تبیین ویژگی ها و صفات مومن حقیقی در کلام امام سجاد علیه السلام

هو العلیم

تبیین ویژگی ها و صفات مومن حقیقی

آیة الله حاج سید محمد محسن حسینی طهرانی

اسرار ملكوت، جلد 2

در این حدیث شریف امام سجاد علیه السلام به تبیین ویژگی ها و صفات مومن حقیقی پرداخته اند

معرفی مؤمن حقیقی در کلام امام سجاد علیه السلام

حضرت سید السّاجدین و زین ‌العابدین علی ‌بن الحسین علیهما السّلام می‌فرمایند:

إذا رَأیتُم الرّجُلَ قَد حسُنَ سَمْتُه و هَدیه و تَماوتَ فی مَنطِقِه و تَخاضَعَ فی حَرکاتِه فرُوَیدًا لا یغُرّنّکم! فما أکثرَ مَن یعجِزُه تَناوُلُ الدّنیا و رُکوبُ الحَرام مِنها لِضَعفِ نِیتِه و مَهانَتِه و جُبنِ قَلبِه، فنَصَب الدّینَ فَخًّا لَها، فهُو لا یزالُ یختُلُ النّاسَ بظاهرِه، فإن تَمکنَ منْ حرامٍ اقْتحَمَه.

و إذا وجَدتُموه یعِفُّ عَن المالِ الحَرامِ فرُویدًا لا یغُرنیکم! فإنّ شَهَواتِ الخَلقِ مُختلِفةٌ، فما أکثَر مَن ینبُوا عَن المالِ الحَرامِ و إن کثُر، و یحمِلُ نَفسَه علَی شَوْهاءَ قَبیحَةٍ، فیأتی مِنها مُحریمًا.

فإذا وجَدتُموه یعِفُّ عَن ذلک فرُویدًا لا یغرّنیکم! حتّی تَنظُروا ما عُقدَةُ عَقلِه، فَما أکثَر مَن تَرَک ذلِک أجمَع ثُمّ لا یرجِع إلی عقلٍ متینٍ فیکونُ ما یفسِدُه بجَهلِه أکثَر مِمّا یصلِحُه بِعَقلِه.

فإذا وَجَدتُم عَقلَه مَتینًا فرُوَیدًا لا یغُرّنّکم! حتّی تَنظُروا أ معَ هَواهُ یکونُ علَی عَقلِه أم یکونَ معَ عَقلِه علَی هَواهُ؟ و کیفَ مَحبّتُه للرِّیاساتِ الباطِلَة و زُهدُه فیها، فإنّ فی النّاسِ مَن خَسرَ الدّنیا و الآخِرةِ فیترُک الدّنیا لِلدّنیا، و یرَی أنّ لَذّةَ الرِّیاسَةِ الباطِلَة أفضَلُ مِن لَذّةِ الأموالِ و النیعَم المُباحَة المُحلیلةِ؛ فیترُک ذلِک أجمَعَ طَلبًا لِلرِّیاسَةِ حتّی إذا قِیلَ لَه اتّقِ اللَه أخَذَتهُ العِزّةُ بالاثمِ فَحَسبُه جَهنّمُ و لَبئسَ المِهادُ.

فهُو یخبِطُ خَبطَ عَشواءَ یقودُه أوّلُ باطِلٍ إلی أبعَدِ غایاتِ الخَسارَةِ و یمُدّهُ رَبُّه بَعدَ طَلَبِه لِما لا یقدِر علَیهِ فی طُغیانِه. فهُو یحِلُّ ما حَرّمَ اللَه و یحَرِّم ما أحَلّ اللَه، لا یبالِی ما فاتَ مِن دِینِه إذا سَلِمَت لَه رِیاسَتُه الّتی قَد شَقِی مِن أجْلِها، فاُولَئک الّذِینَ غَضِبَ اللَه علَیهِم و لَعنَهم و أعَدی لَهُم عَذابًا مُهینًا.

