم بلسان القوم الّذین بُعِث إلیهم.»3
صفحة 72: «و یُبیِّنون لهم الإسلامَ و غایاتِه علی ضَوءِ ما یُزَوِّدهم به الرّسولُ علیه الصَّلاة و السَّلام من التّوجیه و الإرشاد، و کان علیه الصَّلاة و السَّلام یُوَلِّی علی کلِّ قومٍ قَبِلوا الإسلامَ کبیرَهم، و یُمِدّهم بمَن یُفقِّههم و یُعلِّمهم.»
سننُ رسول الله صلّی الله علیه و آله یجب العملُ بها کما یجب العملُ بالقرآن
[السّنّة قبل التّدوین] صفحة 72:
«ثم قام خطیبًا فی أُلوف المسلمین و المشرکین فعفا عن أعدائه الَّذین اضطهدوه و آذوه، ثم أعلَنَ کثیرًا من الأحکام؛ منها ”ألّا یُقتَل مسلمٌ بکافرٍ، و لا یتوارث أهلُ ملّتَین مختلفَین، و لا تُنکَح المرأةُ علی عمّتِها أو خالَتِها...“ ثمّ أقبَلَ النّاسُ یبایعون رسولَ الله علیه الصّلاة و السّلام ...»
صفحة 78: «قوله علیه الصّلاة و السّلام: ”یُوشِک الرّجلُ مُتَّکِئًا علی أریکَتِه یُحدَّث بحدیثٍ من حدیثی فیقول: بینَنا و بینَکم کتابُ الله عزّوجلّ، فما وجَدنا فیه من حلالٍ استَحلَلناه و ما وجَدنا فیه مِن حرامٍ حرَّمناه، ألاَ! و إنّ ما حرَّم رسولُ الله مثلَ ما حرَّم اللهُ.“»1
صفحة 84: «و عن مَیسَرَة بن یعقوب الطّهوی قال: رأیتُ علیًّا یَشرَب قائمًا. قال فقلتُ له: تَشرَب قائمًا؟! فقال:”إنْ أشرَبْ قائمًا فقد رأیتُ رسولَ الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم یَشرَب قائمًا، و إنْ أشرَبْ قاعِدًا فقد رأیتُ رسولَ الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم یَشرَب قاعِدًا.“»2
معاویة فی الشّام عمل برأیه خلافًا للسُّنَّة؛ و عُمَرُ مع علمه بما عمل أبقاه علی إمارته و ولایته
[السّنّة قبل التّدوین] صفحة 88:
«و هذا عُبادَة بن الصّامت الأنصاریّ، النّقیب، صاحبُ رسول الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم، غزا مع معاویةَ أرضَ الرّوم، فنظَر إلی النّاس و هم یتبایعون کِسَرَ الذَّهَبِ بالدّنانیر، و کِسَرَ الفِضَّة بالدّراهم،3 فقال: یا أیّها النّاس! إنّکم تأکلون الرِّبا،
سمعتُ رسولَ الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم یقول:
”لا تَبتاعوا الذَّهَبَ بالذَّهَب إلّا مِثْلًا بمثلٍ، لا زیادةَ بینهما، و لا نَظِرَةً.“
فقال له معاویةُ: یا أباالولید! لا أری الرِّبا فی هذا إلّا ما کان مِن نَظِرَةٍ، فقال عُبادَة: أُحدِّثک عن رسول الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم و تُحدِّثنی عن رأیک، لئِن أخرَجَنی اللهُ لا أُساکِنک بأرضٍ لک عَلَیَّ فیها إمْرَةٌ، فلمّا قَفَلَ لَحِقَ بالمدینة، فقال له عُمَرُ بن الخطّاب: ما أقدَمَک یا أباالولید؟! فقصَّ علیه القصَّةَ، و ما قال مِن مُساکَنَتِه. فقال: ارْجِعْ یا أباالولید إلی أرضک، قبّح اللهُ أرضًا لستَ فیها و أمثالُک! و کتَب إلی معاویةَ، لا إمرَةَ لک علیه، و احْمِلِ النّاسَ علی ما قال، فإنَّه هو الأمرُ.»1
[کلام رسول خدا به معاذ در باب حق خداوند بر بندگان و بالعکس]
صفحة 103: «عن معاذ قال: کنتُ رِدْفَ رسول الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم، علی حمارٍ له یقال له: عُفَیرٌ، فقال: ”یا معاذُ! أتَدرِی ما حقُّ الله علی العباد؟! و ما حقُّ العباد علی الله؟!“
فقلت: اللهُ و رسولُه أعلَمُ.
قال: ”فإنّ حقَّ الله علی العباد أن یَعبُدوه و لا یُشرِکوا به شیئًا، و حقَّ العباد علی الله أن لا یُعذِّب مَن لا یُشرِک به.“
قلتُ: أفلا أبشِّرُ النّاسَ؟
قال: ”لا، فیَتّکِلوا.“»
صفحة 111: «و یؤکّد هذا ما قاله ابن عبدالبرّ: ”إنّما عابوا الإکثارَ خوفًا من أن یرتفع التدبّرُ و التّفهّمُ.“
ألا تری إلی ما حکاه بشر بن الولید عن أبییوسف؟! قال: ”سألنی الأعمشُ عن مسألةٍ و أنا و هو لا غیر، فأجَبتُه. فقال لی: مِن أین قلتَ هذا یا یعقوب؟ فقلتُ: بالحدیث الّذی حدّثتَنی أنت، ثمّ حدّثتُه، فقال لی: یا یعقوب! إنّی لأحفَظ هذا الحدیثَ مِن قبل أن یُجمَع أبواک1 ما عرفتُ تأویلَه إلی الآن.“2 و رُوِی نحو هذا: أنَّه جرَی بین الأعمش و أبییوسف و أبیحنیفة، فکان من قول الأعمش: ”أنتم الأطبّاءُ و نحن الصَّیادِلَةُ.“»3و4
مطالبی از علاّمه طباطبایی در تفسیر المیزان دربارۀ بعضی از سنن رسول الله
و در [تفسیر المیزان] جلد 6، صفحۀ 326، فرمودهاند:
«و فی التّهذیب بإسناده عن إسحاق بن جعفر، عن أخیه موسی، عن آبائه، عن علیٍّ علیهم السّلام، قال: ”سمعتُ النّبیّ صلّی الله علیه و آله یقول: بُعثتُ بمکارم الأخلاقِ و محاسنها.“»5
«و فی الکافی [مجلّد 2، صفحة 122] بإسناده عن محمّد بن مسلم قال: سمعت أباجعفر علیه السّلام یذکر: ”أنَّه أتَی رسولَ الله صلّی الله علیه و آله [و سلّم] مَلَکٌ فقال: إنّ الله یُخَیّرُکَ أنْ تکون عبدًا رسولًا متواضعًا أو ملَکًا رسولًا. قال: فنظر إلی جبرئیل و أومأ بیده أنْ تواضَعْ! فقال: عبدًا رسولًا متواضعًا. فقال الرّسول: مع أنَّه لا
ینقصک ممّا عند ربِّک شیئًا، قال: و معه مفاتیحُ خزائنِ الأرض.“»1
«و فی الکافی [مجلّد 2، صفحة 438] بإسناده عن زید الشّحام، عن أبیعبدالله علیه السّلام قال: ”کان رسول الله صلّی الله علیه و آله [و سلّم] یتوب إلی الله فی کلِّ یومٍ سبعینَ مَرَّةً“.
قلتُ: أ کان یقول: أستغفرالله و أتوب إلیه؟
قال: ”لا، و لکن کان یقول: أتوب إلی الله.“
قلتُ: کان رسول الله صلّی الله علیه و آله [و سلّم] یتوب و لا یعود؛ و نحن نتوب و نعود.
قال: ”اللهُ المُستَعان.“»2
و در صفحۀ 329 فرمودهاند:
«و فی إحیاء العلوم [مجلّد 7، صفحة 109] إلی أن قال: و کان له عبیدٌ و إماءٌ من غیر أن یرتفعَ علیهم فی مأکلٍ و لا مَلبَسٍ.»
«و فیه [مجلّد 7، صفحة 120] قال: و کان صلّی الله علیه (و آله) و سلّم إذا سُرّ و رَضِی فهو أحسن للنّاس رضًی، فإن وَعَظَ وَعَظَ بِجِدٍّ، و إن غَضِب ـ و لا یغْضَبُ إلّاَ لِلّه ـ لَم یقم لِغَضبه شیءٌ؛ و کذلک فی أُموره کلّها، و کان إذا نزل به الأمرُ فوّض الأمرَ إلی الله، و تبرّأ من الحول و القوّة، و استنزل الهدیٰ.3
و در صفحۀ 331 گوید:
«و فی الکافی [مجلّد 2، صفحة 661] بإسناده عن عبدالعظیم بن عبدالله
الحسنیّ رفعه، قال: ”کان النَّبی صلّی الله علیه و آله [و سلّم] یجلس ثلاثًا: القُرفُصاء و هو: أن یقیمَ ساقیه و یستقبلَهما بیده و یشُدُّ یدَه فی ذِراعه، و کان یَجثو علی رکبته، و کان یُثنّی رِجلًا واحدة و یبسط علیها الأُخری، و لم یُرَ مُتَربِّعًا قطّ.“»1
و در صفحۀ 334 فرماید:
«و فی الإحیاء [مجلّد 7، صفحة 114]: و کان رسول الله صلّی الله علیه و سلّم یُؤثِرُ الدّاخلَ علیه بالوَسادة الّتی تحته، فإن أبیٰ أن یقبلَها عَزَم علیه، حتّی یفعل.»2
«و فی الکافی [مجلّد 4، صفحة 55] بإسناده عن عجلان قال: کنت عند أبیعبدالله علیه السّلام، فجاء سائلٌ فقام علیه السّلام إلی مَکیل فیه تمرٌ فَمَلأ یده فناوله؛ ثم جاء آخرُ، فسأله فقام فأخذ بیده فناوله؛ ثم جاء آخرُ فسأله فقام فأخذ بیده فناوله؛ ثم جاء آخر فقال علیه السّلام:
”الله رازقنا و إیّاک“. ثمّ قال: ”إنّ رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم کان لا یسأله أحدٌ من الدُّنیا شیئًا إلّاَ أعطاه؛ فأرسَلتْ إلیه امرأةٌ اِبنًا لها؛ فقالتْ: انطلق إلیه فاسأله! فإن قال: لیس عندنا شیءٌ، فقل: أعْطِنی قَمیصَک! قال: فأخذ قمیصَه فَرَمَی به (و فی نسخة أُخری: فأعطاه) فأدّبه الله علی القصد، فقال:
﴿وَلَا تَجۡعَلۡ يَدَكَ مَغۡلُولَةً إِلَىٰ عُنُقِكَ وَلَا تَبۡسُطۡهَا كُلَّ ٱلۡبَسۡطِ فَتَقۡعُدَ مَلُومٗا مَّحۡسُورًا﴾.3“»4
در جلد 6 صفحۀ 331 فرماید:
«... و لا خُیِّر بین أمرین إلّا أخذ بأشدّهما؛ و ما انتصر لنفسه من مَظْلمةٍ حتّی یُنتهک محارمُ الله، فیکون حینئذ غضبُه لِلّه تبارک و تعالی.»1
و در صفحۀ 335 فرماید:
«و فی الفقیه [مجلّد 1، صفحة 130]: قال: قال رسول الله صلّی الله علیه و آله [و سلّم]: ”إنَّ المجوسَ جَزّوا لِحاهم و وَفَّروا شَوارِبَهم و إنّا نحن نَجزُّ الشّوارب و نُعفِی اللِّحی.“»2
و در صفحۀ 338 فرماید:
«و فی إحیاء العلوم [مجلّد 7، صفحة 134]: ... و کان یتختّم؛ و ربّما خرج و فی خاتمه الخَیط المربوط یتذکّر بها الشّیء، و کان یختم به علی الکتب، و یقول: ”الخاتَمُ علی الکتاب خیرٌ من التّهمة.“»3
و در صفحۀ 340 فرماید:
«و فی المکارم [صفحة 38]: کان فراش رسول الله صلّی الله علیه و آله عَباءةٌ، و کانت مِرفقتُه من أدَمٍ حَشْوُها لیفٌ، فَثُنّیت ذاتَ لیلةٍ فلَمّا أصبح قال: ”لقد مَنَعَتنی اللّیلةَ الفراشُ الصّلاةَ.“ فأمر أن یُجعل له بِطاق واحد؛ و کان له فراشٌ من أدَم حشوه لیفٌ، و کانت له عباءةٌ تُفرش له حیثما انتقل و تثنّی ثنتین.»4
و در صفحۀ 341 فرماید:
«و فی تفسیر العیّاشیّ [مجلّد 1، صفحة 371]: عن الحسین بن بنت إلیاس قال:
سمعت أباالحسن الرّضا علیه السّلام یقول: ”إنّ الله جعل اللّیل سَکَنًا و جعل النِّساء سَکَنًا؛ و من السُّنَّة التّزویجُ باللّیل و إطعام الطّعام.“»1
و در صفحۀ 343 فرماید:
«و فی الکافی [مجلّد 6، صفحة 288] بإسناده إلی محمّد بن مسلم عن أبیجعفر علیه السّلام قال: ”قال أمیرالمؤمنین علیه السّلام: عِشاءُ النبیّین بعد العَتَمة، فلا تَدَعوا العشاءَ، فإنّ ترکَ العشاء خرابُ البدن.“»
«و فی الکافی و صحیفة الرّضا [صفحة 75] بإسناده عن آبائه علیهم السّلام قال: ”کان رسول الله صلّی الله علیه و آله [و سلّم] إذا أکل التَّمر یطرَحُ النَّویٰ علی ظهرِ کَفِّه، ثمّ یَقذِف به.“»2
و در صفحۀ 344 فرماید:
«و فی المکارم [صفحة 27] عن النبیّ صلّی الله علیه و آله أنّه کان لا یأکل الحارَّ، حتّی یَبرُدَ و یقول: ”إنّ الله لم یُطعِمْنا نارًا، إنّ الطّعام الحارّ غیر ذی برکةٍ.“ ... و لا أکَل علی خُوانٍ،3 حتّی مات. ... و کان إذا فرغ لَعِقَ أصابعَه الثَّلاث الّتی أکل بها واحدةً واحدةً؛ و کان یغسل یده من الطَّعام، حتّی ینَقّیها، و کان لا یأکل وحده.»4
و در صفحۀ 349 فرماید:
«أقول: و روی قریبًا من صدره فی الکافی [مجلّد 6، صفحة 386] و المحاسن [مجلّد 2، صفحة 577] و فیه: و یُعجِبه أن یشربَ فی القَدَح الشّامِی و کان یقول: ”هی
أنظفُ آنیتکم.“»1و2
[پنج عملی که رسول خدا فرمود تا آخر عمر ترک نمیکنم]
در بحار الأنوار، جلد 6، صفحه 149، از خصال صدوق با اسناد خود از اسماعیل بن زیاد روایت میکند از حضرت جعفر بن محمّد عن أبیه محمّد بن علی علیه السّلام، قال:
«قال رسولُ الله صلّی الله علیه و آله و سلّم: ”خمسٌ لستُ بِتارِکهنَّ حتّی المَماتِ: لِباسِیَ الصّوفَ، و رُکوبِیَ الحِمارَ مُؤکّفًا، و أکلِیَ مع العَبیدِ، و خَصْفِیَ النَّعلَ بِیَدِی، و تسلیمِی علَی الصِّبیانِ، لِتکونَ سُنَّةً مِن بعدی.“»3و4
[گاهی پیامبر خدا جهت یادآوری نخی به انگشتر خود میبستند]
در تاسع بحار، صفحۀ 155، در بیان خواتیم پیغمبر [صلّی الله علیه وآله و سلّم] آورده است که:
«و کان رُبَّما خرَج علَی أصحابِه و فی خاتَمِه خَیطٌ مَربوطٌ لِیَستذکرَ به الشَّیءَ.»
استذکرَ الشیءَ بمعنی ذَکَره؛ و استذکرَ الرجلُ: ربط فی إصبَعِه خَیطًا لیذکر به حاجته.5و6
در اینکه اگر حضرت موسی در زمان رسول الله بود، از آن حضرت متابعت میکرد
در جلد 1، صفحه 264، از سیرۀ حلبیه آورده است:
«فقد قال صلّی الله علیه وآله و سلّم لعُمَر بن الخطّاب:
”و الَّذی نفسی بیده! لو أنَّ موسی علیه السّلام کان حیًّا ما وَسِعَه إلّا أن یَتّبِعَنی.“
و أخرج أحمد1 و غیره عن عبد الله بن ثابت قال:
[قال:] جاء عُمَرُ [بن الخطّاب] إلی رسول الله [النبیّ] صلّی الله علیه و آله و سلّم، فقال: یا رسولَ الله! إنّی مررتُ بأخٍ لی مِن قُرَیظَةَ، فکتَب لی جوامعَ من التَّوراة لأعرضها [ألا أعرِضُها] علیک! [قال:] فتغیَّر وجهُ رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم.
فقال عمر: رَضِینا بالله ربًّا و بالإسلام دینًا وبمحمّدٍ صلّی الله علیه و آله و سلّم رسولًا. [قال:] فسُرِیَ عن رسول الله [النبیّ] صلّی الله علیه و آله و سلّم [ثم] قال: ”و الّذی نفسُ محمّدٍ [نفسی] بیده! لو أصبَحَ فیکم موسی، ثُمَّ اتَّبعتُموه [و ترکتمونی] لَضَلَلتم؛ إنَّکم حَظِّی من الأُمَمِ وأنا حَظُّکم من النّبیّین.“»2
سُرِیَ عنه: زال عنه ما کان یجده من الغضب أو الهَمّ.
الحَظَّ: النَّصیب و السَّهم.3
اهل سنّت میگویند: «رسول خدا در اُمور دنیوی خطا مینمود، نه در وحی و تبلیغ آن»
[أضواءٌ علی السنّة المحمّدیة] صفحة 42:
«و ما ذکره العلماء فی ذلک إنّما هو لأنّ الرُّسُلَ غیرُ معصومین فی غیر التّبلیغ. قال السّفارینی فی شرح عقیدته:
”قال ابن حمدان فی نهایة المبتدئین:
و إنّهم معصومون فیما یؤدّونه عن الله تعالی و لیسوا بمعصومین فی غیر ذلک مِن الخطاء و النّسیان و الصغائر.
و قال ابن عقیل فی الإرشاد:
إنّهم علیهم السّلام لم یعتصموا فی الأفعال، بل فی نفس الأداء و لا یجوز علیهم الکذبُ فی الأقوال فیما یؤدّونه عن الله تعالی.
و هذا یُنکِره علماءُ الشّیعة؛ فإنّهم أجمَعوا علی أنّ الأنبیاء لا یَخطَئون و لا یَعترِیهم السّهوُ و النّسیانُ، و هم مُجمِعون علی أنّهم معصومون فی الکِبَر و الصِّغَر، حتّی فی أمور الدّنیا.
و قد ثبَت أنّ النبیّ کان یصدّق بعضَ ما یفتریه المنافقون، کما وقَع فی غزوة تبوک و غیرِها و صدّق بعضَ أزاوجه، و تردّد فی حدیث الإفک و ضاق صدرُه به زمنًا، حتّی نزل علیه آیاتُ البراءة، فکشَفتْ له الغِطاءَ عن الحقیقة.“»
قاضی عیاض مواردی را از خطاهای رسول خدا در اُمور دنیا میشمرد
[أضواءٌ علی السنّة المحمّدیة، صفحة 43]:
«قال القاضی عیاض:
أمّا أحوالُه فی أمور الدّنیا فقد یعتقد الشّیءَ علی وجهٍ و یظهر خلافُه، أو یکون
منه علی شکٍّ أو ظنٍّ بخلاف أمور الشّرع.1
عن رافع بن خدیج قال: قَدِم رسولُ الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم المدینةَ و هم یأبرون النخل، فقال: ”ما تصنعون؟“
قالوا: کنّا نصنعه.
قال: ”لعلّکم لو لم تفعلوا کان خیرًا.“ فترکوه فنفضت، فذکروا ذلک له، فقال: ”إنّما أنا بشرٌ إذا أمَرتُکم بشیءٍ مِن دینکم فخُذُوا به، و إذا أمَرتُکم بشیءٍ مِن رأیی فإنّما أنا بشرٌ.“2
و فی روایة أنس: ”أنتم أعلَمُ بأمرِ دُنیاکم.“
و فی حدیثٍ آخر: ”إنّما ظنَنتُ ظنًّا فلا تُؤاخِذونی بالظّنّ.“
و فی حدیث ابن عباس فی قصّة الخَرْص3،4 فقال رسول الله: ”إنّما أنا بشرٌ، فما حدّثتُکم عن الله فهو حقٌّ، و ما قلتُ فیه من قِبَل نفسی فإنّما أنا بشرٌ أُخطِئُ و أُصیب.“ و هذا علی ما قرّرنا فیما قاله مِن قِبَل نفسه فی أمور الدّنیا و ظَنَّه من أحوالها.
و لمّا نزَل بأدنیٰ میاهِ بدرٍ، قال له الحُبابُ بن المُنذِر: أ هذا منزلٌ أنزَله اللهُ لیس لنا أن نتقدّمه أم هو الرّأیُ و الحربُ و المکیدةُ؟
قال: ”لا، بل هو الرّأیُ و الحربُ و المکیدةُ.“
قال: فإنّه لیس بمنزل! انهَضْ، حتّی نأتِیَ أدنیٰ ماءٍ من القوم، فنَنزِله ثم نَغور
ماوراءه مِن القُلْبِ،1 فنشرب و لایشربون. فقال: ”أشرتَ بالرّأی.“ و فعَل ما قاله.
و أراد مصالحةَ بعض عدوِّه علی ثُلثِ تَمرِ المدینة، فاستشار الأنصارَ، فلمّا أخبروه برأیهم رجَع عنه. فمثلُ هذا و أشباهُه من أمور الدّنیا الّتی لا مدخلَ فیها لعلمِ دیانةٍ و لا اعتقادِها و لا تعلیمِها یجوز علیه فیها ما ذکرناه.»
پیغمبر در مرافعات طبق بیّنه و یمین حکم میکردند و تصریح داشتند که حکم من بر اساس ظواهر است
[أضواءٌ علی السنّة المحمّدیة، صفحة 44]:
«و قال:2 و أمّا ما یعتقده فی أمور أحکام البشر الجاریةِ علی یدَیه و قضایاهم و معرفةِ المُحقّ من المُبطل، و علم المُصلَح من المُفسَد فبهذه السّبیلُ، لقوله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم: ”إنّما أنا بشرٌ و أنتم تختصمون إلیّ، و لعلّ بعضَکم أن یکون ألحَنُ بحُجّته من بعضٍ فأقضِیَ له علی نحوِ ما أسمَعُ، فمَن قضَیتُ له مِن حقّ أخیه بشیءٍ فلا یَأخُذ منه شیئًا؛ فإنّما أقطَعُ له قِطعَةً من النّار.“ (عن أُمّ سَلِمَة).
