مطلع انوار ج9

 هو العلیم

 دوره مُهذّب و محقّق

 مكتوبات خطی، مُراسلات و مواعظ

 مَطلَعِ أنوار

 جلد نهم

 كلام (اهل بیت علیهم السّلام)

 مؤلّف:

 حضرت علاّمه آیة الله حاج سیّد محمّد حسین حسینی طهرانی

 قدّس الله نفسه الزّكیّة

 با مقدّمه و تعلیقات:

 سیّد محمّد محسن حسینی طهرانی

 و قال صلّی الله علیه و آله و سلّم: ”مَن حَفِظنی فی أهل بیتی فقد اتّخذ عند الله عهدًا.“

 پیغمبر اکرم صلّى الله علیه و آله و سلّم فرمودند: «کسى که توصیه مرا درباره اهل بیتم رعایت نماید، عهد خویش را با پروردگار محکم نموده است.»

 ینابیع المودّة لذوی القربی، ج 2، ص 115

 تصویر علاّمه طهرانی رضوان الله علیه چند سال قبل از ارتحال در ایوان منزل (مشهد مقدّس)

 تصویر علاّمه طهرانی رضوان الله علیه هنگام سکونت در طهران

 مقدّمات

 در فضیلت و محبّت اهل بیت علیهم السّلام

 در فضیلت روضه خوانی برای اهل بیت علیهم السّلام

 تاریخ موالید و وفیات ائمه علیهم السّلام

 [روایت وارده در فضیلت و محبّت اهل بیت علیهم السّلام]

  [امام رضا علیه السّلام]: «النَّظرُ إلی ذُرّیَّتی عبادَةٌ ما لم یتلَوَّثوا بِالمَعاصی.»¹و²

  [روی عن أبی‌عبدالله علیه السّلام]: «لا تَدَعوا حُبَّ آلِ محمّدٍ، اتِّکالًا علی العَمَلِ الصّالحِ، و لا تَدَعوا العملَ الصّالحَ، اتِّکالًا علَی حُبِّ آلِ محمّدٍ؛ فإنّهُ لا یُقبَلُ أحَدُهما دونَ الآخَر.»³و⁴

  و أخرج محبّ ‌الدین الطبری فی الرّیاض، مجلّد 2، صفحة 189 عن أبی‌بکر:

 «رأیتُ رسولَ الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم خیَّم خیمةً، و هو متّکئٌ علی قَوسٍ عربیّةٍ، و فی الخیمة علیٌّ و فاطمةُ و الحسنُ و الحسینُ، فقال: ”معشرَ المسلمین أنا سِلمٌ لمَن سالم أهلَ‌ الخیمة، حربٌ لمَن حاربهم، ولیٌّ لمَن والاهم. لا یُحبّهم إلّا سعیدُ الجدِّ، طیِّبُ المَولِد؛ و لا یبغضهم إلّا شقیُّ الجدِّ، رَدِی‌ءُ الولادة“».¹

 قول الرّضا علیه السّلام بمحمّد بن کعب القُرطیّ: «لو زادک جدّی رسول الله صلّی الله علیه و آله لَزِدناک»

 [مستدرک الوسائل، طبع سنگی، جلد 2، صفحه 400]:

 «و عن الحاکم أبی‌عبدالله الحافظ بإسناده [عن محمّد بن عیسی] عن أبی‌حبیب السّاجی، قال: رأیت رسولَ الله صلّی الله علیه و آله فی المَنام، و حدّثنی محمّد بن منصور السَّرخسیّ بالإسناد، عن محمّد بن کَعْب القُرطیّ [القُرَظِیّ] قال:

 کنت فی جُحْفَة نائمًا فرأیت رسول الله صلّی الله علیه و آله فی المنام، فأتیتُه فقال لی: ”یا فلان! سَرَرْتُ بما تَصْنع مع أولادی فی الدّنیا.“

 فقلتُ: لو ترکتُهم فبمن أصْنَع؟!

 فقال صلّی الله علیه و آله: ”فلا جَرَم تُجزَی منّی فی العُقبی.“

 فکان بین یدیه طَبقٌ فیه تمرٌ صَیحانیٌّ، فسألتُه عن ذلک، فناولنی قبضةً فیها ثمانی عشرةَ تمرةً، فتأوّلتُ ذلک أن أعیشَ ثمانی عشرة سنةً.

 فنسیت ذلک، فرأیت یومًا ازدحامَ‌ النّاس، فسألتهم عن ذلک، فقالوا: أتَی علیّ بن

موسی‌ الرّضا علیهما السّلام، فرأیته جالسًا فی هذا الموضع، و بین یدیه طبقٌ فیه تمرٌ صَیْحانیٌّ، فسألته عن ذلک، فناولنی قبضةً فیها ثمانی عشرة تمرةً، فقلت له: زدنی منه! فقال:

 ”لو زادک جدّی رسول الله صلّی الله علیه و آله لزِدناک!“»¹

 [محبّت نداشتن به عترت رسول خدا ریشه در سه امر دارد]

 [مستدرک الوسائل، طبع سنگی، جلد 2] صفحۀ 400:

 «و عن یوسفِ بنِ الحارثِ، عن محمّد بن جعفر الأحمر، عن إسماعیل بن عبّاس، عن یزید بن جبیرة، عن داود بن الحَصین، عن أبی‌رافع، عن أمیرالمؤمنین علیه السّلام، أنّه قال:

 قال رسول الله صلّی الله علیه و آله: ”من لم یُحبَّ عترتی و العربَ فهو من إحدی الثّلاث: إمّا منافقٌ، أو وُلِدَ مِن زنیً، أو حَمَلَته أُمُّه و هی حائض.“»²و³

 کلام ابن جوزی در حرمت صلَوات بدون عطف آل

 «أصل آل: أهل، قلبت الهاءُ ألفًا بدلیل تصغیرها علی أُهیل، لأنّ الهاء و الألف یُقلَب کلٌّ منهما إلی الآخر؛ کما فی حکایة بعضهم: أل فعلتَ؟ أصله: هل فعلتَ؟

 و کما فی قول الشاعر:

 أصله: لأنّک سمحٌ.

 و کما فی ماءٍ أصله: ماه، بدلیل جمعِهِ علی میاه.

 و حیثُ کان أصلُ آل ”أهل“ فیکونان متّحدَین معنیً.

 قال فی القاموس: ”أهلُ الرجل: عشیرتُه و ذَووا قُرباه و أقرِباه. ثُمَّ قال: آل الله و رسولِهِ: أولیاؤُه.“

 و فی المصباح: ”الآل: أهلُ الشّخص و هم ذَووا قَرابته و قد أُطلِق علی أهل بیته و علی الأتباع.“ ـ انتهی.

 فإطلاقه علیٰ غیر القَرابة مجازٌ، و بذلک اعتذر عن ترکِ ذکر الصّحابة فی الصلاة علی النبی صلّی الله علیه و آله و سلّم. و قیل: إنّما ترکوا اقتداءً بالنّبی صلّی الله علیه و آله و سلّم، حیثُ قال فی تعلیمِ الصّلاة علیه: ”قولوا اللهمّ صلّ علی محمّد و آل محمّد.“ و هو الّذی جَرَی علیه أئمةُ أهل البیت علیهم السّلام و شیعتُهُم خلفًا عن سلفٍ، و الّذی أوجبه الشّرعُ فی الصّلوات المَفروضة‌ و المَسنونة؛ و قد نَهَی صلّی الله علیه و آله و سلّم عن الصّلاة، البَتْراءِ و هی إفرادُه بالصّلاة عن الآل. و یَنبغی عدمُ ترک التّسلیم مع الصّلاة، للأمر به فی الآیة و إن لم یُذکَرْ فی هذه الرّوایة.

 ابن حجر عسقلانی در کتاب‌هایش آل را عطف کرده است

 و من العَجیب مع هذا کلِّه ما جری علیه جمهورُ علماء أهل السّنة من عدم ذکرهم الآلَ معه صلّی الله علیه و آله و سلّم عند الصّلاة علیه، فإن ذَکروهم ذَکروا معهم أصحابَه. اللهمّ إلّا نفرًا قلیلًا، منهم الحافظُ بنُ حجرِ العَسقَلانی فی کُتبه کُلِّها کالإصابة و غیرِه، و لا نجدُ لهم فی ذلک عذرًا کاعتذارهِم عن تسنیمِ القبور مع ورود السّنة بالتسطیح، و اعتذارِهم عن ترکِ التَّحنُّک مع ورودِ النّهی عن العمامةِ القَعطاءِ، و صرفِ آیة التّطهیر و غیرِها إلی غیرِهم مع ورودِ الرّوایات فی صِحاحهم بأنّها نُزلت فیهم؛ و غیرِ ذلک.

 أمّا قوله تعالی ﴿صَلُّواْ عَلَيۡهِ وَسَلِّمُواْ تَسۡلِيمًا﴾¹ فلا یَقتضی ذلک؛ فإنّه أمر بالصلاة علیه و لم یُبیِّن کیفیَّتَها و بیَّنها هو علیه السّلام بقوله: ”قولوا اللهمّ صلِّ علَی محمّدٍ و آلِ محمّدٍ“، و لا شکَّ أنَّ اللّازمَ اتّباعُ المأثورِ عنه صلّی الله علیه و آله و سلّم فی کیفیّة التّصلیة.

 نعم، لا بأسَ بإضافة أصحابِه المنتَجَبین إلی الآل، بل هو أکمل. و لا یُنافیه الإقتصار علَی الآل فی الحدیث المذکور؛ فإنه لِبیان التّصلیةِ المأمورِ فی الآیة الشّریفة و أنَّ المَطلوبَ فیها هذا المقدارُ لا بِشَرط عدمِ الزّیادة؛ و الصّلاةُ مِن اللهِ تعالَی المغفرةُ و الرّحمةُ و رفعُ الدّرجة فَتَصحُّ بالنّسبة إلی کلِّ أحدٍ من المؤمنین، فضلًا عن الصّحابة المُنتَجَبین؛ کما قال تعالی: ﴿هُوَ ٱلَّذِي يُصَلِّي عَلَيۡكُمۡ وَمَلَـٰٓئِكَتُهُۥ﴾،² ﴿وَصَلِّ عَلَيۡهِمۡ إِنَّ صَلَوٰتَكَ سَكَنٞ لَّهُمۡ﴾،³ ﴿أُوْلَـٰٓئِكَ عَلَيۡهِمۡ صَلَوَٰتٞ مِّن رَّبِّهِمۡ﴾⁴، و قال علیه السّلام: ”اللهمّ صلّ علی آل فلان“.⁵

 قال ابن أبی‌الحدید فی شرح نهج البلاغة:

 ”إلّا أنّها صارت مخصوصةً فی العُرف بالنّبی صلّی الله علیه و آله و سلّم، و لا تُطلَقُ علَی غیره إلّا معه، فلا یُقال فی العُرف: اللهمّ صلِّ علی فلان، إلّا أمیرَالمؤمنین علیه السّلام، فإنَّهم یقولون صلواتُ الله علیه.“⁶ ـ انتهی.

 و فی الأدعیة المأثورة عن الأئمة أهل البیت علیهم السّلام ـ و کفی بهم قدوةً ـ الصّلاةُ علَی جمیع الأئمّة علیهم السّلام، و علَی الزّهراء علیها السّلام، و ابنَیْ رسولِ الله صلّی الله علیه و آله و سلّم، و ابنَتِه رُقَیّةَ؛ و ذلک یفوت حدَّ الإحصاء.

 ثم إنّ فی ذِکرهم معه حینَ تعلیمه الصّلاةَ علیه و عدمِ ذکر أصحابِه، إشارةً إلی أنّهم منه و هو منهم، و أنّ الصّلاةَ علیهم من جُملة الصّلاة علیه؛ فإنَّ نورَهم واحدٌ و طینَتَهُم واحدةٌ، کما أفصَحَ عنه قولُه تعالی فی آیة المباهلة: ﴿وَأَنفُسَنَا وَأَنفُسَكُمۡ﴾¹ و قولُه علیه السّلام یومَ أُحدٍ فی حقّ علیٍّ علیه السّلام: ”إنّه منّی و أنا منه“،² و مؤاخاتُه له، و قولُه: ”علیٌّ منّی بمَنزِلَةِ الرّوحِ من الجسد“،³ ”علیٌّ منّی بمنزلة الذِّراع من العَضُد“،⁴ ”علیٌّ منّی بمنزلة الصِّنو من الصِّنو“،⁵ ”حسینٌ منّی و أنا من حسینٍ“،⁶ ”فاطمةُ بَضعةٌ منّی.“⁷ ـ إلی غیر ذلک.

 و لِلّه دَرُّ القائل:

 و عن الکسائی: منعُ إضافة آل إلی المُضمَر، و لم یُوافقْه غیرُه؛ إذ لا قیاسَ یَعضُدُه و لا سماعَ یؤیِّدُه.»¹

 خطبۀ نهج البلاغة راجع به آل محمّد علیهم السّلام

 خطبۀ 237 از طبع عبده مصر، صفحۀ 467 از جلد 1:

 «هم عَیشُ العِلمِ و مَوتُ الجهلِ، یُخبِرُکم حِلمُهم عَن علمِهم و صَمتُهم عن حِکَمِ مَنطقِهم، لا یُخالفون الحَقَّ و لا یَختلفون فیه، و هم دَعائِمُ الإسلامِ و ولائِجُ الاعتِصامِ. بِهم عادَ الحَقُّ إلی [فی] نِصابِه، و انزاحَ الباطِلُ عن مُقامِه، و انقَطَعَ لِسانُه عن مَنبَتِه. عَقَلوا الدِّینَ عقلَ وِعایَةٍ و رِعایَةٍ، لا عَقلَ سَماعٍ و رِوایَةٍ؛ فَإنَّ رُواةَ العِلمِ کَثیرٌ و رُعاتَه قَلیلٌ.»²

 و در منتهی الآمال، جلد 1، صفحۀ 89 آورده است که:

 «قالَ الثَّورِیُّ لِجعفرِ بنِ محمَّدٍ علیه السّلام: یا بنَ رسولِ اللهِ! اعتَزَلتَ النّاسَ؟ فَقالَ: ”یا سُفیانُ! فَسَدَ الزَّمانُ و تَغَیَّرَ الإخوانُ. فرأیتُ الانفِرادَ أسکَنَ لِلفُؤادِ.“

 ثمَّ قال علیه السّلام:

 در منتهی الآمال، جلد 1 صفحه 90 گوید:

 «قالَ أمیرالمؤمنین علیه السّلام: ”النّاسُ أبناءُ الدُّنیا و لا یُلامُ الرَّجُلُ علی حُبِّ أُمِّه.“»¹

 و نیز فرموده است: «إذا أقبَلَتِ الدُّنیا عَلَی أحدٍ أعارَته مَحاسِنَ غیرِه؛ و إذا أدبَرَت عنه سَلَبَته مَحاسِنَ نَفسِهِ.»²

 [درباره احادیث معرفتهم صلوات الله علیهم بالنّورانیّة]

 در جلد سابع بحار الأنوار، صفحۀ 274 در باب [14] نادرٌ فی معرفتهم صلوات الله علیهم بالنّورانیة، حدیثی مرحوم مجلسی از مرحوم والدش نقل می‌کند که آن مرحوم در بعضی از کتب عتیق که بعضی از محدثین از اصحاب جمع‌آوری نموده‌اند، نقل می‌کند و خود مرحوم مجلسی می‌فرماید:

 «این حدیث را خود من نیز در کتاب عتیقی که مشتمل بر اخبار کثیره‌ای بود یافتم.»