ولکنّ الرّجُلَ کلی الرّجُلِ نِعمَ الرّجُلُ هوَ الّذی جَعلَ هَواهُ تَبَعًا لأمرِ اللَه و قُواهُ مَبذولَةً فی رِضَی اللَه، یری الذُّلی معَ الحقّ أقرَبَ إلی عِزِّ الأبَد مِن العِزِّ فی الباطِل، و یعلَمُ أنّ قَلیلَ ما یحتَمِلُه مِن ضَرّائها یؤدّیهِ إلی دَوامِ النّعیمِ فی دارٍ لا تَبیدُ و لا تَنفَذُ، و أنّ کثیرَ ما یلحَقُه مِن سَرّائها إن اتّبعَ هَواهُ یؤدّیهِ إلی عَذابٍ لا اْنقِطاعَ لَه و لا یزولُ.

فَذلِکم الرّجلُ نِعمَ الرّجلُ؛ فَبِه فتَمسیکوا و بسُنیتِه فاقْتَدوا و إلی ربِّکم فِیه فتَوسیلوا فإنّهُ لا تُردی دَعوَةٌ و لا یخَییبُ لَه طَلَبةٌ.

«اگر مردی را ببینید که طریقه و روش او نیکوست، و گفتار خود را آهسته و آرام نموده، و سخن خود را ضعیف و ملایم نشان دهد و در کارها و حرکاتش خود را خاضع و فروتن جلوه دهد، فوراً به او گرایش پیدا نکنید! دست نگاه دارید، توقّف کنید که شما را گول نزند! زیرا چه بسیار کسانی هستند که به علّت سستی نیت و پستی هویت و ترسو بودن، دلشان از رسیدن به دنیا و ارتکاب کارهای حرام عاجز مانده‌اند، و بدین جهت دین را دام وصول به دنیا و وسیله صید وصول به مادّیات و شهوات قرار می‌دهند؛ مردم را به ظاهر آراسته خود می‌فریبند و چنانچه به چیز حرامی دست یابند با تمام مشقّت و تکلّف خود را بدان می‌رسانند و دست می‌آلایند.

و اگر دیدید که آن مرد از مال حرام اجتناب می‌ورزد و دست بدان نمی‌آلاید پس باز صبر کنید! و در گرایش به او مبادرت نکنید که شما را فریب ندهد! چون خواسته‌ها و تمایلات نفسانی مردم مختلف است؛ زیرا که چه بسیاری از مردم از به دست آوردن مال حرام گرچه فراوان باشد دوری می‌کنند، ولیکن ارادۀ خود را از راه زنا و اعمال شنیعه باز نمی‌دارند، و نفس خود را بر ورود بر یک زن زشت کریه المنظر فرود آورده و از راه حرام با او آمیزش می‌کنند.

و اگر آن مرد را چنین یافتید که از این عمل زشت هم دوری می‌کند باز شکیبا باشید! و در گرایش به او شتاب نکنید که مبادا شما را گول زند! تا خوب بنگرید که گره و بستگی عقلانی او چطور است؟ و مرکز تصمیم‌گیری تفکیری او چگونه است؟ چون بسیاری از مردم هستند که از روی آوردن به دنیا و ارتکاب محرّمات و وصول به اموال حرام و اعمال آمیزشی جنسی خودداری نموده و عفّت به خرج می‌دهند، ولیکن دارای عقل متین و فکری استوار نیستند؛ و بنابراین مفسدۀ کارهائی را که انجام می‌دهند بیش از مصلحت آنست؛ چون بر پایۀ جهالتی که دارند مفسده‌ای می‌آفرینند بیشتر از مصلحتی که پدیدۀ عقل و درایتشان است.