و فی روایة الزُّهریّ عن عروة: ”فلعلّ بعضَکم أن یکون أبلغَ من بعضٍ، فأحسِب أنّه صادقٌ فأقضِی له.“ و هو صلّی الله علیه (و آله) و سلّم یجری أحکامَه علی الظّاهر و موجبِ غَلَباتِ الظّنّ بشهادة الشّاهد و یمینِ الحالف و مراعاةِ الأشبه... ـ إلخ.
و قال:3 ”فأمّا ما تعلّق منها (أی: معارف الأنبیاء) بأمر الدّنیا فلا یُشتَرط فی حقّ الأنبیاء العصمةُ مِن عدم معرفةِ الأنبیاء ببعضها أو اعتقادِها علی خلاف ما هی علیه، و
لا وَصْمَ علیهم فیه.“
و قال صلّی الله علیه (و آله) و سلّم: ”إنّی لا أعلَم إلّا ما علّمنی ربّی.“ و قال موسی للخِضر: ﴿هَلۡ أَتَّبِعُكَ عَلَىٰٓ أَن تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمۡتَ رُشۡدٗا﴾1»2و3
مجموع مکاتیب رسول الله به شاهان و اُمراء و حکّام
[الشّیعة و التّشیّع، مغنیه] صفحة 230:
«کتب النّبیُّ إلی ملوک زمانه یدعوهم إلی الإسلام، و لمّا وصَل کتابُه إلی النَّجاشیّ مَلِکِ الحَبَشه، وضَعه علی عینَیه، و نزَل عن سریرِه تواضعًا، و أسلَمَ.
أمّا قیصر مَلِکُ الرّوم فأیقَنَ بالحقّ و اعتقد أنّ محمّدًا رسولٌ من عند الله صلّی الله علیه و آله و سلّم، و أراد أن یُسلِم، فَخاف قومَه، و آثَر المُلکَ.
أمّا کسریٰ مَلِکُ الفُرْس فمزّق الکتابَ، و طرَد رسولَ النّبیّ صلّی الله علیه و آله و سلّم، فتمزّق مُلکُه، و طُرِد منه.
و أمّا المُقَوقِسُ مَلِکُ القِبط فی مصر فکتب إلی النّبیّ صلّی الله علیه و آله و سلّم جوابًا قال فیه: قد أکرمتُ رسولَک، و أهدَیتُ إلیک جاریتَین لهما مکانٌ عظیمٌ فی القِبط، و کِسوةً و بَغلَةً تَرکَبها، و لم یُسلِم، و الجاریتان هما ماریّةُ القبطیّة، و تزوّجها النّبیُّ صلّی الله علیه و آله و سلّم و ولَدتْ له إبراهیمَ، و الثانیةُ سیرین، وهَبها النّبیُّ لشاعره: حسّانِ بن ثابت.
و ممّن کتب له الحارثُ الغَسّانیّ، و کان فی سوریّة تابعًا لِمَلِک الرّوم، فأراد أن
یجیّش الجیوشَ، و یُحارب النّبیَّ صلّی الله علیه و آله و سلّم، فنهاه سیّدُه قیصر.
و کتب النّبیُّ صلّی الله علیه و آله و سلّم إلی هَوذَة صاحبِ الیَمامة، فاشترط لإسلامه أن یجعل له النّبیُّ صلّی الله علیه و آله شیئًا، فرفَض و بَقِیَ هَوذَةُ علی الکفر.
و کتب إلی جَیفَرٍ و عَبدٍ ابنَی الجُلَندِی، و هما أمیرا عمّان فی الیمن، فأسلَما.
و کتب إلی المُنذِر العبدیّ بالبَحرین، فأسلَم و حَسُنَ إسلامه.»1
اوّلین سیره را در اوایل قرن دوّم ابن اسحاق و سپس مختصرش را ابن هشام نوشت
[یوم الإسلام] صفحة 51:
«کما وردت أحادیثُ صحیحة کثیرة لبیانِ بعض أخلاقه صلّی الله علیه و آله و سلّم، و ربّما کانَت سیرتُه فی المدینة الّتی تُعرَض لها القرآنُ و الأحادیثُ أوضَحَ مِن سیرته فی مکّة، و مع ذلک فلم یُبدَأ فی تدوین سیرته إلّا فی أوائل القرن الثانی الهجریّ حینَ کتب محمّدُ بن إسحاق تاریخَه و اختصره ابنُ هِشام فی سیرته و المتتبّع للسِّیَر فی العُصور المختلفة یتجلَّی له أنّها عظُمتْ و کبُرتْ علی مرور الزّمان، حتّی کأنَّها هَرَمٌ مقلوبٌ و کلُّ متأخّرٍ یجتهد فی زیادة الأوصاف و الأحداث عن المتقدّم.»2
[مدیحهای در وصف رسول خدا]
چه خوب در وصف خاتم انبیاء سروده است:
*** | ای قمر طلعت و مکّی مطلعمدنیّ مَهد و یمانی برقع |
*** | شُقّۀ برقع تو برق افروزلمعۀ نور رخت برقع سوز |
*** | لیلة القدر ز مویت تاریوحی منزل ز لبت گفتاری |
*** | با تو آنان که دَرِ جنگ زدنددُرِّ دندان تو را سنگ زدند |
*** | گوهرین جام لبت را خستندساغر دولت خود بشکستند |
*** | دُرِّ دندانت به خون پنهان شدرشتۀ لؤلؤ تو مرجان شد |
*** | گوئیا صیرفی مُلک و مَلکزد از آن سنگ زَرَت را به محک |
*** | لا جرم حُقّهات از ضربت سنگإهدِ قومی بِبُرون داد آهنگ1و2 |
* * *
*** | ای ختم پیامبران مرسلحلوای پسین و ملح اوّل |
*** | ای خاک تو توتیای بینشروشن به تو چشم آفرینش |
*** | ای سیّد بارگاه کونیننسّابه شهر قاب قوسین |
*** | ای صدر نشین عقل و جان هممحراب زمین و آسمان هم |
*** | ای شش جهت از تو خیره ماندهبر هفت فلک جَنْبِیه3 رانده |
*** | سرخیل تویی و جمله خیلندمقصود تویی همه طفیلند |
*** | سلطان سریر کایناتیشاهنشه کشور حیاتی |
*** | ای کنیه و نام تو مؤبّدبوالقاسم و احمد و محمّد (ص)4و5 |
از اشعار شیخ صالح حلّی
*** | الواثِبینَ لِظُلمِ آلِ محَمّدِو محَمّدٌ مُلقًی بِلا تَکفینِ |
*** | و القائلینَ لِفاطِمٍ آذَیتِنافی طولِ نَوحٍ دائمٍ و حَنینِ |
*** | و القاطِعینَ أراکَةً کَیما تَقِیبظِلِّ أوراقٍ لَها و غُصونِ |
*** | و مُجَمِّعی حَطَبٍ علَی البَیتِ الّذیلَم یَجتَمِع لَولاهُ شَمْلُ الدّینِ |
*** | و الهاجِمینَ علَی البَتولِ ببَیتِهاو المُسقِطینَ لَها أعَزَّ جَنینِ |
*** | و القائدینَ إمامَهم بِنِجادِهو الطُّهرُ تَدعوا خَلفَه بِرَنینِ |
*** | خَلُّوا ابنَ عَمّی أو لَأکشِفُ فی الدُّعارأسی و أشْکوا لِلإلٰهِ شُجونی |
*** | ما کانَ ناقَةُ صالحٍ و فَصیلُهابالفَضلِ عِندَ اللَهِ إلّا دونی |
*** | و دَنَــتْ إلـی الـقَبرِ الشّریفِ بِمُقلَةٍعَبرَی و قَلبٍ مُکمَدٍ مَحزونِ |
*** | قالَتْ و أظفارُ المُصابِ بِقَلبِهاغَوثاه قَلَّ علَی العُداةِ مُعینی |
*** | أبَتاه هذا لَسامِریٌّ و عِجلُهتُبِعا و مالَ النّاسُ عَن هارونِ |
*** | أیَّ الرَّزایا أتَّقِی بِتَجَلُّدیهو فی النّوائبِ مُذ حَیِیتُ قَرینی |
*** | فَقْدِی أبی أم غَصبَ بَعْلی حَقَّهأم کَـسرَ ضِلْعی أم سُقوطَ جَنینِ |
*** | أم أخذَهم إرثی و فاضِلَ نِحلَتیأم جَهلَهم حَقّی فَقَد عَرَفونی |
*** | قَهَروا یَتیمَیک الحُسَینَ و صِنوَهو سألتُهم حَقّی و قَد نَهَرونی1 |
[لغت]
شَجَنٌ، جمع: شُجون: بمَعنَی الحُزن.
الفَصیل: ولَدُ النّاقَةِ أو البقرة.
مُقلَة: شَحْمُ العَین.
أکْمَدَهُ: [الغمُّ]: أمرضَ قَلبَهُ.
التَّجَلُّد: الصَّبر.1
[اشعاری از شافعی در حبّ اهل بیت علیهم السّلام]
از شافعی:
*** | لَو شُقَّ قَلْبی لَیُرَی فی وسْطِهخَطّانِ قَد خُطّا بِلا کاتِبِ |
*** | الـشّرعُ و التَّوحیدُ مِن جانِبٍو حُبُّ أهلِ البَیتِ مِن جانِبِ2 |
از شافعی:
*** | لَئِن کانَ ذَنبی حُبُّ آلِ محَمّدٍفَذلِکَ ذَنبٌ لستُ مِنه أتوبُ |
*** | و هم شُفَعائی یومَ حَشْری و مَوقِفیإذا ما بَدت للنّاظرینَ خُطوبُ |
شافعی:
*** | لَو کان الرَّفضُ حُبَّ آلِ محَمّدٍفـلْیَشهَدِ الـثَّقَلانِ أنّی رافِـضیّ3و4 |
لَـو فَتَّشـوا قَلبـی لَألفَـوا بِه | *** | سَطـرَینِ قَد خُطّـا بِلا کاتِبِ |
قصیدۀ کوثریّه آقا سیّد رضا هندی عرب در مدح رسول الله و أمیرالمؤمنین علیهما السّلام
*** | 1. أمُفَلَّجٌ1 ثَغْرُکَ2 أم جَوهَر3و رَحیقٌ رُضابُکَ4 أم سُکَّرْ |
*** | 2. قَد قالَ لِثَغرِک صانِعُه﴿إِنَّآ أَعۡطَيۡنَٰكَ ٱلۡكَوۡثَرَ﴾ |
3. و الْخالُ بِخَدِّک أم مِسْکٌ | *** | نَقَّطتَ بِه الوَردَ الأحمَرْ |
*** | 4. أمْ ذاکَ الخالُ بِذاکَ الخَدّفَتَّیتَ5 النَّدَّ6 عَلَی مَجمَرْ |
*** | 5. عَجَبًا مِن جَمرَتِه تَذکو7و بِها لاَ یَحتَرِقُ العَنبَرْ |
*** | 6. یا مَن تَبدو لِی وَفرَتُه8فی صُبحِ مُحَیّاهُ9 الأزهَرْ |
بِه فی اللَّیلِ إذا | *** | 7. فأُجِنُّ10یَـغشَی وَ الصُّبحِ إذا أسفَرْ |
لَو لَم تَمرَضْ | *** | 8. اِرْحَمْ أرِقًا11بِنُعاسِ12 جُفونِک لَم یَسهَرْ |
*** | 9. تَبیَضُّ لِهِجرِک عَیْناهُحَزَنًا و مَدامِعُه تَحمَرّ |
*** | 10. یا لَلعُشّاقِ لِمَفتونٍ1بِهَوا رَشَإٍ2 أحْوَی3 أحمَرْ |
*** | 11. إنْ یَبدُ لِذِی طَرَبٍ غَنَّیأو لاحَ لِذِی نُسُکٍ کَبَّرْ |
*** | 12. آمَنتُ هَوًی بِنُبُوَّتِهو بِعَینَیهِ سِحرٌ یُؤثَرْ |
*** | 13. أصفَیتُ الْوُدَّ لِذِی مَلَلٍعَـیشی بِقَطیعَتِه کَدَّرْ |
*** | 14. یا مَن قَد آثَرَ هِجرانیو عَلَیَّ بِلُقْیاهُ اسْتَأثَرْ |
*** | 15. أقسَمتُ علیک بِما أولَتْکالنَّظْرَةَ مِن حُسنِ المَنظَرْ |
*** | 16. و بِوَجهِک إذ یَحْمَرُّ حَیـًّاو بِوَجهِ مُحِبِّک إذ یَصفَرّ |
*** | 17. و بِلُؤلُؤِ مَبسِمِک الْمَنظومْو لُؤلُؤِ دَمعی إذ یُنثَرْ |
*** | 18. أنْ تَترُکَ هَذا الْهَجرَ فلیسیَلیقُ بِمِثلی أن یُهجَرْ |
*** | 19. فَأجِّلِ الأقداحَ بِـصَرفِ الرّاحِعَـسَی الأفراحُ بِها تُـنشَرْ |
*** | 20. و أشْغِلْ یُمناکَ بِصَبِّ الْکأسِ و خَلِّ یُـسْراک لِلمَزهَرْ |
*** | 21. فدَمُ الْعُنقودِ و لَحنُ العُودِیُعیدُ الخَیرَ و یَنفَی الـشَّرْ |
*** | 22. بَکِّرْ لِلسُّکرِ قُبَیلَ الْفَجرِفصَفْوُ الدَّهر لِمَن بَکَّرْ |
*** | 23. هَذا عَمَلی فاسْلُک سُبُلیإنْ کُنتَ تَقِرُّ علَی المُنکَرْ |
*** | 24. فلقَد أسرَفتُ و ما أسلَفتُلِـنفسی ما فیه أعذَرْ |
*** | 25. سَوَّدتُ صحیفةَ أعمالِیو وَکَلتُ الأمرَ إلَی حَیدَرْ4 |
*** | 26. هو کَهفی مِن نَوبِ الدُّنیاو شَفیعی فـی یَومِ الـمَحشَرْ |
*** | 27. قد تَمَّتْ لِی بِوَلایتهنِعَمٌ جَمَّتْ عن أن تُشکَرْ |
*** | 28. لِأُصِیبَ بِها الحَظَّ الأوفَیو أُخَصَّصَ بالسَّهم الأوفَرْ |
*** | 29. بالحِفظِ مِن النّارِ الْکُبرَیو الأمنِ مِن الْفَزَعِ الأکبَرْ |
*** | 30. هل یَمنَعنی و هو السّاقیأن أشرَبَ مِن حَوضِ الکَوثَرْ |
*** | 31. أمْ یَطرُدنی عن مائدَةٍوُضِعَت لِلقانِعِ و المُعتَرّ |
*** | 32. یا من قَد أنکَرَ مِن آیاتِأبا حَسَنٍ ما لا یُنکَرْ |
*** | 33. إن کُنتَ لِجهلک بالأیّامجَحَدتَ مَقامَ أبیشُبَّرْ |
*** | 34. فاسْألْ بَدرًا وَ اسْألْ أُحُدًاو سَلِ الأحزابَ و سَلْ خَیبَرْ |
*** | 35. مَن دَبَّرَ فیها الأمرَ و مَنأردَی الأبطالَ و مَن دَمَّرْ |
*** | 36. مَـن هَدَّ حُصونَ الشِّرکِ و مَنشادَ الإسلامَ و مَن عَمَّرْ |
*** | 37. مَن قَدَّمَه طٰهٰ و علَیأهلِ الإیمانِ لَه أمَّرْ |
*** | 38. قاسَوک أبا حَسَنٍ بِسِواکو هل بِالطَّودِ یُقاسُ الذَّرّ |
*** | 39. أنَّی ساوَوک بِمَن ناوَوکو هل ساوَوا نَعلَی قَنبَرْ |
*** | 40. مَن غَیرُک مَن یُدعَی لِلحَربِو لِلمِحرابِ و لِلمِنبَرْ |
*** | 41. أفعالُ الخَیرِ إذا انـتشرتْفی النّاسِ فأنتَ لها مَصدَرْ |
*** | 42. و إذا ذُکِر الْمَعروفُ فمالِسِواک به شَیءٌ یُذکَرْ |
*** | 43. أحیَیتَ الدِّینَ بِأبیَضَ قدأودَعتَ به المَوتَ الأحمَرْ |
*** | 44. قُطبًا لِـلحَرب یُــدیرُ الـضَّربَو یَجلُوا الْکَربَ بِیوم الْکَرّ |
*** | 45. فاصْدَعْ بِالأمرِ فَناصِرُک التَّبّارُ1البَتّارُ2 وَ شانِئُک الأبْتَرْ |
*** | 46. لَو لَم تُؤمَر بِالصَّبرِ و کَظمِالغَیظِ و لَیتَک لَم تُؤمَرْ |
*** | 47. ما نالَ الأمرَ أخو تَیمٍو لا تَناوَله مِنه حَبتَر1 |
*** | 48. لکِنَّ أعراضَ العاجِلِ ماعَلِقَت بِرِدائک یا جَوهَرْ |
*** | 49. أنتَ المُهتَمُّ بحِفظِ الدِّینِو غَیرُک بِالدُّنیا تَغتَرّ |
*** | 50. أفعالُک ما کانَت فیهاإلّاَ ذِکْرَی لِمَن اذَّکَّرْ |
*** | 51. حُجَجًا ألزَمتَ بِها الْخُصَماءَو تَـبصِـرَةً لِـمَن اسْتَبصَـرْ |
*** | 52. آیاتُ جَلالِک لا تُـحصَیو صِفاتُ کَـمالِک لا تُـحصَرْ |
*** | 53. مَنْ طَوَّلَ فیک مَدائحَهعن أدنَـی واجِبِها قَـصَّرْ |
*** | 54. فاقبَلْ یا کَعبَةَ آمالِیمِن هَدیِ مَدِیحی ما اسْتَیـسَرْ |
این قصیده شیوا را از روی نسخۀ جناب آیة الله آقای حاج سیّد علی لواسانی ـ دامت برکاته ـ در اینجا استنساخ نمودم و ترجمه کردم تا بعضی از دوستان فارسی زبان از آن بهرهمند گردند.
1. این دندانهای پیشین توست که جدا جدا شده و به طور منظّم قسمت شده است یا آنکه گوهری است نهاده شده؟! و این آب دهان مکیده شدۀ تو، شراب پاک و خالص است و یا آنکه شکّر شیرین است؟!
2. در وصف دندانهای پیشین تو، آفریدگارش آن را چشمۀ کوثر خواند؛ و آیۀ ﴿إِنَّآ أَعۡطَيۡنَٰكَ ٱلۡكَوۡثَرَ﴾ نازل فرمود.
3. و اینکه بر روی گونۀ تو در روی چهرۀ توست، خالی است که گذاشته شده و یا آنکه مِشکی است که با آن گل سرخ را نقطهگذاری کردهای؟!
4. یا آنکه آن خال بر روی آن گونه، تو گویی عودی است که در مجمرۀ آتش نهادهای؟!
5. در شگفتم که چگونه از آن مجمرۀ آتش پیوسته لَهَب و شُعله از جمره و سرخیهای آتشش ساطع است؛ ولی معذلک آن قطعۀ عطر عنبری که در آن نهاده شده است محترق نمیشود و گداخته نمیگردد؟
6. ای آن کسی که با گیسوان آویخته شده از دو سوی بناگوش در اطراف سیمای درخشان و چهرۀ تابناک که همچون سپیدۀ صبح نورانی است، بر من ظاهر و آشکار شد.
7. پس به سبب آن گیسوان است که شب تار که جهان را میپوشاند من مختفی میشوم، و با آن چهرۀ رخشان است که سپیدۀ صبح که نقاب از رُخ پرده بر میدارد نمایان میگردم.
8. ترحّم آور بر مریضی که از چشمان خمارآلودۀ تو، شب را تا به صبح بیدار مانده است؛ و اگر هر آینه آن چشمان فتّان و جادوی تو نبود هر آینه مریض نمیشد.
9. از غصّه و اندوهی که از هجران تو بر او وارد شده است، دو چشمانش نابینا و سفید رنگ؛ و مجاری اشک در آن چشمان، قرمز رنگ شده است.
10. ای جماعت عاشقان بیایید و بفریاد این من مجنون و دیوانه برسید، که در عشق بچه آهوی قرمز رنگی که قرمزی آن به سیاهی میزند، گرفتار آمده است.
11. (که از فرط حُسن و جمال) اگر برای شخصی که مشغول طرب است ظاهر شود، به رقص در آید و آواز سر دهد؛ و اگر برای شخصی که مشغول به عبادت و توجّه به خداست نمایان گردد، صدای الله اکبرش بلند شود.
12. من از روی فرط محبّت و عشق به او به نبوّت او ایمان آوردم؛ در حالتیکه سِحر و جادوی قویّ و برگزیده از دو چشم او ظاهر بود.
13. من مراتب محبّت و عشق خود را برای کسی که در او حال ضَجرت و ملامت پدیدار شده است، پاک و خالص گردانیدهام. او عیش مرا به فراق و بریدن از ما، تیره و مکدّر ساخت.
14. ای کسی که هجران و دوری مرا از خودش در نظر گرفته و اختیار کرده
است و در ملاقات و زیارتش غیر مرا بر من برگزیده و انتخاب نموده است.
15. سوگند یاد میکنم بر تو به آن زیبایی رخسار و حسن منظری که به تو هیئتِ زیبا و چشم اندازِ نیکو داده است.
16. و سوگند به چهره و سیمای تو در آن زمانیکه از شرم و حیا سرخ میشد، و به چهره و سیمای دوست تو در آن زمانی که زرد میشد.
17. و سوگند به لؤلؤ دندان پیشین تو که به یک رشته درآمده، و به لؤلؤ اشک سرازیر من در آن زمانیکه بر چهرهام میریزد و پخش میشود.
18. اینکه دست از این إعراض و دوری باز داری! و این هِجران را ترک کنی! زیرا که سزاوار همچو منی نیست که مهجور گردد.
19. پس قَدَحها را برای نوشیدن شراب به گردش درآور؛ که امید است با این قَدَحها سرور و شادمانی پخش شود و انتشار یابد.
20. دست راست خود را برای ریختن شراب در کاسه نگاهدار، و دست چپ خود را برای نواختن عود و به صدا درآوردن تار، به کار انداز!
21. زیرا که خون سرخ خوشۀ انگور و صدای دلنواز عود، خیر و خوبی میآورد و شرّ و بدی را میبرد.
22. قدری قبل از طلوع صبح صادق برای مستی برخیز و بر مستی بشتاب! زیرا که زمان پاک و صافی و خالص روزگار برای کسی است که در این امر شتاب ورزد و سرعت کند.
23. این است عمل من، پس تو هم اگر از کسانی هستی که در کارهای مُنکَر ثابت قدم میباشی، از همین راههایی که من رفتهام برو، و در این مسالک گام بردار!
24. پس حقّاً من در کارهای خود زیادهروی و اسراف کردهام، و برای خود چیزی پیش نفرستادهام که در آن برای من مایۀ عذری باشد.
25. من نامۀ اعمال خود را سیاه کردم، و امر خود را به حیدر سپردهام.