 این حدیث دارای مضامین بسیار مهم و عجیبی است، چون بسیار مفصّل بود در این‌جا ذکر ننمودم و هر که بخواهد به آن نشانی فوق در خود کتاب بحار الأنوار مطالعه نماید³.⁴

 ...¹

...¹

...¹

...¹

...¹

...¹

...¹

...¹

...¹

...¹

 [مزایای اختصاصی ذرّیۀ طاهره به نظر حافظ قسطلانی]

 در الغدیر، جلد 6، صفحۀ 354 و 355 گوید:

 «قال الحافظُ القسطلانی فی المواهب اللدنیَّة، کما فی شرحه، مجلّد 7، صفحة 21:

 فهذه الذّرّیّةُ الطّاهرة قد خُصّوا بمزایا التَّشریف، و عُمّوا بواسطة السیّدة فاطمة بفضلٍ ضِیفٍ، و أُلبِسوا رداءَ الشَّرف، و مُنِحوا بمزید الإکرام و التُّحَف، و قد وقع الإصطلاح علی اختصاصهم من بین الشَّرف کالعبّاسیّین و الجعافرة (ذرّیّة جعفر بن أبی‌طالب) بالشُّطفَة¹ الخضراءِ لمزید شرفهم، و السّببُ فی ذلک کما قیل: أنّ المأمونَ الخلیفةَ العبّاسیَّ أراد أن یجعل الخلافةَ فی بنی فاطمة، فاتّخذ لهم شِعارًا أخضَرَ و ألبَسهم ثیابًا خُضْرًا، لکون السّوادِ شعارَ العبّاسیّین، و البیاضِ

شِعارَ سایر المسلمین فی جمعهم و نحوها، و الأحمرُ مختلفٌ فی کراهته، و الأصفر شِعارُ الیهود بآخره؛ ثمّ انثَنَی¹ عزمُه عن ذلک و ردّ الخلافةَ لبنِی العبّاس، فبقی ذلک شِعارًا لأشراف العلویّین من الزّهراء، لکنّهم اختصروا الثّیابَ إلی قطعةٍ من ثوبٍ أخضَرَ تُوضَع علی عمائمهم هی المسمّاة (بالشُّطفَة) شعارًا لهم؛ ثمّ انقطع ذلک إلی أواخر القرن الثّامن.

 قال فی حوادث سنةِ ثلاث و سبعین و سبع‌مائة (773) من إنباء الغَمر بأبناء العُمر²:

 و فیها أمَرَ السلطانُ الأشرف أن یمتازوا عن الناس بعصائبَ (جمع عصابة) خُضرٍ علی العمائم، ففُعل ذلک بمصرَ و الشام و غیرهما. و فی ذلک یقول الأدیبُ أبوعبدالله بن جابر الأُندلسی (و ذکر البیتین المذکورَین)³ و الأدیبُ شمس الدین الدّمشقیّ:‌

 أطرافُ تیجانٍ أتَتْ من سُندُسٍ ** خُـضرٍ بأعلامٍ علی الأشرافِ

 و الأشرفُ السُّلطانُ خصّهم لها ** شرفًا لیُفَرِّقَهم من الأطراف

و الأشرف هو شعبان بن حسن بن الناصر، خنق سنة 778.» ـ انتهی.⁴

 [در فضیلت روضه‌خوانی برای اهل بیت علیهم السّلام]

 1. در صفحۀ 3 از کامل الزیارة از حضرت صادق علیه السّلام روایت می‌کند که فرمودند به عبدالله بن حمّاد بصری:

 «”بلغنی أنّ قومًا یأتونه، یعنی الحسینَ علیه السّلام، من نواحی الکوفة و ناسًا من غیرهم و نسائًا یَندُبنَه و ذلک فی النّصف من شعبانَ؛ فمِن بین قارﺉٍ یقرء و قاصٍّ یقُصُّ و نادبٍ یندُبُ و قائلٍ یقول المراثی.“

 فقلت له: نعم، جُعلت فداک، قد شهدتُ بعض ما تصف.

 فقال: ”الحمد للّه الذی جعل فی الناس مَن یفِدُ إلینا و یمدَحنا و یرثی علینا [لنا] و جَعَلَ عدوَّنا مَن یطعَنُ علیهم مِن قَرائبنا [قرابتنا] أو مِن غیرهم؛ یهَدِّدونهم و یقَبِّحون ما یصنعون.“»¹

 2. و در صفحۀ 4 از عیون صدوق از حضرت رضا علیه السّلام روایت کرده است که به حسن بن علی بن فضّال فرمودند:

 «مَن ذَکَر [تذکّر] مُصابَنا و أبکی، لم تبکَ عینُه یومَ تبکی العیون.»²

 3. و در کامل الزیارة³ و ثواب الأعمال⁴ و أمالی⁵ از حضرت صادق علیه السّلام روایت کرده است که به أبی‌عمارى مُنْشِد (یعنی شعر خوان) فرمودند:

 «مَنْ أنشدَ فی الحسین بن علی صلوات الله علیه فأبکی خمسین فَلهُ الجنّةُ، و مَن أنشدَ

فی الحسین علیه السّلام شعرًا فأبکی ثلاثین فله الجنّةُ، و مَن أنشدَ فی الحسین علیه السّلام فأبکی عشرین فله الجنّةُ، و من أنشدَ فی الحسین علیه السّلام شعرًا فأبکی واحدًا فله الجنّةُ، و من أنشدَ فی الحسین فبکی فله الجنّةُ و مَنْ أنشد فی الحسین فتباکی فله الجنّة.»¹

 4. و در صفحۀ 5 از کامل الزیارة از حضرت صادق علیه السّلام روایت کرده است که به أبی‌هارون مکفوف (یعنی نابینا) فرمودند:

 «یا أباهارون! من أنشد فی الحسین علیه السّلام فأبکی عشَرَةً، ثمَّ جَعَلَ ینقص واحدًا واحدًا حتّی بَلَغ الواحدَ؛ فقال: من أنشد فی الحسین علیه السّلام فأبکی واحدًا فله الجنّةُ.»²

 5. و در ثواب الأعمال از حضرت صادق علیه السّلام مروی است که به أبی‌هارون فرمودند: 

 «مَن أنشدَ فی الحسین علیه السّلام [شعرًا] فَبَکی و أبکی عشرةً کُتبت لَهم الجنّةُ، و من أنشدَ فی الحسین علیه السّلام [شعرًا] فَبَکی و أبکی خمسةً کُتبت لهم الجنّةُ، ومن أنشدَ فی الحسین علیه السّلام [شعرًا] فَبَکی و أبکی واحدًا فلهما الجنّةُ.»³

 6. و در صفحۀ 6 گوید که: «در ثواب الأعمال⁴ از حضرت صادق علیه السّلام مرویّ است که به صالح بن عقبه فرمودند:

 ”من أنشدَ فی الحسین علیه السّلام بیتًا من شعر فَبَکی و أبکی عشرةً فله و لهم

الجنّةُ، و من أنشدَ فی الحسین علیه السّلام بیتًا من شعر فَبَکی و أبکی تسعةً فله و لهم الجنّةُ؛ فلم یزل حتّی قال: و مَن أنشد فی الحسین علیه السّلام بیتًا فَبَکی، و أظُنُّه قال: أو تباکی فله الجنّةُ.“»

 7. و در صفحۀ 7 از رجال شیخ کشّی از حضرت صادق علیه السّلام روایت کرده است که:

 «چون جعفر بن عفّان پس از آنکه در محضر آن حضرت اشعاری در مرثیه قرائت کرد و آن حضرت را گریانید، به او فرمودند:

 ”و لَقد أوجبَ اللهُ تَعالی لک ـ یا جعفرُ! ـ فی ساعتِهِ الجنّةَ بأسرِها و غَفَرَ اللهُ لک فقال: یا جعفرُ! ألا أزیدُک؟“

 فقال: نعم، یا سیدی!

 قال: ”ما من أحَدٍ قال فی الحسین علیه السّلام شعرًا فَبَکی و أبکی به إلّا أوجبَ اللهُ‌ ‌له الجنّةَ و غَفَرَ ‌له.“»¹

 8. و در صفحۀ 8 گفته است که:

 «یکی از علمای اعلام می‌فرمود: کار روضه‌خوانی به جایی رسید‌ه است که داخل در علوم شده و علمی خاصّ گشته که باید در تعریف آن گفت: ”علمٌ یُبحث فیه عن عوارض أجساد الشّهداء و ما یتعلّق بها.“»

 9. و در صفحۀ 15 از کافی از حضرت باقر علیه السّلام روایت کرده که به أبی‌النعمان در ضمن وصایای خود فرمودند:

 «و لا تَستأکِلْ الناسَ بنا فتَفتَقِر.»²

 10. و شیخ مفید در أمالی خود این روایت را به این عبارت روایت نموده است: 

 «یا أبا‌النّعمان! لا تستأکِلْ بنا الناسَ فلا یزیدَک اللهُ بذلک إلّا فقرًا.»¹

 11. و شیخ کشّی در رجال خود روایت کرده از قاسم بن عوف که حضرت امام زین‌العابدین علیه السّلام به او فرمودند: 

 «و إیاک أن تستأکِلَ بنا فیزیدَک اللهُ فقرًا.»²و³

 تاریخ موالید و وفیات ائمّۀ معصومین سلام الله علیهم أجمعین

 10 محرّم الحرام*شهادت حضرت سیّدالشّهداء علیه السّلام

 (مورد اتّفاق کتب)

 25 محرّم الحرام*شهادت حضرت امام زین‌العابدین علیه السّلام

 (بحار الأنوار، ج 11؛ و فی غیره أیضًا)

 7 صفر الخیر*شهادت حضرت امام حسن مجتبی علیه السّلام

 (توضیح المقاصد؛ و تقویم المحسنین)

 7 صفر الخیر*ولادت حضرت موسی بن جعفر علیه السّلام

 (بحار الأنوار، ج 12)

 20 صفر الخیر*أربعین حضرت سیّدالشّهداء علیه السّلام

 28 صفر الخیر*رحلت حضرت رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم

 (اغلب کتب امامیّه)

 30 صفر الخیر*شهادت حضرت امام رضا علیه السّلام

 (إثبات الوصیّة)

 8 ربیع الاوّل*شهادت حضرت امام حسن عسکری علیه السّلام

 (بحار الأنوار، ج 12)

 17 ربیع الاوّل*ولادت حضرت رسول الله و ولادت حضرت صادق علیهما السّلام

 (البدایة و النهایة، ج 2، ص 260؛ و الکافی أیضًا)

 8 ربیع الثّانی*ولادت حضرت امام حسن عسکری علیه السّلام

 (جنّات الخلود)

 3 جمادی الثّانیة*شهادت حضرت زهراء سلام الله علیها

 (الإصابة، ج 8، ص 159 و ص 95)

 20 جمادی الثّانیه*ولادت حضرت زهراء سلام الله علیها

 (وقایع الأیّام، و اغلب کتب الإمامیّه)

 1 رجب*ولادت حضرت امام باقر علیه السّلام

 (بحار الأنوار، ج 11)

 2 رجب*ولادت حضرت امام علی النقی علیه السّلام

 (جنّات الخلود)

 3 رجب*شهادت حضرت امام علی النقی علیه السّلام

 (وفیات الأعیان، و غیره)

 10 رجب*ولادت حضرت امام محمّد تقی علیه السّلام

 (کتب الإمامیه)

 13 رجب*ولادت حضرت أمیرالمؤمنین علیه السّلام

 (در کتب بسیاری وارد است)

 25 رجب*شهادت حضرت موسی بن جعفر علیه السّلام

 (بحار الأنوار، ج 12)

 27 رجب*بعثت حضرت خاتم المرسلین صلّی الله علیه و آله و سلّم

 3 شعبان المعظّم*ولادت حضرت امام حسین علیه السّلام

 (در کتب بسیاری و در بحار، ج 10، ص 146؛ و در نامه‌ای که به وکیل امام منتظر علیه السّلام خارج شده است)

 5 شعبان المعظّم*ولادت حضرت سجاد علیه السّلام

 (دروس شهید)

 15 شعبان المعظّم*میلاد حضرت قائم آل محمّد، محمّد بن الحسن علیه السّلام

 (وفیات الأعیان؛ و الکافی؛ و بحار الأنوار، ج 13؛ و مدینة المعاجز)

 15 رمضان المبارک*میلاد حضرت امام حسن مجتبی علیه السّلام

 (در اغلب تواریخ؛ و در بحار الأنوار، ج 44، ص 134)

 21 رمضان المبارک*شهادت حضرت أمیرالمؤمنین علیه السّلام

 (اغلب کتب امامیّه)

 25 شوّال المکرّم*شهادت حضرت صادق علیه السّلام

 (جنّات الخلود)

 11 ذوالقعدة الحرام*ولادت حضرت امام رضا علیه السّلام

 (دروس شهید اوّل)

 30 ذوالقعدة الحرام*شهادت حضرت امام محمّد تقی علیه السّلام

 (روضة الواعظین)

 7 ذوالحجّة الحرام*شهادت حضرت باقر علیه السّلام

 (جنّات الخلود)

 18 ذوالحجّة الحرام*عید سعید غدیر¹

 [جدول بیان ولادت و وفات ائمّۀ طاهرین علیهم السّلام توسّط مرحوم عسکری طهرانی]

 جداول این صفحه و صفحات دیگر از روی بعضی از نوشتجات علاّمۀ خبیر، دایی‌زاده محترم، حضرت آقای آقا میرزا نجم‌الدّین، شریف عسکری طهرانی برداشته شده است.

 بسم اللَه الرّحمن الرّحیم

 مولد النبیّ صلّی الله علیه و آله و سلّم

 سیرة الحلبیّة، ج 1، ص 65*بسبعین سنة (سنة 70)*بعد عام الفیل

 بحار الأنوار، ج 6، ص 75*بأربعین سنة (سنة 40)*بعد عام الفیل

 الإستیعاب، ج 1، ص 13*بثلاثین سنة (سنة 30)*بعد عام الفیل

 سیرة الحلبیّة، ج 1، ص 65*بثلاث وعشرین سنة (سنة 23)*بعد عام الفیل

 سیرة الحلبیّة، ج 3، ص 404*بعشرین سنة (سنة 20)*بعد عام الفیل

 سیرة الحلبیّة، ج 3، ص 404*بخمسة عشر سنة (سنة 15)*بعد عام الفیل

 سیرة الحلبیّة، ج 3، ص 404*بعشر سنین (سنة 10)*بعد عام الفیل

 سیرة الحلبیّة، ج 3، ص 404*بسبعین یوماً*بعد عام الفیل

 کشف الغمّة، ص 6*بشهرین و ستّة أیّام*بعد عام الفیل

 سیرة الحلبیّة، ج 3، ص 404*بخمس و خمسین یوماً*بعد عام الفیل

 الإستیعاب، ج 1، ص 13*بخمسین یوماً*بعد عام الفیل

 الإستیعاب، ج 1، ص 13*بأربعین یوماً*بعد عام الفیل

 الإستیعاب، ج 1، ص 13*شهر واحد*بعد عام الفیل

 مولده صلّی الله علیه و آله و سلّم بالأشهر الرومیّة

 بحار الأنوار، ج 6، ص 57*فی عشرین شباط*بعد عام الفیل

 بحار الأنوار، ج 5، ص 57*21 نیسان*بعد عام الفیل

 البدایة و النهایة، ج 2، ص 161*20 نیسان*بعد عام الفیل

 سیرة الحلبیّة، ج 1، ص 63*21 نیسان*بعد عام الفیل

 مولده صلّی الله علیه و آله و سلّم بحسب الأشهر العربیّة

 سیرة الحلبیّة، ج 1، ص 64*10 محرّم الحرام*بعد عام الفیل

 سیرة الحلبیّة، ج 3، ص 404*صفر من غیر تعیین*بعد عام الفیل

 الإستیعاب، ج 1، ص 13*1 ربیع الأوّل*بعد عام الفیل

 اُسد الغابة، ج 1، ص 14*2 ربیع الأوّل*بعد عام الفیل

 تقویم الشریعة*6 ربیع الأوّل*بعد عام الفیل

 اُسد الغابة، ج 1، ص 14*8 ربیع الأوّل*بعد عام الفیل

 البدایة و النّهایة، ج 2، ص260؛ الکافی*10 ربیع الأوّل*بعد عام الفیل

 البدایة و النّهایة، ج 2، ص260؛ الکافی*12 ربیع الأوّل*بعد عام الفیل

 البدایة و النّهایة، ج 2، ص260؛ الکافی*17 ربیع الأوّل*بعد عام الفیل

 البدایة و النّهایة، ج 2، ص260؛ الکافی*18 ربیع الأوّل*بعد عام الفیل

 البدایة و النّهایة، ج 2، ص260؛ الکافی*23 ربیع الأوّل*بعد عام الفیل

 سیرة الحلبیّة، ج 3، ص 404*ربیع الثانی من غیر تعیین*بعد عام الفیل

 سیرة الحلبیّة، ج 3، ص 404*رجب من غیر تعیین*بعد عام الفیل

 سیرة الحلبیّة، ج 1، ص 63*8 شهر رمضان*بعد عام الفیل

 تاریخ الیعقوبی، ج 2، ص 4*12 شهر رمضان*بعد عام الفیل

 و سیرة الحلبیّة، ج 1، ص 63*12 شهر رمضان *بعد عام الفیل

 یوم مولوده صلّی الله علیه و آله و سلّم: فجر الجمعة، أو طلوع الشّمس و به قال الإمام الصّادق [علیه السّلام] أو الزّوال؛ و قیل: یوم الإثنین عند الغروب، سیرة الحلبیّة؛ و کشف الغمّة؛ و جنّات الخلود.