و اگر عقل او را نیز متین و استوار یافتید باز زود اقدام بر پیروی و تبعیت نکنید! تا آنکه او را بنگرید که آیا با هوای نفس خود متّحد شده و برعلیه عقلش قیام کرده است؟ و یا آنکه با عقلش متّحد شده و با هم برعلیه هوای نفس امّاره به پا خاسته‌اند؟ و دیگر ببینید که آیا نسبت به ریاست‌های باطله دنیویه اشتیاق و رغبت دارد، یا آنکه بی‌رغبت و میل است؟ چون در میان تودۀ مردم افرادی یافت می‌شوند که هم دنیا و هم آخرت هر دو را باخته‌اند؛ دنیا را برای وصول به دنیا ترک گفته‌اند و پنداشته‌اند که لذّت ریاست‌های باطل از لذّت اموال حرام و نعمتهای مباح و حلال بیشتر است، و بنابراین برای نیل به ریاست‌های باطل از همۀ اینها گذشته‌اند. و اگر به آنها گفته شود: از خدا بپرهیز! مقام خودخواهی و عزّت کاذب او را به گناه می‌کشد؛ پس جهنّم برای او بس است و حقاً بد جایگاهی است.

این چنین فردی چون آدم یک چشمی پیوسته در امور بدون بصیرت و درایت است، و اوّلین گامی که به باطل بردارد او را به آخرین مراتب خسران و زیان می‌کشاند. و پس از آنکه نمی‌تواند به منویات خود برسد، پروردگارش او را در طغیان و سرکشی ممتدّ می‌برد، و در این صورت آنچه را خدا حرام کرده است حلال می‌شمرد، و آنچه را خدا حلال کرده حرام می‌شمرد؛ و اگر ریاست باطلش که بدنبالش می‌رود و برای وصول به آن خود را به مهالک انداخته و به شقاوت رسانده است سالم بماند، باکی در از بین رفتن دینش ندارد؛ پس این افراد کسانی هستند که خدا بر آنها غضب نموده و به آنان صلای دورباش زده و عذاب ذلّت‌آمیز و تحقیرانگیز برایشان مهیا ساخته است.

ولیکن مرد، تمام مرد، نیکو مرد آن کسی است که هوای نفس و درخواست خود را تابع امر خدا نموده است و قوای خود را در راه رضای خدا مبذول داشته است؛ و ذلّت را با وجودِ داشتن حقّ، به عزّت ابدیه نزدیکتر می‌یابد از عزّتی که با باطل به دست می‌آید. و به یقین می‌داند که گرفتاری‌های کم و ناچیز دنیا که برای رضای خدا آنها را تحمّل می‌کند، او را به دوام نعمتهای ابدیه خداوند در بهشتی که خرابی و فناء و نیستی ندارد خواهد رسانید. و نیز می‌داند که اگر از هوای نفس امّاره خود پیروی کند بسیاری از خوشی‌هائی که در دنیا می‌برد او را به عذاب ابدیه خداوند که زوال و انقطاع ندارد خواهد کشانید.

پس بنابراین بدانید که مرد تمام عیار چنین مردی است؛ مرد نیکو، پسندیده و استوار چنین مردی است؛ پس حتماً به او تمسّک کنید و بر رویه و منهاج و سیرۀ او اقتدا نمائید و بوسیلۀ او بسوی پروردگارتان متوسّل شوید! چون درخواست و دعای او ردّ نمی‌شود و طلب و خواهش او دچار حِرمان نمی‌گردد.»

امام سجّاد علیه السّلام راه شناسائی افراد را معاشرت و مراوده با آنها می‌داند

در این روایت شریفه حضرت سجّاد علیه السّلام به خوبی از نقاط ضعف و امور سلبیه در یک چنین فردی پرده برمی‌دارند. و مطلب را بر محور حبّ و نفع شخصی و رعایت مصالح فردی و حفظ شخصیت و انانیت در ارتباطات اجتماعی و معاشرت با افراد قرار می‌دهند.

معاشرت و مراوده و مصاحبت با این افراد انسان را به مسائل باطنی آنها و اسرار مخفیه در نفوس ایشان آشنا می‌سازد، و این همان مطلبی است که تمام بزرگان راه و مربیان اخلاق بدین مسأله هشدار داده‌اند و ما را برحذر داشته‌اند و از خطر این دام سخن رانده‌اند، و حجّت را بر همۀ ما تمام کرده‌اند و جای هیچ‌گونه عذر و بهانه‌ای باقی نگذاشته‌اند.¹