26. اوست پناهگاه من در نوائب و مصائب دنیا؛ و اوست شفیع من در روز
رستاخیز.
27. در پرتو ولایت او نعمتهای فراوانی به من ارزانی شده است، که از شکر و سپاس برتر است.
28. برای آنکه در اثر آن نعمتهای وِلائی، من به نصیب فراوانتر برسم و به سهمیّۀ بیشتر اختصاص یابم.
29. در مصونیّت از بزرگترین آتشهای قیامت، و أمان از بزرگترین فزع و دهشت روز باز پسین.
30. آیا میشود او مرا از آشامیدن آب حوض کوثر منع کند، در حالیکه خود او ساقی کوثر است؟!
31. آیا میشود او مرا از سفرهای که برای هر مسکین سائل متذلّل و برای هر مسکین غیر سائل گسترده شده است، جلوگیری نماید و مرا دور سازد؟!
32. ای کسی که تو دربارۀ أبوالحسن انکار آیات و شواهدی را مینمایی، که أبداً قابل انکار نیست!
33. اگر تو از روی جهل به تاریخِ وقایع و حوادثِ روزگار، مقام أبوشُبَّر (علیّ بن ابیطالب) را انکار میکنی.
34. پس دربارۀ مقام و منزلت او از بَدر سؤال کن! و از اُحُد سؤال کن و از أحزاب بپرس و از خیبر بپرس!
35. چه کسی در این وقایع و جنگها تدبیر اُمور را نمود؟ و چه کسی شجاعان روزگار را به زمین انداخت؟ و چه کسی آنان را هلاک نموده و به دیار عدم و نیستی فرستاد؟
36. چه کسی قلعههای مستحکم شرک و کفر را واژگون ساخته و فروریخت؟ و چه کسی کاخ اسلام را مُشَیَّد و بلند و رفیع نمود؟ و چه کسی اسلام را آباد کرد و حیات بخشید؟
37. چه کسی او را رسول الله (طه) بر همۀ مردم مقدّم داشت؟ و او را بر
جمیع اهل ایمان أمیر و سیّد و سالار نمود؟
38. ای أبوالحسن، تو را با غیر تو مقایسه کردند؛ مگر میشود کوه را با ذرّه مقایسه کرد؟!
39. چگونه تو را با کسانیکه با تو دشمنی کردند و در مقابل تو قرار گرفتند، مساوی و برابر شمردند؟! و آیا ایشان چنان منزلتی دارند که با دو لِنگۀ نعل قنبر غلام تو برابر شوند؟!
40. چه کسی غیر از تو بود که هم برای جنگ و محاربه، و هم برای عبادت و محراب، و هم برای منبر و خطابه خوانده شود و برگزیده گردد؟!
41. چون تمام کارهای معروف و شایسته در میان مردم انتشار یابد، از تو سرچشمه گرفته است، و مصدر و مُوَلِّدِ آن تو بودی!
42. و چون تمام کارهای نیکو و پسندیده را نام ببرند، همهاش برای توست! و برای غیر تو چیز قابل ذکری نیست!
43. دین خدا را زنده کردی با شمشیر برّانی که مرگ سرخ را در آن به ودیعت نهفته بودی!
44. شمشیر تو قطبِ مدارِ جنگ بود، که برای زدن و بریدن و جدا کردن پیوسته در دوران وگردش بود؛ و در روز حمله، غصّه و اندوه را میزدود.
45. پس با صدای بلند إعلان به امر خود کن! چون یاری کنندۀ تو اینک هلاک کننده و برّنده و کوبنده و قطعکننده است؛ و مذمّت کنندۀ تو مقطوع الذَّنَب و دُم بریده است.
46 و 47. چنانچه تو مأمور به صبر و شکیبایی و فرو نشاندن خشم و غضب نبودی ـ و ای کاش که مأمور نبودی به امر ولایت بر مردم و خلافت ـ أخو تَیم (أبوبکر) نائل نمیشد، و سپس حَبْتَر (عمر) به ولایت از ناحیه أبوبکر نمیرسید.1
48. و لیکن أعراض و طواری این دنیای عاجل به ردای تو نچسبید و تعلّق نگرفت، ای جوهر عالم وجود!
49. تو یگانه فردی بودی که برای دین خدا اهتمام نمودی؛ و غیر تو به دنیا مغرور شد!
50. هیچیک از افعال و کردار تو نیست مگر آنکه برای افراد متذکّر و حقّجو، موجب تذکّر و یادآوری شود!
51. آن افعال، حجّتهایی است که با آن دشمنان را مُلزم کردهای؛ و موجب بیداری و هشیاری است برای کسانیکه مستبصر باشند.
52. نشانههای جلال و آیاتِ عظمت تو به شمارش در نمیآید! و صفات کمال تو نیز قابل شمردن نیست!
53. کسی که دربارۀ تو مدیحههای خود را طولانی کند و سخن به درازا کشاند، باز هم از عهدۀ أداءِ حقّ کوچکترین مدائح واجب تو کوتاهی کرده است!
54. پس ای کعبۀ آمال من! بپذیر از مدائح من، این مقدار مختصر و میسوری را که به عنوان قربانیِ خود به پیشگاه تو هدیه آوردهام!
و لا یخفی: آنکه آقا سیّد علینقی طبسی در کتاب خود بنام التّحصیل فی أیّام التعطیل از صفحه 342 تا صفحه 344 این قصیده را آوردهاند.
أقول: من بعضی از فُضلاء را دیدهام که میگویند تمام این قصیده در مدح أمیرالمؤمنین علیه السّلام است و از شعر اوّل: أمُفَلَّجُ ثغرُک، خطاب به آن حضرت است؛ ولی این سخن اشتباه است و شواهد کلام ما بسیار است:
اوّلاً: همه رسول الله را مُفَلَّجُ الأسنان شمردهاند.
ثانیاً: در بیت دوّم است: ﴿إِنَّآ أَعۡطَيۡنَٰكَ ٱلۡكَوۡثَرَ﴾ که دربارۀ رسول الله است.
ثالثاً: در بیت دوازدهم میفرماید: «آمَنتُ هَویً بنبوَّته»، و معلوم است که نبوّت از رسول الله بوده است.
رابعاً: در بیت 16 میگوید: «و بِوَجهِکَ إذْ یَحمَرُّحَیًا»، و این سرخ شدن رو و چهره را از روی شرم، از حالات رسول الله شمردهاند؛ و هو رَجُلٌ حَیِیٌّ. و همچنین سایر ابیات همه به رسول الله أنسب است.
شاعر دربارۀ رسول الله این قصیده را مرتّباً ادامه میدهد تا میرسد به بیت بیست و پنجم:
*** | 25. سَوَّدتُ صحیفةَ أعمالیو وَکَلتُ الأمرَ إلی حَیدَرْ |
از اینجا تا آخر قصیده همه را در وصف مولی الموالی سروده است؛ و الحقّ از قصائد نَغز و جالب است.
گویند که به واسطۀ سرودن این قصیده در مسابقاتی که دربارۀ سرودن اشعار دربارۀ أمیرالمؤمنین علیه السّلام در عراق صورت گرفت، برنده شد و دریافت جایزه و سَبَق را نمود؛ رحمة الله علیه رحمةً واسعةً.1
قصیدۀ غرّای ملاّ مهرعلی دربارۀ عشق به خدا؛ و دربارۀ مدح خاتم الأنبیاء صلّی الله علیه و آله
و له أیضًا:
*** | انقضـی الأیّامُ و تمَّ اللّیالْو انتَهَی الأوقات و ضاق المَجالْ |
*** | روز و شب و سال و مَهَم شد ز کفحیف از آن روز و شب و ماه و سال |
*** | جاء مماتی کمجیء السُّمومْمَرَّ حیاتی کمرور الشِّمالْ |
*** | منکر عشق تو ندانی که کیست؟!آن که ندانسته یمین از شِمالْ |
*** | آنَسَنی العشقُ و مِن نارهِاِحترق القلبُ و ذابَ الطِّحالْ |
*** | ما لَکَ و المَرهَمَ یا مُهجَتی؟!أین جَراحاتُک و الاندِمالْ |
*** | مقصدُنا وَصلُک فی کلِّ آنقِبلَتُنا وَجهُک فی کلِّ حالْ |
*** | خابَ مَنِ اسْتَصحبَ أهلَ الهَویأفلَحَ مَن مالَ إلی الاعتزالْ |
*** | قد أمِنَ المُتَّکِلون علیهأیّتها النَّفسُ علیکِ اتّکالْ |
أبیاتٌ فی مدح خاتم الأنبیاء علیه و آله آلاف التَّحیّة و الثَّناء
*** | لا استعارهای ز جلال محمّد استإلاّ کنایهای ز جمال محمّد است |
*** | این عین و شین و قاف که عشق است نام آنمحصول میم و حاصل دال محمّد است |
*** | از عقل و روح و لوح و قلم مُدّعای دوستتحریر فضل و شرح کمال محمّد است |
*** | روح القدُس به زمرۀ أرواح جبرئیلبا مُصحَف از یمین و شمال محمّد است |
*** | عمری که اوست باعث ایجاد ماه و سالایّام عمر شصت و سه سال محمّد است |
*** | اندر مُقطَّعات سُوَر گر مُعَطَّلیتفسیر آن محمّد و آل محمّد است |
*** | نزد مفسّری که بود ز اهل ذوق و حالقرآن همه حکایت حال محمّد است |
*** | ناری که طور داشت شعاع رخ علی استآبی که خضر خورد زلال محمّد است |
*** | تسبیح سنگریزه و معراج و شَقِّ ماهاز صد یکی ز سِحْر حلال محمّد است |
*** | از بهر واجب آنکه محال است مثل اوخواهی اگر مثال، مثال محمّد است |
*** | گر نغمهای به گوش خدا آشناستیآوازۀ اذان بلال محمّد است |
*** | خوانم چگونه طوطی باغ فصاحتشطوطی کجا به حسن مقال محمّد است |
*** | حُسنی که داشت یوسف نمونهایاز حسن بیحدِّ خطّ و خال محمّد است |
*** | بوی عبیر و نِکْهَت مشک و شمیم گلاز اعتدال و خُلق وخِصال محمّد است |
*** | رفتار آهوی و روش کبک خوش خرامپامال قدِّ تازه نهال محمّد است |
*** | هر کس مراد او ز خدا جنَّت است و حورإلاّ مراد من که وصال محمّد است |
*** | مستی من خمار ندارد که سُکر منز آب حیات غنج و دلال محمّد است |
*** | آسایش مرا فَدَوی نیست در جهانور هست منحصر به خیال محمّد است1 |
برگزیده احوالات حضرت أمیرالمؤمنین علیه السّلام
ولادت حضرت أمیرالمؤمنین علیه الصّلاة و السّلام
منتهی الآمال، صفحه 103:
*** | «گشته پیدا مثال معنی لفظخانه زاد خدا ز بیت الله |
*** | شده تاریخ سال عام الفیلمبدأ لا إله إلّا الله |
هنگامیکه فاطمه بنت اسد از بیت الله الحرام خارج شد و در دست او نور دیده[اش] علی بود، حضرت ابوطالب دست او را گرفته و به سمت ابطح آمدند و ندا کرد به این اشعار:
*** | یا رَبِّ یا ذا الغَسَقِ الدَّجِیِّو الـقَمَرِ المُبتَلِجِ الـمُضِیِّ |
*** | بَیِّنْ لَنا مِن حُکمِکَ الـمَقضِیِّما ذا تَرَی فی اسمِ ذا الصَّبِیّ |
ناگاه مانند ابر چیزی از آسمان فرود آمد، حضرت ابوطالب او را در بر گرفت و با علی به سینه خود چسبانید و به خانه برگشت، چون صبح شد دید لوح سبزی است و در آن نوشته است:
*** | خُصِّصتُما بِالوَلَدِ الزَّکِیِّو الطّاهِرِ المُنتَجَبِ الرَّضِیِّ |
*** | فاسمُه مِن شامِخٍ عَلیٍّعَلیٌّ اشتُقَّ مِنَ العَلیّ |
حضرت ابوطالب این لوح را در خانه خدا آویزان نموده و این لوح آنجا بود
تا زمان هشام بن عبد الملک، که او آن را پایین آورد و بعد ناپدید شد.1»2و3
[تنها مولود کعبه]
از حاکم نیشابوری نقل است که راجع به أمیرالمؤمنین علیه السّلام گفته است: «لم یُولَد فی جَوف الکعبةِ قبلَ علیٍّ و لا بعدَه مَولودٌ سواه، إکرامًا له و إجلالًا لمحلّه».4
[روایتی مفصّل از روضه کافی راجع به اهمّیت ولایت اهل بیت]
در صفحۀ 138 از روضه کافی روایتی مفصّل راجع به اهمیّت ولایت اهل بیت نقل میکند5.6
...1
[فرزندان حضرت أمیرالمؤمنین علیه السّلام]
در کتاب موسوعة آل النّبیّ، صفحۀ 646، در احوالات حضرت زینب سلام الله علیها گوید:
«أمیرالمؤمنین علیه السّلام فرزندی داشتند به نام محمّد الأکبر معروف به ابن حنفیّه از خَوْلَة بنت جعفر الحنفیّة، و فرزند دیگری به نام محمّد الأوسط از أُمامَة بنت ابوالعاص بن ربیع که مادرش زینب بنت رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم بوده است، و دیگر فرزندی به نام محمّد الأصغر و یحیی از أسماء بنت عُمَیس الخَثعَمِیّه و... .»
در همین کتاب صفحۀ 651 گوید:
«حضرت جعفر بن أبیطالب از حبشه وقتی برگشت که تازه مسلمانان خیبر را فتح کرده بودند، فالتزَمه الرّسولُ معانقًا و جعَل یُقبِّله بین عینَیه و هو یقول: ”ما أدری بأیّهما أشدُّ فَرَحًا، بقُدوم جَعفرٍ أم بفتح خیبَرَ؟“»1
[تعداد فرزندان و همسران حضرت أمیرالمؤمنین علیه السّلام]
[الشّیعة و التّشیّع] صفحة 234:
«أمیرالمؤمنین علیّ علیه السّلام:
و مجموع أولاده 27؛ منهم 14 ذکرًا، و الباقی إناثٌ. و کان عنده یومَ استشهاده اثنتان و عشرون؛ منهنّ 4 زوجات، و 18 أُمّهات أولاد.»2
راجع به مودّت و حبّ آل محمّد از دیوان حمیری
صفحۀ 52 و 53 مجموعاً 7 سطر، ابتدای آن:
و لقد عَجِبتُ لقائلٍ لی مرّةً | *** | عَلّامةٌ فَهِمٌ من الفهماء |
صفحه 66 و 67 مجموعاً 11 سطر و ابتدای آن:
*** | إلی أهل بیتٍ أُذهِبَ الرّجسُ عنهمو صُفُّوا من الأدناس طُرًّا و طُیِّبوا |
در تعلیقۀ صفحه 133 از دیوان حمیری آورده است:
«فی الباب التاسع و الخمسین من کتاب ینابیع المودّة3 نقلًا عن الصواعق المحرقة صحّ أنّه صلّی الله علیه (و آله) و سلّم قال: ”إنّی تارکٌ فیکم ما إن تَمسَّکتم به لن تَضِلّوا، کتابَ الله و عترتی.“
و ذکر فخرالدین الرازیّ أنّ اهلَ بیته صلّی الله علیه و آله و سلّم یساوونه فی خمسة أشیاءَ: فی ”السّلامِ“، قال: السّلامُ علیک أیُّها النّبیُّ و قال: ﴿سَلَٰمٌ عَلَىٰٓ إِلۡ يَاسِينَ﴾،1 و فی ”الصّلاةِ علیه و علیهم فی التشهّد“، و فی ”الطّهارةِ“، قال تعالی: ﴿وَيُطَهِّرَكُمۡ تَطۡهِيرٗا﴾،2 و فی ”تحریمِ الصّدقة“، و فی ”المحبّةِ“، قال تعالی: ﴿قُل لَّآ أَسَۡٔلُكُمۡ عَلَيۡهِ أَجۡرًا إِلَّا ٱلۡمَوَدَّةَ فِي ٱلۡقُرۡبَىٰ﴾.3
و عن أبیسعید الخُدرِیّ، قال: ﴿وَقِفُوهُمۡ إِنَّهُم مَّسُۡٔولُونَ﴾4عن ولایةِ علیٍّ؛ و کان هذا مرادُ الواحدی (صاحب کتاب أسباب النّزول) بقوله ﴿إِنَّهُم مَّسُۡٔولُونَ﴾ عن ولایةِ علیّ و أهل بیتٍ.
و عنه صلّی الله علیه و آله و سلّم قال:”استَوصوا بأهل بیتی خیرًا، فإنّی أُخاصِمکم عنهم غدًا، و مَن أکُن خَصمَه أخصِمُه، و مَن أخصِمُه دخَل النّارَ.“
و قال صلّی الله علیه و آله و سلّم: ”مَن حَفِظنی فی أهل بیتی فقد اتّخذ عند الله عهدًا.“و الحدیثُ فی هذا الباب من ینابیع المودّة طویلٌ، نکتفی منه بما أوردناه.»
و در تعلیقۀ صفحۀ 134 آورده است از مناقب جلد 3، صفحه 207 و 208، بسنده عن أحمد بن حَنبل:
«قال: سمعتُ الشافعیّ یقول: سمعتُ مالکَ بن أنس یقول: قال أنس بن مالک: ”ما کنّا نعرف الرَّجلَ لغیر أبیه إلّا ببُغض علیّ بن أبیطالب.“
وعن أنسٍ فی خبر طویلٍ: ”کان الرّجلُ مِن بعد یوم خیبرٍ یحمِل ولدَه علی عاتِقه،
ثمّ یَقِف علی طریق علیٍّ علیه السّلام، فإذا نظَر إلیه أومَی بإصبعه، و قال: یا بُنیَّ! تُحِبّ هذا الرّجلَ؟ فإن قال: نعم، قبَّله و إن قال: لا، خرَق به الأرضَ و قال له: ألحِقْ بأُمِّک!“
و عن الهَرَویّ فی الغَریبَین: قال عُبادَة بن الصّامِت: ”کنّا نُسِیر أولادَنا بحُبّ علیِّ بن أبیطالب، فإذا رأینا أحدًا لا یُحبُّه علِمنا أنّه لِغیر رَشدَةٍ.“
و عن الطّبری فی الولایة: عن الأصبَغ بن نُباتَة، قال علیٌّ علیه السّلام: ”لا یُحبُّنی ثلاثُةٌ: وَلَدُ زِنًا و منافقٌ و رجلٌ حَمَلَت به أُمُّه فی بعض حَیضِها.“
و لصاحب بن عبّاد فیهذا المعنی و قد أجاد:
*** | بحُبِّ علیٍّ تزول الشّکوکُو تَصفو النفوسُ و یَزکو النِّجارُ |
*** | فمَهما رأیتَ مُحبًّا لهفثَمّ العَلاءُ و ثَمّ الفِخارُ |
*** | و مَهما رأیتَ بغیضًا لهففی أصله نَسَبٌ مُستعارٌ» |
[راجع به حبّ علیّ بن أبیطالب علیه السّلام]
در تعلیقۀ صفحۀ 141 از دیوان حمیری آمده است:
«فی ینابیع المودّة، الباب الثانی و الأربعین، نقلًا عن الإصابة، عن یحیی بن عبد الرحمن الأنصاری قال: سمعت رسول الله صلّی الله علیه و آله وسلّم یقول:
”مَن أحبَّ علیًّا فی حیاتِه و مماتِه کُتِب له الأمنُ والأمانُ.“
و أخرج موفّقُ بن أحمد الخوارزمی عن أنس بن مالک ـ رضی الله عنه ـ قال: قال رسولُ الله صلّی الله علیه و آله و سلّم:
”حبُّ علیٍّ حَسَنَةٌ لا تَضُرُّ معها سَیِّئَةٌ، و بُغضُه سَیِّئَةٌ لا تَنفَع معها حَسَنَةٌ.“
و أخرج ابن المغازلی عن الزُّهرِیّ، قال: سمعتُ أنسَ بن مالک یقول: و الله الّذی لا إله الّا هو! سمعتُ رسولَ الله صلّی الله علیه و آله و سلّم یقول:
”عُنوانُ صحیفةِ المُسلمِ [المؤمن] حُبُّ علیِّ بن أبیطالب.“
و أخرج موفّقُ الخوارزمیّ عن طاوس عن ابن عبّاس، قال: قال رسولُ الله صلّی الله علیه و آله و سلّم:
”لو اجتمع النّاسُ علیٰ حُبِّ علیِّ بن أبیطالب لما خلَق اللهُ النّارَ.“
و أخرج موفّقُ عن ابن عباس ـ رضی الله عنهما ـ قال: قال رسولُ الله صلّی الله علیه و آله و سلّم:
”یا علیُّ! ما مَثَلُک فی النّاس إلّا کمَثَلِ سورةِ قُل هو اللهُ أحدٌ فی القرآن، مَن قرَأها مرّةً، فکأنّما قرأ ثُلُثَ القرآنِ، و مَن قرَأها مرّتین، فکأنّما قرأ ثُلُثَی القرآنِ، و مَن قرَأها ثلاثَ مرّاتٍ، فکأنّما قرأ القرآنَ کُلَّه.“
و کذا: ”أنت یا علیُّ! مَن أحَبّک بقلبِه فقد أخَذ ثُلُثَ الإیمان، و مَن أحَبّک بقلبِه و لسانِه فقد أخَذ ثُلُثَی الإیمان، و مَن أحَبّک بقلبِه و لسانِه و یَدِه فقد جمَع الإیمانَ کُلَّه، و الّذی بعَثنی بالحقّ نبیًّا! لو أحَبّک أهلُ الأرضِ کما یُحِبّک أهلُ السّماء لما عذّب اللهُ أحدًا مِنهم.“»
در تعلیقۀ صفحۀ 170 دیوان حمیری از ذخائر العقبی [صفحه] 16:
عن عبدالعزیز بسنده إلی النّبیّ صلّی الله علیه و آله و سلّم قال: ”أنا و أهلُ بَیتی شَجَرَةٌ فی الجنّة و أغصانُها فی الدّنیا، فمَن تمسَّک بنا اتّخذ إلی رَبِّه سبیلًا.“
و فی صفحة 18 عن علیٍّ رضی الله عنه، قال: قال رسولُ الله صلّی الله علیه و آله و سلّم: ”أربعةٌ أنا لهم شفیعٌ یومَ القیامة، المُکرِم لذُرِّیّتی و القاضی لهم حوائجَهم و السّاعی فی أُمورِهم عند اضطرارِهم إلیه، و المُحِبّ لهم بقلبِه و لسانِه.“
دیوان حمیری صفحة 192:
*** | و إذا الرّجالُ توسّلوا بوسیلةٍفوَسیلتی حُبّی لِآل محمّدٍ |
راجع به کشته شدن عمرو بن عَبدود به دست أمیرالمؤمنین علیه السّلام و
قضایای غزوۀ احزاب، در تعلیقۀ دیوان حمیری صفحۀ 108 مطالبی از کتب معتبره آورده است.