 یوم وفاته صلّی الله علیه و آله و سلّم

 جنّات الخلود*2 صفر سنة 11 ه‍*قیل: یوم الإثنین

 أغلب کتب الإمامیّة*28 صفر سنة 11 ه‍*قیل: یوم الإثنین

 سیرة الحلبیّة، ج 3، ص 391*1 ربیع الاوّل سنة 11 ه‍*قیل: یوم الإثنین

 سیرة الحلبیّة، ج 3، ص 391*2 ربیع الاوّل سنة 11 ه‍*قیل: یوم الإثنین

 بحار الأنوار، ج 6، ص 803*8 ربیع الاوّل سنة 11 ه‍*قیل: یوم الإثنین

 بحار الأنوار، ج 6، ص 803*10 ربیع الاوّل سنة 11 ه‍*قیل: یوم الإثنین

 سیرة الحلبیّة، ج 3، ص 391*12 ربیع الاوّل سنة 11 ه‍*قیل: یوم الإثنین

 عِقد الفرید، و غیره*13 ربیع الاوّل سنة 11 ه‍*قیل: یوم الإثنین

 کشف الغمّة*18 ربیع الاوّل سنة 11 ه‍*قیل: یوم الإثنین

 بحار الأنوار، ج 6، و غیره*22 ربیع الاوّل سنة 11 ه‍*قیل: یوم الإثنین

 * * *

 مولد حضرت علی بن أبی‌طالب علیهما السّلام یوم الجمعة

 *بثلاث و عشرین سنة*قبل البعثة

 *بخمسة عشر سنة*قبل البعثة

 *بستّة عشر سنة*قبل البعثة

 جنّات الخلود*8 رجب المرجّب*قبل البعثة

 ینابیع المودّة*10 رجب المرجّب*قبل البعثة

 فی کتب عدیدة، و علیه الإمامیّة*13 رجب المرجّب*قبل البعثة

 مسار الشّیعة*23 رجب المرجّب*قبل البعثة

 دروس، الشّهید علیه الرّحمة*7 شعبان*قبل البعثة

 بحار الأنوار، ج 6*23 شعبان*قبل البعثة

 کنز، الکراجکی علیه الرّحمة*15 رمضان*قبل البعثة

 یوم شهادته علیه السّلام، و ما قیل فی مقدار عمره: 57 سنة، 58 سنة، 63 سنة، 65 سنة، 68 سنة؛ تاریخ الخمیس، مجلّد 2، صفحة 291:

 بحار الأنوار، ج 9 و ج 20*9 رمضان سنة 40*یوم شهادته علیه السّلام

 بحار، و غیره*17 رمضان سنة 40*یوم شهادته علیه السّلام

 أغلب کتب الامامیّة*21 رمضان سنة 40*یوم شهادته علیه السّلام

 عقد الفرید*23 رمضان سنة 40*یوم شهادته علیه السّلام

 بحار، ج 9*22 رمضان سنة 40*یوم شهادته علیه السّلام

 توفّی علیه السّلام و له من العمر: 57، أو 58 أو 63 أو 65 أو 68؛ مرویّاته فی کتب الجمهور: 586 حدیثًا؛ تاریخ الخمیس، مجلّد 2، صفحة 316.

 * * *

 مولد سیّدة النّساء، فاطمة علیها السّلام: سنة الخامسة من البعثة

 وقایع الأیّام، و غیره*15 جمادی الثانی*مولد سیّدة النّساء

 وقایع الأیّام، و غیره*16 جمادی الثانی*مولد سیّدة النّساء

 وقایع الأیّام، و أغلب کتب الامامیّة*20 جمادی الثانی*مولد سیّدة النّساء

 معرفة التقویم، للمصطفوی*25 جمادی الثانی*مولد سیّدة النّساء

 معرفة التقویم، للمصطفوی*7 صفر*سنة وفاتها و یومه

 * * *

 مولد الإمام الثّانی، الحسن المجتبی علیه السّلام: یوم الجمعة، سنة 2، أو سنة 3 ﻫ فی المدینة.

 جنّات الخلود*3 شعبان*مولد الامام الثّانی

 تاریخ ابن عساکر، ج3، ص 199*15 شعبان*مولد الامام الثّانی

 فی أغلب التّواریخ¹*15 رمضان*مولد الامام الثّانی

 یوم وفاته علیه السّلام، کان فی المدینة سنة 49 أو 50، 51.

 توضیح المقاصد*7 صفر*یوم وفاته علیه السّلام

 تقویم المحسنین²*28 صفر*یوم وفاته علیه السّلام

 روضة الواعظین*29 صفر*یوم وفاته علیه السّلام

 روضة الواعظین*30 صفر*یوم وفاته علیه السّلام

 مستدرک الحاکم*5 ربیع الأوّل*یوم وفاته علیه السّلام

 مستدرک الحاکم*2 ربیع الأوّل*یوم وفاته علیه السّلام

 مستدرک الحاکم، ج 3، ص 173*7 ربیع الأوّل*یوم وفاته علیه السّلام

 جنّات الخلود*4 جمادی الأولی*یوم وفاته علیه السّلام

 عدد زوجاته علیه السّلام، قیل: 64، و 70، و 90، و 250؛ بحار الأنوار، مجلّد 10.

 أولاده علیه السّلام، قیل: 15؛ و قیل: 20 ذکرًا و اُنثی.

 * * *

 مولد الحسین علیه السّلام: سنة 3 أو 4 ه‍.

 جنّات الخلود*5 ربیع الأوّل*مولد الحسین

 توضیح المقاصد؛ و مثیر الأحزان؛ و أعلام الوری؛ بحار، ج 10، ص 146*30 ربیع الأوّل*مولد الحسین

 مثیر الأحزان، لابن نما*3 جمادی الأولی*مولد الحسین

 مثیر الأحزان؛ بحار، ج 10، ص 146*5 جمادی الأولی*مولد الحسین

 مدینة المعاجز، ص 235*12 رجب*مولد الحسین

 فی کتب عدیدة؛ و بحار، ج 10، ص 146؛ و فی کتابٍ خرج إلی وکیل الامام علیه السّلام*3 شعبان*مولد الحسین

 تاریخ الخمیس، ج 1، ص 522*4 شعبان*مولد الحسین

 فی کتب عدیدة للسنّة و الشّیعة؛ بحار، ج 10، ص 146*5 شعبان*مولد الحسین

 نور الأخبار*10 شعبان*مولد الحسین

 نور الأخبار*15 شعبان*مولد الحسین

 نور الأخبار*25 شعبان*مولد الحسین

 بحار، ج 10، عن دروس، الشّهید (ره)*13 رمضان*مولد الحسین

 * * *

 مولد الإمام السجّاد علیه السّلام: سنة 36 أو 37 أو 38 ه‍ ؛ و إسم أُمّه علیه السّلام: شهربانو.

 نور الأخبار*2 جمادی الأولی*قیل: کان

 نور الأخبار*5 جمادی الأولی*قیل: کان

 جامع الأخبار*15 جمادی الأولی*قیل: کان

 تقویم الشّریعة*14 جمادی الثانیة*قیل: کان

 جنّات الخلود*15 جمادی الثانیة*قیل: کان

 جنّات الخلود*11 رجب*قیل: کان

 عمدة الزّائر*15 رجب*قیل: کان

 الدّروس*5 شعبان*قیل: کان

 بحار الأنوار، ج 20*7 شعبان*قیل: کان

 بحار الأنوار، ج 20*8 شعبان*قیل: کان

 روضة الواعظین¹*9 شعبان*قیل: کان

 توفّی الإمام السجّاد فی المدینة سنة 95 ﻫ ؛‍ و دفن فی بُقعةِ عمّه الحسن المجتبی علیهما السّلام.

 یوم وفات الإمام الرّابع، علیّ بن الحسین علیهما السّلام؛ قیل: إنّه توفّی شهر محرّم الحرام:

 جلاء العیون، و غیره*11 محرّم سنة 95*یوم وفات الامام

 توضیح المقاصد؛ و جنّات الخلود، یوم الإثنین*12 محرّم سنة 95*یوم وفات الامام

 مطالب السؤول، یوم الإثنین*18 محرّم سنة 95*یوم وفات الامام

 وقایع الأیّام*19 محرّم سنة 95*یوم وفات الامام

 جنّات الخلود*22 محرّم سنة 95*یوم وفات الامام

 بحار الأنوار، ج 11؛ و فی غیر البحار أیضاً*25 محرّم سنة 95*یوم وفات الامام

 * * *

 یوم مولد الإمام الخامس، محمّد الباقر علیه السّلام: ولد فی المدینة سنة 57 ﻫ ‍؛ إسم أُمّه علیه السّلام: فاطمة بنت الحسن.

 تقویم المحسنین، للفیض (ره)*2 صفر الخیر*یوم مولد الامام

 کشف الغمّة، للإربلی (ره)*3 صفر الخیر*یوم مولد الامام

 بحار الأنوار، ج 11*1 رجب*یوم مولد الامام

 نور الأخبار*5 رجب*یوم مولد الامام

 نور الأخبار*10 رجب*یوم مولد الامام

 نور الأخبار*20 رجب*یوم مولد الامام

 یوم وفاته علیه السّلام: سنة 119، فی عصر مروان الحمار، آخر بنی اُمیّة.

 جلاء العیون، و غیره*17 صفر*قیل: کان یوم

 وفیات الأعیان*18 صفر سنة 119*و قیل: کان فی

 وفیات الأعیان*23 صفر سنة 119*و قیل: کان فی

 جنّات الخلود*7 ربیع الأوّل*و قیل: کان فی

 بحار الأنوار، ج 11*7 ربیع الثانی*و قیل: کان فی

 جنّات الخلود، یوم الإثنین*7 ذی‌الحجّة*و قیل: کان فی

 * * *

 یوم ولادة الإمام السّادس، جعفر بن محمّد الصادق علیه السّلام: ولد فی المدینة سنة 83 ه‍ ؛ إسم أُمّه علیه السّلام: اُمّ فروة

 جنّات الخلود، و غیره؛ و علیه الامامیّة*17 ربیع الأوّل*قیل: کان فی

 صحاح الأخبار*20 ربیع الأول*قیل: کان فی

 وفیات الأعیان*8 رمضان المبارک*قیل: کان فی

 یوم وفاته علیه السّلام: کان فی المدینة سنة 148 فی أیّام المنصور العبّاسی.

 نور الأخبار، و غیره*15 رجب*قیل: کان فی

 جنّات الخلود، و غیره*25 رجب*قیل: کان فی

 جلاء العیون*15 شوّال*قیل: کان فی

 تقویم الشّریعة*16 شوّال*قیل: کان فی

 جنّات الخلود، یوم الإثنین*25 شوّال*قیل: کان فی

 * * *

 یوم ولادة الإمام السّابع، موسی الکاظم علیه السّلام: کان خارج المدینة بالأیواء، سنة 128 ﻫ ؛‍ قرب المدینة المنوّرة. إسم أُمّه: حمیدة المصفّاة.

 بحار الأنوار، ج 12*7 صفرالخیر*قیل: ولد فی یوم

 نور الأخبار*17 صفرالخیر*قیل: ولد فی یوم

 نور الأخبار*25 صفرالخیر*قیل: ولد فی یوم

 نور الأخبار*27 صفرالخیر*قیل: ولد فی یوم

 یوم وفاته علیه السّلام فی حبس هارون ببغداد، و له من العمر أربع و خمسین سنة.

 تاریخ الخمیس، ج 2، ص 320*5 رجب سنة 183*قیل: کان یوم الخمیس

 بحار الأنوار، و غیره*6 رجب سنة 183*قیل: کان یوم الخمیس

 نور الأخبار، و غیره، ج 22*21 رجب سنة 183*قیل: کان یوم الخمیس

 نور الأخبار، و غیره، ج 22*23 رجب سنة 183*قیل: کان یوم الخمیس

 بحار الأنوار، ج 11*24 رجب سنة 183*قیل: کان یوم الخمیس

 بحار الأنوار، ج 12*25 رجب سنة 183*قیل: کان یوم الخمیس

 * * *

 یوم ولادة الإمام الثامن، علیّ بن موسی الرّضا علیه السّلام: سنة 153 فی المدینة؛ إسم أُمّه علیه السّلام: نجمة.

 المناقب، و غیره*11 ربیع الأوّل، سنة 153*قیل: ولد علیه السّلام فی

 تاریخ الخمیس، ج 2، ص 320*11 ربیع الثانی*قیل: ولد علیه السّلام فی

 وفیات الأعیان*6 شوّال*قیل: ولد علیه السّلام فی

 وفیات الأعیان*7 شوّال*قیل: ولد علیه السّلام فی

 توضیح المقاصد*8 شوّال*قیل: ولد علیه السّلام فی

 کتاب الإمام الرّضا، طبع بغداد*10 ذی‌القعدة*قیل: ولد علیه السّلام فی

 الدّروس، للشّهید (ره)*11 ذی‌القعدة*قیل: ولد علیه السّلام فی

 جنّات الخلود*15 ذی‌القعدة*قیل: ولد علیه السّلام فی

 نور الأخبار*23 ذی‌القعدة*قیل: ولد علیه السّلام فی

 مطالب السّؤول*11 ذی‌الحجّة*قیل: ولد علیه السّلام فی

 جنّات الخلود*15 ذی‌الحجّة*قیل: ولد علیه السّلام فی

 یوم وفاته علیه السّلام بطوسِ خراسان سنة 203، و له من العمر 49 سنة.

 نور الأخبار*4 صفر*قیل: توفّی علیه السّلام

 عمدة الزّائر*7 صفر*قیل: توفّی علیه السّلام

 بحار الأنوار، ج 12*14 صفر*قیل: توفّی علیه السّلام

 بحار الأنوار، ج 12*17 صفر، سنة 203*قیل: توفّی علیه السّلام

 الدّروس*30 صفر، سنة 203*قیل: توفّی علیه السّلام

 نور الأخبار*30 ربیع الأوّل*قیل: توفّی علیه السّلام

 بحار الأنوار، ج 20*1 رمضان‌ المبارک*قیل: توفّی علیه السّلام

 نور الأخبار*7 رمضان‌ المبارک*قیل: توفّی علیه السّلام

 نور الأخبار*17 رمضان‌ المبارک*قیل: توفّی علیه السّلام

 عیون الأخبار*21 رمضان‌ المبارک*قیل: توفّی علیه السّلام

 المناقب*24 رمضان‌ المبارک*قیل: توفّی علیه السّلام

 نور الأخبار*13 ذی‌القعدة*قیل: توفّی علیه السّلام

 نور الأخبار*23 ذی‌القعدة*قیل: توفّی علیه السّلام

 وفیات الأعیان*5 ذی‌الحجّة*قیل: توفّی علیه السّلام

 إثبات الوصیّة*30 ذی‌الحجّة*قیل: توفّی علیه السّلام

 * * *

 یوم ولادة الإمام التّاسع، محمّد الجواد علیه السّلام: یوم الجمعة سنة 195؛ ولد فی المدینة المنوّرة؛ إسم أُمّه علیه السّلام: ریحانة؛ و قیل: سکینة. 