راجع به تسلیم شدن بنوقُرَیضَة به دست أمیرالمؤمنین [علیه السّلام] و حکم سعد بن معاذ طبق قانون تورات در میان آنها، در صفحۀ 108 و 109، از تعلیقۀ دیوان حمیری مطالبی آورده است.
راجع به مواسات أمیرالمؤمنین با رسول خدا [علیهما السّلام] در اُحُد در صفحه 123 و 124 از دیوان حمیری مطالب مفیدی است.1
أمیرالمؤمنین علیه السّلام در چند جای نهج البلاغة خود را از اهل بیت رسول الله شمردهاند
1. نهج البلاغه ملاّ فتح الله، صفحۀ 410
2. " " " " صفحۀ 179
3. " " " " صفحۀ 217
4. " " " " صفحۀ 174
5. " " " " صفحۀ 366
6. " " " " صفحۀ 538
7. " " " " صفحۀ 416
8. " " " " صفحۀ 388
9. " " " " صفحۀ 498
از این نامۀ حضرت استفاده میشود که آن حضرت اهل ردّه را در زمان أبوبکر به اسلام برگردانیدهاند.2
10. نهج البلاغه ملاّ فتح الله، صفحۀ 84:
در این خطبه میفرماید: که پس از رحلت حضرت رسول الله که خلافت را غصب کردند، برای من هیچ معینی غیر اهل بیت من نبود.1
11. نهج البلاغه ملاّ فتح الله، صفحۀ 354:
در این خطبه نیز حضرت شکایت از قریش نموده که حق آن حضرت را ربودند، و آن حضرت غیر از اهل بیتش یاری نداشت2.3
[صلوات ملائکه بر رسول خدا و أمیرالمؤمنین در هفت سال متوالی]
أُسدالغابة، جلد 4، صفحه 18:
«قال رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم:
”لَقَد صَلَّتِ الملائِکةُ عَلَیَّ و عَلیٰ عَلیٍّ سبعَ سنین و ذلک أنّه لم یُصَلِّ مَعیَ رجلٌ غیرُه.“»4و5
أمیرالمؤمنین أوّلُ مَن آمن و صلَّی
در الغدیر، جلد 3، از صفحۀ 219 تا صفحۀ 243، مطالبی و احادیثی و اشعاری نغز و دلنشین دربارۀ آنکه أمیرالمؤمنین علیه السّلام «أوّلُ مَن آمَن برسول الله، و أوّلُ مَن أسلَمَ و أوّلُ مَن صلّی» آورده است.
1. از جمله آنکه در صفحۀ 237 گوید:
«و قال أبوجعفر الإسکافیّ المعتزلیّ المتوفّی 240 فی رسالته: قد روَی النّاسُ کافّةً اِفتخارَ علیٍّ علیه السّلام بالسَّبق إلی الإسلام، و أنَّ النبیَّ صلّی الله علیه و آله و سلّم استُنبِئَ یوم الإثنین و أسْلَمَ علیٌّ علیه السّلام یوم الثَّلاثاء.
و إنّه کان یقول: ”صلّیتُ قبل النّاس سبع سنین.“ و إنّه مازال یقول: ”أنا أوّلُ مَن أسلَمَ“؛ و یفتخر بذلک و یفتخر له به أولیاؤُه و مادِحوه و شیعتُه فی عصره و بعد وفاته. و الأمرُ فی ذلک أشهَرُ مِن کلّ شهیرٍ و قد قدّمنا منه طَرَفًا و ما عَلِمنا أحدًا من الناس فیما خلا استخفّ بإسلام علیٍّ علیه السّلام و لا تهاوَنَ به؛ و لا زعَم أنَّه أسلَمَ إسلامَ حَدَثٍ غریرٍ و طفلٍ صغیرٍ.
و من العجب أن یکون مثلُ العبّاس و حمزة ینتظران أباطالبٍ و فعلَه لیُصدِرا عن رأیه، ثمّ یخالفه علیٌّ ابنُه لغیر رغبةٍ و لا رهبةٍ یُؤثِر القلّةَ علی الکثرة و الذلَّ علی العزَّة مِن غیر علمٍ و لا معرفةٍ بالعاقبة؛ و کیف یُنکِر الجاحظُ و العثمانیّة أنَّ رسولَ الله صلّی الله علیه و آله و سلّم دعاه إلی الإسلام و کلَّفه التَّصدیقَ؟!»
2. و در صفحۀ 238 گوید:
«و قال الحاکم النّیسابوری صاحبُ المستدرک علی الصّحیحین فی کتاب المعرفة، صفحة 22:
و لا أعلَمُ خلافًا بین أصحاب التواریخ أنّ علیَّ بن أبیطالب رضی الله عنه أوّلُهم إسلامًا، و إنّما اختلفوا فی بُلوغه.
و قال ابن عبدالبرّ فی الإستیعاب [مجلّد] 2، صفحة 457:
اِتفّقوا علی أنّ خدیجةَ أوّلُ مَن آمن بالله و رسوله و صدّقه فیما جاء به، ثمّ علیٌّ بعدها.
و قال المقریزی فی الإمتاع، صفحة 16، ما ملخَّصه:
و أمّا علیُّ بن أبیطالب فلم یُشرِک بالله قطّ؛ و ذلک أنَّ اللهَ تعالی أراد به الخیرَ، فجعَله فی کفالةِ ابن عمّه سیّدِ المرسلین محمّدٍ صلّی الله علیه (و آله) و سلّم؛ فعندما أتَی رسولَ الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم الوحیُ، و أخبَرَ خدیجةَ و صدَّقَت، کانت هی و علیُّ بن أبیطالب و زیدُ بن حارثة یُصَلّون معه، إلی أن قال:
فلَم یَحتَجْ علیٌّ رضی الله عنه أن یُدعَی، و لا کان مشرکًا حتّی یُوحِّد، فیقال: أسلَمَ؛ بل کان عندما أوحَی اللهُ إلی رسوله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم عُمرُه ثمانی سنین؛ و قیل: سبعٌ؛ و قیل: إحدی عشر سنةً؛ و کان مع رسول الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم فی منزله بین أهله کأحدِ أولاده یَتبَعه فی جمیع أحواله. ـ الخ.»
3. و در صفحۀ 240 و 241 گوید:
«و ما عسانی أن أقول و أبوجعفر الإسکافیّ المعتزلیّ البعیدُ عن عالم التشیّع یقول:
أمّا ما احتجّ به الجاحظُ بإمامةِ أبیبکر بکونه أوّلَ النّاس، فلو کان هذا احتجاجًا صحیحًا، لاحتجّ به أبوبکر یوم السّقیفة؛ و ما رأیناه صنَع ذلک، لأنَّه أخذ بیَدِ عُمَر و یَدِ أبیعبیدة بن الجرّاح، و قال للنّاس: ”قد رضیتُ لکم أحدَ هذین الرَّجُلین: فبایعوا منهما مَن شئتم!“
ولو کان هذا احتجاجًا صحیحًا [لما قال عُمَرُ: ”کانت بیعةُ أبیبکر فَلتَةً وقَی اللهُ شرَّها.“ و لو کان احتجاجًا صحیحًا] لادَّعی واحدٌ من الناس لأبیبکر الإمامةَ فی عصره أو بعد عصره بکونه سبَق إلی الاسلام؛ و ما عرفنا أحدًا ادَّعی له ذلک.
علی أنّ جمهورَ المحدِّثین لم یذکروا أنّ أبابکر أسلَمَ إلّا بعد عِدَّةٍ من الرّجال، منهم: علیُّ بن أبیطالب و جعفرٌ أخوه و زیدُ بن حارثة و أبوذرّ الغفاریّ و عمرُو بن عَنبَسَة السّلمی و خالد بن سعید بن العاص و خَبّاب بن الأرَتّ؛ و
إذا تأمّلنا الرّوایاتِ الصّحیحةَ و الأسانیدَ القویّةَ الوثیقة، وجدناها کلَّها ناطقةً بأنَّ علیًّا علیه السّلام أوّلُ مَن أسلَمَ.»1
[تصریح رسول خدا به جانشینی أمیرالمؤمنین علیهما السّلام در اوان بعثت]
راجع به وصیّت به خلافت أمیرالمؤمنین در روزی که در اوان بعثت رسول خدا خویشان نزدیک خود را جمع فرمود، و صریحاً به ایشان فرمود که: «هریک از شما در اجابت دعوت من سبقت گیرد وزیر و جانشین و وصیّ من است.» و علی علیه السّلام پیش از همه مبادرت نمود و اسلام را پذیرفت، و پیغمبر ایمان او را پذیرفته و وعدههای خود را دربارۀ او تقبّل نمود، در [شیعه در اسلام، علاّمه طباطبایی، صفحه 5، پاورقی] میفرماید:
«در ذیل این حدیث علیّ علیه السّلام میفرماید: من که از همه کوچکتر بودم عرض کردم: من وزیر تو میشوم، پیغمبر دستش را به گردن من گذاشته، فرمود: ”این شخص برادر و وصیّ و جانشین من میباشد، باید از او اطاعت نمایید.“ مردم میخندیدند و به أبیطالب میگفتند: تو را امر کرد که از پسرت اطاعت کنی!» (تاریخ طبری، جلد 2، صفحه 63؛ تاریخ أبیالفداء، جلد 1، صفحه 116؛ البدایة و النهایة، جلد 3، صفحه 39؛ غایة المرام، صفحه 320.)
[تعیین خلیفه بدون اطّلاع اهل بیت علیهم السّلام]
در پاورقی صفحۀ 8 شیعه در اسلام، علاّمه طباطبایی میفرماید:
«راجع به آنکه خلفای اوّل بدون اطّلاع اهل بیت خلیفه معیّن نمودند و علی و یارانش را در مقابل کاری انجام یافته قرار دادند، به: شرح [نهج البلاغه] ابن أبیالحدید، جلد 1، صفحۀ 58 و صفحۀ 123و صفحۀ 135؛ و[تاریخ] یعقوبی، جلد 2،
صفحۀ 103؛ و تاریخ طبری، جلد 2، صفحۀ 445 إلی 460 مراجعه شود.
و چون به آنها اعتراض کردند پاسخ شنیدند که صلاح مسلمانان در همین بود؛ و راجع به این موضوع به تاریخ یعقوبی، جلد 2، صفحۀ 102 [الی] صفحۀ 106؛ تاریخ أبیالفداء، جلد 1، صفحۀ 156 و 166؛ مروج الذّهب، جلد 2، صفحۀ 307 و صفحۀ 353؛ [شرح نهج البلاغه] ابن أبیالحدید، جلد 1، صفحۀ 17 و صفحۀ 134 مراجعه شود.»
در اینکه متخلّفین از بیعت با أبوبکر را مخالف با اجتماع مسلمین شمردند، و گروه اقلّی که خود را از حکم حق خارج نموده و به عنوان تخلّف از جماعت مسلمانان نام میبردند و گاهی با تعبیرات زشت دیگر یاد میکردند، در پاورقی صفحۀ 8، علاّمه طباطبایی در کتاب شیعه در اسلام میفرماید:
«عمرو بن حریث به سعید بن زید گفت: آیا کسی با بیعت ابیبکر مخالفت کرد؟ پاسخ داد: هیچکس مخالف نبود جز کسانی که مرتد شده بودند یا نزدیک بود مرتد شوند. (تاریخ طبری، جلد 2، صفحۀ 447)»
أقول: از این مطلب میتوان برای مظلومیّت مالک بن نُوَیره [که] به جرم تشیّع او را مرتد قلمداد نموده، سر بریدند، استفاده نمود.1
[راجع به وصایای رسول خدا در وصایت علی علیهما السّلام]
در شیعه در اسلام علاّمه طباطبایی ـ مد ظلّه ـ در پاورقی صفحۀ 117 میفرماید:
«رسول خدا فرمود: ”اگر علی را خلیفه و جانشین من قرار دهید ـ و گمان نمیکنم چنین کاری را انجام دهید ـ او را راهنمایی با بصیرت خواهید یافت، که شما را به راه راست وادار میکند!“ (حلیة الأولیاء، تألیف ابونعیم، جلد 1، صفحه 64؛ کفایة الطالب، طبع نجف، صفحۀ 67)
ابن مردویه میگوید: پیغمبر صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود:
”هرکس دوست دارد حیات و مرگش مانند من باشد و ساکن بهشت گردد، بعد از من دوستدار علی باشد و به اهل بیت من اقتدا کند؛ زیرا آنها عترت من و از گِل من آفریده شدهاند و علم و فهم من نصیب آنان گشته! پس بَدا به حال کسانی که فضل آنها را تکذیب نمایند، شفاعتم هرگز شامل حالشان نخواهد شد!“ (منتخب کنزالعمّال، که در حاشیۀ مسند أحمد به چاپ رسیده، جلد 5، صفحه 94)»1
راجع به حدیث غدیر و اشعار حسّان بن ثابت
1. در صفحۀ 228 از کتاب سلیم بن قیس [الحدیث التاسع و الثلاثون] فرماید:
«سَمِعتُ أباسعیدٍ الخُدرِیّ یقول: إنّ رسولَ الله صلّی الله علیه و آله و سلّم دعا النّاسَ بغدیرِ خُمٍّ، فأمَرَ بما کان تحت الشَّجرة من الشَّوکِ، فقام،2 و کان ذلک یومَ الخمیس؛ ثمّ دعا النّاسَ إلیه و أخَذ بضَبعِ علیِّ بن أبیطالب علیه السّلام، فرفَعها حتّی نظَرتُ إلی بِیاضِ إبْطِ رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم فقال:
”مَن کنتُ مَولاه فعَلیٌّ مَولاه، اللهمّ والِ مَن والاه، و عادِ مَن عاداه، و انْصُرْ مَن نَصَرَه، و اخْذُلْ مَن خَذَلَه!“
قال أبوسعید: فلم یَنزِل [عن المنبر]، حتّی نزَلت هذه الآیةُ:
﴿ٱلۡيَوۡمَ أَكۡمَلۡتُ لَكُمۡ دِينَكُمۡ وَأَتۡمَمۡتُ عَلَيۡكُمۡ نِعۡمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ ٱلۡإِسۡلَٰمَ دِينٗا﴾.3
فقال رسولُ الله صلّی الله علیه و آله و سلّم: ”اللهُ أکبَرُ! علی إکمالِ الدّین و
إتمامِ النّعمَةِ! و رِضا الرّبِّ برسالتی و بولایةِ علیٍّ مِن بعدی!“
فقال حسّانُ بن ثابت: یا رسولَ الله! ائْذِنْ لی لِأقولَ فی علیٍّ أبیاتًا؟! فقال: ”قُل علی بَرَکَةِ الله!“ فقال حسّانُ: یا مَشِیخَةَ قریش! اسْمَعوا قولی بشهادةٍ من رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم!
*** | ألَم تَعلَموا أنَّ النَّبیَّ محمّدًالدَی دَوحِ خُمٍّ حینَ قامَ منادیًا |
*** | و قد جاءه جبریلُ مِن عند ربِّهبأنّک معصومٌ فلا تَکُ وانیًا |
*** | و بلِّغْهم ما أنزَل اللهُ ربُّهمو إن أنت لم تَفعَلْ و حاذَرتَ باغیًا |
*** | علیک فما بلَّغتَهم عن إلٰهِهمرسالتَه إن کـنتَ تَخـشَی الأعادیا |
*** | فقامَ به إذ ذاک رافِعُ کفِّهبیُمنَی یدَیه مُعلِنَ الصَّوت عالیًا |
*** | فقال لهم: مَن کنتُ مولاه مِنکمو کان لِقَولی حافظًا لیس ناسیًا |
*** | فمولاه مِن بَعدی علیٌّ و إنّنیبه لکم دونَ البَریِّة راضیًا |
*** | فیا ربِّ مَن والی علیًّا فوالِهو کُنْ للّذی عادَی علیًّا مُعادیًا |
*** | و یـا ربِّ فانْصُرْ ناصِرِیه لِنَـصرِهمإمامَ الهُدَی کالبَدرِ یَجلو الدَّیاجیا |
*** | و یا ربّ فاخْذُلْ خاذِلِیه و کُنْ لهمإذا وُقِفوا یومَ الحساب مُکافیًا» |
2. در کتاب شیعه در اسلام سبط، جلد 2، صفحۀ 33، در پاورقی گوید:
«حموینی در فرائد السمطین حدیث غدیر و اشعار حسّان بن ثابت را نقل کرده که در بیت آخر گوید:
*** | فقال له: قُمْ! یا علیُّ فإنّنیرضیتُک مِن بعدی إمامًا و هادیًا» |
3. در کتاب الغدیر، جلد 1، صفحۀ 34 اشعار حسّان را به نحوی دیگر نقل کرده و تا صفحۀ 41 در اطراف آن شرحی داده است.1
خطبۀ أمیرالمؤمنین دربارۀ مناقب خود و ذکر ده فضیلت از فضائل خود
1. در صفحۀ 230 از کتاب سلیم بن قیس [الحدیث الأربعون] قال:
«سَمِعتُ علیًّا علیه السّلام یقول: ”کانت لی مِن رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم عَشرُ خصالٍ ما یَسُرّنی بإحداهنّ ما طلَعتْ علیه الشّمسُ و ما غرَبتْ.“
فقیل له: بَیِّنْها لنا یا أمیرالمؤمنین! فقال:
”قال لی رسولُ الله صلّی الله علیه و آله و سلّم: یا علیُّ! أنت الأخُ، و أنت الخلیلُ، و أنت الوَصِیُّ، و أنت الوزیرُ، و أنت الخلیفةُ فی الأهل و المال فی کلّ غَیبةٍ أغِیبُها. و مَنزلَتُک منّی کمَنزلَتی مِن ربّی. و أنت الخلیفةُ فی أُمّتی. ولیُّک ولیّی، و عدوُّک عدوّی. و أنت أمیرُالمؤمنین و سیّدُ المسلمین من بعدی.“
ثم أقبَلَ علیٌّ علیه السّلام علی أصحابه فقال: ”یا معشرَ الصّحابة! والله! ما تقدّمتُ علی أمرٍ إلّا ما عَهِد إلیّ فیه رسولُ الله صلّی الله علیه و آله؛ فطوبَی لمَن رَسَخَ حبُّنا أهلَ البیت فی قلبه لیکونَ الإیمانُ أثبَتَ فی قلبِه مِن جَبَلِ أُحُدٍ فی مکانه! و من لم تَصِر مودّتُنا فی قلبه انماثَ1 الإیمانُ فی قلبه کانمِیاث المِلحِ فی الماء.
و اللهِ! [ثم و الله] ما ذُکِر فی العالمین ذِکرٌ أحبُّ إلی رسولِ الله منّی! و لا صلّی القِبْلَتَین کصَلاتی صلّیتُ صبِیًّا و لم أرهَقْ حُلُمًا! و هذه فاطمةُ بَضعَةٌ مِن رسول الله [صلّی الله علیه و آله] تَحتی! هی فی زَمانِها کمَریمَ بنتِ عِمران فی زَمانِها! و أقول لکم الثالثةَ: إنّ الحسنَ والحسینَ سبطا هذه الأُمّةِ و هما مِن محمّدٍ کمکان العَینَین من الرّأسِ! وأمّا أنا فکمکان الیَدَین من البدنِ! و أمّا فاطمة فکمکان القَلبِ من الجسد! مَثَلُنا مَثَلُ سفینةِ نوحٍ مَن رکبها نَجا و مَن تخلّف عنها غَرِق.“»
2. در صفحۀ 73 از کتاب سلیم بن قیس [الحدیث الثانی]، روایت مفصّلی نقل میکند راجع به آنکه حضرت رسول الله با أمیرالمؤمنین علیهما الصّلاة و السّلام روزی در باغهای مدینه میرفتند:
«إلی أن قال أمیرُالمؤمنین:” فلمّا خَلا له الطّریقُ اعتَنَقنی، ثمّ اجهَشَ باکیًا و قال: بأبی الوحیدُ الشّهیدُ. فقلتُ: یا رسولَ الله ما یُبکِیک؟! فقال: ضَغائِنُ فی صدور أقوامٍ لاُیبدونها لک إلّا مِن بعدی.“» ـ الخ.
3. در صفحۀ 245 از کتاب سلیم بن قیس [الحدیث الخامس و الأربعون] قال:
«کانت قریشٌ إذا جلَستْ فی مجالسها فرَأت رجلًا مِن أهل البیت قطَعتْ حدیثَها، فبینما هی جالسةٌ إذ قال رجلٌ مِنهم: ما مَثَلُ محمّدٍ فی أهل البیت إلّا کمَثَلِ نَخلَةٍ نبَتَت فی کُناسَةٍ، فبلَغ ذلک رسولَ الله، فغضب، ثمّ خرَج فأتی المِنبرَ فجلَس علیه، حتّی اجتمع النّاسُ ثم قال:... .» ـ الخ.
أقول: در ینابیع المودّة، طبع اسلامبول، صفحۀ 181 از طبرانی روایت کند که حضرت رسول الله فرمودند:
«مَثَلی و مَثَلُ أهل بَیتی کنَخلَةٍ تَنبُت فی مَزبَلةٍ.»1و2
الرّوایات الواردة فی فضل مجالس یُذکَر فیها اللهُ و ذکرُ فضائل علیّ بن أبیطالب و الأئمّة علیهم السّلام
[مستدرک الوسائل، طبع سنگی، جلد 2] صفحه 404:
«دعائم الإسلام: عن أبیجعفر محمّد بن علیّ علیهما السّلام، إنّه أوصَی رجلًا
من أصحابه أنفَذَه إلی قومٍ من شیعته فقال له:
”بَلِّغْ شیعتَنا السَّلامَ! و أوصِهم بتقوی الله العظیم!“ إلی أن قال: ”و یتلاقَوا فی بیوتهم! فإنّ لقاءَ بعضِهم بعضًا حیاةٌ لأمرِنا، رَحِمَ اللهُ امرءً أحیا أمرَنا و عَمِلَ بأحسَنِه.“ ـ الخبرَ.
شاذان بن جبرئیل القُمّیّ فی کتاب الفضائل: بالإسناد یَرفَعه عن أُمّ المؤمنین، أُمِّ سَلِمَة رضی الله عنها، إنّها قالت: سمعتُ رسولَ الله صلّی الله علیه و آله یقول:
”ما اجتَمَع قومٌ یَذکُرون فضلَ علیّ بن أبیطالب علیه السّلام إلّا هَبَطَت علیهم ملائکةُ السَّماءِ، حتّی تَحُفَّ بهم، فإذا تفرّقوا عَرَجَتِ الملائکةُ إلی السّماء، فیقول لهم الملائکةُ: إنّا نَشُمُّ من رائحتِکم ما لا نَشُمُّه من الملائکة، فلم نَرَ رائحةً أطیَبَ منها، فیقولون: کنّا عند قومٍ یَذکُرون محمّدًا و أهلَ بیتِه علیهمالسّلام، فعُلِّق علینا مِن ریحهم فتَعَطَّرنا، فیقولون: اهْبِطُوا بنا إلیهم! فیقولون: تفرَّقوا! و مَضَی کلُّ واحدٍ مِنهم إلی مَنزِلِه، فیقولون: اهْبِطُوا بنا! حتّی نَتَعَطَّر بذلک المکانِ.“
عِمادُالدّین الطَّبَریّ فی بِشارةِ المُصطَفَی: عن علیّ بن الحسین الرّازیّ، عن الحسین بن محمّد الحُلْوانی، عن الشّریف المُرتَضَی علیِّ بن الحسین الموسویّ، عن أبیه الحسین بن موسی، عن موسی بن محمّد، عن أبیه محمّد بن موسی، عن أبیه موسی بن إبراهیم، عن أبیه إبراهیم بن موسی، عن أبیه موسی بن جعفر عن آبائه علیهمالسّلام، عن جابر بن عبدالله قال: قال رسولُ الله صلّی الله علیه و آله:
”زَیِّنُوا مجالسَکم بِذکرِ علیِّ بن أبیطالب علیه السّلام!“»1و2
[اوّلین اسمی که در زمان رسول خدا پیدا شد شیعه بود]
در پاورقی شیعه در اسلام علاّمه طباطبایی، صفحۀ 5 میفرماید:
«اوّلین اسمی که در زمان رسول خدا پیدا شد شیعه بود، که سلمان و ابوذر و مقداد و عمّار به این اسم مشهور شدند. (حاضر العالم الإسلامی، جلد 1، صفحۀ 188.)»1
«لا و حقِّ الّذی إذا ذَکَرتُموه بَکَیتُم!» قالها خادمةٌ لا تَعرِف الولایةَ فصارتْ بسببها من أهلِ البیت
«أبوعمرو الکَشّی فی رجاله: عن محمّد بن مسعود، عن عبدالله بن محمّد، عن الحسن بن علیّ الوَشّاء، عن علیّ بن عُقبَةَ عن أبیه قال: قُلت لأبیعبدالله علیه السّلام: إنّ لنا خادمةً لا تَعرِف ما نحن علیه؛ فاذا أذنَبَت ذنبًا و أرادَت أن تَحلِف بیمینٍ، قالت: ”لا و حَقِّ الَّذی إذا ذَکَرتموه بَکَیتُم!“ قال: فقال: ”رَحِمَکم اللهُ مِن أهلِ بَیتٍ.“»2و3
روایاتی از ابن عساکر در فضائل أمیرالمؤمنین علیه السّلام
1. تاریخ ابن عساکر، جلد سوّم، از کتاب ترجمة الإمام علیّ بن أبیطالب علیه السّلام، در صفحۀ 285 از ابن میثا از پدرش از عائشه آورده است که:
«قالت: رأیتُ النّبیَّ صلّی الله علیه (و آله) و سلّم التزَمَ علیًّا و قبَّله و [هو] یقول: ”بأبی الوَحید الشّهید، بأبی الوَحید الشّهید.“»4
2. و نیز در همین مصدر، صفحۀ 179 با إسناد خود از عثمان بن عثمان آورده است که:
«قال: جاء أُناسٌ إلی علیّ بن أبیطالب من الشیعة فقالوا: یا أمیرَالمؤمنین! أنت هو؟ قال: ”مَن أنا؟“ قالوا: أنت هو!! قال: ”ویلَکم مَن أنا؟“ قالوا: أنت ربُّنا، أنت ربُّنا!!
قال: ”اِرْجِعُوا!“ فأبَوا، فضرب أعناقَهم ثمّ خَدَّ1 لهم فی الأرض، ثمّ قال: ”یا قنبر! ائْتِنی بحُزَمِ الحَطَب فأحرَقهم بالنّار.“ ثمّ قال:
”لمّا رأیتُ الأمرَ أمرًا مُنکَرا | *** | أوقَدتُ نارِی و دَعَوتُ قَنبَرا“»2 |
3. و نیز در همین مصدر، جلد 2، از صفحۀ 307 تا صفحۀ 311، شش روایت آورده است که در روز طائف، حضرت رسول خدا با أمیرالمؤمنین علیهما الصلاة و السّلام نجوی کردند، و چون به واسطۀ طول این نجوی آثار کراهیّت در صورت بعضی از اصحاب (أبوبکر و عمر) ظاهر شد، و چون از رسول خدا دربارۀ علّت این مناجات طولانی پرسش کردند، فرمود: «من با علیّ نجوی نکردم، بلکه خداوند با او نجوی کرد و او را هم راز و هم سرّ خود گرفت.»
و ما از این شش روایت، یکی را از باب نمونه میآوریم: ابن عساکر با سند متّصل خود از جابر آورده است که:
«قال: لمّا کان یوم الطّائف، ناجَی رسولُ الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم علیًّا طویلًا، فلحق أبوبکر و عُمَرُ فقالا: طالت مناجاتُک علیًّا یا رسولَ الله! قال: ”ما أناجیه و لکنّ اللهَ انتجاه.“»3و4
[روایتی از أمیرالمؤمنین علیه السّلام در ذیل تفسیر ﴿یَا أیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إلَیکَ﴾]
در تفسیر المَنار، جلد 6، صفحۀ 470 در ضمن تفسیر آیۀ: [﴿يَـٰٓأَيُّهَا ٱلرَّسُولُ بَلِّغۡ مَآ أُنزِلَ إِلَيۡكَ﴾]1 آورده است که:
«و من هذا الباب ما ثبت فی الصّحیحین و السُّنن من سؤال بعض النّاس علیًّا المرتضی:
هل خَصَّهم الرَّسولُ بشیءٍ من الوَحی أو علمِ الدِّین؟ یعنی: أهل البیت؛ و قد ورد فی ذلک روایاتٌ متعددة بألفاظٍ مختلفةٍ. منها قول أبیجُحَیفة لعَلیٍّ:
هَلْ عندکم شیءٌ من الوَحی إلّاَ ما فی کتاب الله؟ قال عَلیٌّ [علیه السّلام]: ”لا والَّذی فَلَقَ الْحَبَّةَ و بَرَأ النَّسَمَةَ! إلّاَ فَهْمًا یُعطیه اللهُ رجلًا فی القرآن، و ما فی هذه الصَّحیفَةِ!“
قال السّائلُ: قلتُ: و ما فی هذه الصَّحیفة؟ قال: ”العَقلُ و فَکاکُ الأسیرِ و أن لا یُقتَل مسلمٌ بکافرٍ؛ و العَقلُ أیْ دِیَةُ القتل و فَکاک الأسیر.“»2
[رسول خدا بیوضو نام حضرت علی را نمیبردند]
در صفحۀ آخر کتاب شهاب الثاقب فی ردّ النواصب، نظام العلماء حاج ملاّ محمود تبریزی گوید:
«مرویّ است که جناب رسول خدا به منزل فاطمه زهراء تشریف آوردند، و
فرمودند: ”پسر عمویت کجاست؟“ عرض کردم: چرا اسم پسر عمویم را نبردید؟ فرمود: ”آب بیاور!“ پس حضرت فاطمه آب آورد، آن جناب وضو گرفت. فرمود: ”ای پارۀ جگرم! علی کجاست؟! ای دخترک من! چون بیوضو بودم نخواستم اسم علی را بیوضو به زبان بیاورم.“»1
[توصیف عدیّ بن حاتم از کمالات أمیرالمؤمنین علیه السّلام]
فی سفینة البحار، مجلّد 2، صفحة 170 فی باب عدیّ:
«فی کتاب المحاسن والمساوی لإبراهیم بن محمّد البیهقی، أحدِ أعلام القرن الثالث و هو کتابٌ کتَبه فی أیّام المقتدر العباسیّ و یروِی عن المدائنی بلفظِ حدّثنا، و عن ابن السکّیت، و عن إبراهیم بن السّندی بن شاهک الّذی کان عند المأمون فی مقام أبیه السّندی عند هارون الرّشید؛ و کان من العلماء بأمر الدّولة.
قال: و رُوِی أنَّ عَدِیَّ بن حاتَم دخَل علی معاویة بن أبیسفیان فقال: یا عَدِیُّ! أین الطَرَفات؟ (یعنی: بنیه، طریفًا و طارِفًا و طَرْفَةً.)
فقال: قُتِلوا یومَ صفّین بین یدَی علیّ بن أبیطالب علیه السّلام.
فقال: ما أنصَفَک ابنُ أبیطالب، إذ قدَّم بنیک وأخَّر بنیه!
قال: بل أنا ما أنصَفتُ علیًّا إذ قُتِل وبقیتُ!“
*** | دور از حریم کوی تو شرمنده ماندهامشرمنده ماندهام که چرا زنده ماندهام |
قال: صِفْ لی علیًّا! فقال: إن رأیتَ أن تُعفِینی. قال: لا أُعفِیک.
قال: کان ـ و الله ـ بَعیدَ المُدَی وشدیدَ القُوَی! یقول عَدلًا و یَحکُم فَصلًا، تَنفَجرُ [تتفجّر] الحکمةُ مِن جوانبه، والعلمُ مِن نواحیه، یَستَوحِش من الدّنیا و زَهرَتِها، و
یَستَأنِس باللّیل و وَحشتِه، و کان ـ و الله ـ غزیرَ الدَّمعَةِ، طویلَ الفِکرَةِ، یُحاسِب نفسَه إذا خَلا، و یُقلِّب کفَّیه علی ما مَضَی، یُعجِبه مِن اللّباس القصیرِ، و من المعاش الخَشِن، و کان فینا کأحدِنا، یُجِیبنا إذا سألناه و یُدنِینا إذا أتَیناه، و نحن مع تَقریبِه لنا و قُربِه منّا لا نُکلِّمه لهَیبَتِه، و لا نَرفَع أعیُنَنا إلیه لعَظَمَتِه، فإن تبسّم فعَن اللُّؤلُؤِ المَنظوم، یُعظِّم أهلَ الدّین، یَتحبَّب إلی المساکین، لا یخاف القَوِیُّ ظُلمَه، و لا یَیأس الضعیفُ من عَدلِه.
فأُقسِم! لقد رأیتُه لیلةً وقد مَثَلَ فی محرابه، و أرخَی اللّیلُ سِربالَه و غارَت نُجومُه، و دُموعُه تَتحادَر علی لِحیته و هو یَتَمَلمَل1 تَمَلمُلَ السّلیمِ،2 و یَبکِی بُکاءَ الحزین، فکأنّی الآن أسمَعه و هو یقول:
”یا دنیا! إلیَّ تعرَّضتِ أم إلیَّ أقبَلتِ؟ غُرِّی غیری، لا حانَ حِینُکِ، قد طلّقتُکِ ثلاثًا لا رجعةَ لی فیکِ، فعَیشُکِ حقیرٌ و خَطَرُکِ یَسیرٌ، آه مِن قلّةِ الزّاد و بُعدِ السّفَر و قلّةِ الأنیس!“
قال: فوَکَفَتْ عینا معاویة و جعَل یُنشِّفهما بکُمِّه، ثم قال: یَرحَم الله أباالحسن! کان کذلک، فکیف صبرُک عنه؟
قال: کصبرِ مَن ذُبِح وَلَدُها فی حَجرِها، فهی لا تَرقَی [تُرفَأ] دَمعَتُها و لا تَسکُن عَبرَتُها. قال: فکیف ذکرُک له؟
قال: وهل یَترُکنی الدّهرُ أن أنساه.»3 ـ انتهی.4
[راجع به تفسیر آیۀ نور]
در [دیوان حمیری] صفحه 189 گوید:
*** | «غَرَسَت نخیلٌ مِن سُلالة آدمَشرفًا فطاب بِفَخر طِیب المَولِد |
*** | زَیتونةٌ طَلَعَتْ فلا شرقیّةٌتُلقَی و لا غربیةٌ فی المَحتَدِ |
*** | ما زال یَـشرُق نورُها من زَیتهافوقَ السُهولِ و فوقَ صَمِّ الجَلْمَد |
*** | و سِراجُها الوِهاجُ أحمد و الّذییهدی إلی نَهج الطَّریق الأزهَد» |
و قال فی التعلیقة: «جاء فی کتاب المناقب، المجلّد 1، صفحة 280، نقلًا عن کتاب التوحید عن ابن بابویه بإسناده إلی الباقر علیه السّلام فی تفسیر قوله تعالی:
﴿كَمِشۡكَوٰةٖ فِيهَا مِصۡبَاحٌ ٱلۡمِصۡبَاحُ فِي زُجَاجَةٍ ٱلزُّجَاجَةُ كَأَنَّهَا كَوۡكَبٞ دُرِّيّٞ يُوقَدُ مِن شَجَرَةٖ مُّبَٰرَكَةٖ زَيۡتُونَةٖ لَّا شَرۡقِيَّةٖ وَلَا غَرۡبِيَّةٖ يَكَادُ زَيۡتُهَا يُضِيٓءُ وَلَوۡ لَمۡ تَمۡسَسۡهُ نَارٞ نُّورٌ عَلَىٰ نُورٖ﴾.1
قال: ”نورُ: العلم فی صدرِ النّبیّ صلّی الله علیه و آله. ﴿ٱلۡمِصۡبَاحُ فِي زُجَاجَةٍ﴾، الزُّجاجةُ: صَدرُ علیٍّ علَّم النّبیُّ علیًّا فصار علمُ النّبیّ إلی صَدرِ علیٍّ. ﴿يُوقَدُ مِن شَجَرَةٖ مُّبَٰرَكَةٖ﴾: نورُ العلم. ﴿لَّا شَرۡقِيَّةٖ وَلَا غَرۡبِيَّةٖ﴾: لا یهودیّةٌ و لا نصرانیّةٌ. ﴿يَكَادُ زَيۡتُهَا يُضِيٓءُ وَلَوۡ لَمۡ تَمۡسَسۡهُ نَارٞ﴾، قال: یکاد العالِمُ مِن آل محمّدٍ یتکلّم بالعلم قبل أن یُسئَل. ﴿نُّورٌ عَلَىٰ نُورٖ ﴾: أی: إمامٌ مؤیّدٌ بنور العلم و الحکمةِ فی إثرِ إمامٍ من آل محمّد و ذلک مِن لَدُن آدمَ إلی أن تقوم الساعةُ، فهؤلاء الّذین جعَلهم اللهُ خلفاءَه فی أرضه و حُجَجَه علی خلقه، لا تخلوا الأرضُ فی کلّ عصرٍ من واحدٍ منهم.“» ـ انتهی.
و قد أورد العلامةُ الحلّیّ ـ رضوان الله علیه ـ فی کتابه نهج الحق، هذه الروایةَ بإختلافٍ بسیطٍ فی اللفظ و المعنی عن الحسن البصری، فلم یُنکِرها الفضلُ بن روزبهان فی کتابه إبطال الباطل، الّذی وضَعه للرّد علی نهج الحق؛ و أوردها العلّامةُ المرحوم الشیخُ محمّد حسن المظفّر فی کتابه دلائل الصدق، مجلّد 2، صفحة 201 و 202 مستندًا فی إیرادها إلی عدّةِ مصادر.1
[کلام أعمش به أبوحنیفه هنگام موت دربارۀ روایت: «أنا قَسیمُ النّار»]
أمالی شیخ طوسی، جلد 2، صفحۀ 241 با اسناد متّصل خود روایت میکند از حسن بن سعید نخعی ابن عمّ شریک:
«قال: حدّثنی شَریکُ بن عبدالله القاضی، قال: حَضَرتُ الأعمَشَ فی عِلَّتِه الَّتی قُبِضَ فیها، فبَینا أنا عنده إذ دَخَلَ علیه ابنُ شُبرُمَةَ و ابنُ أبیلَیلَی و أبوحنیفةَ، فسَألوه عن حالِه فذَکَرَ ضَعفًا شدیدًا و ذَکَرَ ما یتخوَّف مِن خَطیئاتِه و أدرَکَته ذَمَّةٌ [رَنّةٌ] فبَکَی، فأقبَلَ علیه أبوحنیفةَ فقال: یا أبامحمَّدٍ! اتَّقِ اللهَ و انظُر لِنفسکَ! فإنَّکَ فی آخِرِ یومٍ مِن أیّامِ الدُّنیا و أوَّلِ یومٍ مِن أیّامِ الآخِرَةِ، و قد کُنتَ تُحَدِّثُ فی عَلیِّ بنِ أبیطالبٍ أحادیثَ [بأحادیث] لو رَجَعتَ عنها کان خَیرًا لَکَ.
قال الأعمَشُ: مِثلُ ماذا یا نُعمانُ؟
قال مِثلُ حدیثِ عَبایَةَ ”أنا قَسیمُ النّارِ.“
قال: أوَ لِمِثلِی تَقولُ؟! یا یَهودیُّ! أقْعِدونی! سَنِّدونی! أقْعِدونی!
حَدَّثَنی ـ و الَّذی إلیه مَصیری ـ موسَی بنُ طَریفٍ ـ و لَم أرَ أسَدِیًّا کان خیرًا مِنه ـ
قال: سَمِعتُ عَبایَةَ بنَ رِبعِیٍّ إمامَ الحَیِّ قالَ: سَمِعتُ عَلیًّا أمیرَالمُؤمنین علیه السّلام یَقولُ:
”أنا قَسیمُ النّارِ، أقول: هَذا وَلِیِّی دَعِیه و هَذا عَدُوِّی خُذِیه.“»1
روایت فوق را مناقب ابن شهر آشوب، جلد 2، صفحۀ 8 آورده است2.3
[قصۀ دارَمیّة الحَجونِیّة با معاویه]
العقد الفرید، جلد 2، صفحۀ 113:
«قصة دارَمیّة الحَجونِیّة مع معاویة»
محصل قصّه آنکه معاویه چون حج نمود، در حجون منزل کرد و از دارمیّه حجونِیّه، که زنی بود، سؤال کرد و علّت حبّ أمیرالمؤمنین و بغض خود را از او پرسید، آن زن مردانه جواب گفت؛ رجوع شود4.5
[منع نمودن عمر از آوردن دوات و قلم]
در پاورقی صفحۀ 117 شیعه در اسلام علاّمه طباطبایی ـ مد ظلّه ـ راجع به منع کردن عمر از آوردن دوات و کاغذ برای پیغمبر در مرض موت میفرماید:
«این مطلب از البدایة و النهایة، جلد 5، صفحۀ 227؛ شرح [نهج البلاغه] ابن أبیالحدید، جلد 1، صفحۀ 133؛ الکامل فی التاریخ، جلد 2، صفحۀ 217؛ تاریخ طبری، جلد 2، صفحه 436 نقل شده است.»
و در صفحۀ 118 از پاورقی گوید که:
«عمر از وصیّت أبوبکر منع نکرد با آنکه أبوبکر در حال وصیّت بیهوش
شد! (الکامل ابن اثیر، جلد 2، صفحه 292؛ شرح [نهج البلاغه] ابن أبیالحدید، جلد 1، صفحۀ 54.)
و گذشته از اینها خلیفۀ دوّم در حدیث ابنعباس میگوید:
”من فهمیدم که پیغمبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم میخواهد خلافت علی را تسجیل کند ولی برای رعایت مصلحت به هم زدم!“
شرح [نهج البلاغه] ابن أبیالحدید، جلد 1، صفحۀ 134 میگوید:
”خلافت از آن علی بود، ولی اگر به خلافت مینشست، مردم را به راه حق وادار میکرد، و قریش زیر بار آن نمیرفتند؛ از این روی وی را از خلافت کنار زدیم!“ (تاریخ یعقوبی، جلد 2، صفحۀ 211.)»
شیعه در اسلام علاّمه طباطبایی، صفحۀ 119:
«أبوبکر با کسانی که از دادن زکات امتناع ورزیدند دستور جنگ داد، و گفت: ”اگر عقالی را که به پیغمبر خدا میدادند به من ندهند با ایشان میجنگم.“
پاورقی: البدایة و النهایة، جلد 6، صفحۀ 311.»1
[احتجاج ابن عبّاس به معاویه راجع به حقانیّت أمیرالمؤمنین علیه السّلام]
در صفحۀ 236 از کتاب سلیم بن قیس، من جمله احتجاجات ابن عبّاس به معاویه را راجع به حقانیّت أمیرالمؤمنین، نقل میکند تا آنکه میگوید:
«یا معاویةُ! أما علمتَ أنّ رسولَ الله صلّی الله علیه و آله و سلّم حین بَعَثَ إلی مؤتَةَ، أمَّرَ علیهم جعفرَ بن ابیطالب؟! ثم قال: ”إن هَلَکَ جعفرٌ، فزیدُ بن حارثةِ. فإن هَلَکَ زیدٌ، فعبدُالله بن رواحة.“ و لم یَرضَ لَهم أن یختاروا لأنفسهم! أفکان یَترُک أُمّتَه لا یبیّن لهم خلیفتَه فیهم؟! بلَی ـ و اللهِ ـ ما تَرَکَهم فی عَمیاءَ! و لا شُبهَةٍ...» ـ الخ.
[قضایای بعد از رحلت رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم]
در صفحۀ 249 تا صفحۀ 257 از کتاب سلیم بن قیس، راجع به قضایای وارده بعد از رحلت رسول الله و کشف بیت فاطمه و قضیۀ فدک مطالبی وارد است. و نیز از صفحۀ 24 إلی صفحۀ 89 راجع [به] برگرداندن خلافت از بنیهاشم بعد از رحلت [رسول خدا] و اشعار عبّاس: «ما کنت أحسب هذا الأمر منحرفًا» ـ الخ، مطالبی است.1
در اینکه أبوبکر و عمر راضی نبودند به هیچوجه خلافت به أمیرالمؤمنین برسد
در کتاب شیعه در اسلام سبط، در پاورقی صفحۀ 40، راجع به علت برگردانیدن خلافت از أمیرالمؤمنین علیه السّلام گوید:
«طبری در تاریخ [خود] جلد 3، صفحۀ 289، گفتگویی را میان عمر و ابنعباس نقل کرده تا آنکه گوید:
عمر گفت: ”یا بن عبّاس! أتَدرِی ما منع قومَکم منکم بعد محمّدٍ؟!“
فکرهتُ أن أُجیبه، فقلتُ: ”إن لم أکن أدری فأمیرالمؤمنین یُدرِینی!“
فقال عُمَرُ: ”کرهوا أن یجمعوا لکم النبوّةَ و الخلافةَ، فتبجّحوا علی قومکم بَجَحًا بَجَحًا، فاختارت قریشٌ لأنفسها فأصابت و وفّقت!“
فقلتُ: ”یا أمیرَالمؤمنین! إن تأذن لی فی الکلام و تَمِطْ2 عنّی الغضبَ، تکلّمتُ.“
فقال: ”تکلَّمْ یابن عبّاس!“
فقلتُ: ”أمّا قولُک یا أمیرالمؤمنین! اختارت قریشٌ لأنفسها فأصابت و
وفّقت؛ فلو أنّ قریشًا اختارت لأنفسها حیث اختار اللهُ عزّ وجلّ لها لکان الصّوابُ بیدها غیرَ مردودٍ و لا محسودٍ...“ ـ الخ.» تمام مطالب در تاریخ طبری، جلد 3، صفحه 289 است.
جرجی زیدان در تاریخ التمّدن الاسلامی، جلد 1، صفحۀ 53 گوید:
«و الظاهرُ من أقوالِ عُمَرَ و غیره فی مواقفَ مختلفةٍ، أنّهم رأوا بنیهاشم قد اعتزّوا1 بالنّبوة، لأنّ النبّیّ منهم؛ فلم یستحسنوا أن یضیفوا إلیها الخلافةَ.»