 ولد علیه السّلام یوم الجمعة؛ و علیه عمل الإمامیّة*10 رجب سنة 195*قیل: ولد فی یوم

 روضة الصّفا*11 رجب سنة 195*قیل: ولد فی یوم

 جنّات الخلود*15 رجب سنة 195*قیل: ولد فی یوم

 وفیات الأعیان*5 رمضان*قیل: ولد فی یوم

 أخبار الدّول*9 رمضان*قیل: ولد فی یوم

 إعلام الوری*15 رمضان*قیل: ولد فی یوم

 نور الأخبار*12 رمضان*قیل: ولد فی یوم

 نور الأخبار*18 رمضان*قیل: ولد فی یوم

 إثبات الوصیّة، للمسعودی*19 رمضان*قیل: ولد فی یوم

 و کان مقامه مع أبیه سبع سنین و ثلاثة أشهر و عشرین یومًا (الموالید، صفحة 6)؛ و کان عمره الشّریف خمسًا و عشرون سنة و أربعة أشهر و عشرین یومًا.

 و یوم وفاته علیه السّلام:

 نور الأخبار*28 محرم سنة 220*قیل: توفّی علیه السّلام یوم

 نور الأخبار*10 رجب*قیل: توفّی علیه السّلام یوم

 عیون الأخبار*5 رمضان*قیل: توفّی علیه السّلام یوم

 جنّات الخلود*1 ذی‌القعدة*قیل: توفّی علیه السّلام یوم

 بحار الأنوار، ج 12*11 ذی‌القعدة*قیل: توفّی علیه السّلام یوم

 روضة الواعظین*30 ذی‌القعدة*قیل: توفّی علیه السّلام یوم

 بحار الأنوار، ج 12*3 ذی‌الحجّة*قیل: توفّی علیه السّلام یوم

 وفیات الأعیان*5 ذی‌الحجّة*قیل: توفّی علیه السّلام یوم

 الکافی، و غیره*6 ذی‌الحجّة*قیل: توفّی علیه السّلام یوم

 بحار الأنوار، ج 12*30 ذی‌الحجّة*قیل: توفّی علیه السّلام یوم

 توفّی علیه السّلام سنة 220 ببغداد، و دفن مع جدّه الإمام الکاظم علیه السّلام فی البقعة الّتی بناها لقبره الإمام موسی بن جعفر فی حیاته، کما فی الدّرّ النّظیم.

 * * *

 الإمام العاشر، علیّ بن محمّد الهادی علیه السّلام: ولد علیه السّلام بصریا قریة علی ثلاث أمیال من المدینة المنوّرة فی شهر رجب سنة 214؛ إسم أُمّه علیه السّلام: سمانة؛ و قیل غیر ذلک. و قد اختلف فی یوم ولادته علیه السّلام علی أقوال:

 جنّات الخلود*15 جمادی الثانیة سنة 214*قیل: ولد فی یوم

 جنّات الخلود*2 رجب*و قیل: ولد فی یوم

 درّ النّظیم*3 رجب*و قیل: ولد فی یوم

 جنّات الخلود*5 رجب سنة 212*و قیل: ولد فی یوم

 الفرق و المذاهب*13 رجب سنة 212*و قیل: ولد فی یوم

 جنّات الخلود*17 رجب سنة 212*و قیل: ولد فی یوم

 وفیات الأعیان*9 ذی‌حجة*و قیل: ولد فی یوم

 المجالس السّنیّة؛ و در أعیان الشّیعة از کلینی در کافی نقل کرده است*15 ذی‌حجة*و قیل: ولد فی یوم

 جنّات الخلود*17 ذی‌حجة*و قیل: ولد فی یوم

 مسار الشّیعة*27 ذی‌حجة*و قیل: ولد فی یوم

 دیوان الشّیخ حرّ (ره)*29 ذی‌حجة*و قیل: ولد فی یوم

 أولاده علیه السّلام ثمانیة: الحسن، و الحسین، و محمّد، و جعفر، و موسی، و عبدالله، و زید؛ و فی فصول المهمّة قال: کان له بنتًا: عایشة.

 بنی المعتصم سامرّاء، سنة 221، و سکن فیها مع جنوده؛ و لمّا ولّی المتوکّل أحضر الإمام الهادی علیه السّلام بسامرّاء ... و بقی بها ... و توفّی فیها سنة 254، و دفن فی داره بسرّ من رأی.

 و قد اختلف فی یوم وفاته علی أقوال لا تزید علی اثنی عشر:

 تاریخ الخطیب البغدادی*27 جمادی الأولی*قیل: توفّی یوم

 توضیح المقاصد*4 جمادی الثانیة*قیل: توفّی یوم

 جلاء العیون*25 جمادی الثانیة*قیل: توفّی یوم

 وفیات ‌الأعیان؛ و جنّات‌ الخلود، یوم الإثنین*26 جمادی الثانیة*قیل: توفّی یوم

 نور الأخبار*27 جمادی الثانیة*قیل: توفّی یوم

 عمدة الزّائر*28 جمادی الثانیة*قیل: توفّی یوم

 وفیات الأعیان و غیره*3 رجب*قیل: توفّی یوم

 تاریخ سامرّاء، للشّیخ ذبیح الله، ج 2*5 رجب*قیل: توفّی یوم

 کشف الغمّة؛ و نور الأخبار؛ و الصواعق، یوم الإثنین*25 رجب*قیل: توفّی یوم

 وفیات الأعیان؛ و تاریخ الطبری، یوم الإثنین*26 رجب*قیل: توفّی یوم

 نور الأخبار*27 رجب*قیل: توفّی یوم

 تذکرة خواصّ الأئمّة قال:

 «توفّی علیّ الهادی بن محمّد فی جمادی الثانیة، سنة 254 بسرّ من رأی، و مولده فی رجب، سنة 214، و کان عمره یوم مات أربعین سنة، و کان وفاته فی أیّام المعتزّ، و دفن بسرّ من رأی؛ و قیل: إنّه مات مسمومًا.»

 و فی الفصول المهمّة:

 «ذهب کثیر من الشّیعة إلی أنّ أبا‌محمّد الحسن العسکریّ مات مسمومًا، و کذلک أبوه أو جدّه و جمیع الأئمّة الّذین من قبلهم خرجوا کلّهم من الدّنیا علی الشّهادة؛ و استدلّوا علی ذلک بما رُوِی عن الصّادق علیه السّلام أنّه قال: ”ما مِنّا إلّا مَقتولٌ أو شَهیدٌ.“»

 * * *

 الإمام الحادی عشر، أبو‌محمّد، المشهور: أنّه ولد فی المدینة سنة 231؛ و فی

 تذکرة الخواصّ لسبط ابن الجوزی قال:

 «إنّه علیه السّلام ولد فی سامرّاء سنة 231، و توفّی فیها سنة 260، و دفن مع أبیه فی حجرة واحدة.»

 و قد اختلفوا فی یوم ولادته علی أقوال تسعة؛ و کان إسم أُمّه علیها السّلام: سوسن.

 بحار الأنوار، ج 12 و ج 22*4 ربیع الثانی*قیل: ولد فی یوم

 وفیات الأعیان*6 ربیع الثانی*و قیل: ولد فی یوم

 جنّات الخلود*8 ربیع الثانی*و قیل: ولد فی یوم

 جنّات الخلود*10 ربیع الثانی*و قیل: ولد فی یوم

 وفیات الأعیان*13 رجب*و قیل: ولد فی یوم

 نور الأخبار*17 رجب*و قیل: ولد فی یوم

 الإتحاف بحسب الأشراف، ص 178*8 ربیع الأوّل*و قیل: ولد فی یوم

 ینابیع المودّة، ص 451*6 ربیع الأوّل*و قیل: ولد فی یوم

 جنّات الخلود*10 رمضان*و قیل: ولد فی یوم

 بحار الأنوار، ج 12*4 ربیع الأوّل*و قیل: ولد فی یوم

 أولاده علیه السّلام: فی موالید الأئمّة، لإبن النجّار البغدادی، طبع نجف، سنة 1370، قال:

 «ولد للحسن بن علی علیهما السّلام: محمّد و موسی و فاطمة و عایشة.»

 یوم وفات الإمام أبی‌محمّد الحسن علیٍّ العسکریّ علیهما السّلام، قد ذکر فیه أقوال مختلفة:

 بحار، ج 12؛ و غیره*1 ربیع الأوّل*قیل: إنّه توفی یوم

 مرآة الجنان، ج 2، ص 172*6 ربیع الأوّل*قیل: إنّه توفی یوم

 مسار الشّیعة*4 ربیع الأوّل*قیل: إنّه توفی یوم

 بحار الأنوار، ج 12*8 ربیع الأوّل*قیل: إنّه توفی یوم

 نور الأخبار*10 ربیع الأوّل*قیل: إنّه توفی یوم

 دمعة السّاکبة*12 ربیع الأوّل*قیل: إنّه توفی یوم

 وفیات الأعیان*8 جمادی الأولی*قیل: إنّه توفی یوم

 وقایع الأیّام، للشیخ غلامحسین (ره)*16 رجب*قیل: إنّه توفی یوم

 مطالب السؤول، صفحة 88، لمحمّد بن طلحة الشافعیّ، قال:

 «اعلم أنّ المنقبة العلیا و المزیّة الکبری الّتی خصّه الله تعالی بها و قلّده فریدَها و منحه تقلیدَها و جعلها صفةً دائمةً لا یُبلی الدهر جدیدَها و لا تنسی الأنسیة تلاوَتها و ترویها، إنّ المهدیّ محمّد من نَسلِهِ المخلوق منه و ولده المنتسب إلیه، بضعتُه المنفصلة عنه.» ـ إنتهی.

 * * *

 الإمام الثانی عشر و الحجّة المنتظر، عجّل الله فرجه و سهّل الله مخرجه، و جعلنا من أنصاره:

 ولد علیه السّلام فی سامرّاء، فی دار أبیه العسکریّ علیه السّلام، فی لیلة النصف من شعبان سنة 256؛ و قیل: غیر ذلک. أُمّه علیه السّلام: نرجس؛ و قیل: صَیقل؛ و قیل: حکیمة.

 وفیات الأعیان: سنة 258*9 ربیع الأوّل*قیل: ولد فی یوم

 مدینة المعاجز: سنة 257؛ و بحار الأنوار، ج 13: سنة 256*8 شعبان*و قیل: ولد فی یوم

 نور الأخبار*9 شعبان*و قیل: ولد فی یوم

 نور الأخبار؛ و جنّات الخلود*13 شعبان*و قیل: ولد فی یوم

 نور الأخبار؛ و جنّات الخلود*14 شعبان*و قیل: ولد فی یوم

 وفیات؛ و الکافی؛ و بحار، ج 13: لیلة الجمعة؛ و مدینة المعاجز: سنة 257*15 شعبان*و قیل: ولد فی یوم

 عند طلوع الفجر سنة 254؛ و قیل: سنة 255*3 شعبان*و قیل: ولد فی یوم

 و قیل: سنة 256؛ و قیل: سنة 258؛ سنة 257، مدینة المعاجز*4 شعبان*و قیل: ولد فی یوم

 (3) و (4). بحار، ج 13؛ و نور الأخبار؛ و وقایع الأیّام؛ و عمدة الزائر*1 رمضان*و قیل: ولد فی یوم

 وقایع الأیّام من مطالب السؤول؛ و فی بحار الأنوار، ج 13 کذلک*23 رمضان*و قیل: ولد فی یوم

 و کان إسم أبیه علیهما السّلام: عبدالله؛ و إسم آخر معروف و هو: الحسن بن علیّ؛ کما ذکره فی جنّات الخلود، صفحة 185؛ و فی الصواعق، صفحة 6.

 * * *

 سنة وفات خدیجة علیها السّلام: سنة عشر من البعثة، عاشر رمضان المبارک، بعد خروج بنی‌هاشم من الشِعب، و دفنت بالحجون و لم تکن الصّلاة شرّعت علی الجنائز، فنزل النبیّ صلّی الله علیه و آله و سلّم فی قبرها و دعا لها (ینابیع المودّة، صفحة 171).

 سنة وفاتها و یومه عند الإمامیّة و السنّة، سنة 11 ه‍ .

 معرفة التّقویم*7 صفر*قیل: توفّیت علیها السّلام

 عمدة الزّائر: 40 یوم [بعد الخروج من الشعب]*8 ربیع الثانی*قیل: توفّیت علیها السّلام

 نور الأخبار: 45 یوم*13 ربیع الثانی*قیل: توفّیت علیها السّلام

 البدایة و النهایة، ج 6، ص 333*28 ربیع الثانی*قیل: توفّیت علیها السّلام

 تذکرة خواصّ الأئمّة، ص 181: یوم 70*8 جمادی الأول*قیل: توفّیت علیها السّلام

 الإستیعاب، ج 2، ص 772: 75*13 جمادی الأول*قیل: توفّیت علیها السّلام

 نزل الأبرار و غیره: 90*28 جمادی الأول*قیل: توفّیت علیها السّلام

 الإصابة، ج 8، ص 159: 95*3 جمادی الثانیة*قیل: توفّیت علیها السّلام

 الإختیارات: 97*5 جمادی الثانیة*قیل: توفّیت علیها السّلام

 کشف الغمّة: 100*9 جمادی الثانیة*قیل: توفّیت علیها السّلام

 دلائل الإمامة: 111*20 جمادی الثانیة*قیل: توفّیت علیها السّلام

 نور الأخبار: 120*28 جمادی الثانیة*قیل: توفّیت علیها السّلام

 وقایع الأیّام: 122*29 جمادی الثانیة*قیل: توفّیت علیها السّلام

 بحار الأنوار، ج 1*21 رجب*قیل: توفّیت علیها السّلام

 جنّات الخلود*25 رجب*قیل: توفّیت علیها السّلام

 وقایع الأیّام، شیخ غلامحسین*28 شعبان*قیل: توفّیت علیها السّلام

 وقایع الأیّام، شیخ غلامحسین*29 شعبان*قیل: توفّیت علیها السّلام

 وقایع الأیّام، شیخ غلامحسین*30 شعبان*قیل: توفّیت علیها السّلام

 جنّات الخلود، و علیه أهل السنّة*3 رمضان*قیل: توفّیت علیها السّلام

 مستدرک الحاکم، ج 3، ص 162*28 شوّال*قیل: توفّیت علیها السّلام

 مستدرک الحاکم، ج 3، ص 162*29 شوّال*قیل: توفّیت علیها السّلام

 مستدرک الحاکم، ج 3، ص 162¹*30 شوّال*قیل: توفّیت علیها السّلام

 [جدول تعیین مقدار امامت و خلافت ائمّۀ طاهرین علیهم السّلام و تطبیق با خلافت خلفای غاصبه]

 اوّل سال دهم هجری

 خلافت و إمامت مولی الموحّدین و أمیرالمؤمنین علی‌بن‌أبی‌طالب علیه و علی أولاده سلام الله أجمعین 40 هجری

 أبوبکر

 11هجری 13*عمر

 هجری 23*عثمان

 هجری 35*خلافت ظاهریّۀ حضرت امیر

 هجری 40 هجری

 امامت و خلافت حضرت امام حسن مجتبی علیه السّلام

 40 هجری

 معاویة بن أبی‌سفیان =

 اول پنجاهم هجری

 امامت حضرت سیّدالشّهداء حسین بن علیٍّ علیهما السّلام

 61 هجری

 معاویة بن أبی‌سُفیان

 60*یزید بن معاویة =

 هجری 

 امامت ‌و خلافت ‌حضرت سیّدالسّاجدین و زین‌العابدین:

 = یزید بن معاویة

 64*معاویة بن یزید

 هجری*مروان بن حکم

 65*عبد الملک بن مروان =هجری

 اول هشتادم هجری

 عَلیّ بن الحسین علیه الصَّلاة و السَّلام

 95 هجری

 = عبدالملک بن مروان

 86*ولید بن عبد الملکهجری

 امامت و خلافت حضرت باقر العلوم: محمّد بن علیّ =

 95 هجری

 = ولید بن عبدالملک

 96*سلیمان بن عبدالملک

 هجری 99*عمر بن عبدالعزیز بن مروان

 هجری 101*یزید بن عبدالملک

 هجری 105*هشام بن عبدالملک =

 هجری

 اول صد و دهم هجری

 = ابن الحسین علیه السّلام

 114 هجری

 = هشام بن عبدالملک

 امامت و خلافت حضرت امام صادق: جعفربن محمّد =

 114 هجری

 = هشام بن عبدالملک

 127*مروان بن محمّد بن

 مروان حکم

  132*ابوالعباس سفّاح

 عبد الله بن محمّد

 هجری 136*أبوجعفر=

 هجری

 صد و چهلم هجری

 = ابن علیّ علیه السّلام

 148 هجری

 منصور: عبد الله بن محمّد دوانیقی

 148هجری امامت و خلافت حضرت امام کاظم: موسی بن =

 = منصور: عبد الله بن محمّد دوانیقی

  158*مهدیّ: محمّد بن منصور

 هجری 169*موسی بن مهدی: هادی

 هجری 170

 صد و هفتاد هجری

 = جعفر علیه السّلام 183 هجری

 هارون الرّشید: هارون بن محمّد بن منصور، برادر موسی بن مهدیّ (هادی)

 183هجری امامت و خلافت حضرت امام رضا =

 هارون الرّشید: هارون بن محمّد بن منصور، برادر موسی بن مهدیّ (هادی) 193*محمّد أمین

 هجری 196*مأمون

 هجری

 مستشار عبدالحلیم جندی که از ارکان مجلس اعلای شئون اسلامیّۀ مصر است، در تعلیقۀ صفحۀ 51 از کتاب ارزشمند خود: الإمام جعفر الصّادق، خلفای

بنی‌امیّه و بنی‌مروان و مدّت حکومتشان را بدین صورت ذکر نموده است:

 «بنوأُمیّة: معاویة (60 ـ 41)، یزید: (64 ـ 60)، معاویة بن یزید ثلاثة أشهر فی سنة 64؛ بنومروان: مدّة الخلافة: مروان بن حکم (65 ـ 64)، عبدالملک بن مروان (86 ـ 65)، الولید بن عبدالملک(96 ـ 86)، سلیمان بن عبدالملک (99 ـ 96)، عمر بن عبدالعزیز بن مروان (101 ـ 99)، یزید بن عبدالملک (105 ـ 101)، هشام بن عبدالملک (125 ـ 105)، الولید بن یزید بن عبدالملک (126 ـ 125)، یزید بن الولید بن عبدالملک (126)، إبراهیم بن الولید بن عبدالملک (126)، مروان بن محمّد بن مروان (132 ـ 127) أو 750 میلادی.»