در تاریخ ابن خلدون، جلد 3، صفحۀ 171 گوید:
«وفیما نقله أهلُ الآثار: إنّ عُمَرَ قال یومًا لِابن عباس: ”إنّ قومَکم (یعنی قریشًا) ما أرادوا أن یجمعوا لکم (یعنی بنیهاشم) النّبوّةَ و الخلافةَ، فتحموا علیهم.“»
و در صفحه 41 در پاورقی گوید:
«ابن عبدربّه در عقدالفرید، جلد 3، صفحه 77 گوید: و قال عبدُالله بن عبّاس: ماشیتُ عُمَرَ بن الخطّاب یومًا فقال لی: ”یا بن عبّاس! ما یمنع قومَکم منکم و أنتم أهلُ البیت خاصّة؟!“
قلتُ: لا أدری.
قال: ”لکننّی أدری؛ إنّکم فضّلتموهم بالنّبوة، فقالوا: إن فُضِّلوا بالخلافة مع النبوّة لم یُبقُوا لنا شیئًا؛ و إنّ أفضلَ النّصیبَین بأیدیکم! بل ما أخالها إلّا مجتمعةً لکم و إن نزَلت علی رَغمِ قریش!“»
أقول: عمر در بسیاری از موارد میگفت که: قریش زیر بار علی نمیرفتند؛ و یا آنکه به انصار در سقیفه میگفت: هیچگاه عرب راضی نیست خلافت در شما
باشد و پیغمبر از قریش باشد!
البته مقصود عمر از قریش در جملۀ اول، و از عرب در جملۀ دوّم خود اوست! او در بسیاری از موارد از رفیق خودش تعبیر به قریش یا تعبیر به عرب نموده است! و از روی مطالب فوق استفاده میشود که روایتی را که أبوبکر از رسول خدا نقل کرده که:
”هیچگاه نبوّت و خلافت در یک قوم جمع نمیشوند.“ این روایت ساختگی خود آنهاست، روی حس عصبیت.
در صفحۀ 552 از غایة المرام، سطر 3 به بعد:
«أبوبکر به أمیرالمؤمنین [علیه السّلام] میگوید: لقد سمعتُ رسولَ الله یقول بعد هذا: ”إنّا أهل بیت اصطفانا الله تعالی و اختار لنا الآخرةَ علی الدّنیا؛ فإنّ الله لم یکن یجمع لنا أهلَ البیت النبوّةَ و الخلافةَ.“
فقال علیٌّ علیه السّلام: ”هل أحدٌ من أصحاب رسول الله شهد هذا معک؟!“
فقال عُمَرُ: صدَق خلیفةُ رسول الله قد سمعتُه منه کما قال!
قال: و قال أبوعبیده و سالم مولی حذیفة و معاذُ بن جبل: قد سمعنا ذلک مِن رسول الله. ـ الحدیث.»1
قضیه بریدۀ اسلمی که هنگام غصب خلافت أبوبکر در شام بود، پس از آن به مدینه برگشت و چون أبوبکر را متصدّی دید، اعتراض کرد و گفت: «تو همان کسی نبودی که به علی بن أبیطالب به فرمایش پیغمبر با وصف به أمیرالمؤمنین سلام کردی...» تا آنکه به او گفتند: خلافت و نبوّت در یک خانواده جمع نمیشود! و بریده این آیه را خواند: ﴿أَمۡ يَحۡسُدُونَ ٱلنَّاسَ عَلَىٰ مَآ ءَاتَىٰهُمُ ٱللَهُ مِن فَضۡلِهِۦ فَقَدۡ ءَاتَيۡنَآ
ءَالَ إِبۡرَٰهِيمَ ٱلۡكِتَٰبَ وَٱلۡحِكۡمَةَ وَءَاتَيۡنَٰهُم مُّلۡكًا عَظِيمٗا﴾1 بیان شد که: استدلال أبوبکر روز سقیفه علیه انصار به قرابت با رسول خدا بود؛ و این، معنایش اتّحاد و وحدت نبوّت و خلافت است. به صفحۀ 8 از الإمامة و السّیاسة مراجعه شود.
[شواهدی از کلمات أمیرالمؤمنین علیه السّلام راجع به تعدّی قریش به حق آن حضرت]
شواهدی از کلمات و خطب مولا أمیرالمؤمنین، راجع به تعدّی قریش و تجاوز آنها به حقّ حضرت، بعد از رسول الله و رقابت قومی؛ و راجع به تجزیه و تحلیل این حدیث مجعول [انَّ الله لم یَجْمع لنا اَهل البیت النبوةَ و الخلافَة]:
1. أمیرالمؤمنین علیه السّلام در کتاب سلیم بن قیس ادلّهای اقامه میفرماید؛ به کتاب سلیم بن قیس، صفحه 117و صفحه 119 و صفحه 165 مراجعه شود.
2. در پاورقی صفحۀ 42، از کتاب شیعه در اسلام سبط، راجع به آنکه خلافت را بعد از رحلت رسول خدا از أمیرالمؤمنین علیه السّلام به غصب ربودند، از نهج البلاغة شواهدی آورده است.گوید:
«علی علیه السّلام در نهج البلاغة، جلد 1، صفحۀ 24 میفرماید:
”زَرَعوا الفجورَ و سَقَوا [سقوه] الغُرورَ و حَصَدوا الثُّبورَ، لا یُقاسُ بآل محمّدٍ صلّی الله علیه و آله مِن هذه الأُمّة أحدٌ.“
تا آنکه فرماید: ”الآنَ إذ رَجَعَ الحقُّ إلی أهلِه و نُقِل إلی مُنتَقلِه.“»2
3. و در [نهج البلاغة] جلد 1، صفحۀ 37 فرماید:
«فو الله! مازلتُ مَدفوعًا عن حقّی، مُستَأثَرًا علیَّ مُنذُ قَبَضَ اللهُ نبیَّه صلّی الله
علیه و آله، حتّی یوم النّاس هذا.»1
4. و در جلد 2، صفحۀ 48 فرماید:
«حتّی إذا قَبَضَ اللهُ رسولَه صلّی الله علیه وآله، رَجَعَ قومٌ علی الأعقاب، و غالتهم السُّبُلُ، واتَّکلوا علی الوَلائج، و وَصَلوا غیرَ الرَّحِم، و هَجَروا السبَبَ الّذی أُمِروا بِمَوَدّتِه، و نَقَلوا البِناءَ عن رَصِّ أساسِه فبَنَوه فی غیرِ موضعه. معادنُ کلِّ خطیئةٍ، و أبوابُ کلِّ ضاربٍ فی غَمرَةٍ، قد مارُوا فی الحَیرَة و ذَهَلوا فی السَّکرَة، علی سُنَّةٍ مِن آلِ فرعونَ، مِن مُنقطعٍ إلی الدّنیا راکنٍ أو مُفارقٍ للدّینِ مُباینٍ.»2
5. و در جلد 2، صفحۀ 227 فرماید:
«اللهمّ! إنّی أستَعدِیک علیٰ قریشٍ (و مَن أعانهم) فإنَّهم قد قَطَعوا رَحِمی، و أکفَؤوا إنائی، و أجمَعوا علی منازَعَتی، حَقًا کنتُ أولَی به مِن غیری و قالوا: ”ألا إنَّ فی الحقِّ أن تأخُذه و فی الحقّ أن تُمنَعَه، فاصْبِر مغمومًا أو مُتْ مَتأسِّفًا!“ فنظرتُ فإذا لیس لی رافِدٌ و لا ذابٌّ و لا مُساعِدٌ إلّا أهلَ بیتی، فضَنَنتُ بهم عن المَنیَّةِ، فَأغضَیتُ عَلَی القَذَی، و جَرِعتُ رِیقِی علی الشّجا، و صَبَرتُ مِن کَظمِ الغَیظِ علی أمَرَّ مِنَ العَلقَمِ، و آلَمَ لِلقَلبِ مِن حَزِّ الشِّفارِ.»3و4
[وجوه عدم قیام أمیرالمؤمنین بعد از رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم]
در شرح روضۀ کافی ملاّ صالح مازندرانی (ره) در جلد 11، صفحۀ 281، هفت وجه و سبب بیان میکند، در جهت عدم قیام أمیرالمؤمنین علیه السّلام با
شمشیر بعد از رحلت رسول خدا؛ و وجه پنجم را عدم تمکّن آن حضرت قرار داده است؛ همچنانکه رسول خدا [صلّی الله علیه و آله و سلّم] به عبدالله بن اُبیّ که عائشه را قذف کرد، حدّ قذف جاری ننمودند؛ و ملاّ صالح چنین گوید:
«و أمّا خامسًا: فلأنَّ العیاضَ شارحَ مُسلمٍ نقَل فی حدیث الإفک عن بعض علمائکم: أنَّ النبیَّ صلّی الله علیه و آله إنّما لم یَحُدّ عبدَ الله بن أُبَیّ، رأسَ المنافقین بالافتراء علی زَوجته عائشةَ؛ لأنّه کانت له مَنعَةٌ منه، و یخشَی من إقامته افتراقَ الکلمة و ظهورَ الفتنة.
فإذا جاز للنَّبیِّ صلّی الله علیه و آله وسلّم تَرکُ الحدّ لخوف الفتنة مع کثرةِ أعوانه و أنصاره، فقد جاز لعلیٍّ علیه السّلام ترکُ المحاربة و المقاتلة مع عدم المعاون لمثل ذلک.»1
[علّت عدم قیام أمیرالمؤمنین بعد از رحلت رسول خدا]
1. در نهج البلاغۀ ملاّ فتح الله، صفحۀ 84، حضرت میفرماید:
«علّت عدم قیام من بر علیه أبوبکر آن بود که غیر از اهل بیت هیچ معینی نداشتم.»2
2. خطبه دیگری است در نهج البلاغه، صفحۀ 243 و صفحۀ 90 در ذم خوارج که دلالت دارد در صورت عدم تمکّن از تشکیل حکومت عدل انسان نباید اختلال کند و خروج از تحت حکومت جور در این صورت غلط است.
3. در غایة المرام، صفحۀ 550 ضمن روایت مفصّلی که از سلیم بن قیس نقل میکند، میگوید که:
«رسول خدا در مرض موت فرمودند: ... ثمّ أقبَلَ النّبیّ صلّی الله علیه و آله و سلّم علیٰ علیٍّ علیه السّلام و قال:
”یا أخی! إنّک ستَلقَی بعدی مِن قریش شِدّةً من تظاهُرِهم علیک و ظلمِهم لک، فإن وجدتَ أعوانًا علیهم فجاهِدْهم و قاتِلْ مَن خالفک بمَن وافَقَک؛ و إن لم تجِدْ أعوانًا فاصْبِرْ و کُفَّ یدَک و لا تُلقِ بها إلی التّهلُکَة! فإنّک بمَنزلةِ هارون مِن موسی و لک بهارون أُسوةٌ حَسَنةٌ؛ إنّه قال لموسی: ﴿إِنَّ ٱلۡقَوۡمَ ٱسۡتَضۡعَفُونِي وَكَادُواْ يَقۡتُلُونَنِي﴾.“»
4. در غایة المرام، صفحۀ 568، در این موضوع از طریق عامّه، 12 حدیث؛1 و در صفحۀ 570 از طریق خاصّه، 10 حدیث آورده است.2
5. در جلد 20 از شرح نهج البلاغة ابن أبیالحدید (20 جلدی)، صفحۀ 326، ضمن حِکَم منسوبۀ به أمیرالمؤمنین علیه السّلام، در تحت شمارۀ 736 میگوید که:
«از جمله کلمات آن حضرت است: قال لی رسولُ الله صلّی الله علیه و آله: ”إن اجتمعوا علیک فاصنَعْ ما أمَرتُک! و إلّا فَألصِقْ کَلْکَلَک بالأرض! فلمّا تفرَّقوا عنّی جررتُ علی المکروه ذَیلی، و أغضَیتُ علی القَذَی جَفْنی، و ألصَقتُ بالأرض کَلْکَلی.“ (کلکل: الصّدر أو ما بین التّرقُوّتَین، من الفرس ما بین مِحزَمه إلی ما مسّ الأرضَ منه، إذا ربَض؛ ج کلاکل) با آن قوم کارزار کن! و الاّ اگر یار کافی پیدا ننمودی، با آنها قتال مکن.»3
[نجوای أمیرالمؤمنین با رسول خدا هنگام دفن حضرت زهرا]
«السّلامُ علَیکَ یا رَسولَ اللَه! عنِّی و عن ابنَتِک، النّازِلةِ فی جِوارِک، و السَّریعةِ
اللِّحاقِ بک، قَلَّ یا رسولَ اللَهِ! عن صَفیَّتِک صَبری و رَقَّ عنها تَجَلُّدی! إلّا أنّ لی فی التّأسِّی بعَظیمِ فُرقَتِک و فادِحِ مُصیبَتِک مَوضِعَ تَعَزٍّ؛ فلَقَد وَسَّدتُک فی مَلحودَةِ قَبرِک و فاضَتْ بَینَ نَحرِی و صَدرِی نفسُک! ﴿إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّآ إِلَيۡهِ رَٰجِعُونَ﴾1
فلَقَدِ اسْتُرجِعَتِ الوَدیعَةُ و أُخِذَتِ الرَّهینَةُ! أمّا حُزنی فَسَرمَدٌ، و أمّا لَیلِی فمُسَهَّدٌ، إلَی أن یَختارَ اللَهُ لی دارَکَ الّتی أنت بها مُقیمٌ؛ و سَتُنَبِّئُکَ ابْنَتُکَ بتَضافُرِ أُمَّتِکَ علَی هَضمِها، فأحْفِها السُّؤالَ و استَخبِرها الحالَ؛ هذا و لَم یَطُلِ العَهدُ و لَم یَخلُ مِنکَ الذِّکرُ!
و السّلامُ علَیکما سلامَ مُوَدِّعٍ لا قالٍ و لا سَئِمٍ، فإنْ أنصَرِفْ فلا عن مَلالَةٍ، و إنْ أقُمْ فلا عَن سوءِ ظَنٍّ بما وَعَدَ اللَهُ الصّابِرینَ.»2و3
خطبۀ شقشقیّه أمیرالمؤمنین علیه السّلام
و مِن خطبةٍ له و هی المَعروفةُ بالشِّقشِقیّة:
«أما و اللَهِ! لقَد تَقَمَّصَها ابنُ أبیقُحافَةَ، و إنّهُ لَیَعلَمُ أنّ مَحَلِّی مِنها مَحَلُّ القُطبِ مِن الرَّحَی، یَنحَدِرُ عَنِّی السَّیلُ و لا یَرقَی إلی الطَّیرُ، فسَدَلْتُ دونَها ثَوبًا و طَوَیتُ عَنها کَشحًا. و طَفِقتُ أرتَئِی بَینَ أن أصولَ بیَدٍ جَذّاءَ أو [أصبِرَ علَی] طَخیَةٍ عَمیاءَ، یَهرَمُ فیها الکَبیرُ، و یَشیبُ فیها الصَّغیرُ، و یَکدَحُ فیها مُؤمِنٌ، حتّی یَلقَی رَبَّهُ؛ فرَأیتُ أنَّ الصّبرَ علَی هاتا أحجَی، فصَبَرْتُ و فی العَینِ قَذًی و فی الحَلقِ شَجًا. أرَی تُراثی نَهبًا، حتّی مَضَی الأوّلُ لسَبیلِه فأدلَی بِها إلی فُلانٍ بَعدَهُ.
(ثُمّ تَمَثَّلَ بقَولِ الأعشَی:)
*** | شَتّانَ ما یَوْمی علَی کورِهاو یَـومُ حَیّـانَ أخِـی جـابِرِ |
فَیا عَجَبًا! بَینا هُوَ یَستَقیلُها فی حَیاتِه، إذ عَقَدَها لآخَرَ بَعدَ وَفاتِه! لَشَدَّ ما تَشَطَّرا ضَرعَیْها، فصَیَّرَها فی حَوزَةٍ خَشناءَ، یَغلُظُ کُلامُها و یَخشُنُ مَسُّها و یَکثُرُ العِثارُ فیها و الاعتِذارُ مِنها. فَصاحِبُها کَراکِبِ الصَّعبَةِ، إن أشنَقَ لَها خَرَمَ و إن أسلَسَ لَها تَقَحَّمَ. فمُنِیَ النّاسُ ـ لَعَمرُ اللَهِ! ـ بخَبطٍ و شِماسٍ و تَلَوُّنٍ و اعتِراضٍ. فصَبَرتُ علَی طولِ المُدَّةِ و شِدَّةِ المِحنَةِ، حتّی إذا مَضَی لسَبیلِه جَعَلَها فی جَماعَةٍ زَعَمَ أنّی أحَدُهُم.
فَیا لَلّهِ و لِلشّورَی! متَی اعتَرَضَ الرَّیبُ فیَّ مَعَ الأوّلِ مِنهُم، حتّی صِرتُ أقرَنُ إلی هَذِه النّظائرِ؛ لَکِنّی أسفَفْتُ إذ أسَفُّوا و طِرتُ إذ طارُوا.
فصَغا رَجُلٌ مِنهُم لضِغْنِه، و مالَ الآخَرُ لصِهْرِه مَعَ هَنٍ و هَنٍ، إلَی أن قامَ ثالِثُ القَومِ نافِجًا حِضنَیْهِ بَینَ نَثیلِه و مُعتَلَفِه، و قامَ مَعَهُ بَنو أبیهِ یَخضَمونَ مالَ اللَهِ خِضمَةَ الإبِلِ، نِبتَةَ الرَّبیعِ، إلی أنِ انْتَکَثَ علَیهِ فَتلُهُ، و أجهَزَ علَیهِ عَمَلُه و کَبَتْ بِه بِطنَتُه.
فَما راعَنی إلّا و النّاسُ کعُرْفِ الضَّبُعِ إلَیّ، یَنثالونَ علَیَّ مِن کُلِّ جانِبٍ، حتّی لقَد وُطِئَ الحَسَنانِ و شُقَّ عِطْفایَ، مُجتَمِعینَ حَولِی کرَبیضَةِ الغَنَمِ. فلَمّا نَهَضتُ بالأمرِ نَکَثَت طائفَةٌ و مَرَقَت أُخرَی و قَسَطَ آخَرونَ؛ کأنّهُم لَم یَسمَعوا اللَهَ سُبحانَهُ یَقولُ: ﴿تِلۡكَ ٱلدَّارُ ٱلۡأٓخِرَةُ نَجۡعَلُهَا لِلَّذِينَ لَا يُرِيدُونَ عُلُوّٗا فِي ٱلۡأَرۡضِ وَلَا فَسَادٗا وَٱلۡعَٰقِبَةُ لِلۡمُتَّقِينَ﴾.1 بَلَی، و اللَهِ! لقَد سَمِعوها و وَعَوْها، ولَکِنّهُم حَلِیَتِ الدُّنیا فی أعیُنِهِم و راقَهُم زِبرِجُها!
أما! و الّذی فَلَقَ الحَبَّةَ و بَرَأ النَّسَمَةَ، لَولا حُضورُ الحاضِرِ و قیامُ الحُجَّةِ بوُجودِ النّاصِرِ، و ما أخَذَ اللَهُ علَی العُلَماء أن لا یُقارُّوا علَی کِظَّةِ ظالِمٍ و لا سَغَبِ مَظلومٍ،
لألقَیْتُ حَبلَها علَی غارِبِها و لسَقَیتُ آخِرَها بکَأسِ أوّلِها، و لألفَیتُم دُنیاکُم هَذِه أزهَدَ عِندی مِن عَفطَةِ عَنْزٍ!»
قالوا: و قامَ إلیه رَجُلٌ مِن أهلِ السَّوادِ عِندَ بُلوغِه إلی هَذا المَوضِعِ مِن خُطبَتِه فَناوَلَهُ کِتابًا، [قیلَ: إنّ فیهِ مَسائلَ کانَ یُریدُ الإجابَةَ عَنها] فأقبَلَ یَنظُرُ فیهِ، [فلَمّا فَرَغَ مِن قِرائَتِهِ] قالَ لَهُ ابنُ عَبّاسٍ: یا أمیرَالمُؤمنینَ! لَوِ اطَّرَدَتْ خُطبَتُکَ مِن حَیثُ أفْضَیتَ!
فقالَ: ”هَیهاتَ یا ابنَ عَبّاسٍ! تِلکَ شِقشِقَةٌ هَدَرَت، ثُمّ قَرَّت.“
قالَ ابنُ عَبّاسٍ: فوَ اللَهِ! ما أسَفتُ علَی کَلامٍ قَطُّ کَأسَفی علَی هَذا الکَلامِ، ألّا یَکونَ أمیرُالمُؤمنینَ علیه السّلام بَلَغَ مِنهُ حَیثُ أرادَ!1
[لغت:]
رَقِیَ ـَ رَقیًا: صَعِدَ. طَوَی الثَّوب: ضدّ نشره. الکَشحُ: ما بین السُّرَّة و وسط الظَّهْر. طَوَی کَشحًا: أعْرَضَ. رَتَأ: انطلق. صال ـُ : قهَر. الطِخیَة: الظلمة. یَکْدَح: یثقل. أدْلَی: ألقَی. کُورٌ: سرج الدّابّة أو جهاز النّاقة. تشطَّر: قَسّمَ. الشَّطر من النّاقة: خِلفین. حوزة: مکان. کُلامُها: الأرض الغلیظ. العِثار: السّقوط. الصَّعبة: البعیر الّذی لیس بذَلول. أشنَقَ: أخذ عِنانه حتّی یلصقَ اُذناه بقادم السّرج. خَرَمَ: ثَقُب. أسلَسَ: أرْخَی. تقحّمَ الفرسُ براکبه: ألقاه علی وجهه. مَنَی یَمنو مَنوًا الرّجل بکذا: ابتلاه و اختبره. مُنِیَ: اُبتَلی. الخَبْط: أیسر علی غیر جادة. شَمَسَ ـُ شُموسًا و شِماسًا الفرسُ: کان لا یمکِّن أحدًا من رکوبه أو إسراجه و لا یکاد یستقرّ، فهو شُموس. أسَفّ الطّائرُ: دنی إلی الأرض. صَغَی: مال. الضِغن: هو الحِقد. نَفَجَ: فخَرَ بما لیس عنده. حِضْن: ما بین الإبط و
الکَشح. النَّثیل: الرَّوث. اعتلفت الدّابّة: أکلت. خَضَم: أکَلَ بأقصی أضراسه. إنتکث فتله: انتقض. کَبّ: ألقی علی وجهه. العُرف: الشَّعر النّابت فی رقبة الفرس. ینثالون: یتثابعون مزدحمین. مَرَقَ: خرج من الدّین. قَسَطَ: جار. کِظَّه: امتلاء البطن. سَغَب: جوع1.2
...1
...1
کتاب أمیرالمؤمنین علیه السّلام مع مالک الأشتر إلی أهل مصر
«و من کتاب لعلیٍّ علیه السّلام إلی أهل مصر مع مالک الأشتر، لمّا ولّاه اِمارتها:
”أمّا بَعدُ، فَإنَّ اللهَ سُبحانَهُ بَعَثَ محمّدًا صلّی الله عَلَیهِ و آلِهِ نَذیرًا لِلعالَمینَ و مُهَیمِنًا عَلَی المُرسَلینَ. فَلَمّا مَضَی علیه السّلام، تَنازَعَ المُسلِمونَ الأمرَ مِن بَعدِهِ؛ فَوَ اللهِ! ما کانَ یُلقَی فی رُوعی و لا یَخطُرُ بِبالی أنَّ العَرَبَ تُزعِجُ هَذا الأمرَ مِن بَعدِهِ صلّی الله عَلَیهِ و آلِهِ عَن أهلِ بَیتِهِ، و لا أنَّهُم مُنَحّوهُ عَنِّی مِن بَعدِهِ!
فَما راعَنِی إلّا انْثِیالُ النّاسِ عَلَی فُلانٍ یُبایِعونَهُ، فَأمسَکتُ یَدِی [بیدی]، حَتَّی رَأیتُ راجِعَةَ النّاسِ قَد رَجَعَت عَنِ الإسلامِ، یَدعونَ إلَی مَحقِ دینِ محمّدٍ صلّی الله عَلَیهِ و آلِهِ.
فَخَشیتُ إنْ لَمْ أنْصُر الإسلامَ و أهلَهُ أنْ اَرَی فیهِ ثَلمًا أو هَدمًا تَکونُ المُصیبَةُ بِهِ عَلَیَّ أعظَمَ مِن فَوات وِلایَتِکُمْ الَّتی هیَ مَتاعُ أیّامٍ قَلائلَ یَزولُ مِنها ما کانَ، کَما یَزولُ السَّرابُ أو کَما یَتَقَشَّعُ السَّحابُ؛ فَنَهَضتُ فی تِلک الأحداثِ، حَتَّی زاحَ الباطِلُ و زَهَقَ و اطمَأنَّ الدّینُ و تَنَهنَهَ.
(و منه:) إنّی ـ وَ اللهِ! ـ لَو لَقیتُهُم واحِدًا و هُمْ طِلاعُ الأرضِ کُلِّها ما بالَیتُ و لا اسْتَوحَشتُ! و إنّی مِنْ ضَلالِهِم الَّذی هُمْ فیهِ و الهُدَی الَّذی أنا عَلَیهِ لَعَلَی بَصیرةٍ مِن نَفْسی و یَقینٍ مِن رَبّی! و إنّی إلَی لِقاءِ اللهِ و حُسنِ ثَوابِهِ لَمُنتَظِرٌ راجٍ!1
و لکِنَّنی آسَی أنْ یَلِیَ أمرَ هَذِهِ الأُمَّةِ سُفَهاؤُها و فُجّارُها، فَیَتَّخِذُوا مالَ اللهِ دُوَلًا و عِبادَ اللهِ خَوَلًا، و الصّالِحینَ حَربًا، و الفاسِقینَ حِزبًا. فَإنَّ مِنهُم الَّذی قَد شَرِبَ فیکُمُ الحَرامَ، و جُلِدَ حَدًّا فی الإسلامِ، و إنَّ مِنهُمْ مَنْ لَمْ یُسلِم حَتَّی رُضِخَت لَهُ عَلَی الإسلامِ الرَّضائخُ. فَلَولا ذَلِکَ ما أکثَرتُ تَألیِبَکُمْ و تَأنِیبَکُمْ و جَمْعَکُمْ و تَحْریضَکُمْ، و لَتَرَکتُکُم إذ أبَیتُم و وَنَیتُم.
ألا تَرَونَ إلَی أطرافِکُم قَدِ انتَقَصَت، و إلَی أمصارِکُم قَد افتُتِحَتْ، و إلَی مَمالکِکُم تُزوَی، و إلَی بِلادِکُمْ تُغزَی؟!
انْفِرُوا ـ رَحِمَکُمُ اللهُ ـ إلَی قِتالِ عَدُوِّکُمْ، و لا تَثّاقَلُوا إلَی الأرضِ، فَتُقِرُّوا بِالخَسفِ و تَبُوؤُا بِالذُّلِ و یَکونَ نَصیبُکُمُ الأخَسَّ. و إنَّ أخا الحَربِ الأرِقُ، و مَنْ نامَ لَمْ یُنَمْ عَنْهُ. وَ السّلامُ.“»2
[لغت:]
فما راعَنی: ما أفْزَعَنی و خَوَّفَنی. انثیالُ النّاس: انصبابهم. نَهْنَهَهُ عَن الشیء: کفّه، فَنَهْنَهَ: أی: کفَّ. طِلاع: ککِتاب، مِلْءُ الشیء؛ أی: لو کنتُ واحدًا و هم یَملأون الارضَ. آسَی: مضارع آسیتُ علیه، کرَضَیْتُ، أی: حَزِنتُ. الدُّوَل، بضمّ ففتح: جمعُ دَولة بالضّم، أی: شیئًا یتداوَلونه بینَهم. خَوَلٌ محرکةً: العبید. الرَّضائخ: العطایا. و رُضِخَت له: أُعطیت له؛ و قالوا: إنّ عَمرَو بن العاصِ لم یُسلِم حتّی طَلَب عَطاءً مِن النّبیّ فلمّا أعطاه أسلَم، و قالوا: عتبةُ بنُ أبیسفیانَ شَرِب الخمرَ و حَدَّه خالدُ بن عبدِالله فی الطّائف. التّألیب: التّحریض. التأنیب: اللّوم. تُزوی: مبنیٌّ للمجهول مِن زواه إذا قَبَضَه عنه. الخَسف: الضَیم. تَبوؤا: تعودوا. الأرِق بفتحٍ فکسرٍ: السّاهر، [أی:] صاحبُ الحرب لا یَنام، و الّذی یَنام لا یَنام النّاسُ عنه.1
[تاریخ بعضی از وقایع مهم در زمان أمیرالمؤمنین علیه السّلام]
در کتاب الإصابة، جلد 2، صفحۀ 503، در أحوالات أمیرالمؤمنین علیه السّلام وارد است که:
«و کان قُتِل علیٌّ فی لیلة السّابع عشر من شهر رمضان، سنةَ أربعین من الهجرة؛ و مدّةُ خلافته خمسُ سنین إلّا ثلاثة أشهر و نصف شهر، لأنّه بویع بعد قتلِ عثمان فی ذی الحجّة سنةَ خمسٍ و ثلاثین؛ و کانت وقعةُ الجَمَل فی جمادی سنة ستٍّ و ثلاثین، و وقعةُ صِفّین فی سنة سبعٍ و ثلاثین، و وقعةُ النَّهروان مع الخوارج فی سنة ثمانٍ و ثلاثین؛ ثُمَّ أقام سنتَین یُحَرِّض علی قتال البُغاة، فلم یتهیّأ ذلک إلی أن مات.»2و3
مطالبی از کتاب تحقیق دربارۀ أمیرالمؤمنین علیه السّلام و نهج البلاغه، تألیف آقای ایرج زَند
1. در صفحۀ 35 و 36، از ملاّ علی آذربایجانی نقل کرده است:
*** | ها علیٌّ بَـشَر کـیف بَـشَررَبُّهُ فیه تَجَلَّی و ظَهَر |
*** | أسَدُ اللهِ إذا صالَ و صاحأبو الأیتام إذا جادَ و بَرّ |
*** | خصمُه أبغَضَه اللهُ و لوحَمِد اللهَ و أثنَی و شَکَر |
*** | حُبُّه مَبدَأُ خُلدٍ و نعیمبُغضُه منشأُ نارٍ و سَقَر |
*** | مَن له صاحبةٌ کالزَّهراو سَلیلٌ کشُبَیرٍ و شَبَر |
*** | عنه دیوانُ علومٍ و حِکَمفیه طومارُ عِظاةٍ و عِبَر |
*** | ظَلَّ ما عاشَ بجوعٍ و صِیامباتَ ما حَیَّ بدَمعٍ و سَهَر |
*** | بوترابٍ و کُنوزُ العالَمعنده نَحوُ سفالٍ و مَدَر |
2. و در صفحۀ 42 گوید:
«جورج سجعان جرداق مسیحی میگوید:
در پیشگاه حقیقت و تاریخ برابر است، چه این مرد را بشناسی و چه نشناسی؛ زیرا حقیقت و تاریخ گواهی میدهد که او عنصر بیپایان فضیلت، شهید و سالار شهیدان، ندای عدالت انسانی، و شخصیّت جاودانۀ شرق است.
ای جهان! چه میشد اگر همۀ نیروهایت را درهم میفشردی، و در هر روزگاری شخصیّتی مانند علی علیه السّلام با آن عقل و قلب و زبان و شمشیر نمودار میکردی؟!
ماذا علیکِ یا دُنیا! لو حَشَدتِ قُواکِ فأعطَیتِ فی کلِّ زمانٍ علیًّا بعَقلِه و قَلبِه و لِسانِه و ذی فَقارِه؟!»
3. و در پاورقی صفحه 52 گوید:
*** | زین سبب پیغمبر با اجتهادنام خود و آن علی مولی نهاد |
*** | گفت هرکس را منم مولی و دوستابن عمّ من علی مولای اوست1 |
4. و در صفحه 53 گوید:
«شبلی شمیّل، ماتریالیست معروف میگوید:
علی علیه السّلام بزرگ بزرگان جهان، و تنها نسخۀ منحصر به فردی است که در گذشته و حال، شرق و غرب جهان، نمونهای مانند او را ندیده است.»
5. و نیز گوید:
«فؤاد جرداق مسیحی میگوید:
هرگاه دشواریهای زندگی رو به من میآورند و از رنج روزگار آزرده میشوم، به آستان علی علیه السّلام از اندوه خود پناه میبرم؛ زیرا او پناهگاه هر ماتمی است، او بر ستمکاران همچون رعد، و بر شکستخوردگان یاوری دلسوز و مشفق است.»
6. و نیز گوید:
«نرسیین میگوید:
اگر علی این گویندۀ با عظمت، امروز در کوفه بر منبر قرار میگرفت، شما مسلمانان میدیدید که مسجد کوفه با همۀ وسعت خود، از اجتماع مردم مغرب زمین برای استفاده از دریای خروشان علی موج میزند.»2
دربارۀ افرادی که رسول الله بین آنها عقد اخوّت بستند
در الغدیر، جلد 3، صفحۀ 112 و 113 آمده است که:
«وَقعتِ المؤاخاةُ فیهما بین أبیبکر و عُمَر، و بین عثمان و عبد الرحمن بن عوف،
و بین طلحة و زبیر، و بین أبیعبیدة الجرّاح و سالم مولی أبیحُذیفة، و بین أُبیّ بن کعب و ابنمسعود، و بین معاذ و ثَوبان، و بین أبیطلحة و بِلال، و بین عمّار و حُذَیفة، و بین أبیالدَّرداء و سلمان، و بین سعد بن أبیوقّاص و صُهَیب، و بین أبیذرّ و مقداد بن عمرو، و بین أبیأیّوب الأنصاریّ و عبد الله بن سلام، و بین أُسامة و هند حجّامِ النَّبیّ، و بین معاویة و الحُباب المُجاشِعیّ، و بین فاطمة بنت النَّبیِّ و أُمّ سَلِمَة، و بین عائشة و امرأة أبیأیّوب. (خصائص نسائی، صفحة 19)
و أخّرَ [صلّی الله علیه و آله و سلّم] علیًّا لنفسه قائلًا له:
”و الّذی بعَثنی بالحقّ! ما أخَّرتُک إلّا لنفسی، أنت أخی و وارثی، أنت أخی و رفیقی، أنت أخی فی الدّنیا و الآخرة.“»
و در تعلیقۀ صفحۀ 112 گفته است:
«وقَعتِ المؤاخاةُ مرّتین، إحداهما قبلَ الهجرة و أُخریٰ بعدها بخمسة أشهُرٍ.»
و در صفحه 174 ردّ ابن تیمیّه را میکند، که منکر مؤاخاة شده است.1
ابتلائات و معجزات أمیرالمؤمنین علیه السّلام که مشابه با هریک از معجزات انبیاء سَلَف بوده است
1. در تعلیقۀ صفحۀ 94 از دیوان حمیری، از دلائل الصدق جلد 2، صفحۀ 80؛ و المناقب، جلد 1، صفحۀ 183؛ و ارشاد مفید، صفحۀ 22 نقل میکند که:
«در لیلة المبیت حضرت رسول الله به أمیرالمؤمنین علیهما السّلام گفتند:
”إنّ اللهَ سبحانه و تعالی أوصَی إلیّ أن أهجُر دارَ قَومی و أن أنطلِق إلی غارِ ثَورٍ، فارْقِدْ علی فِراشی و اشتَمِلْ ببُردِیَ الحَضرَمیّ! و اعلَمْ! أنّ اللهَ تعالی یَمتَحِن أولیائَه علی
قَدرِ إیمانِهم و مَنازِلهم مِن دینه؛ فأشدُّ النّاسِ بلاءً الأنبیاءُ ثمّ الأمثَلُ، فالأمثَلُ و قد امتحَنَک! ـ یا بنَ أُم! ـ و امتحَنَنی بمِثلِ ما امتَحَن به خلیلَه إبراهیمَ، و الذبیحَ إسماعیلَ؛ فصبرًا صَبرًا، فإنّ رحمةَ الله قریبٌ من المحسنین.“ ثمّ ضَمَّه إلی صَدرِه و أوصاه بقَضاءِ دُیونه و إنجاز عِداتِه و رَدِّ الوَدائعِ إلی أهلِها ثمّ خرَج. ـ الخ.»
2. در تعلیقۀ صفحه 103 از دیوان حمیری، از کامل ابن اثیر، جلد 2، صفحۀ 150 نقل کرده است:
«در خیبر چون حضرت أمیرالمؤمنین علیه السّلام مرحب را کشتند و اعوان مرحب به قلعه رفته و در را به روی خود بستند: إنّ ثمانیةً من المسلمین اجتهدوا لأن یُقلِّبوا البابَ الَّذی تترّس به علیٌّ علیه السّلام فلم یتمکّنوا.
و قال الشیخ المفید فی الإرشاد، صفحة 58: ”لمّا قتَل أمیرُالمؤمنین مَرحَبًا، رجَع مَن کان معه إلی الحِصن و أغلقوا بابَه علیهم؛ فعالَجه أمیرُالمؤمنین، حتّی فتَحه و جعَله علی الخندق جِسرًا، حتّی عبَر المسلمون فظفِروا بالحِصن و نالوا الغنائِمَ. فلمّا انصرفوا من الحِصن أخَذه أمیرُالمؤمنین علیه السّلام بیُمناه فدَحا به أذرُعًا من الأرض و کان البابُ یُغلِقه عشرون رجلًا.“
و قال الفخر الرازی فی تفسیره الکبیر، مجلَّد 21، صفحة 91، عند التعلیق علی تفسیر الآیه 9، من سورة الکهف (18): ﴿أَمۡ حَسِبۡتَ أَنَّ أَصۡحَٰبَ ٱلۡكَهۡفِ وَٱلرَّقِيمِ كَانُواْ مِنۡ ءَايَٰتِنَا عَجَبًا﴾: إنّ کلَّ مَن کان أکثرَ عِلمًا بأحوال عالمِ الغیب کان أقوَی قلبًا و أقلَّ ضَعفًا و لهذا قال علیُّ بن أبیطالب کرّم اللهُ وجهَه: ”ما قَلَعتُ بابَ خَیبَر بقُوَّةٍ جَسَدانیَّة و لکن بقوّة رَبّانیّةٍ“؛ و ذلک، لأنّ علیًّا کرّم اللهُ وجهَه فی ذلک الوقت انقَطَع نَظَرُه عن عالَمِ الأجساد و أشرَقَتِ الملائکةُ بأنوارِ عالَم الکِبریاء، فتَقوَی روحُه و تشبَّه بجواهر الأرواح المَلَکِیّةِ و تَلَألَأتْ فیه أضواءُ عالَمِ القُدس و العَظَمَةِ، فلاجَرَمَ حصَل مِن
القُدرة ما قدَر بها علی ما لم یَقدِر علیه غَیرُه.»
3. حمیری راجع به زنده کردن مردگان و اعجاز أمیرالمؤمنین علیه السّلام در این موضوع اشعاری دارد، صفحۀ 242؛ و مطالبی نفیس در تعلیقه از امام فخر رازی در شرح و تفسیر قوله تعالی: ﴿أَمۡ حَسِبۡتَ أَنَّ أَصۡحَٰبَ ٱلۡكَهۡفِ وَٱلرَّقِيمِ كَانُواْ مِنۡ ءَايَٰتِنَا عَجَبًا﴾1 نقل میکند.
4. حمیری در صفحۀ 278 راجع به کندن سنگ و شکافتن آب را برای اصحاب خود در راه صفیّن گوید:
*** | و مَن فجّر الصَّخرَ الأصَمَّ لجُندِهففاضَ مَعینًا منه للقوم یَنبَعُ |
5. در تعلیقۀ صفحۀ 57 از دیوان حمیری گوید:
«فی المناقب مجلّد 2، صفحة 239 بسنده عن جابر بن عبدالله الأنصاری قال: قال رسولُ الله صلّی الله علیه و آله: ”ما عَصانی قومٌ من المشرکین إلّا رمَیتُهم بسَهمِ الله“، قیل: ما بسَهمِ الله یا رسولَ الله؟ قال: ”علیُّ بن أبیطالب، ما بعَثتُه فی سَرِیَّةٍ أو أبرَزتُه لمبارزٍ إلّا رأیتُ جبرئیلَ عن یمینه و میکائیلَ عن یَساره و مَلَکَ المَوتِ أمامَه و سحابةً تُظلِّله، حتّی یُعطِیَه اللهُ خیرَ النَّصرِ و الظَّفَر“.
و ورد نفس الخبر فی ذخائر العقبی [صفحة] 740 مختصرًا.»
6. در دیوان حمیری، صفحۀ 90 و 91 و 92 داستان آب در آوردن أمیرالمؤمنین علیه السّلام را در بیابان از زیر سنگ، هنگامی که به سوی صفّین حرکت مینمودند، و ملاقات راهب نصرانی را شرح میدهد و در تعلیقۀ آن روایت وارده در این باب را با اسلام آوردن راهب نقل میکند.2
دربارۀ تکلّم خورشید با أمیرالمؤمنین علیه السّلام
1. در الغدیر، جلد 3، صفحۀ 392 از شیخ الاسلام حمّوئی در فرائدالسمطین، باب 38؛ و خوارزمی در مناقب، صفحۀ 68؛ و قندوزی در ینابیع، صفحۀ 140، روایت میکند که:
«روی عن رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم أنّه قال لعلیٍّ: ”یا أبالحسن! کلِّمِ الشَّمسَ! فإنَّها تُکلِّمک!“
قال علیٌّ علیه السّلام: ”السّلام علیک أیُّها العَبدُ المُطیعُ لِلّه و لرسولِه!“
فقالت الشّمسُ: و علیکَ السّلام یا أمیرَالمؤمنین و إمامَ المُتّقین و قائِدَ الغرِّالمُحَجَّلین! یا علیُّ! أنت و شیعتُک فی الجنّة؛ یا علیُّ! أوَّلُ مَن تَنشَقُّ عنه الأرضُ محمَّدٌ ثمَّ أنت! و أوَّلُ مَن یُحیَی محمّدٌ ثمَّ أنت! و أوَّلُ مَن یُکسَی محمّدٌ ثمَّ أنت!
فسجد علیٌّ علیه السّلام لِله تعالی و عیناه تَذرِفان بالدُّموع، فانکَبَّ علیه النَّبیُّ فقال: ”یا أخی و حَبیبی! ارْفَعْ رأسَک فقد باهَی اللهُ بک أهلَ سَبعِ سَماواتٍ.“1
و در اینباره زاهی، که متوفّای 352 است، در ضمن قصیدۀ خود سروده است:
*** | مکلَّمُ الشَّمسِ ومَن رُدَّت لهببابلَ و الغَربُ منها قد قُبِط» |
2. و در صفحه 396 آورده است که زاهی در رثاءِ اهل بیت سروده است:
*** | یا آل أحمد ماذا کان جُرمُکمفکلُّ أرواحِکم بالسّیف تُنتَزَعُ |
*** | تُلقَی جُموعُکم شتَّی مفرَّقةًبین العباد و شَملُ الناس مجتمعُ |
*** | و تُستباحون أقمارًا مُنکَّسةًتَهوِی و أرؤُسُها بالسَّمَر تقترعُ |
*** | ألستُم خیرَ مَن قام الرَّشادُ بکمو قُوِّضَت سُنَنُ التضلیلِ والبِدَعُ؟2 |
[درباره تحدیث مردگان]
و در [لؤلؤ و مرجان] صفحۀ 119 تا صفحۀ 121 فرموده است:
«ابنطاووس در فلاح السائل، از کتاب مدینة العلم صدوق، از محمّد بن مسلم، از حضرت صادق علیه السّلام، و از صفوان بن یحیی، از حضرت أبیالحسن علیه السّلام، راجع به شنیدن مردگان سخنان و خطاب زندگان را و سلام آنان را دو روایت ذکر نموده است، و سپس مکالمه رسول خدا را با مشرکین مقتول قریش در سر قلیب بدر و مکالمۀ أمیرالمؤمنین را با کعب بن سوره ـ که قاضی بصره بود و در جمل در اصحاب عائشه بود و کشته شد ـ و با طلحة بن عبیدالله نقل میکند.»1و2
اعجاز أمیرالمؤمنین علیه السّلام و شفای دختر یهودیه
در کتاب گنجینۀ دانشمندان، جلد 9، صفحۀ 165 تا 167، از شیخ ابومحمّد یعسوب الدّین رستگار، صاحب تفسیر البصائر از دختر یهودیّهای را که فرزندِ مسعود نامی بوده است، در شب 19 رمضان المبارک به اعجاز حضرت أمیرالمؤمنین علیه السّلام، مرض سرطان قلبی و کبدی او را دفعةً شفا دادهاند. چون بسیار جالب توجه است در اینجا اشاره نمودیم، تا طالبین به آنجا مراجعه کنند.3
[کلام أمیرالمؤمنین به امام حسن مجتبی علیهما السّلام در جنگ صفّین]
[مستدرک الوسائل، مجلّد 2] صفحة 285:
«نَصرُ بن مُزاحِم فی کتاب صفّین، عن مالک بن أعیَن، عن زید بن وَهب قال:
إنّ أهلَ الشّام دَنَوا مِن علیٍّ علیه السّلام یومَ صِفّین، فو الله ما یزید قُربُهم منه إلّا سُرعةً فی مَشیِه! فقال له الحسنُ علیه السّلام:
”ما ضَرَّک لو سَعَیتَ، حتّی تنتهی إلی هؤلاء الّذین صَبَروا بعدک مِن أصحابک؟!“
قال: ”یا بُنَیّ! إنّ لأبیک یومًا لن یَعدوه و لا یُبطِئُ به عنه السّعیُ، و لا یَعجَل به إلیه المَشیُ، إنّ أباک ـ و الله! ـ ما یُبالی وقَع علی المَوتِ أو وقَع المَوتُ علیه.“»1و2
[وصیّتنامه أمیرالمؤمنین علیه السّلام]
این وصیّت را مرحوم کلینی در باب وصایا، در جلد 5 فروع کافی، صفحۀ 51 [ذکر نموده]؛ و [حسن بن شعبه] در تحف العقول، صفحۀ 197 آورده است؛ بحار [طبع کمپانی] جلد 9:
«أبوعلیٍّ الأشعَریّ، عن محمّد بن عبدالجبّار... عن عبدالرّحمن الحجّاج قال: بُعثَ إلیّ أبوالحسن موسی علیه السّلام بوصیّةِ أمیرالمؤمنین علیه السّلام:
﴿بِسۡمِ ٱللَهِ ٱلرَّحۡمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ﴾
هَذا ما أوصَی به علیُّ بن أبیطالبٍ:
أوصَی أنّه یَشهَد أن لا إلهَ إلّا اللَهُ وَحدَه لا شَریکَ لَه، و أنّ محمّدًا عَبدُه و رسولُه، أرسلَه ﴿بِٱلۡهُدَىٰ وَدِينِ ٱلۡحَقِّ لِيُظۡهِرَهُۥ عَلَى ٱلدِّينِ كُلِّهِۦ وَلَوۡ كَرِهَ ٱلۡمُشۡرِكُونَ﴾،3 صلّی الله علیه و آله؛ ثُمّ ﴿إِنَّ صَلَاتِي وَنُسُكِي وَمَحۡيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّهِ رَبِّ ٱلۡعَٰلَمِينَ * لَا
شَرِيكَ لَهُۥ وَبِذَٰلِكَ أُمِرۡتُ وَأَنَا۠أَوَّلُ ٱلۡمُسۡلِمِينَ﴾.1
ثمَّ إنّی أُوصیکَ یا حسَنُ و جَمیعَ أهلِ بَیتی و وُلدِی و مَن بلَغه کِتابی بتَقوَی اللَهِ ربِّکم! ﴿وَلَا تَمُوتُنَّ إِلَّا وَأَنتُم مُّسۡلِمُونَ * وَٱعۡتَصِمُواْ بِحَبۡلِ ٱللَهِ جَمِيعٗا وَلَا تَفَرَّقُواْ﴾!2 فإنّی سَمِعتُ رسولَ اللَهِ صلّی الله علیه و آله یقول: ”اصَلاحُ ذاتِ البَینِ أفضَلُ مِن عامَّةِ الصّلَواتِ و الصّیامِ، و أنّ المُبیرَةَ الحالِقةَ للدِّینِ فَسادُ ذاتِ البَینِ.“ و لا قُوّةَ إلّا باللَهِ العَلیِّ العَظیمِ.