 و در مروج الذّهب مدّت خلافت بنی‌امیّه را دقیقاً ذکر کرده است¹ و ما در جُنگ شمارۀ 9، صفحۀ 86 [دست‌نویس] ملخّص آن را طبق تعلیقۀ صفحۀ 270، از دیوان حمیری آورده‌ایم، و با حساب دقیقی آن را ألف شهر دانسته است.

 مجلسی در [جلد] نهم بحار، صفحۀ 594 در گفتار أمیرالمؤمنین علیه السّلام در نهج البلاغه دربارۀ مروان حکم: «أما إنَّ‌‌‌ ‌‌له إمرَةً کَلَعْقَةِ الکلب» گوید:

 «و التشبیه لمُدَّة ملکه بلَعقَةِ الکلب أنفَه، للتّنبیه علی قصر أمرها و کانت مدّةُ إمرَته أربعةَ أشهرٍ و عشرًا و رُوِی ستّةُ أشهر.»²

 200 از هجرت

 حضرت رضا علیه السّلام

 203*امامت وخلافت حضرت جواد الأئمّه: امام محمّد =

 هجری

 دوران حکومت مأمون الرّشید: عبد الله =

 = تقی علیه السّلام

 219*امامت وخلافت حضرت هادی: =

 هجری

 = بن هارون

 218*حکومت معتصم برادر مأمون: إبراهیم

 هجری 227*حکومت واثق

 هجری

 230 از هجرت

 = إمام علیٌّ النَّقیّ صلوات الله =

 واثق: هارون

 232*حکومت جعفرمتوکّل: ابن محمّد بن هارو=

 هجری 247

 = و سلامه علیه

 254*امامت حضرت امام حسن عسکریّ هجری علیه السّلام 260 هجری

 = ن

 247*محمّد مستنصر

 منتصر

 بن متوکل 248*مستعین بالله

 احمد بن محمّد بن معتصم 252*معتز بالله زبیر بن متوکل

 255*مهتدی بالله= محمّد بن واثق*معتمد علی الله =

 256

 260 از هجرت

 غیبت صغری امامت و خلافت حضرت بقیّة الله تعالی 

 معتمد: أحمد بن جعفر متوکل

 حجّة ابن الحسن العسکریّ:

 معتمد: احمد بن جعفر متوکل

 279*معتضد بالله: أحمد بن طلحة

 هجری 289*مکتفی

 290 از هجرت

 محمّد بن الحسن، قائم آل محمّد

 مکتفی بالله: علی بن معتضد

 295*المقتدر بالله =

 هجری

 عجّل الله تعالی فرجه الشریف

 = جعفر بن معتضد

 |

 320 از هجرت

ول

 و جعلنا من أنصاره =

 حسین بن روح نایب 3، 329

 *غیبت کبری 

 = و شیعته

 هجری

 القاهر بالله محمّد بن

 معتضد 322*حکومت راضی بالله: محمّد بن جعفر

 هجری 329*متّقی بالله: إبراهیم بن مقتدر

 هجری 333*مستکفی عبدالله بن علی

 هجری 334

 و موالیه و الذّابِّینَ عنه؛

 حکومت مطیع لله: فضل بن مقتدر

 350 از هجرت

 اللهمّ أیِّده و أیِّدْ به و انْصُره

 حکومت مطیع بالله: فضل بن مقتدر 363

 و انْتَصِر به، و اجْعَلْ له سلطانًا نصیرًا

 حکومت طایع بالله: عبدالکریم بن مطیع بالله 380 هجری¹

 [مجموع خلافت بنی‌العباس]

 بنی‌العبّاس 524 سال خلافت کردند و مجموعاً 37 تن بودند. بَدْو خلافت آنها در 13 ربیع الأوّل 132 بود که سفّاح به خلافت نشست و آخرین آنها مستعصم بالله است.²

 برگزیده احوالات حضرت محمّد صلّی الله علیه و آله و سلّم

 نسب و خویشاوندان رسول الله صلّی الله علیه و آله

 [الشّیعة و التّشیّع للشیخ محمّدجواد المغنیة] صفحة 228:

 «مُحمّدٌ المُصطفی

 أبوه: عبدالله، و جدُّه لأبیه عبدالمطّلب، وأُمُّه آمنة، و جدُّه لأُمِّه وَهَب.

 أعمامُه تسعةٌ: الحارث، و الزُّبیر، و أبوطالب و اسمُه عبد مناف، و حَمزة و الغَیداق، و ضِرار، و المُقوِّم، و أبولَهَب و اسمُه عبد العُزّی، و العبّاس؛ و جمیعُ أعمامه إخوةٌ لأبیه من جهة الأب فقطّ، ماعدا أباطالب فإنّه أخٌ لأبیه من جهة الأب و الأُمّ.

 عمّاتُه ستَّةٌ: أُمَیمَة، و أمّ حکیم، و بَرَّة، وعاتِکة، و صَفِیّة، و أروَی.

 لیس لآمنة بنتِ وَهَب أخٌ أوأُختٌ لیکونَ للنّبیّ خالًا أو خالةً، و لم تَلِد آمنةُ غیرَه، لیکون هو عَمًّا أو خالًا لغیره.

 أبناءُ عمّه: لم یُعقَّب من أعمامه التّسعة إلّا أربعةٌ: الحارث، و أبوطالب، و العبّاس، و أبولهب؛ و أبناءُ أبی‌طالب أربعةٌ: طالب، و عقیل، و جَعفَر، و علیٌّ؛ و أبناءُ الحارث خمسةٌ: أبوسفیان، و المُغِیرة، و نَوفَل، و رَبِیعة، و عبد شمس، و قد سمّاه النّبیُّ عبدَالله؛ و أبناءُ العبّاس تسعةٌ: عبدالله و عبیدالله و الفَضل، و قُثَم، و مَعبَد، و عبدالرّحمن،

و تمیم، و کثیر و الحارث؛ و أبناءُ أبی‌لهب أربعةٌ: عُتَیبَة، و مُعَتِّب، و عُتبَة، و عُقْبَة و أُمُّهم أُمُّ جمیل أُختُ أبی‌سفیان؛ فالمجموع 22 من الذُّکور.

 و یلتقی نَسَبُ النّبیّ مع نَسَب أبی‌‌سفیان عدوِّه الألَدِّ فی عبد مناف، فإنّه جدٌّ لجدّ النّبیّ صلّی الله علیه و آله و سلّم، و فی الوقت جدٌّ لجدّ أبی‌سفیان. فالنّبیّ هو محمّدٌ بن عبدالله بن عبدالمطّلب بن هاشم بن عبدمناف صلّی الله علیه و آله و سلّم، و أبوسفیان هو صَخرُ بن حَرب بن أمیّة بن عبدشمس بن عبدمناف.»¹

 [اجداد رسول اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم تا عدنان]

 اجداد گرامی حضرت رسول اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم:

 «محمّد بن عبداللَه بن عبدالمطّلب بن هاشم بن عبد مَناف بن قُصَیَّ بن کَلاب بن مُرَّة بن کعب بن لُؤَیّ بن غالب بن فِهْر بن مالک بن نَضْر بن کِنانَة بن خُزَیْمَة بن مُدرِکَة بن إلیاس بن مُضَر بن نِزار بن مَعَدّ بن عدنان.»²و³

 ازواج و أولاد و غزوات رسول الله

 [الشّیعة و التّشیّع] صفحة 229:

 «زوجاته: اختاره الله، و عنده تسعٌ: عائشة، و حَفْصة، و أُمّ سَلِمَة، و أُمّ حبیبة، و زینب بنت جَحْش، و مَیمونة، و صفیّة، و جُوَیْرِیَة، و سَودَة، و کان قد تزوّج زینبَ بنت خُزَیمَة الهِلالِیّة، و ماتَت قبلَه؛ و أوّلُ زوجاته و سیّدتُهنّ السّیّدةُ خدیجة. تزوّجها و

هو ابن 25 سنة و هی بنت 40، و لم یتزوّج غَیرَها حتّی ماتت، و بقی بعدها سنةً بدون نساءٍ و تزوّج غیرَ مَن ذکرنا، و حصل الفراقُ بینه و بینهنّ قبل الدّخول؛ هذا، و کان عنده من السَّراری¹ غیر الزّوجات ماریّةُ القبطیّةُ أُمًّا لولده إبراهیم، و مَیمونةُ بنت سَعْد، و أُمَیمَة، و رَیحانَةُ بنت زید بن بنی‌النّضیر.

 أولاده: جاءه ثلاثةُ ذکورٍ، و أربعُ إناثٍ، و الذّکورُ هم القاسم، و عبدالله من السّیّدة خدیجة، و إبراهیم من ماریّة القبطیّة، و ماتوا أطفالًا.

 و الإناثُ: زینب، و أُمّ‌کلثوم، و رقیّة، و فاطمة، أسلمْنَ و تزوّجْنَ، ثمّ تُوُفِّین فی حیاته ما عدا الزّهراءَ سیّدةَ النّساء.»

 صفحة 230: «و جمیعُ غزواته 62، منها 36 لم یخرج النّبیُّ معها، و 26 کان معها، و الغزواتُ الّتی حدَث فیها قتالٌ بقیادته تسعةٌ: بدرٌ، أُحُدٌ، و الخندق، و بنوقُرَیضَة، و المُصطَلَق، و خَیبَرُ، و فتح مکّة، و حُنَینٌ، و الطائف.»²

 زندگی رسول الله، ازدواج در 25 سالگی با حضرت خدیجه (بیوه زن 40 سالۀ دو شوهر نموده)

 [یوم الإسلام] صفحة 44:

 «و یظهر أنّه أُبیح للقبائل المختلفة أن تَتلُوَه بلَهَجاتها، و من ذلک نشأت القراءَاتُ المختلفة و قد أجاز الرّسولُ ذلک، و أجازه الصّحابةُ من بعده.»

 صفحة 46: «بل کانت أفعالُ النّبیّ صلّی الله علیه و آله و سلّم فی جمعه کِبارَ

الصّحابة و سؤالِه بعضَهم فی مسائلَ دینیّةٍ تدلّ علی صحّة هذا الإجتهاد کالّذی فعل مع عُمَرَ فی استشارته فی الأذان و نحو ذلک.»

 صفحة 47: «و لمّا بلغ الثانیّةَ عشرة رحَل مع عمّه أبی‌طالب إلی الشّام، فقابل فی أثناءِ رحلتِه راهبًا مسیحیًّا اسمُه بُحَیرا، و تزوّج و هو فی الخامسة و العشرین من خدیجة و هی سیّدةٌ قُرَشیّة تُناهِز الأربعین من بنی‌أسد، و کانت قد تزّوجَت قبل النّبیّ بزوجَین و کانت ذاتَ ثروة و جاهٍ فکانت مِن أوفَرِ أهل مکّة غنًی و کانت تستخدم رجالًا من قریش کان آخرُهم محمّدًا صلّی الله علیه و آله و سلّم، و لم یتزوّج غیرَها فی أثناء حیاتها فکفاه اللهُ مؤونةَ الیُتْمِ و الفقر.»

 صفحة 48: «و لیس أدلَّ علی صدق الرّجل من أن یُؤمِن به أقربُ النّاس إلیه کخدیجة و علیّ بن أبی‌طالب.»

 صفحة 49: «و رفع من شأن نصف المجتمع و هو المرأة و لاقی فی سبیل ذلک کثیرًا فلم ییأس.»¹

 دربارۀ معنای کَبْش و لقب رسول الله ابن أبی‌کبشه که قریش به او داده بودند

 در نهایه ابن أثیر، جلد 4، صفحۀ 144 وارد است: 

 «کبش فی حدیث أبی‌سفیان ”لقد أمِرَ أمرُ ابنِ أبی‌کَبْشَةَ“ کان المشرکون یَنسُبون النّبیَّ صلّی الله علیه و آله إلی أبی‌کَبْشَة؛ و هو رجلٌ مِن خُزاعة خالَف قُریشًا فی عبادة الأوثان و عبَد الشِّعرَی² العَبورَ فلمّا خالفهم النّبیُّ صلّی الله علیه و آله و سلّم فی عبادة

 الأوثان شبَّهوه به.