انظُروا ذَوِی أرحامِکم فَصِلوهم، یُهوِّنِ اللَهُ علیکم الحِسابَ!
اللَهَ اللَهَ فی الأیتامِ! و لا [فلا] تُغَیِّروا [تُغِبّوا] أفواهَهم و لا تَضیعوا بحَضرَتِکم، فَقد سَمِعتُ رسولَ اللَهِ صلّی الله علیه و آله یقول: ”مَن عالَ یَتیمًا حَتّی یَستَغنِیَ أوجَبَ اللَهُ عَزّوجَلّ لَه بذلک الجَنّةَ، کما أوجَبَ اللَهُ لِآکلِ مالِ الیَتیمِ النّارَ.“
اللَهَ اللَهَ فی القُرآنِ! فَلا یَسبِقُکم إلی العمَلِ به أحدٌ غَیرُکم!
اللَهَ اللَهَ فی جیرانِکم! فإنّ النّبیَّ صلّی الله علیه و آله أوصَی بهم و ما زال رسولُ اللَهِ صلّی الله علیه و آله یوصِی بهم، حتّی ظنَنّا أنّه سَیُوَرِّثُهم.
اللَهَ اللَهَ فی بَیتِ ربِّکم! فلا یَخلوا مِنکم ما بَقیتم؛ إنّهُ إن تُرِکَ لَم تُناظَروا، و أدنَی ما یَرجِعُ به مَن أمَّه أن یُغفَرَ له ما سَلَفَ.
اللَهَ اللَهَ فی الصَّلاةِ! فإنّها خَیرُ العَملِ، و إنّها عَمودُ دینِکم.
اللَهَ اللَهَ فی الزّکاةِ! فإنّها تُطفِئُ غَضَبَ ربِّکم.
اللَهَ اللَهَ فی شَهرِ رمَضانَ! فإنّ صیامَه جُنّةٌ مِن النّارِ.
اللَهَ اللَهَ فی الفُقَراءِ و المَساکینِ! فَشارِکوهم فی مَعایِشِکم.
اللَهَ اللَهَ فی الجِهادِ بأموالِکم و أنفُسِکم و ألسنَتِکم! فإنّما یُجاهِدُ رَجُلان: إمامُ هُدًی أو مُطیعٌ لَه مُقتَدٍ بهُداه.
اللَهَ اللَهَ فی ذُرّیَّةِ نَبیِّکم! فَلا یُظلَمَنَّ بحَضرَتِکم و بَینَ ظَهرانَیکم و أنتم تَقدِرون علَی الدَّفعِ عنهم!
اللَهَ اللَهَ فی أصحابِ نَبیِّکم الّذینَ لَم یُحدِثوا حَدَثًا و لَم یُؤوُوا مُحدِثًا! فإنّ رسولَ اللَهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم أوصَی بهم، و لَعَنَ المُحدِثَ مِنهم و مِن غَیرِهم و المُؤوِیَ لِلمُحدِثِ.
اللَهَ اللَهَ فی النّساءِ و فیما مَلَکَت أیمانُکم! فإنّ آخِرَ ما تَکلّمَ بهِ نَبیُّکم صلّی الله علیه و آله و سلّم أن قال: ”أُوصیکم بالضَّعیفَین: النّساءِ و ما مَلَکَت أیمانُکم.“
الصّلاةَ الصّلاةَ الصّلاةَ! لا تَخافوا فی اللَهِ لَومةَ لائِمٍ، یَکفیکم اللَهُ مَن آذاکم و مَن بَغَی علیکم.
﴿قُولُواْ لِلنَّاسِ حُسۡنٗا﴾1 کَما أمَرَکم اللَهُ عزَّوجلَّ، و لا تَترُکوا الأمرَ بالمَعروفِ و النّهیَ عن المُنکَرِ، فیُوَلِّیَ اللَهُ أمرَکم شِرارَکُم ثُمّ تَدعون فلا یُستَجابُ لَکم و علیهم!
و علَیکُم [یا بُنَیَّ] بالتّواصُلِ و التّباذُلِ [و التّبارِّ]! و إیّاکُم و التّقاطُعَ و التَّدابُرَ و التَّفرُّقَ! ﴿وَتَعَاوَنُواْ عَلَى ٱلۡبِرِّ وَٱلتَّقۡوَىٰ وَلَا تَعَاوَنُواْ عَلَى ٱلۡإِثۡمِ وَٱلۡعُدۡوَٰنِ وَٱتَّقُواْ ٱللَهَ إِنَّ ٱللَهَ شَدِيدُ ٱلۡعِقَابِ﴾.2
حَفِظَکم اللَهُ مِن أهلِ بَیتٍ و حَفِظَ فیکم نَبیَّکم، أستَودِعُکم اللَهَ و أقرَءُ علیکم
السّلامَ و رَحمةَ اللَهِ...»1.2
[وصیّت أمیرالمؤمنین بعد از ضربت خوردن]
1. در جزء چهارم از جلد علی بن أبیطالب ناسخ التواریخ، صفحۀ 292:
«من جملة وصایا علیّ بن أبیطالب، إلی أن قال: ”إن أبقَ فَأنا وَلِیُّ دَمی و إن أفنَ فالفَناءُ میعادی، و إن أعفُ فالعَفوُ لی قُربَةٌ و هو لَکم حَسَنَةٌ، فاعفُوا ﴿أَلَا تُحِبُّونَ أَن يَغۡفِرَ ٱللَهُ لَكُمۡ﴾3 و اللهِ ما فَجَأنی مِنَ المَوتِ وارِدٌ کَرِهتُه و لا طالِعٌ أنکَرتُه، و ما کُنتُ إلّا کَقارِبٍ وَرَدَ و طالِبٍ وَجَدَ! ﴿وَمَا عِندَ ٱللَهِ خَيۡرٞ لِّلۡأَبۡرَارِ﴾.4“»5و6
2. در پاورقی صفحۀ 131 از جلد اوّل منتهی الآمال، راجع به قضایای ضربت خوردن أمیرالمؤمنین علیه السّلام و وصایای آن حضرت گوید:
«و قال المسعودی فی مُروج الذّهب: ثمّ دَعَی الحسنَ و الحسینَ علیهما السّلام فقال لهما:
”أُوصیکما بتقوی اللهِ وَحدَه، و لا تَبغِیا الدّنیا و إن بَغَتْکُما، وَ لا تأسَفا علی شیءٍ منها، قُولا الحَقَّ، و ارحَما الیَتیمَ، و أعینا الضّعیفَ، و کُونا للظّالِمِ خَصْمًا و للمظلوم عَوْنًا، و لا تأخذْکُما فی اللهِ لَومَةُ لائمٍ.“
ثمّ نظَرَ إلی ابن الحنفیّة فقال: ”هل سمعتَ ما قلتُ بِهِ أخَویْک؟!“
قال: نعم.
قال: ”أُوصیکم بمِثلِه.“»1
3. و در مروج الذَّهب، طبع مصر، ذکر مقتل علی ... جلد 2، صفحۀ 425 آورده است2.3
[کلام أمیرالمؤمنین علیه السّلام قبل از شهادت]
و من کلامٍ لعلیِّ بن أبیطالب أمیرالمؤمنین علیه السّلام قبل موته، در صفحۀ 368 از نهج البلاغة با شرح محمّد عبده، طبع مصر، مذکور است:
«أیُّها النّاسُ! کلُّ امْرِئٍ لاقٍ ما یَفِرّ منه فی فِرارِه، و الأجَلُ مَساقُ النّفسِ، و الهَربُ منه مُوافاتُه. کم اطَّرَدَتِ الأیّامُ أبحَثُها عن مَکنونِ هذا الأمرِ فأبَی اللهُ إلّا إخفائَه. هیهاتَ! عِلمٌ مَخزونٌ.
أمّا وصیّتی: فاللهُ و لا تُشرِکوا به شیئًا، و محمّدٌ صلّی الله علیه و آله و سلّم فلا تُضَیِّعوا سُنَّتَه. أقیموا هٰذَین العَمودَین، و أوقِدوا هٰذَین المِصباحَین، و خَلاکم ذَمٌّ ما لم تَشرُدوا، حَمَلَ کلُّ امْرِئٍ منکم مَجهودَه، و خَفَّفَ عن الجَهَلَةِ ربٌّ رحیمٌ و دینٌ قویمٌ و إمامٌ علیمٌ. أنا بالأمسِ صاحِبُکم، و أنا الیومَ عِبرَةٌ لکم، و غدًا مُفارِقُکم. غَفَرَ اللهُ لی و لکم. إن تَثبُتِ الوَطْأةُ فی هذه المَزَلَّةِ فذاک، و إن تَدحَضِ القَدَمُ فإنّما کنّا فی أفیاءِ أغصانٍ، و مَهَبِّ رِیاحٍ، و تحتَ ظِلِّ غمامٍ اضْمَحَلَّ فی الجوّ مُتَلَفَّقُها، و عَفا فی الأرض مَخَطُّها، و إنّما کنتُ جارًا لکم جاوَرَکم بدنی أیّامًا، و سَتُعْقَبون منّی جُثَّةً خَلاءً ساکِنةً
بعد حَراکٍ، و صامتةً بعد نُطقٍ، لِیَعِظکم هُدُوِّی، و خُفوتُ إطراقی، و سکونُ أطرافی؛ فإنّه أوعَظُ للمُعتَبِرین من المَنطِقِ البلیغ، و القولِ المسموع، وَداعِیکم وَداعُ امْرِئٍ مُرْصِدٍ للتّلاقِی، غدًا تَرَونَ أیّامی و یُکْشَفُ لکم عن سَرائِری، و تَعرِفوننی بعدَ خُلُوِّ مکانی و قیامِ غیری مَقامی.»1و2
[وصیّتی از أمیرالمؤمنین علیه السّلام در آخرین لحظات حیات]
در [جلد] تاسع بحار، صفحۀ 662 [به نقل از نهج البلاغة]:
«من کلامٍ له علیه السّلام قُبَیلَ موتِه علی سبیل الوصیّة: ”وصیّتی لکم أن لا تُشرِکوا بالله شیئًا، و محمّدٌ صلّی الله علیه و آله فلا تُضَیِّعوا سُنَّتَه. أقیموا هٰذَین العَمودَین، و خلاکم ذَمٌّ. أنا بالأمسِ صاحِبُکم، و الیَومَ عِبرَةٌ لکم، و غدًا مُفارِقُکم. إن أبْقَ فأنا ولِیُّ دَمی و إن أفْنَ فالفَناءُ میعادی، و إن أعْفُ فالعَفو لی قُربَةٌ و هو لکم حَسَنَةٌ، فاعْفُوا ﴿أَلَا تُحِبُّونَ أَن يَغۡفِرَ ٱللَهُ لَكُمۡ﴾3 و الله ما فَجَأنی من المَوتِ وارِدٌ کَرِهتُه و لا طالِعٌ أنکَرتُه، و ما کنتُ إلّا کقاربٍ وَرَدَ و طالبٍ وَجَدَ ﴿وَمَا عِندَ ٱللَهِ خَيۡرٞ لِّلۡأَبۡرَارِ﴾.4“»5
[احوال أمیرالمؤمنین علیه السّلام در شب بیستم ماه مبارک رمضان]
روایتی را که از محمّد بن حنفیّه، مرحوم محدّث قمی راجع به احوال أمیرالمؤمنین علیه السّلام در شب بیستم رمضان و اثر زهر در پاهای [آن حضرت] و
مطالب روز بیستم را آورده است، مرحوم مجلسی در بحار الأنوار1 در جلد تاسع، صفحۀ 673 در آخر صفحه، ضمن مطالبی که از بعضی کتب قدیمه آورده است، نقل کرده است.
و در جلد تاسع بحار، صفحۀ 657 در ذیل صفحه گوید:
«و قال أبوالفَرَج الإصفهانی: رَوَی أبومِخنَف عن أبیالطُّفَیل أنّ صَعصَعَةَ بن صُوحان استأذن علی علیٍّ علیه السّلام و قد أتاه عائدًا لمّا ضَرَبَه ابنُ مُلجَم فلم یکن علیه إذنٌ، فقال صَعصَعَةُ للآذِنِ: ”قُل له: یَرحَمک اللهُ یا أمیرَالمؤمنین حیًّا و مَیّتًا! فلقد کان اللهُ فی صَدرِک عظیمًا، و لقد کنتَ بذات الله علیمًا.“
فأبلَغَه الآذِنُ إلیه، فقال: ”قُل له: و أنت یَرحَمک اللهُ! فلقد کنتَ خَفیفَ المَئونَةِ کثیرَ المَعونَةِ.“»2و3
أمیرالمؤمنین علیه السّلام بدون شک، شعر میسرودهاند
[معادن الجواهر، مجلّد 1] صفحة 424، مسألة 16:
«هل نظَم مولانا أمیرُالمؤمنین و أبناؤُه علیهم السّلام الشّعرَ أم لا؟ و هل ما یُنسَب إلیهم منه لهم، مع أنّه دونُ أقوالِهم البالغةِ أقصیٰ درجات البلاغة، علی أنّ رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم لم یَقُله و هم مُقتدون به قولًا و فعلًا.
الجواب: لا شکَّ أن أمیرالمؤمنین علیه السّلام قد نظَم الشّعرَ و تطابقت الأنقالُ علی کثیرٍ منه، مثل قولِه علیه السّلام:
”دَعَوتُ فلَبّانی من القومِ عُصبَةٌ | *** | فَوارِسُ مِن هَمْدانَ غَیرُ لِئامٍ |
*** | فَوارسُ مِن هَمْدان لیسوا بعُزَّلٍغَداةَ الوَغَی من شاکرٍ و شِبامٍ |
*** | لِهَمدانَ أخلاقٌ و دینٌ یَزینُهمو بأسٌ إذا لاقوا و جَدُّ خِصامٍ |
*** | جَزَی اللهُ هَمدانَ الجِنانَ فإنّهاسِمامُ العِدَی فی کلِّ یومٍ زِحامٍ |
*** | فلوکنتُ بَوّابًا علی بابِ جَنَّةٍلَقُلتُ لِهَمدانَ ادْخُلوا بسَلامٍ“1 |
و قولِه علیه السّلام یومَ صفّین و قد أقبَلَ الحُضَینُ بن المُنذِر الرَّقاشیّ و هو یومئذٍ شابٌّ یَزحَف برایتِه و کانت حمراءَ فأعجَبَ علیًّا زُحفُه و ثَباتُه فقال:
”لِمَن رایَةٌ حمراءُ یَخفِق ظِلُّها | *** | إذا قیل قَدِّمْها حُضَینُ تقدَّما |
*** | و یَدنو بها فی الصّفِّ حتّی یُزِیرهاحِیاضُ المنایا تُقطِر المَوتَ و الدَّما |
*** | تراه إذا ما کان یومُ کریهةٍأبَی فیه إلّا عِزَّةً و تکرّما |
*** | جَزَی اللهُ عنّی و الجزاءُ بکفّهربیعةً خیرًا ما أعفَّ و أکرَما“2 |
إلی غیر ذلک ممّا روَته الثّقاتُ الأثباتُ.
و لا یُلتفَت إلی قول مَن قال: إنَّه لم یُثبَت عنه شیءٌ من الشِّعر، و یُشبِه أن یکون مثلَ إنکار نسبةِ نهج البلاغة إلیه، و قد جمَعْنا ما صحّ مِن شعره علیه السّلام فی دیوانٍ مُرَتَّبٍ علی حروف المُعجَم، نسأله تعالی لإکماله و طَبعِه؛ نعم، لیس کلُّ ما نُسِب إلیه من الشّعر هو له، بل بعضُه معلومٌ أنَّه لیس له و کذلک باقی الأئمّة علیهم السّلام قد صحَّت نسبةُ الشّعر إلی کثیرٍ منهم و لیس هو دونَ کلامهم؛ و بعض ما یُنسَب إلیهم لم تصحّ نسبتُه و بعضُه معلومٌ أنّه لیس لهم، لرُکنِه. أمّا عدمُ نظمِ جدّهم صلّی الله علیه
و آله و سلّم للشّعر فلیس عجزًا بل لحکمةٍ اقتضَت ذلک، و هی دفعُ شُبُهات المنافقین عن القرآن العظیم بأنّه لیس قولَ شاعرٍ؛ و لا یجب مساواتُهم علیهم السّلام له فی ذلک و الله أعلم.»1
[کلام أمیرالمؤمنین علیه السّلام: «فَبِالعَدلِ قِوامُ العالَمِ!»]
فرمایش مولی أمیرالمؤمنین علیه السّلام:
«العالَمُ حَدیقَةٌ سِیاجُها الـشّریعَةُ | *** | و الشّریعَةُ سُلطانٌ تَجِب له الطّاعَةُ |
*** | و الطّاعَةُ سِیاسَةٌ تَقومُ بِها المُلکُو المُلکُ نِظامٌ یَعضُدُه الجَیشُ |
*** | و الجَیشُ أعوانٌ یَکفُلهم المالُو المالُ رِزقٌ تَجمَعه الرّعیةُ |
*** | و الرّعیّةُ سَوادٌ یَستَعبِدُهُمُ العَدلُو العَدلُ أساسٌ بِه قِوامُ العالَمِ |
فبِالعَدلِ قِوامُ العالَمِ! فبِالعَدلِ قِوامُ العالَمِ! فبِالعَدلِ قِوامُ العالَمِ!»2و3
[اشعاری در مدح أمیرالمؤمنین علیه السّلام]
*** | دلا باید به هر دم یا علی گفتنه هر دم بل دمادم یا علی گفت |
*** | به صدق دل همیشه یاد او کردبه هر پیچ و به هر خم یا علی گفت |
*** | دمی که روح در آدم دمیدندز جا برخاست آدم یا علی گفت |
*** | چو نوح از موج طوفان ایمنی خواستتوسّل جست و هر دم یا علی گفت |
*** | ز بطن حوت یونس گشت آزادز بس در ظلمت یَم یا علی گفت |
*** | عصا در دست موسی اژدها شدکلیم آنجا مسلّم یا علی گفت |
*** | نمیشد زنده جان مرده هرگزیقین عیسی بن مریم یا علی گفت |
*** | رسول الله شنید از پردۀ غیبندا میآمد آن هم یا علی گفت |
*** | نزول وحی چون فرمود سبحانمَلَک در أوّلین یا علی گفت |
*** | علیّ در کعبه بر دوش پیمبرقدم بنهاد و آن دم یا علی گفت |
*** | به فرقش کی اثر میکرد شمشیرگمانم ابن ملجم یا علی گفت1 |
[شعری در وصف أمیرالمؤمنین علیه السّلام]
در وصف مولانا أمیرالمؤمنین علی بن أبیطالب علیه السّلام:
*** | اسیر نفس نشد یک نفس علیّ ولینشد اسیر که بر مؤمنین امیر آمد |
*** | اسیر نفس کجا و امیر خلق کجاکه سر بلند نشد آنکه سر به زیر آمد |
*** | علی نخورد غذایی که سیر برخیزدمگر که سیر خورد آنکه نیم سیر آمد |
*** | علی ستم نکشید و حقیر ظلم نشدنشد حقیر که دشمن برش حقیر آمد |
*** | علی نداد به باطل حقی ز بیت المالکه بر حساب و کتاب خدا خبیر آمد |
*** | درود باد بر آن ملّتی که رهبر ویچنین بلند مقام و چنین خطیر آمد2 |
[اشعاری از دیوان حمیری]
[دیوان حمیری] در صفحۀ 169:
*** | 1. بلَغ الهَوَی بفؤادِک المَجهوداونَفَی الرُّقادَ فما یلَذّ هُجودًا |
*** | 2. طال الصّدودُ فعُدْ عن طَلَبِ الصِّباوقُلِ المَدیحَ مَدیحَک المحمودا |
*** | 3. لا تَمدَحَنَّ سوَی النّبیّ و آلِهفلقد أراک إذا مدحتَ مجیدًا |
*** | 4. أهلُ الکساء تَقِیهم نـفسی الرَّدَیو لهم أکون مُوالیًا و وَدودًا |
*** | 5. و إلیهم طَرَبی وفیهم بُغیَتیو بهم أُؤَمِّل فی الجِنان خُلودًا |
*** | 6. طاب الورودُ بحُبِّ آل محمّدحوضَ النّبیّ إذا أردتُ وُرودًا |
*** | 7. سقیًا لشیعةِ أحمدَ و وصیّهأعنِی الإمامَ ولیَّنا المحسودا |
*** | 8. أعنِی الموحّدَ قبل کلِّ موحّدٍلا عابد |