 و قیل: إنّه کان جَدَّ النّبیّ صلّی الله علیه و آله من قِبَل أُمِّه، فأرادوا أنه نَزَعَ فی الشَّبَه إلیه.»¹

 و در جلد 3، صفحۀ 249 در مادّۀ عصم گوید: 

 «فیه ”من کانت عِصمتُه شهادةَ أن لا إلهَ الّا اللهُ“ أی ما یَعصِمه من المَهالک یوم القیامة؛ و منه شعر أبی‌طالب: ”ثِمالُ الیَتامَی عِصمةٌ لِلأرامِلِ“² أی: یَمنعُهم من الضَّیاعِ والحاجة.»³

 [حدیثی در خصائص پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم]

 «بروایة الحَسَنِ و الحسینِ علیهما السّلام فی کتابِ مُحمّدِ بن إبراهیم بن إسحاق الطّالِقانیِّ، عن ثِقاتِه، عن الحَسَنِ بن علیٍّ صلواتُ اللَهِ علیه قال: سَألتُ خالِی هِندَ بن أبی‌هالَةَ التَّمیمیِّ، و کانَ وَصّافًا عَن حِلیَةِ النَّبیِّ صلّی الله علیه و آله، و أنا أشتَهِی أن یَصِفَ لی منها شیئًا أتَعَلَّقُ بِه؛ فقال:

 کان رسولُ اللَهِ صلّی الله علیه و آله فَخْمًا مُفَخَّمًا، یَتَلألأ وَجهُه تَلألؤَ القَمَرِ لیلةَ البَدرِ، أطوَلَ مِن المَربوعِ و أقصَرَ مِن المُشَذَّبِ، عَظیمَ الهامَةِ، رَجِلَ الشَّعرِ، إذا انفَرَقَت عَقیصَتُه قَرَنَ، و إلّا فلا یُجاوِزُ شَعرُه شَحمَةَ أُذُنَیه إذا هو وَفَّرَه، أزهَرَ اللَّونِ،

واسِعَ الجَبینِ، أزَجَّ الحَواجِبِ، سَوابِغَ فی غیرِ قَرَنٍ، بینهما عِرقٌ یُدِرُّه الغَضَبُ، أقنَی العِرنینِ، له نورٌ یَعلوه، یَحسَبُه مَن لم یَتَأمَّله أشَمَّ، کَثَّ اللِّحیةِ، سَهلَ الخَدَّینِ، أدعَجَ، ضَلیعَ الفَمِ، أشنَبَ، مَفلَّجَ الأسنانِ، دَقیقَ المَسرُبَةِ، کأنّ عُنُقَه جِیدُ دُمیَةٍ فی صَفاءِ الفِضَّةِ، مُعتدلَ الخَلقِ، بادِنًا مُتماسِکًا، سَواءَ البَطنِ و الصَّدرِ، عَریضَ الصَّدرِ، بَعیدَ ما بین المَنکِبَین، ضَخمَ الکرادیسِ، أنوَرَ المُتجرِّدِ، مَوصولَ ما بَین اللَّبَّةِ و السُّرَّةِ بِشَعرٍ یَجرِی کالخَطِّ، عارِیَ الثَّدیَینِ و البَطنِ ممّا سِوَی ذلک، أشعَرَ الذِّراعَینِ و المَنکِبَین، و أعلَی الصَّدرِ، طَویلَ الزَّنْدَین، رَحْبَ الرّاحَةِ، شَثْنَ الکَفَّین و القَدَمَین، سائلَ الأطرافِ، خَمصانَ الأخمَصَین، مَسیحَ القَدَمَین یَنبو عنهما الماءُ، إذا زالَ زالَ قَلعًا، یَخطو تکفیًا [تکفّؤًا] و یَمشِی هَونًا، سَریعَ المَشیَةِ، إذا مَشَی کأنّما یَنحَطُّ مِن صَبَبٍ و إذا التَفَتَ التَفَت جَمیعًا، خافِضَ الطَّرفِ، نَظَرُه إلی الأرضِ أطوَلُ مِن نَظَرِه إلی السَّماءِ، جُلُّ نَظَرِه المُلاحَظَةُ، یَسوقُ أصحابَه و یَبدُرُ مَن لَقَی بالسَّلامِ...» ـ الخ.¹

 بعضی از معانی لغات حدیث هند بن أبی‌مرّة [هالة] التّمیمیّ، راجع به اوصاف رسول الله صلّی الله علیه و آله:

  فَخْم: جلیل القدر.

  مُفَخَّم: بزرگ داشته شده.

  مَربوع: وسیط القامة.

  مُشَذَّب: طویل القامة.

  الرَّجِل من الشَّعْر: ما بین الجُعودَة و الاسترسال.

  قَرَنَ: می‌بافت و متّصل می‌کرد.

  وَفَّرَه: کثّره.

  الوَفْرَة: ما سال من الشَّعر.

  أزهَرُ اللَّونِ: صافی اللّون، المشرق الوجه.

  أزَجّ: طویل.

  سَوابِغ جمع سابِغ: بمعنی الوسیع.

  أدَرَّ الغَضَبُ العِرقَ: امتَلأته دمًا.

  قَنِیَ ـَ قَنًّا الأنفُ: ارتفع وسطُ قَصَبَتهِ و ضاق مَنخَراه، فهو أقنَی.

  العِرنِین: الأنفُ کلُّه أو ما صَلِب منه.

  شَمَّ الأنفُ أو الجبلُ: ارتفع أعلاه، فهو أشَمّ و شَمیم.

  الکَثّ: بمعنی الکثیف، یعنی غلیظ و پر پشت.

  سَهلُ الوَجه: قلیلٌ لحمُه.

  دَعَجَت ـَ دَعَجًا العین: صارت شدیدةَ السّواد مع سَعَتها، فصاحبُها أدعَج.

  ضَلیعُ الفم: عظیمُه.

 ‌ شَنِبَ ـَ شَنَبًا الرّجلُ: کان أبیضَ الأسنان حسنها، فهو أشنَب.

  فَلَجَ ـُـِ فَلجًا: شقّه و قسّمه.

  فَلِجَ ـَ فَلَجًا و فَلَجَةً: تباعدَ ما بین قدمَیه أو یدَیه أو أسنانه.

  المَسرَبَة و المَسرُبَة: الشَّعر وسط الصدر إلی البطن.

  الدُمیَة: الصورةُ المزیّنةُ فیها حمرةٌ کالدّم.

  بَدَنَ ـُ بَدَنًا: عظُم بدنُه بکثرة لحمِه، فهو بادِن.

 ‌ تَماسَک: مَلِک نفسَه.

  الکُردوس: الفِقرَةُ من فِقَر الکاهِل؛ کلُّ عظمَین التقیا فی مفصل، جمع کَرادیس.

  تجرّد: أی: تعرّی، یعنی خالی شد؛ و شاید در حدیث به معنی خلوّ از کدورات و کثافات باشد؛ کما آنکه عطف این کلمه به کلمه «أنوَر» مؤیّد این معنی است.

  اللَّبَّة: موضع القلادة من الصدر.

  الأشعَر: الکثیر الشَعر الطویلة.

  شَثْن و شَثْل: به معنی غلیظ و درشت و پرگوشت.

  الطَرَف، جمع أطراف: بمعنی أطراف البدن؛ و معنی سائلُ الأطراف اینکه: اطراف بدن حضرت افتاده بود.

  خَمْصان: ضامر البطن؛ أخْمَص القَدَم: ما لا یصیب الأرضَ مِن باطنها. و ربّما یراد بها القَدَمُ کلّها؛ أخمَصُ البَدَن: وسطُه.

  المَسیح: حسن الوجه.

  ‌زال: تحرّک.

 ‌ قَلَع ـَ قَلعًا: انتزعه مِن أصله.

 ‌ صَبَبٌ: سرازیری.

  ساقَ ـُ الماشیةَ: حَثَّها علی السّیر مِن خلف (عکس قادَها).

  دَمُثَ ـُ دَماثَةً: سَهُلَ خُلقُه، فهو دَمِثٌ.

 ‌ الجافی: الغلیظ؛ جافی الخُلُق: غلیظ العِشرَة.

  المَهین: الحقیر الضعیف ـ القلیل الرأی و التمییز.

  الذَّواق: طَعْم؛ یقال «ذواقه طیّبٌ» أی: حسن.

  تَحَدَّث: تکلّم.

  احتَرَسَ [منه]: تحفّظ و تَوقَّی.

  البِشْر: بشاشة الوجه.

  تَفَقّدَه: طلبَه عند غیبته.

  العَتاد: آلة الحرب¹.²

 پنج چیز از اختصاصات رسول الله است

 در جامع الصّغیر سیوطی، صفحۀ 46 و 47 از رسول خدا به روایت بخاری و مسلم و نسائی از جابر صحیحاً آورده است که: 

 «آن حضرت گفته‌اند: ”أُعطِیتُ خَمسًا لم یُعطَهُنَّ أحَدٌ من الأنبیاء قَبلی: نُصِرتُ بالرُّعب مَسِیرةَ شَهرٍ؛ و جُعِلَتْ لی الأرضُ مَسجدًا و طهورًا؛ فأیُّما رجلٍ مِن أُمَّتی أدرَکَته الصَّلاةُ فلیُصَلِّ؛ و أُحِلَّت لی الغنائمُ، و لم تُحَلَّ لأحدٍ قَبلی؛ و أُعطِیتُ الشَّفاعةَ؛ و کان النبیُّ یُبعَث إلی قومه خاصَّةً؛ و بُعِثتُ إلی النّاس عامَّةً“.»³

 و در مغازی واقدی، جلد 3، صفحۀ 1021 و 1022 از عبدالله بن عمر در غزوۀ تبوک آورده است که: 

 «قال رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم: ”أُعطِیتُ خَمسًا ما أُعطیَهُنَّ أحدٌ قَبلی: بُعِثتُ إلی النّاس کافَّةً؛ و إنَّما کان النَّبیُّ یُبعَث إلی قومِه؛ و جُعِلتْ لی الأرضُ مَسجدًا و طهورًا، أینَما أدرَکَتْنی الصَّلاةُ تَیمَّمتُ و صَلَّیتُ؛ و کان مَن قَبلی یُعظِمون ذلک و لا یُصَلّون إلّا فی کنائسِهم و البِیَع؛ و أُحِلَّت لی الغنائمُ آکُلُها، و کان مَن قَبلی یُحَرِّمونها؛ و الخامسة هی ما هی؟ هی ما هی؟ هی ما هی؟ ثلاثًا“.

 قالوا: و ما هی یا رسولَ الله؟ فقال رسولُ الله صلّی الله علیه و آله و سلّم:

 ”قیل لی: سَلْ! فکلُّ نبیٍّ قد سَألَ، فهی لکم و لمن شَهِدَ أنْ لا إلهَ إلّا اللهُ“.»¹و²

 خصوصیّات اخلاق رسول الله صلّی الله علیه و آله

 [الشّیعة و التّشیّع] صفحة 230:

 «من أخلاقه:

 کان یجلِس علی الأرض، و ینام علیها، و یَخصِف النَّعلَ، و یَرقَع الثّوبَ بیده، و یَحلُب الشّاةَ، و یَعقِل البعیرَ، و یَطحَن مع الخادِم، و کان یُعصِّب الحَجَرَ علی بَطنه مِن الجوع، و یأکل ما یَجِد، و یَرکَب ما أمکنه من فَرَسٍ أو بعیر أو بَغْلَة أو حمار، و یُردِف خلفَه، و ربما رَکِبه عاریًا بلا سَرجٍ، و یمشِی راجلًا، و یجالس الفقراءَ، و یُؤاکِل المساکین، و کان لایَثبُت بصرُه فی وجهِ أحد، و یغضب لربّه، و لا یغضب لنفسه، و کان أکثرَ النّاس تبسّمًا، و ربّما ضَحِک مِن غیر قَهقَهَةٍ، و لم یکن شیءٌ أبغَضَ إلیه من الکذبِ، إلی غیر ذلک من الفضائل، و کریمِ الشّمائل.»³

 [قصیده بوصیری در مکارم اخلاق رسول خدا صلّی الله علیه و آله وسلّم]

 در سفینة البحار، جلد 1، صفحۀ 411، در مکارم اخلاق حضرت رسول الله صلّی الله و علیه و آله و سلّم مطالبی نفیس آورده است.⁴ از آن جمله مقداری از

قصیدۀ بوصیری را آورده است و چند بیت فارسی:

 [رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم: إنّی لم أُبعَث لَعّانًا و لکنّی بُعِثتُ داعیًا و رحمةً]

 و در [سفینة البحار، جلد 1] صفحه 412 گوید:

 «قال القاضی عیاض فی الشفاء: و رُوِی أنّه لمّا کُسِرت رَباعِیَتُه و شُجَّ وجهُه یوم أُحُدٍ شقَّ ذلک علی أصحابه شدیدًا، و قالوا: لو دعوتَ علیهم! فقال: ”إنّی لم أُبعَث لَعّانًا و لکنّی بُعِثتُ داعیًا و رحمةً، اللهمّ اهْدِ قومی! فإنّهم لا یعلمون.“ ثمّ قال القاضی بعد روایة أُخریٰ قریبةٍ من ذلک: انظُر ما فی هذا القول من جِماع الفضل و درجات الإحسان و حُسن الخُلق و کَرَم النفس و غایة الصّبر و الحلم، إذ لم یقتصر صلّی الله علیه و آله و سلّم علی السّکوت عنهم، حتّی عفا عنهم ثمّ أشفَق علیهم و رَحِمهم و

دعا و شفَع لهم، فقال: ”اللهمّ اغفِرْ أو اهْدِ.“ ثم أظهَر بسبب الشفقة و الرحمة بقوله: ”لقومی“ ثمّ اعتذر عنهم بجَهلهم فقال: ”فإنّهم لا یعلمون.“»¹

 و در صفحه 417 گوید:

 «و عن أبی‌أُمامَة قال: خرج علینا رسولُ الله صلّی الله علیه و آله و سلّم متوکِّئًا علی عصًا، فقُمنا له فقال: ”لا تقوموا کما تقوم الأعاجمُ! یُعظِّم بَعضُهم بعضًا.“»²

 و در صفحه 148 از جلد 6 بحار الأنوار، از تفسیر علی بن ابراهیم با اسناد خود از عبدالله بن سنان، از حضرت صادق علیه السّلام آورده است که:

 «قالَ علیه السّلام: کان رسولُ الله صلّی الله علیه و آله و سلّم فی بیت أُمِّ سَلَمَة فی لَیلتِها ففَقَدَته من الفِراشِ، فدخَلها فی ذلک ما یَدخُل النِّساءَ، فقامَت تَطلُبه فی جوانبِ البیتِ، حتّی انتَهَت إلیه و هو فی جانِبٍ مِن البیت، قائِمٌ رافِعٌ یَدَیه یَبکِی و هو یقول: ”اللهمّ لا تَنزع مِنّی [عنّی] صالِحَ ما أعطَیتَنِی أبدًا! اللهمّ لا تُشمِت بِی عَدُوًّا و لا حاسِدًا أبدًا! اللهمّ و لا تَرُدَّنی فی سوءٍ استنقذتَنِی مِنه أبدًا! اللهمّ و لا تَکِلنی إلَی نَفسی طَرفَةَ عَینٍ أبدًا!“

 قال: فانصرفَت أُمُّ سَلَمَةَ تَبکِی، حتّی انصرف رسولُ اللهِ صلّی الله علیه و آله و سلّم لِبُکائِها، فقال لها: ”ما یُبکِیکِ یا أُمَّ سَلَمَةَ؟“

 فقالت: بِأبی أنت و أُمّی یا رسولَ اللهِ! و لِمَ لا أبکِی و أنت بالمکانِ الّذی أنت به مِن الله؟! قد غفَر اللهُ لک ما تقدَّم مِن ذَنبِک و ما تأخّر، تَسألُه أن لا یُشمِتَ بک عدوًّا أبدًا، و أن لا یَرُدَّک فی سوءٍ استنقذک منه أبدًا، و أن لا یَنزِعَ منک صالِحًا أعطاک أبدًا، و أن لا یَکِلَک إلی نفسک طَرفَةَ عَینٍ أبدًا.

 فقال: ”یا أُمَّ سَلَمَةَ! و ما یُؤمِنُنِی و إنَّما وَکَلَ اللهُ یونُسَ بن مَتَّی إلی نفسه طَرفَةَ

عَینٍ و کان مِنه ما کان؟!“»¹و²

 [مکارم اخلاق رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم به نقل از مجمع البحرین]

 در مجمع البحرین فی مادّة کَرَم وارد است که: 

 «و مکارمُ الأخلاق الّتی خصّ النبیُّ صلّی الله علیه و آله و سلّم بها عَشَرةٌ: الیقین و القناعة و الصّبر و الشّکر و الحِلم و حُسن الخُلق و السّخاء و الغِیرة و الشّجاعة و المُرُوَّة.

 و فی الحدیث ”امتَحِنوا أنفسَکم بمکارم الأخلاق، فإن کانت فیکم فاحْمَدوا اللهَ تعالی، و إن لم یکن فیکم فاسْألوا اللهَ و ارْغَبوا إلیه فیها“. 

 ثمّ أنَّه علیه السّلام ذکَر العشرةَ السالفةَ؛ و فیه‌ و قد سُئِل عن مکارم الأخلاق فقال: ”العَفوُ عمَّن ظَلَمَک، و صِلةُ مَن قَطَعَک و إعطاءُ مَن حَرَمَک، و قولُ الحقّ و لو علی نفسِک.“»³و⁴

 [مکارم اخلاق رسول خدا صلّی الله علیه و آله به نقل از السّنة قبل التّدوین]

 [السّنة قبل التّدوین] صفحة 33: 

 «بُعِث لیُتمِّم مکارمَ الأخلاق، فلم یکن صلّی الله علیه (و آله) و سلّم فاحِشًا و لا متفحِّشًا، و کان یقول: ”إنَّ مِن خِیارکم أحسنَکم أخلاقًا.“⁵ کان أشدَّ حیاءً من

العَذراءِ فی خِدْرها، و إذا کرِه شیئًا عُرِف فی وجهه، و إذا سُرَّ استنار وجهُه، حتّی کأنَّه قطعةُ قَمَرٍ، و کان أصحابه یعرفون ذلک منه؛ و لم یَحقِد علی إنسانٍ قطُّ لنفسه، و ما انتقم لنفسه، إلّا أن تُنتَهک حرمةُ الله فیَنتقِم للّه بها.»

 صفحة 38: «فقال صلّی الله علیه (و آله) و سلَّم: ”لا حسدَ إلّا فی اثنتین: رجلٌ آتاه اللهُ مالًا فسلَّطه علی هَلَکَتِه فی الحقّ، و آخَرُ آتاه اللهُ حِکمةً، فهو یَقضِی بها و یُعلِّمها.“¹

 ما رواه عبدالله بن عبّاس: أنّ رجلًا أصابَه جُرحٌ فی عهد رسول الله صلّی الله علیه (و آله) و سلَّم، قد أصابه احتلامٌ، فأُمِر بالاغتسال فمات، فبلَغ ذلک النَّبیَّ صلّی الله علیه (و آله) و سلّم فقال: ”قَتَلوه! قتَلهم اللهُ! ألم یکن شفاءَ العَیِّ السّؤالُ؟!“»²

 [صفحة 39]: «و لم یقتصر حضُّ رسول الله لأصحابه علی طلب العلم الشّرعیّ مِن خلال القرآن و السّنّةِ الطّاهرة، بل دعاهم إلی کلِّ علمٍ یفید المسلمین، حتّی أنَّه أوّلُ ما قَدِم المدینةَ و سَمِع من زید بن ثابت بِضعَ عشرة سورةً من القرآن، و هو صغیرُ السِّنِّ أعجَبَ به، و أمَره أن یتعلّم لغةَ الیهود، فقال: ”یا زید! تعلّمْ لی کتابَ یهودَ، فإنّی و الله! ما آمَنُ یهودَ علَی کتابی“؛ و فی روایةٍ: ”إنّی أکتُب إلی قومٍ فأخاف أن یزیدوا علَیَّ أو یَنقُصوا، فتعلَّمِ السِّریانیّةَ“؛ قال زید: فتعلّمتُها فی سبعةَ عشر یومًا.»³

 صفحة 42: «فقال [صلّی الله علیه و آله]: ”لیس مِن أُمَّتی مَن لم یُجِلَّ کبیرَنا، و یَرحَمْ صغیرَنا، و یَعرِفْ لعالِمِنا حقَّه.“»⁴

 کیفیّة تعلّم الأصحابِ الأحکامَ عن رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم

 [السّنة قبل التّدوین] صفحة 48: 

 «و إلی جانب هذا کانت له مجالسُ علمیَّةٌ کثیرةٌ یتخوّل¹ فیها أصحابَه بالموعظة، فإذا جلَس جلَس إلیه أصحابُه حِلَقًا حِلَقًا.² و یقول أنسٌ رضی الله عنه: ”إنَّما کانوا إذا صلّوا الغداةَ قعدوا حِلَقًا حِلَقًا، و یقرؤُون القرآنَ، و یتعلَّمون الفرائضَ و السُّنَنَ.“³ و مِن تاریخ الصَّحابة و حیاتِهم العلمیّة نعلم أنَّ الرَّسولَ الکریم لم یکن یَضَنّ علی مُسلمٍ بالعلم، و أنَّه کان یکثر مجالسةَ أصحابه یُعلِّمهم و یُزکّیهم، و سیظهر لنا ذلک من البحث.»

 صفحة 49: «رواه أبوهریرة قال: جاء رجلٌ من بنی فَزارَةَ إلی النَّبیّ صلّی الله علیه (و آله) و سلّم فقال: إنَّ امرأتی ولَدتْ غُلامًا أسوَدَ و إنّی أنکَرتُه، فقال له النَّبیُّ صلّی الله علیه (و آله) و سلّم: ”هل لک من إبلٍ؟“

 قال: نعم.

 قال: ”فما ألوانها؟“

 قال: حُمْرٌ.

 قال: ”هل لک مِن أوْرَقَ⁴؟“

 قال: إنَّ فیها لَوُرْقًا. 

 قال: ”فأنَّی أتاها ذلک؟“

 قال: عسی أن یکون نزَعه¹ عِرقٌ.²

 قال: ”و هذا عسی أن یکون نَزعه عِرقٌ.“»³

 کیفیّةُ سؤالِ المسلمین مسائلَهم عن رسول الله

 [السّنّة قبل التّدوین، صفحة 49]:

 «و من ذلک أنّ فتیً مِن قریش أتی النَّبیَّ صلّی الله علیه (و آله) و سلّم فقال: یا رسول الله ائذَنْ لی فی الزِّنا، فأقبَلَ القومُ علیه و زجَروه فقالوا: مَه مَه!!

 فقال: ”ادْنُه“، فدَنا منه قریبًا، فقال: ”أتُحِبّه لأُمِّک؟“

 قال: لا و الله، جعَلنی فداک!

 قال: ”و لا النّاسُ یُحِبّونه لأُمّهاتهم“ قال: ”أتُحِبّه لابْنَتِک؟“

 قال: لا و الله، یا رسول الله! جعَلنی اللهُ فداک!

 قال: ”و لا النّاس یُحِبّونه لبَناتهم“

 ثمّ ذکَر له رسولُ الله أُختَه و عَمّتَه و خالتَه، و فی کلّ ذلک یقول الفتَی مقالتَه: لا و الله یا رسول الله! جعلنی اللهُ فداک.

 قال: فوضَع یدَه علیه و قال: ”اللهمّ اغْفِر ذنبَه! و طَهِّر قلبَه! و حصِّن فَرْجَه!“

 قال (الرّاوی): فلم یکن بعد ذلک الفتی یلتفت إلی شیءٍ.»⁴و⁵

 لینُ کلامه و حسنُ معاشرته صلّی الله علیه و آله و سلّم مع الأعراب و البَدَوِیّین منهم

 [السّنّة قبل التّدوین، صفحة 50]:

 «و کان یخاطب القومَ بِلُغَتهم و لَهجَتهم؛ و من هذا ما رواه الخطیب البغدادیّ بسنده عن عاصم الأشعریّ قال سمعتُ رسول الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم یقول: ”لَیس مِن امْبِرِّ امْصیامُ فی امْسَفَرِ.“ أراد لیس من البّر الصّیامُ فی السَّفَر، و هذه لغة الأشعریّین یَقلِبون اللّامَ میمًا.»¹

 صفحة 52: «رواه أبوهریرة رضی الله عنه، قال: دخَل أعرابیٌّ المسجدَ فصلّی رکعتَین. ثمّ قال: اللهمّ، ارْحَمْنی و محمّدًا و لا تَرحَمْ معنا أحدًا! فالتفَتَ (إلیه) النَّبیُّ صلّی الله علیه (و آله) و سلّم، فقال: ”لقد تَحَجَّرتَ واسعًا“ ثمّ لم یَلبَث أن بالَ فی المسجد! فأسرَعَ الناسُ إلیه، فقال لهم رسولُ الله علیه الصّلاة و السّلام: ”إنَّما بُعِثتم مُیَسِّرین و لم تُبعَثوا مُعَسِّرین، أهرِیقوا علیه دَلوًا من ماءٍ أو سَجلًا من ماءٍ.“»²و³

 کیفیّة تعلیمِ الرَّسول أصحابَه أحکامَهم و مسائلَهم

 [السّنّة قبل التّدوین] صفحة 52:

 «فعن ابن عبّاس عن النّبیّ صلّی الله علیه (و آله) و سلّم أنّه قال: ”علِّموا و یسِّروا و لا تُعسِّروا، و إذا غضِب أحدُکم فلْیَسکُت.“¹

 و عن أنس قال: قال رسول الله صلّی الله علیه (و آله) و سلَّم: ”خیر دینکم أیسَرُه، و خیرُ العبادةِ الفقهُ.“²»

 صفحة53: «و مشهورٌ عن معلّم الخیر صلّی الله علیه (و آله) و سلّم أنّه: ما خُیِّر بین الأمرین إلّا أخَذ أیسَرَهما ما لم یکن إثمًا؛ فإن کان إثمًا کان أبعدَ النّاس منه. و ما انتقم رسولُ الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم لنفسه إلّا أن تُنتَهک حرمةُ الله فینتقم للّه بها.»

 صفحة 58: «فقال [صلّی الله علیه و آله و سلّم]:”ارجعوا إلی أهلیکم فعَلِّموهم و مُروهم، و صَلّوا کما رأیتُمونی أُ‌ُُصَلِّی، و إذا حَضَرَت الصَّلاةُ فلْیُؤذِّنْ لکم أحدُکم، ثمّ لِیَؤُمَّکم أکبَرُکم.“»³

 صفحة 60: «و مثال ذلک ما رواه القاسم بن محمَّد أنّ عائشةَ أخبَرتْه: أنَّ

رسولَ الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم دخل علیها وهی مُستَتِرةٌ بقِرامٍ¹ فیها صورةُ تماثیلَ؛ فتلوّن وجهُه، ثمّ أهوَی [إلی القِرامِ] القِرامَ، فهَتَکَه بیده، ثمّ قال: ”إنَّ أشدَّ النّاس عذابًا یوم القیامة الَّذین یشبِّهون بخَلقِ الله عزّوجلّ.“»²

 صفحة 62: «و قد یَخجَل الصَّحابیُّ من الرَّسول صلّی الله علیه (و آله) و سلّم فیُکلِّف غیرَه عِبْءَ السّؤال، من ذلک ما یرویه علیُّ بن أبی‌طالب (علیه السّلام) قال: ”کنتُ رجلًا مَذّاءً فکنتُ أستَحیی أن أسألَ رسولَ الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم لمکان ابنَتِه، فأمَرتُ المقدادَ بن الأسوَد، فسأله فقال: یَغسِل ذَکَرَه و یتوضّأ.“»³

 مجییء ضمام بن ثعلبة إلی رسول الله صلّی الله علیه و آله و سؤاله بقوله: «أیُّکم محمّدٌ؟!»

 [السّنّة قبل التّدوین] صفحة 63: 

 «کما حدّث لضِمام بن ثَعلَبَة و قومه حین جاءهم رسولُ الله یبلِّغهم الرِّسالةَ، فانطلق ضِمامُ إلی رسول الله صلّی الله علیه (و آله) و سلَّم، و کان حوله أصحابُه، فدخل المسجدَ علی جملٍ، قال أنس: ... فأناخَه فی المسجد، ثمّ عَقَلَه، ثمّ قال لهم: أیُّکم محمّدٌ؟! و النَّبیُّ مُتَّکِئٌ بین ظَهْرانَیهم.⁴ فقلنا: هذا الرَّجلُ الأبیَضُ المُتَّکِئٌ. فقال له الرَّجلُ (ضِمام):

ابن عبدالمطَّلب، فقال له النَّبی صلّی الله علیه (و آله) و سلَّم: ”قد أجَبتُک.“

 فقال الرَّجلُ للنَّبیّ صلّی الله علیه (و آله) و سلَّم: إنّی سائلُک فمُشَدِّدٌ علیک فی المسألة، فلا تَجِدْ عَلَیَّ فی نفسک. 

 فقال: ”سَلْ عَمّا بَدا لک!“

 قال: أسألک بربّک و ربِّ مَن قبلَک! آللهُ أرسَلَک إلی النّاس کلِّهم؟! 

 فقال: ”اللهمّ! نعم.“

 قال: أ‌نشُدُک بالله، آللهُ أمَرَک أن تصلّیَ الصَّلَواتِ الخَمسَ فی الیوم و اللَّیلةِ؟ قال: ”اللهمّ، نعم ...“

 فقال الرَّجل: آمنتُ بما جئتَ به و أنا رسولُ مَن ورائی من قومی، و أنا ضِمامُ بن ثَعلَبَة أخو بنی‌سَعدِ بن بَکر.»¹

 نصائحه صلوات الله علیه و وصایاه و تعلیمه الیُسرَ من الأفعال لا العُسر

 [السّنّة قبل التّدوین] صفحة 66: 

 «و من ذلک ما رواه علیُّ بن أبی‌طالب رضی الله عنه قال: ”أوتَرَ رسولُ الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم مِن أوَّل اللَّیلِ و آخرِه و أوسَطِه، فانتهی وِترُه إلی السَّحَر.“²

 [و من ذلک ما رواه سالم بن عبدالله عن أبیه عبدالله بن عمر: أنّه رأی رسول الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم و أبابکر و عمر یمشون أمام الجنازة.]³

 و من ذلک ما رواه علیُّ بن أبی‌طالب رضی الله عنه قال: بینما نحن مع رسول الله صلّی الله علیه‌ (و آله) و سلّم نُصلّی، إذ انصَرَف و نحن قیامٌ، ثمّ أقبَلَ و رأسُه یَقطُر، فصَلّی لنا الصَّلاةَ، ثمّ قال: ”إنّی ذکرتُ أنّی کنتُ جُنُبًا حینَ قمتُ إلی الصَّلاة، لم أغتَسِل، فمَن وجَد مِنکم فی بَطنِه رِزًّا¹ أو کان علی مِثلِ ما کنتُ علیه فلْیَنصَرِف، حتّی یَفرُغَ من حاجتِه أو غُسلِه، ثمّ یعود إلی الصَّلاة.“²

 و ما رواه أیضًا فقال: کان آخرُ کلام رسول الله صلّی الله علیه (و آله) و سلَّم: ”الصَّلاةَ الصَّلاةَ، اتقَّوا الله فیما مَلَکَت أیمانُکم!“»³

 تعلیمه الأحکام درجةً فدرجةً

 [السّنّة قبل التّدوین] صفحة 71: 

 «و من ذلک وصیَّته لمعاذ بن جَبَل و لأبی‌موسی الأشعریّ عند ما وجَّههما إلی الیَمَن،⁴ قال علیه الصَّلاة و السَّلام:”یَسِّرا و لا تُعسِّرا و بَشِّرا و لا تُنَفِّرا.“

 و قال لمعاذ رضی الله عنه: ”إنَّک ستأتی قومًا من أهل الکتاب، فادْعُهم إلی شهادةِ أن لا إلهَ إلّا الله، و أنّی رسولُ الله، فإنْ هم أطاعوا لذلک فأعلِمْهم أنَّ الله افترَضَ علیهم خمسَ صلواتٍ فی کلِّ یومٍ و لیلةٍ، فإنْ هم أطاعوا لذلک فأعلِمْهم أنَّ الله افترَضَ علیهم صَدَقَةً تُؤخَذ مِن أغنیائهم فتُرَدُّ فی فقرائِهم، فإنْ هم أطاعوا لذلک

فإیّاک و کَرائِمَ أموالهم، و اتَّقِ دَعوَةَ المظلوم، فإنَّه لیس بینها و بین الله حِجابٌ.“¹

 و کان یُشَجِّع عُمّالَه و قُضاتَه، قال علیٌّ رضی الله عنه:

 بعثنی رسولُ الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم إلی الیمن، فقلت: یا رسول الله! إنَّک تَبعَثُنی إلی قومٍ هم أسَنُّ مِنّی لأقْضِیَ بینهم، قال: ”اذهَبْ، فإنّ الله تعالی سَیُثبِّت لِسانَک و یَهدِی قلبَک.“²

 و فی سنة السّادسة کثُرتْ بُعوثُه صلّی الله علیه (و آله) و سلَّم، فقد وجَّه بعد صلح الحُدَیْبیّة رُسُلَه إلی الملوک، یحملون إلیهم کُتُبَه؛ ففی یوم واحد انطلق ستّةُ نفرٍ إلی جهات مختلفة یتکلّم کلُّ واحدٍ منهم بلسان القوم الّذین بُعِث إلیهم.»³

 صفحة 72: «و یُبیِّنون لهم الإسلامَ و غایاتِه علی ضَوءِ ما یُزَوِّدهم به الرّسولُ علیه الصَّلاة و السَّلام من التّوجیه و الإرشاد، و کان علیه الصَّلاة و السَّلام یُوَلِّی علی کلِّ قومٍ قَبِلوا الإسلامَ کبیرَهم، و یُمِدّهم بمَن یُفقِّههم و یُعلِّمهم.»

 سننُ رسول الله صلّی الله علیه و آله یجب العملُ بها کما یجب العملُ بالقرآن

 [السّنّة قبل التّدوین] صفحة 72: 

 «ثم قام خطیبًا فی أُلوف المسلمین و المشرکین فعفا عن أعدائه الَّذین اضطهدوه و آذوه، ثم أعلَنَ کثیرًا من الأحکام؛ منها ”ألّا یُقتَل مسلمٌ بکافرٍ، و لا یتوارث أهلُ ملّتَین مختلفَین، و لا تُنکَح المرأةُ علی عمّتِها أو خالَتِها...“ ثمّ أقبَلَ النّاسُ یبایعون رسولَ الله علیه الصّلاة و السّلام ...»

 صفحة 78: «قوله علیه الصّلاة و السّلام: ”یُوشِک الرّجلُ مُتَّکِئًا علی أریکَتِه یُحدَّث بحدیثٍ من حدیثی فیقول: بینَنا و بینَکم کتابُ الله عزّوجلّ، فما وجَدنا فیه من حلالٍ استَحلَلناه و ما وجَدنا فیه مِن حرامٍ حرَّمناه، ألاَ! و إنّ ما حرَّم رسولُ الله مثلَ ما حرَّم اللهُ.“»¹

 صفحة 84: «و عن مَیسَرَة بن یعقوب الطّهوی قال: رأیتُ علیًّا یَشرَب قائمًا. قال فقلتُ له: تَشرَب قائمًا؟! فقال:”إنْ أشرَبْ قائمًا فقد رأیتُ رسولَ الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم یَشرَب قائمًا، و إنْ أشرَبْ قاعِدًا فقد رأیتُ رسولَ الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم یَشرَب قاعِدًا.“»²

 معاویة فی الشّام عمل برأیه خلافًا للسُّنَّة؛ و عُمَرُ مع علمه بما عمل أبقاه علی إمارته و ولایته

 [السّنّة قبل التّدوین] صفحة 88:

 «و هذا عُبادَة بن الصّامت الأنصاریّ، النّقیب، صاحبُ رسول الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم، غزا مع معاویةَ أرضَ الرّوم، فنظَر إلی النّاس و هم یتبایعون کِسَرَ الذَّهَبِ بالدّنانیر، و کِسَرَ الفِضَّة بالدّراهم،³ فقال: یا أیّها النّاس! إنّکم تأکلون الرِّبا،

سمعتُ رسولَ الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم یقول:

 ”لا تَبتاعوا الذَّهَبَ بالذَّهَب إلّا مِثْلًا بمثلٍ، لا زیادةَ بینهما، و لا نَظِرَةً.“

 فقال له معاویةُ: یا أبا‌الولید! لا أری الرِّبا فی هذا إلّا ما کان مِن نَظِرَةٍ، فقال عُبادَة: أُحدِّثک عن رسول الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم و تُحدِّثنی عن رأیک، لئِن أخرَجَنی اللهُ لا أُساکِنک بأرضٍ لک عَلَیَّ فیها إمْرَةٌ، فلمّا قَفَلَ لَحِقَ بالمدینة، فقال له عُمَرُ بن الخطّاب: ما أقدَمَک یا أبا‌الولید؟! فقصَّ علیه القصَّةَ، و ما قال مِن مُساکَنَتِه. فقال: ارْجِعْ یا أبا‌الولید إلی أرضک‌، قبّح اللهُ أرضًا لستَ فیها و أمثالُک! و کتَب إلی معاویةَ، لا إمرَةَ لک علیه، و احْمِلِ النّاسَ علی ما قال، فإنَّه هو الأمرُ.»¹

 [کلام رسول خدا به معاذ در باب حق خداوند بر بندگان و بالعکس]

 صفحة 103: «عن معاذ قال: کنتُ رِدْفَ رسول الله صلّی الله علیه (و آله) و سلّم، علی حمارٍ له یقال له: عُفَیرٌ، فقال: ”یا معاذُ! أتَدرِی ما حقُّ الله علی العباد؟! و ما حقُّ العباد علی الله؟!“

 فقلت: اللهُ و رسولُه أعلَمُ.

 قال: ”فإنّ حقَّ الله علی العباد أن یَعبُدوه و لا یُشرِکوا به شیئًا، و حقَّ العباد علی الله أن لا یُعذِّب مَن لا یُشرِک به.“

 قلتُ: أفلا أبشِّرُ النّاسَ؟

 قال: ”لا، فیَتّکِلوا.“»

 صفحة 111: «و یؤکّد هذا ما قاله ابن عبدالبرّ: ”إنّما عابوا الإکثارَ خوفًا من أن یرتفع التدبّرُ و التّفهّمُ.“

 ألا تری إلی ما حکاه بشر بن الولید عن أبی‌یوسف؟! قال: ”سألنی الأعمشُ عن مسألةٍ و أنا و هو لا غیر، فأجَبتُه. فقال لی: مِن أین قلتَ هذا یا یعقوب؟ فقلتُ: بالحدیث الّذی حدّثتَنی أنت، ثمّ حدّثتُه، فقال لی: یا یعقوب! إنّی لأحفَظ هذا الحدیثَ مِن قبل أن یُجمَع أبواک¹ ما عرفتُ تأویلَه إلی الآن.“² و رُوِی نحو هذا: أنَّه جرَی بین الأعمش و أبی‌یوسف و أبی‌حنیفة، فکان من قول الأعمش: ”أنتم الأطبّاءُ و نحن الصَّیادِلَةُ.“»³و⁴

 مطالبی از علاّمه طباطبایی در تفسیر المیزان دربارۀ‌ بعضی از سنن رسول الله

 و در [تفسیر المیزان] جلد 6، صفحۀ 326، فرموده‌اند:

 «و فی التّهذیب بإسناده عن إسحاق بن جعفر، عن أخیه موسی، عن آبائه، عن علیٍّ علیهم السّلام، قال: ”سمعتُ النّبیّ صلّی الله علیه و آله یقول: بُعثتُ بمکارم الأخلاقِ و محاسنها.“»⁵

 «و فی الکافی [مجلّد 2، صفحة 122] بإسناده عن محمّد بن مسلم قال: سمعت أباجعفر علیه السّلام یذکر: ”أنَّه أتَی رسولَ الله صلّی الله علیه و آله [و سلّم] مَلَکٌ فقال: إنّ الله یُخَیّرُکَ أنْ تکون عبدًا رسولًا متواضعًا أو ملَکًا رسولًا. قال: فنظر إلی جبرئیل و أومأ بیده أنْ تواضَعْ! فقال: عبدًا رسولًا متواضعًا. فقال الرّسول: مع أنَّه لا

ینقصک ممّا عند ربِّک شیئًا، قال: و معه مفاتیحُ خزائنِ الأرض.“»¹

 «و فی الکافی [مجلّد 2، صفحة 438] بإسناده عن زید الشّحام، عن أبی‌عبدالله علیه السّلام قال: ”کان رسول الله صلّی الله علیه و آله [و سلّم] یتوب إلی الله فی کلِّ یومٍ سبعینَ مَرَّةً“.

 قلتُ: أ کان یقول: أستغفرالله و أتوب إلیه؟

 قال: ”لا، و لکن کان یقول: أتوب إلی الله.“

 قلتُ: کان رسول الله صلّی الله علیه و آله [و سلّم] یتوب و لا یعود؛ و نحن نتوب و نعود.

 قال: ”اللهُ المُستَعان.“»²

 و در صفحۀ 329 فرموده‌اند:

 «و فی إحیاء العلوم [مجلّد 7، صفحة 109] إلی أن قال: و کان له عبیدٌ و إماءٌ من غیر أن یرتفعَ علیهم فی مأکلٍ و لا مَلبَسٍ.»

 «و فیه [مجلّد 7، صفحة 120] قال: و کان صلّی الله علیه (و آله) و سلّم إذا سُرّ و رَضِی فهو أحسن للنّاس رضًی، فإن وَعَظَ وَعَظَ بِجِدٍّ، و إن غَضِب ـ و لا یغْضَبُ إلّاَ لِلّه ـ لَم یقم لِغَضبه شیءٌ؛ و کذلک فی أُموره کلّها، و کان إذا نزل به الأمرُ فوّض الأمرَ إلی الله، و تبرّأ من الحول و القوّة، و استنزل الهدیٰ.³

 و در صفحۀ 331 گوید:

 «و فی الکافی [مجلّد 2، صفحة 661] بإسناده عن عبدالعظیم بن عبدالله

الحسنیّ رفعه، قال: ”کان النَّبی صلّی الله علیه و آله [و سلّم] یجلس ثلاثًا: القُرفُصاء و هو: أن یقیمَ ساقیه و یستقبلَهما بیده و یشُدُّ یدَه فی ذِراعه، و کان یَجثو علی رکبته، و کان یُثنّی رِجلًا واحدة و یبسط علیها الأُخری، و لم یُرَ مُتَربِّعًا قطّ.“»¹

 و در صفحۀ 334 فرماید:

 «و فی الإحیاء [مجلّد 7، صفحة 114]: و کان رسول الله صلّی الله علیه و سلّم یُؤثِرُ الدّاخلَ علیه بالوَسادة الّتی تحته، فإن أبیٰ أن یقبلَها عَزَم علیه، حتّی یفعل.»²

 «و فی الکافی [مجلّد 4، صفحة 55] بإسناده عن عجلان قال: کنت عند أبی‌عبدالله علیه السّلام، فجاء سائلٌ فقام علیه السّلام إلی مَکیل فیه تمرٌ فَمَلأ یده فناوله؛ ثم جاء آخرُ، فسأله فقام فأخذ بیده فناوله؛ ثم جاء آخرُ فسأله فقام فأخذ بیده فناوله؛ ثم جاء آخر فقال علیه السّلام:

 ”الله رازقنا و إیّاک“. ثمّ قال: ”إنّ رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم کان لا یسأله أحدٌ من الدُّنیا شیئًا إلّاَ أعطاه؛ فأرسَلتْ إلیه امرأةٌ اِبنًا لها؛ فقالتْ: انطلق إلیه فاسأله! فإن قال: لیس عندنا شیءٌ، فقل: أعْطِنی قَمیصَک! قال: فأخذ قمیصَه فَرَمَی به (و فی نسخة أُخری: فأعطاه) فأدّبه الله علی القصد، فقال:

 ﴿وَلَا تَجۡعَلۡ يَدَكَ مَغۡلُولَةً إِلَىٰ عُنُقِكَ وَلَا تَبۡسُطۡهَا كُلَّ ٱلۡبَسۡطِ فَتَقۡعُدَ مَلُومٗا مَّحۡسُورًا﴾.³“»⁴

 در جلد 6 صفحۀ 331 فرماید:

 «... و لا خُیِّر بین أمرین إلّا أخذ بأشدّهما؛ و ما انتصر لنفسه من مَظْلمةٍ حتّی یُنتهک محارمُ الله، فیکون حینئذ غضبُه لِلّه تبارک و تعالی.»¹

 و در صفحۀ 335 فرماید:

 «و فی الفقیه [مجلّد 1، صفحة 130]: قال: قال رسول الله صلّی الله علیه و آله [و سلّم]: ”إنَّ المجوسَ جَزّوا لِحاهم و وَفَّروا شَوارِبَهم و إنّا نحن نَجزُّ الشّوارب و نُعفِی اللِّحی.“»²

 و در صفحۀ 338 فرماید:

 «و فی إحیاء العلوم [مجلّد 7، صفحة 134]: ... و کان یتختّم؛ و ربّما خرج و فی خاتمه الخَیط المربوط یتذکّر بها الشّیء، و کان یختم به علی الکتب، و یقول: ”الخاتَمُ علی الکتاب خیرٌ من التّهمة.“»³

 و در صفحۀ 340 فرماید:

 «و فی المکارم [صفحة 38]: کان فراش رسول الله صلّی الله علیه و آله عَباءةٌ، و کانت مِرفقتُه من أدَمٍ حَشْوُها لیفٌ، فَثُنّیت ذاتَ لیلةٍ فلَمّا أصبح قال: ”لقد مَنَعَتنی اللّیلةَ الفراشُ‌ الصّلاةَ.“ فأمر أن یُجعل له بِطاق واحد؛ و کان له فراشٌ من أدَم حشوه لیفٌ، و کانت له عباءةٌ تُفرش له حیثما انتقل و تثنّی ثنتین.»⁴

 و در صفحۀ 341 فرماید:

 «و فی تفسیر العیّاشیّ [مجلّد 1، صفحة 371]: عن الحسین بن بنت إلیاس قال:

 سمعت أبا‌الحسن الرّضا علیه السّلام یقول: ”إنّ الله جعل اللّیل سَکَنًا و جعل النِّساء‌ سَکَنًا؛ و من السُّنَّة التّزویجُ باللّیل و إطعام الطّعام.“»¹

 و در صفحۀ 343 فرماید:

 «و فی الکافی [مجلّد 6، صفحة 288] بإسناده إلی محمّد بن مسلم عن أبی‌جعفر علیه السّلام قال: ”قال أمیرالمؤمنین علیه السّلام: عِشاءُ النبیّین بعد العَتَمة، فلا تَدَعوا العشاءَ، فإنّ ترکَ العشاء خرابُ البدن.“»

 «و فی الکافی و صحیفة الرّضا [صفحة 75] بإسناده عن آبائه علیهم السّلام قال: ”کان رسول الله صلّی الله علیه و آله [و سلّم] إذا أکل التَّمر یطرَحُ النَّویٰ علی ظهرِ کَفِّه، ثمّ یَقذِف به.“»²

 و در صفحۀ 344 فرماید:

 «و فی المکارم [صفحة 27] عن النبیّ صلّی الله علیه و آله أنّه کان لا یأکل الحارَّ، حتّی یَبرُدَ و یقول: ”إنّ الله لم یُطعِمْنا نارًا،‌ إنّ الطّعام الحارّ غیر ذی برکةٍ.“ ... و لا أکَل علی خُوانٍ،³ حتّی مات. ... و کان إذا فرغ لَعِقَ أصابعَه الثَّلاث الّتی أکل بها واحدةً واحدةً؛ و کان یغسل یده من الطَّعام، حتّی ینَقّیها، و کان لا یأکل وحده.»⁴

 و در صفحۀ 349 فرماید:

 «أقول: و روی قریبًا من صدره فی الکافی [مجلّد 6، صفحة 386] و المحاسن [مجلّد 2، صفحة 577] و فیه: و یُعجِبه أن یشربَ فی القَدَح الشّامِی و کان یقول: ”هی

أنظفُ آنیتکم.“»¹و²

 [پنج عملی که رسول خدا فرمود تا آخر عمر ترک نمی‌کنم]

 در بحار الأنوار، جلد 6، صفحه 149، از خصال صدوق با اسناد خود از اسماعیل بن زیاد روایت می‌کند از حضرت جعفر بن محمّد عن أبیه محمّد بن علی علیه السّلام، قال:

 «قال رسولُ الله صلّی الله علیه و آله و سلّم: ”خمسٌ لستُ بِتارِکهنَّ حتّی المَماتِ: لِباسِیَ الصّوفَ، و رُکوبِیَ الحِمارَ مُؤکّفًا، و أکلِیَ مع العَبیدِ، و خَصْفِیَ النَّعلَ بِیَدِی، و تسلیمِی علَی الصِّبیانِ، لِتکونَ سُنَّةً مِن بعدی.“»³و⁴

 [گاهی پیامبر خدا جهت یادآوری نخی به انگشتر خود می‌بستند]

 در تاسع بحار، صفحۀ 155، در بیان خواتیم پیغمبر [صلّی الله علیه وآله و سلّم] آورده است که:

 «و کان رُبَّما خرَج علَی أصحابِه و فی خاتَمِه خَیطٌ مَربوطٌ لِیَستذکرَ به الشَّی‌ءَ.»

 استذکرَ الشیءَ بمعنی ذَکَره؛ و استذکرَ الرجلُ: ربط فی إصبَعِه خَیطًا لیذکر به حاجته.⁵و⁶

 در اینکه اگر حضرت موسی در زمان رسول الله بود، از آن حضرت متابعت می‌کرد

 در جلد 1، صفحه 264، از سیرۀ حلبیه آورده است:

 «فقد قال صلّی الله علیه وآله و سلّم لعُمَر بن الخطّاب:

 ”و الَّذی نفسی بیده! لو أنَّ موسی علیه السّلام کان حیًّا ما وَسِعَه إلّا أن یَتّبِعَنی.“